Nazwą terenową nazywamy NAZWE WŁASNĄ OBIEKTU NIEZAMIESZKAŁEGO. Nie jest istotna wielkość i społeczna ważność tego obiektu, dlatego nazwą terenową jest zarówno nawa pagórka w jakiejś wsi, jak i nazwa wielkiego pasma gór np. Karpaty; będzie to tak potok długości 1 km, jak i Wisła. Do nazw terenowych zalicza się m. in. nazwy: części wsi, przysiółków, pojedynczych gospodarstw, młynów, leśniczówek, karczm leżących poza obrębem wsi, ulic, placów miejskich.

Innymi słowy nazwy terenowe nazywają pola, łąki, lasy, góry, doliny, drogi, głazy, pojedyncze drzewa, cmentarze, morza, rzeki, jeziora, stawy, bagna, tonie rybackie i obiekty związane z konfiguracją dna zbiornika wodnego.

Trzeba, jednakże pamiętać, że są znaczne różnice między nazwami obiektów suchych i mokrych. Stąd podział na :

• NAZWY TERENOWE LĄDOWE

• NAZWY TERENOWE WODNE

• NAZWY TONI RYBACKICH.

Podział ten wynika z suchego lub mokrego charakteru nazywanych obiektów. Rozróżnienie nazw obiektów suchych i mokrych nie w każdym wypadku jest proste, i dlatego wymaga pewnych konwencji. Np. trudności możemy spotkać przy klasyfikowaniu nazw związanych z linią brzegową. Ustalono, że nazwy WYSP, PÓŁWYSPÓW i PRZYLĄDKÓW - jako obiektów suchych, choć otoczonych wodą - są nazwani TERENOWYMI LĄDOWYMI. Natomiast nazwy związane z OBIEKTAMI DENNYMI - jako obiektów mokrych, choć mających konfigurację typową dla obiektów lądowych - są nazwami TERENOWYMI WODNYMI.

Inna trudność dotyczy nazw obiektów NIEGDYŚ MOKRYCH, DZIŚ SUCHYCH, np. osuszonych bagien, które dziś są łąkami, polami lub nazw obiektów KIEDYŚ SUCHYCH, DZIŚ MOKRYCH - choć jest to zjawisko niezwykle rzadkie.

[Głównym kryterium zaliczenia danej nazwy do nazw terenowych lądowych lub wodnych powinna być zindywidualizowana semantyka nazw, a ta wynika z pierwotnego charakteru obiektu. Np. Karaśniak - podmokła łąka pod Klonówką w byłym powiecie stargardzkogdańskim. Z przekazu źródłowego z 1888 r. wiemy, że tak nazywał się staw, który osuszono, i dlatego dziś na jego miejscu znajduje się identycznie nazywająca się łąka.]

W obrębie tak rozumianych nazw terytorialnych lądowych i wodnych stosujemy:

• nadrzędną KLASYFIKACJĘ SEMANTYCZNO-ETYMOLOGICZNĄ W. Taszyckiego

• PODKLASYFIKACJĘ STRUKTURALNO-GRAMATYCZNĄ S. Rozszyckiego.

Dodać do tego podziału trzeba :

• NAWY DEMIUTYWNE

• NAZWY ETNICZNE

Nazwy tych typów są jednak bardzo rzadkie. Trzeba również zaznaczyć, że niemożliwe jest istnienie terenowych nazw:

• patronimicznych

• rodowych

• służebnych.

Wśród nazw wodnych (zwłaszcza na Powiślu Gdańskim) uderza zdecydowana przewaga nazw TOPOGRAFICZNYCH, mała jest, za to, liczba nazw KULTURPOWYCH, a znikoma - DZIERŻAWCZYCH.

Nazwy DZIERŻAWCZE mogą nazywać stawy i małe jeziorka położone na polu jakiegoś gospodarza lub małe cieki i rowy melioracyjne biegnące na całej długości przez grunty indywidualnego chłopa.

[np. na Powiślu Gdańskim największym obiektem wodnym o nazwie dzierżawczej jest jeziorko Popówko o powierzchni 1 ha, 2 km na wschód od stacji kolejowej w Gardei, była własność popa.]

Znacznie większa jest liczba nazw DZIERAWCZYCH wśród nazw LĄDOWYCH, szczególnie na terenach płaskich, bezleśnych i bezwodnych, gidze nie było warunków do nadawania nazw topograficznych od rzucających się w oczy cech fizjograficznych.

[Dlatego Kujawy, wschodnia Wielkopolska, północne Mazowsze oraz ziemia sieradzka i łęczycka mają wysoki odsetek nazw terenowych lądowych dzierżawczych.]

W KLASYFIKACJI SEMANTYCZNO-ETYMOLOGICZNEJ W. Taszyckiego rozróżniamy:

• NAZWY TOPOGRFICZNE

1. NAZWY PRYMARNE

2. NAZWY SEKUNDARNE

3. NAZWY KOMPONOWANE

• NAZWY KULTUROWE

• NAZWY DZIERŻAWCZE

1. NAZWY PRYMARNE

2. NAZWY DZIERŻAWCZE

3. NAZWY SEKUNDARNE

NAZWY TOPOGRAFICZNE:

trudno jest w praktyce odróżnić nazwy prymarne od sekundarnych., stąd podział ten jest tylko prawdopodobny.

