1 1. ELEMENTY SKL4DOWE GOSPODARSTWA > 1HA UR Gospodarstwo rolne —obszar ziemi na którym człowiek wykorzystując środki produkcji (ziemię, pasze, pieniądze, maszyny, prosię), tzw. Siły przyrody prowadzi działalnosc produkcyjną (gospodarstwo w ktoryrn występują 2 podstawowe dzialy produkcji zwierzęcej i roslinej) Gospodarstwo rolnicze — oprócz produkcji zwierzęcej i roślinnej występująjeszcze inne-przetworstwo, handel) elementy składowe: • Dział — stanowi grupa gałęzi, w której proces produkcji charakteryzuje się podobną technologią i organizacją. Działy: produkcji roślinnej, zwierzęcej, przemysł rolny, dział usług, dział handlowy — gorzelnie, mleczarnie jeśli mieszczą się na terenie gospodarstwa. • Gałęzie — w produkcji roślinnej — grupa roślin charakteryzujących się podobnymi wymaganiami co do gleby, nawożenia, stanowiska w płodozmianie i pracochłonności; w produkcji zwierzęcej — grupa zwierząt tego samego gatunku. • Gałęzie roślinne: zbożowe, okopowe, strączkowe, pastewne. • Gałęzie zwierzęce: bydło, trzoda, drób. • Gałęzie główne stanowią podstawową działalność gospodarstwa — są głównym źródłem wpływów. • Gałęzie pomocnicze występują w powiązaniu z głównymi i wytwarzają artykuły obrotu wewnętrznego • Gałęzie towarowe — mają cenę rynkową (mleko): specjalne — wynika z konieczności dostosowania gospodarstwa do potrzeb rynku (len, tytoń) — działalność dodatkowa — warzywnictwo, ogrodnictwo. • Grupy produkcyjne: w każdej gałęzi, chociaż w stopniu ograniczonym występują różnice w procesie produkcji np.: długość okresu wegetacji, wiek zwierząt, przeznaczenie. • Grupy zbożowe: jare, ozime. • Grupy pastewne: siano, zielonki, kiszonki. Działalność — produkcja określonego w danej gałęzi artykułu w jednolity sposób, w jednolitych warunkach i w określonej technologii, np.: pszenica, tucznik. Wszystkie te elementy są ze sobą powiązane: • Między działami: dział roślinny — pasza —+ dział zwierzęcy dział zwierzęcy —+ obornik -+ dział roślinny • Między gałęzi trzoda okopowe • Wewnątrz gałęzi: zboże - nasiona -Dział -Gałęzie -Działalności Dział — produkcja zwierzęca Gałąź — bydło	2 2. WARUNKI I CZYNNIKI PRODUKCJI a) Warunki przyrodnicze: • Warunki glebowo — siedliskowe (wzniesienie n.p.m., jakość gleby, kompleksy glebowe, ukształtowanie terenu. • Warunki klimatyczne (opady — suma roczna i rozkład w roku, okrywa śnieżna, temperatura, kierunek wiatru, długość okresu wegetacji b). Warunki ekonomiczne: • Warunki ekonomiczne zewnętrzne (położenie gospodarstwa względem rynku zaopatrzenia i zbytu, stosunki ludnościowe — ilość siły roboczej i jej kwalifikacje, obecność zakładów przemysłu rolnego, warunki komunikacyjne, polityka rolna, cechy inwencjalizmu państwowego. • Warunki ekonomiczne wewnętrzne (ilość siły roboczej, wyposażenie techniczne gospodarstwa, rozłóg ziemi — zewnętrzny kształt granic gospodarstwa, sieć komunikacyjna, kwalifikacje osób zatrudnionych. Warunki przyrodnicze i ekonomiczne wpływają na wielkość i strukturę produkcji rolniczej, na sposób zorganizowania gospodarstwa. Warunki przyrodnicze charakteryzuje mała zmienność, są niezależne od działań człowieka. Warunki ekonomiczne są od niego zależne i ulegają ciągłym zmianom! Wyprodukowałem —* duże ryzyko czy sprzedam, czy jest zbyt i Jeśli będzie zbyt na -÷ (marketing) —* będę produkowała Czynniki produkcji: • Ziemia — czynnik i środek produkcji, użytkowany rolniczo obszar, na którym odbywa się produkcja. • Kapitał — równowartość technicznych środków produkcji (budynki, pieniądze, inwentarz). • Praca — własna, najemna.	