Prof. dr hab. Władysław Wawron
Schorzenia sromu, pochwy i szyjki macicznej u krów
Schorzenia sromu
1. Wady wrodzone
- niedorozwinięte wargi sromowe
- niedostateczna szerokość (wąskość) szpary sromowej (występuje u frymartynów oraz przy
obustronnym niedorozwoju jajników). Wąskość sromu może też być następstwem bliznowatego zwężenia po wygojonych ranach powstałych podczas ciężkiego porodu.
2. Nieszczelność szpary sromowej
Występuje zwykle jako następstwo po uszkodzeniach powstałych po ciężkich porodach u krów
starszych i źle żywionych. Wada ta sprzyja powstaniu odmy pochwy oraz macicy.
Korekta wady - zabieg operacyjny.
3. Zmiana położenia warg sromowych
- uszkodzenia podczas porodu
zapadnięcie okolicy sromu i odbytu
Oddzielona kroczem od odbytu szpara sromowa ustawiona jest w normalnych warunkach pionowo. Jeśli z różnych przyczyn dojdzie do rozluźnienia otaczającej tkanki łącznej oraz zwiotczenia więzadeł, w tym również i więzadeł macicznych, usytuowanie sromu i odbytu zmienia się aż do, w krańcowych przypadkach, ułożenia poziomego. Towarzyszy temu opuszczenie pochwy i odbytu ku jamie miednicznej, a pod ogonem tworzy się różnej wielkości wgłębienie (tzw. gniazdo jaskółcze). Zapadają się także więzadła miedniczne, a na prawo i lewo od ogona widoczne są wgłębienia.
Zjawisko to występuje głównie u starych, wychudzonych krów, po ciężkich chorobach, po intensywnym użytkowaniu krów wysokomlecznych, niekiedy po miejscowych urazach przy kryciu i porodach oraz między innymi również jako objaw towarzyszący nimfomanii.
Podobne objawy rozluźnienia i zapadnięcia się więzadeł miednicy występują w okresie przedporodowym (okres zwiastunowy).
Poziome ułożenie szpary sromowej stwarza istotne przeszkody w kryciu. Pochylone ku dołowi i przodowi dno pochwy sprzyja powstawaniu urovaginy - gromadzeniu się moczu w pochwie. W konsekwencji dochodzi do zapalenia błony śluzowej pochwy i szyjki macicznej a nawet macicy (plemniki giną w takim środowisku).
Rokowanie co do możliwości zapłodnienia takich krów jest niepomyślne. W takich przypadkach można płukać pochwę środkami zobojętniającymi np. 0,5 % roztworem kwaśnego węglanu sodu, na 1 -2 godz. przekryciem lub unasiennianiem.
4. Zmiany na skórze (najczęściej są to stany zapalne skóry)
- czynniki infekcyjne (bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty)
- czynniki fizyczne (działanie gorąca, zimna)
- czynniki toksyczne (żywieniowe, insektycydy, chemikalia, itp)
- czynniki alergiczne
- urazy
5. Nowotwory sromu
- raki, włókniako-brodawczaki, brodawczaki, włókniaki i inne).
Schorzenia pochwy i jej przedsionka
1. Zapalenia pochwy (vaginitis)
Etiologia:
- choroby krycia (choroba mętwikowa, trichomoniaza, otręt)
- zakażenia nieswoiste (paciorkowce, gronkowce, E.coli itp.)
- bodźce mechaniczne, urazy
- czynniki fizyczno-chemiczne (np. leki)
Leczenie odpowiednie do czynnika wywołującego zapalenie.
2. Wypadnięcie pochwy (prolapsus vaginae)
Dość często obserwowana przypadłość u krów. Uważa się, że związane to jest ze wzrostem stężenia estrogenów w ostatnim trymestrze ciąży, co powoduje rozluźnienie miednicy i kanału rodnego. Wypadnięciu pochwy sprzyja także: odkładanie się tłuszczu okołopochwowego, słaba struktura tkanek, zwiększone parcie śródbrzuszne (spowodowane spożywaniem objętościowej karmy i ciążą), dieta bogata w fitoestrogeny, torbiele jajnikowe, zimna pogoda i inne). W większości przypadków do wypadania pochwy i szyjki macicznej przyczynia się też niewydolność zwieracza przedsionka pochwy i mięśni sromu, a u niektórych zwierząt zmiany hormonalne związane z superowulacją. Szczególnie predysponowane do wypadnięcia pochwy są rasy Hereford a także krowy wysokomleczne.