[Potrzebna jest dokładna znajomość zasobu wyrazów o treść topograficznej w danej gwarze, ale i to może być niewystarczające, bo w czasie nadawania nazw słownictwo to mogło być inne, a nikt nie sporządzał dokładnych słowników w dawnych epokach.] [znajomość słownictwa gwary, na kt. Terenie nazwa się znajduje, słow. Gwar sąsiednich i kierunków zachodzących w nich zmian]

NAZWY PRYMARNE dzielimy na:

• nazwy prymarne rzeczownikowe np. Glinica, Kępa, Piaski, Glinki

• nazwy prymarne w formie urzeczownikowionych przydawek np. Jelenie (pole), Długa (łąka)

Dalej możemy stosować podział semantyczny w zależności od treści podstawy treści słowotwórczej (baza lądowa nazwy to Parowa, wodna - Zdroje, roślinna - Brzezina, zwierzęca - Lisianki, a metaforyczna to Okulary).

NAZWY SEKUNDARNE

Dzielimy je według formantów toponimizujących i z kolei według baz semantycznych.

Najtypowsze dla nazw terenowych są formanty pełniące funkcję uniwerbizującą [uniwerbizacja - zastąpienie ->złodziej kieszonkowy->kieszonkowiec] i te, które przekształcają przymiotniki w rzeczywistych lub domyślnych zestawieniach.

Formanty: -ka (Czubatka od Czubata [góra]), -ak (Jeleniak od Jeleni[las]), -ec (Bukowiec od bukowy [las]), -ica (Kokoszyca od kokosza [łąka]), -nia (Kalkownia od kalkowa -”wapienna” [góra]).

Dalej nazwy dzielimy semantycznie na nazwy od bazy: lądowej (Piaskówki), wodnej (Leniwka), roślinnej (Dębówka), zwierzęcej (Kokoszka)vlub od barwy obiektu (Czerwonka).

NAZWY KOMPONOWANE

W nazwach tych zazwyczaj jednym z elementów nazwy są terminy fizjograficzne typu:

pole,łąka, las, góra, droga, struga, jezioro, bagno itp.

Nazwy tego typu są bardzo wyraziste z punktu widzenia teorii informacji, gdyż dokładnie informują o charakterze fizjograficznym danego obiektu.

[np. nazwa „Długie” może nazywać jezioro, pole, wzgórze itp., ale nazwa „Długie Jezioro” może być nazwane tylko jezioro.]

Wśród KOMPONOWANYCH topograficznych nazw terenowych wyróżniamy struktury, klasyfikowane według przynależności pierwszego członu do danej części mowy:

1. przymiotnik od nazwy miejscowości, przy której obiekt leży + rzeczownik topograficzny (Kalwskie Pole pod Kalwą, Balewskie Jezioro pod Balewem)

2. przymiotnik pospolity + rzeczownik topograficzny, przy czym baza tego rzeczownika może być:

• roślinna (Olszowe Bagno)

• zwierzęca (Wilcze Bagno)

• związana z glebą (Gliniana Góra)

• z barwą (Czarne Jezioro)

• z kształtem lub połorzeniem obiektu (Krzywy Staw, Tylna Łąka)

• z wielkością obiektu (Mały Stawek)

• z głębokością zbiornika wodnego (Snadzkie Jezioro)

• z jego suchością lub mokrością ( Mokra Droga)

• z wiekiem obiektu (Stara Droga)

• z temperaturą (Zimna Góra)

• z celem do, którego prowadzi droga (Kościelna Stecka)

• albo może mieć charakter metaforyczny (Babia Góra)

3. szyk odwrócony z określeniem rzeczownikowym na pierwszym miejscu i określającym przymiotnikiem na drugim (Gościniec Kwidzyński) [rzadka struktura na Pomorzu, ale częsta na północnym Mazowszu]

4. z pierwszym członem przyimkowym, czyli wyrażenia przyimkowe; dzielimy je na dwa podtypy:

• nazwy lokalizujące obiekty względem czegoś (Na Poddębach, Za Kanałem)

• nazwy kierunkowe, wyznaczające kierunek położenia obiektu (Pod Bartel, Do Krzywej Brzózki)

NAZWY KULTUROWE

Strukturalnie nie różnią się od topograficznych, różnią się natomiast pod wzgl. Semantycznym, bo informują o wytworach ręki ludzkiej oraz społeczo-gospodarczej i kulturowej działalności człowieka, a nie o wytworach przyrody. Dlatego wyróżniamy nazwy:

• mówiące o obiektach kultury materialnej (Karczma, Czerwony Most)

• mówiące o karczowaniu lub wypalaniu lasów pod pola uprawne (Poręba, Pogorzelec)

• mówiące o gospodarowaniu gruntami (Morgi, Renty)

• pamiątkowe (Wisielec, Szweckie Szańce)

Wśród nazw PRYMARNYCH na uwagę zasługują urzeczownikowione przydawki przymiotne (Księże).

SEKUNDARNE terenowe nazwy dzierżawcze tworzy się głównie od nazwisk byłych gospodarzy lub od pochodnych od nich przymiotników formantem -izna (Borkowina, Kowalszczyzna).

KOMPONOWANE nazwy dzierżawcze z drugim rzeczownikiem typu: pole, las itp. W tym wypadku człon określający mówi o nazwisku lub zawodzie właściciela gruntu i może mieć formę:

• przymiotnika od nazwiska lub innego określenia właściciela (Księży Las, Pegeerowskie Pola)

• rzeczownika od nazwiska lub innego określenia właściciela w dopełniaczu liczby pojedynczej lub mnogiej (Szewca Góra, Dejnów Lasek)

• szyk odwrócony z rzeczownikiem fizjograficznym na pierwszym miejscu i członem dzierżawczym na drugim miejscu (Droga Bronisławy, Pastwisko Janowe)

• nazwy z przyimkiem w i. Członie (na Figurowym [polu])

Należy podkreślić trwałość nazw terenowych wodnych, zwłaszcza większych rzek i jezior, a krótki żywot nazw terenowych lądowych, które zazwyczaj zostają zastąpione innymi nazwami o zmianie właściciela gruntu.

---