3 4. ISTOTA I ZAKRES ANALIZY PRODUKCJI Analiza — badanie poszczególnych cech oraz związków jakie między nimi zachodzą (związki przyczynowo — skutkowe) np.: zła pogoda —* niski plon. Analiza powinna wykazać przyczyny dodatnich i ujemnych zjawisk w gospodarstwie. Jakie czynniki wpływają na dane zjawiska oraz współzależności występujące pomiędzy różnymi elementami procesu produkcyjnego gospodarowania (np.: mleko a ziemia). Analiza działalności polega na wykonaniu następujących czynników: • Określenie warunków gospodarowania, stanów gospodarstwa i wyników działalności. • Ocena w jakim stopniu wykonane czynniki są zadawalające. • Ustalenie przyczyn niedomagań gospodarstwa. • Wyciągnięcie wniosków na przyszłość. Pytania w analizie: • Kiedy analizować? —+ z przyczyn wewnętrznych i zewnętrznych • Co analizujemy? —÷ co stanowi przedmiot analizy (to co chcemy poprawić) • Jak analizujemy? —+ wybór metod i narzędzi Zakres i treść analizy zależy od celu: • Wąski zakres — badamy organizację produkcji (plony, zbiory, przyrosty) • Szczegółowy zakres analizy dodaje element ekonomiczny (stosowany w przypadku cen ekonomicznych) Zakres analizy ekonomicznej Finansowa Techniczno-ekonomiczna Finansowa: • Wstępna analiza bilansu. • Analiza rachunku wyników. • Ustalanie i ocena przypływów pieniężnych. . Analiza kondycji finansowej przedsiębiorstwa. . Czynnikowa analiza wyniku finansowego przychodów ze sprzedaży kosztów. Techniczno-ekonomiczna: • Analiza produkcji, zatrudnienia, płac i wydajności. • Analiza wyposażenia przedsiębiorstwa w środki trwałe. • Analiza postępu technicznego. Analiza może dotyczyć: • Czynników produkcji — analiza gleby, ilości opadów, ludzi, kapitału. • Elementów składowych gospodarstwa — określamy wskaźniki dla działów gospodarczych.
4 5. METODY I RODZAJE ANALIZY Stosowane metody analizy: • Indukcyjna — postępowanie od ogółu do szczegółu —* wyciągnięcie ogólnych wniosków na podstawie konkretnych przypadków (analizuję stan i szukam przyczyn). • Dedukcyjna — postępowanie od szczegółu do ogółu —* analizuję poszczególne gałęzie i na tej podstawie wnioski ogólne. Rodzaje analizy: • Elementarna — rozbiór całości na elementy bez doszukiwania się związków między elementami. • Przyczynowa — rozbiór na elementy składowe i poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy tymi elementami. • Logiczna — poszukiwanie związków między elementami całości za pomocą funkcji matematycznych. • Porównawcza: (pozioma) — porównanie dwóch podmiotów w tym samym roku przy zachowaniu warunków do porównania; pionowa — porównywana na przestrzeni wielu lat. Analiza otoczenia przedsiębiorstwa: Ocena warunków: Prawnych i społ., Rynku, Konkurencji Analiza ekonomiczna Analiza finansowa Analiza techniczno-ekonomiczna Synteza wyników analiz, przygotowanie decyzji przyszłych okresów Analiza działalności przedsiębiorstwa: Analiza (przeznaczenie