Przypadki wypadnięcia pochwy można zaliczyć do jednej z czterech grup, zależnie od tego jakie struktury wypadły i w jakim stopniu uszkodzone są tkanki.
Przy wypadnięciu I stopnia tkanki pochwy wystają ze szpary sromowej tylko wtedy gdy zwierze leży
Przy wypadnięciu II stopnia pochwa pozostaje stale na zewnątrz.
Przy wypadnięciu III stopnia widoczna jest szyjka macicy, co u krów ciężarnych może także prowadzi do poronienia.
Przy wypadnięciu IV stopnia występuje martwica pochwy i szyjki. Rokowanie złe. W dwóch ostatnich przypadkach możliwe jest jednoczesne wypadnięcie pęcherza moczowego.
Postępowanie w przypadkach wypadnięcia pochwy.
Wypadnięcia nieznacznego stopnia po podniesieniu się zwierzęcia cofają się z reguły same, natomiast większe i trwałe wypadnięcia należy odprowadzić ręcznie. Powinno się także usunąć wszystkie czynniki usposabiające do wypadania pochwy.
Zabieg repozycji przeprowadzamy po uprzednim znieczuleniu i oczyszczeniu wypadniętej części pochwy. Następnie zakładamy odpowiednie szwy np.: szew kapciuchowy, szew kapciuchowy kryty B*hnera, szew materacowy.
3. Torbiele pochwy
Powstają one po zamknięciu się (niedrożności) ujść przewodów gruczołowych. Nie mają większego, patologicznego znaczenia ale mogą stanowić przeszkodę w kryciu i porodzie.
a. Torbiele gruczołów Batholiniego - pojawiają się po jednej lub obu stronach przedsionka pochwy. Są to uszypułowate srebrnobiałe lub niebieskawe pęcherze wielkości od ziarna grochu do głowy ludzkiej. Zwykle wychodzą one z bocznej ściany pochwy. Można pomylić z pęcherzem płodowym !
Leczenie - operacyjne poprzez wycięcie dużego trójkąta ze ściany cysty.
b. Torbiele przewodów Gartnera - usadawiają się szeregowo na dnie pochwy. Są one najczęściej wielkości owocu porzeczki lub wiśni. Nie wymagają żadnego leczenia.
4. Zwężenia pierścienia dziewiczego
U krów albo w ogóle nie występuje albo stanowi tylko niski fałd poprzeczny. Rzadko występuje jako silny pierścieniowaty twór, ścieśniający wejście do pochwy. Jeżeli stanowi przeszkodę w kryciu - usunąć operacyjnie w znieczuleniu.
5. Zwężenia pochwy
Przyczyną zwężeń są głównie zranienia podczas porodu, uszkodzenia narzędziami lekarskimi, stosowanie środków żrących oraz stany zapalne. Stany zapalne, głównie pochodzenia bakteryjnego mogą pozostawić po sobie zbliznowacenia a nawet zrosty ścian. Przy całkowitym zamknięciu przed miejscem zrostu zbiera się wydzielina która, może zmieniać się w ropną i spowodować ropne zapalenie pochwy. Prowadzić to może do zakażenia macicy z ropomaciczem włącznie. Leczenie polega na ostrożnym przywróceniu drożności i usunięciu zrostów.
6. Odma pochwy (pneumovagina)
Określenie to oznacza przedostawanie się powietrza do pochwy w wyniku nieszczelności szpary sromowej . Zjawisku temu towarzyszą zwykle odgłosy chlupania. Leczenie - zabieg chirurgiczny.