analizy): • Wewnętrzna • Zewnętrzna Czas którego dotyczy: • Retrospektywna • Bieżąca • Prospektywna Ze względu na zastosowane metody: • Funkcjonalna (działanie). • Kompleksowa (miejsce i źródło analizy) • Decyzyjna Szczegółowość opracowania: • Ogólna (głównie) • Szczegółowa	5 7. MIERNIKI I WSKAŹNIKI ANALIZY ORGANIZACJI PRODUKCJI Do analizy służy grupa wskaźników i mierników. Mogą to być: • Dane orientacyjne (rachunkowe) lub dane dokładne (potwierdzone). • Wielkości liczbowe bezpośrednio uzyskane z dokumentów lub przetworzone. • Dane analityczne (szczegółowe). • Dane syntetyczne (całościowe). • Dane względne (% wykorzystania). • Liczby bezwzględne (ilość mleka a zboża). • Dane rzeczywiste dotyczące przeszłości. • Dane stałe (powierzchnia magazynu). • Dane elastyczne (wielkość funduszu). • Wielkości naturalne (liczba zatrudnionych). • Elementy wartościowe. Podstawowe wskaźniki organizacji produkcji roślinnej (dotyczą ziemi): • Hektar przeliczeniowy (po to aby ustalić podatek gruntowy):; hektar przeliczeniowy x cena podatek. • Wskaźnik bonitacji — miara oceny jakości gleby. • Struktura użytków rolnych, zasiewów i upraw W analizie organizacji produkcji zwierzęcej: • Obliczanie stanów średniorocznych. • Wskaźnik obrotu stada (płodność, plenność, wydajność jednostkowa) Mierniki powierzchni paszowej — pozagospodarcza powierzchnia paszowa, produkcyjność.	6 8. GOSPODARKA PASZOWA I PODZIAŁ POWIERZCHNI PASZOWEJ W GOSPODARSTWIE • Główna powierzchnia paszowa — to powierzchnia trwałych użytków zielonych + okopowe + pastewne w planie głównym na gruntach ornych. • Dodatkowa powierzchnia paszowa (DPP) — poplony (ścierniskowe, ozime i wsiewki) czyli rośliny na tym samym areale (produkcje uboczne — liście buraków cukrowych i pastewnych) ił. „ produktu głównego PWW = GPP Prt ((+DPP) • Powierzchnia wyżywieniowa własna — główna powierzchnia paszowa + powierzchnia roślin towarowych przeznaczonych na paszę. Dopuszcza się wliczenie DPP. • Pozagospodarcza powierzchnia paszowa (PPP) — to powierzchnia jaką należałoby przeznaczyć na produkcję zakupionych pasz. • Powierzchnia wyżywieniowa ogółem (PWW + PPP). Powierzchnia roślin towarowych przeznaczonych na paszę •GPP •DPP • PWW=GPP+Prt •PPP • PWO=PwW+PPP
7 9. MIERNIKI OCENY WYKORZYSTANIA POWIERZCHNI PASZOWEJ • Pozagospodarcza powierzchnia paszowa (PPP) PPP = Z/P gdzie: Z — ilość zakupionej paszy w tonach w przeliczeniu na produkt wyjściowy P — średni plon rośliny będącej głównym składnikiem zakupionej paszy (tony/ha) Z=Zpxmn gdzie: Zp — ilość zakupionej paszy w tonach Mn — mnożnik (dla zboża = 1,0; lucerny 4,6; ziemniaków 4,0) Produkcyjność powierzchni paszowej (PrPP) PrPP = PJZB/(GPP + DPP) gdzie: PJZB — produkcja roślin pastewnych w jednostkach zbożowych GPP — główna powierzchnia paszowa w ha (GPP i PPP) DPP — dodatkowa powierzchnia pas a w ha • Produkcyjność powierzchni wyżywieniowej ogółem (PPW) PPW = ZWJPWO gdzie: WZPW — wartość produkcji zwierzęcej w zł. PWO — powierzchnia wyżywieniowa ogółem w ha • Wskaźnik efektywności skarmienia pasz (WEP) WEP = PZJZB/SJZB (0,8 — 0,9 w dobrych, zazwyczaj 0,4 — 0,6) Gdzie: SJZB — liczba jednostek zbożowych w skarmionej paszy PZJZB — wielkość produkcji zwierzęcej i jednostek zbożowych Wielkość jednostek zbożowych uzyskanych w produkcie przez ilość jednostek zbożowych w podanych paszach. 10 ostatnia opłacalna PK = AP/AN min —+ wartość produktu rośnie wolniej od nakładu gdzie: PK — produkt koi — jest to stosunek między przyrostem produktu całkowitego, a przyrostem nakładu o jednostkę. AP — przyrost produktu. AN — przyrost nakładu. Relacje P-P — decyzje wiążą się z z wytyczeniem głównego kierunku produkcji w gospodarstwie — określenie kombinacji produktów — mamy w zapleczu 1 —2 produkty, gdyby główny produkt nie miał zbytu. Stopa substytucji — informacja o zmianie wielkości produkcji następowanej przy zmianie wielkości produkcji o jedna jednostkę dla produkcji zastępującej. Relacje N-N — wymaga odpowiedzi na pytanie ile użyć czynników (nakładów) i w jakich proporcjach, aby wytworzyć produkcje. Rozmiary produkcji i koszty wytworzenia zależą nie tylko od ilości czynników ale ich proporcji — dawka paszowa. Powiązania czynników: • Komplementarność • Substytucyjność • Sprzężenie Rodzaje stosunków między produktami: • Sprzężenie (ziarno — słoma) • Konkurencyjne (zwiększenie uprawy pszenicy, obniżenie uprawy jęczmienia) • Komplementarność (np.: ziemniaki i żyto — wzrost powierzchni upraw ziemniaków —+ wzrost powierzchni żyta po ziemniakach) Rolnik będzie dotąd zwiększał nakłady i rozszerzał produkcję dopóki cena produktu krańcowego nie zrównoważy się z ceną nakładu krańcowego. 1 CK=NK 13.Mierniki i wskaźniki analizy finansowej i ekonomicznej w gospodarstwie. Rentowność-osiąganie z działalności gospodarczej nadwyżki przychodów nad wydatkami - osiąganie zysku. Płynność- finansowa-to zdolność firmy(gospodarstwa) do spłaty zobowiązań bieżących , Wypłacalność- (określona w długim przedziale czasu) gdy wartość danej jednostki gospodarczej przekracza wartość zadłużenia. Wskaźniki finansowe- pozwalają na identyfikację niektórych mocnych i słabych stron działalności firmy, są źródłem informacji o pojawiających zagrożeniach zagrożeniach i szansach sygnalizującą występowanie określonych zjawisk.	8 10. ISTOTA I ZAKRES BILANSU MAJĄTKOWEGO Każde gospodarstwo posiada środki majątkowe niezbędne do rozpoczęcia i rozwijania działalności gospodarczej. Srodki te mogą być wnoszone: • W formie pieniężnej • W formie rzeczowej (budynki, urządzenia). Ich równowartość stanowi kapitał własny firmy będący pewnego rodzaju gwarancją pokrywania zobowiązań wobec przyszłych wierzycieli. Bilans majątkowy to zestawienie i podsumowanie aktywów i pasywów w celu ustalenia składników majątkowych gospodarstwa. Bilans to zestawienie na określony dzień w ujęciu wartościowym stanu środków oraz źródeł ich finansowania. Cechy bilansu: • Wartościowe ujęcie pozycji majątkowych (1. s i źródła ich finansowania) • Zestawienie aktywów i pasywów na określony moment • Równość globalnych sum aktywów i pasywów Bilans — otwarcia i zamknięcia. Elementy składowe Aktywa· Pasywa Majątek trwały · Kapitał trwały Zapasy· Kapitał własny Należności· Zobowiązania dl. Gotówka Zobowiązania krótkoterminowe Sposób zaangażowania kapitału Źródła pokrycia majątku Kapitał własny — określa jaka część majątku, którą dysponuje prowadzący gospodarstwo jest jego własnością. Majątek trwały — składniki rzeczowe, wartości niematerialne i prawne, składniki finansowe, należności długoterminowe. 