7. Gromadzenie się moczu w pochwie (urovagina)
W następstwie zwiotczenia tkanki łącznej pochwy dochodzi do jej rozszerzenia się, opuszczenia do jamy brzusznej oraz gromadzenia się moczu na dnie pochwy. Macica opadając do jamy brzusznej wciąga pochwę oraz odbyt do jamy miednicznej. Szpara sromowa przebiega wówczas niemal poziomo. Pod ogonem zwierzęcia tworzy się różnej wielkości wgłębienie (tzw. gniazdo jaskółcze , gołębnik).
Gromadzenie się moczu w pochwie występuje głównie u starszych i źle żywionych krów, niekiedy po miejscowych urazach, po kryciu i ciężkich porodach. Z uwagi na nienormalne ułożenie tylnych części układu rozrodczego część moczu pozostaje na dnie pochwy, stale drażni błonę śluzową pochwy i szyjki macicy prowadząc do przewlekłego zapalenia , które może rozszerzyć się na macicę. Zmiany zapalne mogą być przyczyną zaburzeń płodności
8. Przerwanie krocza
Do przerwania krocza dochodzi w trakcie ciężkiego porodu. Niepełne zamknięcie sromu prowadzi do zanieczyszczenia pochwy kałem. Następstwem są często przewlekłe stany zapalne błony śluzowej pochwy.
Leczenie - operacja zszycia przerwanego krocza.
9. Nowotwory pochwy
Nowotwory pochwy spotykane są rzadko. Są to przeważnie takie nowotwory jak: włókniaki, włóniakomięsaki, raki, włókniakobrodawczaki. Spotyka się także guzowatą formę białaczki.
Leczenie - chirurgiczne usunięcie zmiany.
10. Zapalenie przedsionka pochwy (vestibulitis)
Występuje stosunkowo często zarówno u jałówek, krów pierwiastek jak i wieloródek. Związane tj. z dużą ekspozycją tej części układu rozrodczego na zabrudzenia kałem, ściółką, zabrudzonym ogonem . Czynnikami usposabiającymi są także nieodpowiednie stanowiska oraz te czynniki które powodują zapalenie pochwy.
11. Wady wrodzone powodujące zakłócenia płodności
(niedorozwój, zarośnięcia przegrody w przedsionku i pochwie itp. - zwykle są związane z obustronnym niedorozwojem jajników oraz frymartynizmem).
12. Pochwica (vaginismus)
Jest to stan chorobowy sromu oraz pochwy cechujący się nadwrażliwością (przeczulicą) przejawiającą się odruchowym napięciem mięśni sromu i odbytu. Obserwowany głównie u klaczy, rzadziej u bydła. Według innych występowanie jej u bydła budzi wątpliwości.
Schorzenia szyjki macicy
Szyjka macicy jest bardzo ważną częścią układu rozrodczego, przez którą do macicy przedostają się plemniki. Zaburzenia płodności przy stanach chorobowych szyjki macicy są najczęściej wynikiem jej niedrożności lub stanów zapalnych. Schorzenia szyjki macicy towarzyszą z reguły schorzeniom powstałych części układu rozrodczego. Samodzielne stany chorobowe szyjki występują rzadko.
1. Wrodzone nieprawidłowości szyjki macicznej zalicza się do nich: brak lub niedorozwój szyjki macicy, szyjkę podwójną lub jedną szyjkę dwuujściową.
2. Zwężenia i zbliznowacenia szyjki macicznej .
Są one następstwem urazów szyjki przy ciężkich porodach, brutalnych próbach udrożnienia albo rozwarcia szyjki , głównie jednak uszkodzeń i skaleczeń spowodowanych niezręcznym wprowadzaniem pipety.
3. Zapalenia
Zapalenie szyjki macicy (cervicitis) rzadko występuje jako samodzielne schorzenie. Występuje przeważnie łącznie z zapaleniem błony śluzowej macicy lub pochwy i leczone jest jednocześnie z nimi . Często dochodzi do skaleczeń a następnie zapaleń w wyniku nieumiejętnego manipulowania pipetą. Zapalenia przewlekłe prowadzą do zgrubienia i stwardnienia szyjki.
4. Nowotwory.
Zdarzają się bardzo rzadko. Przeważnie są to włókniaki , włóniakomięsaki i raki.
1
1