11 15.Systematyka kosztów produkcji w gospodarstwie. Koszt-ogół nakładów ponoszonych przez przedsiębiorstwo dla wyprodukowania określonej ilości produktu. Grupowanie kosztów. 1/ Wg faz: Koszty zaopatrzenia- (cena zakupu + koszt przewozu) Koszty produkcji-(….+ koszty związane z przewozem) Koszty sprzedaży(realizacji)-koszt sprzedaży opakowania, marketingu itp. Koszty własne realizacji to koszt produkcji + koszt sprzedaży. 2/ Wg miejsca powstawania: Koszty bezpośrednie- można przypisać określonej gałęzi lub działalności. Koszty pośrednie- ogólnoprodukcyjne dotyczące kilku gałęzi, działów. 3/ Wg rozmiarów produkcji: Koszty stałe-te, które nie zmieniają się niezależnie od wielkości produkcji. Koszty zmienne- zmieniają się w zależności od wielkości produkcji. 4/ Wg różnych kryteriów: Koszty przeciętne- średnia wys.kosztów, która przypada na wytworzenie jednostki. Koszt krańcowy- przyrost kosztów spowodowany przyrostem wielkości produkcji. Koszty graniczne- też koszt końcowy, koszt ostatniej ilości produkcji dla której poniesiony koszt produkcji równy jest wartości lub cenie uzyskanego produktu. Koszty specjalne-koszty, które ponosimy dodatkowo z tytułu rozpoczęcia działalności lub rozszerzenia produkcji. Koszty działalności- konserwacja, amortyzacja. Koszty alternatywne = utraconych kosztów Koszty standardowe- koszty, które ktoś określa dla danego regionu i danej działalności. Koszty całościowe - poniesione na całość produkcji w jednostce czasu. Koszty jednostkowe - poniesione na jednostkę danego artykułu. wg okresu którego dotyczą wg zakresu działalności(podstawowej, ubocznej, inwestycyjnej) 10 12.RELACJE NAKŁAD-NAKŁAD, NAKŁAD-PRODUKT. PRODUKT- PRODUKT Określenie: • Relacje nakład-nakład — wybór technologii produkcji, odpowiedz na pytanie - Jak produkować? • Relacje produkt-nakład — wybór intensywności, ustalenie rozmiaru produkcji i jej struktury, odpowiedz na pytanie — Ile produkować? • Relacje produkt-produkt — wybór kierunku produkcji. Na wybór wpływają wartości ekonomiczne, naturalne. N-P — ustalenie takich rozmiarów infrastruktury produkcji, która przy dą rozmiarach nakładów zapewni producentowi największy dochód. PK = AP/AN = max —* wartość produktu rośnie szybciej od nakładu PK = AP/AN = const —+ wartość produktu rośnie proporcjonalnie do nakładu	9 11.CELE I TREŚĆ RACHUNKU EKONOMICZNEGO Celem gospodarstwa funkcjonującego w gospodarce rynkowej jest uzyskiwanie zysków (dochodów). Dochód rolny = koszty bez robocizny Rachunek ekonomiczny obejmuje wszystkie formy obliczeń nakładu, kosztów i dochodów i dzięki temu stanowi narzędzie w podejmowaniu decyzji. Stosując rachunek ekonomiczny realizowana jest zasada racjonalnego działania — dążenie do osi podstawowego celu przy użyciu jak najmniejszej ilości środków i przy jak najmniejszym wysiłku. Zasada ta rozumiana jest dwojako: • Jako maksimum efektów przy danych nakładach, kosztach — zasada najwyższej wydajności • Jako minimum nakładów przy danych efektach —jest to zasada najniższych nakładów (kosztów) czy też minimalizacji kosztów. Ad.a). W praktyce oznacza to przy danych nakładach (środkach) osiągnięcie maksymalnego efektu, np.: maksymalnego dochodu. Ad. B). Przy danym z góry założonym celu, np.: poziomie produkcji lub dochodu, ponieść jak najmższy koszt. Wartości stosowane przy rachunku ekonomicznym: • Musi być sformułowany cel oraz kryterium wyboru celu — kwalifikacji celu nie można dokonać. • Musza istnieć alternatywy wyboru tam gdzie nie ma możliwości wyboru rachunek ekonomiczny jest fikcją. • Musimy posiadać niezbędae informacje — popyt, ceny, ograniczenia mikro i makroekonomiczne, a zatem informacje pozwalające myśleć wielowariantowo (alternatywnie). 12 16.Metody obliczania kosztów produkcji w gospodarstwie. Metoda doliczeniowa- koszt jednostki produktu powstaje przez doliczenie do siebie poszczególnych kosztów. Istotą tej metody jest to, że nie występuje w niej końcowe rozdzielenie sumy kosztów całościowych przez ilość wyprodukowanych jednostek produktu. Metoda tradycyjna klasyczna rozdzielcza - w tej met. wychodzi się z założenia, że każdy element kosztu całkowitego należy odnieść do tego produktu ,na wytworzenie którego został poniesiony. Rozdzielenie kosztów bezpośrednich występuje przy rozdziale kosztów pośrednich, gdyż nie można ich przypisać określonym produktom w sposób bezpośredni. Podział kosztów pośrednich możemy dokonać za pomocą klucza podziałowego kosztów : - wysokość funduszu płac(dotyczy przedsiębiorstw) - wysokośc całkowitych kosztów bezpośrednich (wraz z artykułami własnej prod.) - wysokośc kosztów bezpośrednich ( z wyłączeniem artykułów własnej prod.) - czas trwania prod. - w ogrodnictwie - intensywność prod. ( koszty materiałowe) - koszt produkcji Metoda rozdzielcza uorganiczniona - rozdzielamy koszty wg tych samych kluczowych podziałów. Jest zbliżona do rozdzielczej lecz uwzględnia wewn. powiązanie pomiędzy gałęziami. Zasada uorganiczenia rachunku może być przeprowadzona w następujący sposób. Istota metody: - stosowanie takiego klucza podziałowego kosztów pośrednich by koszty w niskim stopniu obciążały produkcję zwierzęcą. - obciążenie produkcji zwierzęcej kosztem utrzymania pastwiska a nie wartością trawy pastwiskowej - wysoka wycena artykułów ubocznych prod. zwierzęcej a niską art. roślinnych. - obciążenie kosztami nawożenia organicznego wszystkich roślin Metoda ograniczona właściwa - istotą tej metody jest obliczanie kosztu jednostkowego produktu rolniczego. Produkcję sprzedawaną wyrażamy w jednostkach zbożowych. Dzielimy całościowy koszt przez ilość jedn. zbożowych uzyskując koszt jedn. zboż. Koszt prod. konkretnego artykułu uzyskujemy mnożąc ilość jedn. zbożowych przypadających na ten artykuł przez koszt jedn. zbożowej.
13 17. Metody wyceny produktu obrotu wewnętrznego. Met.przetwórcza - jest to wycena produktu nietowarowego przez wartość lub cenę artykułu towarowego, który powstaje w wyniku biologicznego lub przemysłowego przetwarzania danego produktu nietowarowego nietowarowego w towarowy np. zielonka w susz. Met.porównawcza - ocena produktu nietowarowego ustalona przez porównanie jego elementów składowych z elementami podobnego produktu towarowego ( buraki pastewne, ziemniaki pastewne) Met.kosztów własnych - dla produkcji roślin głównych , cenę ustalamy na podstawie kosztów rzeczywistych poniesionych w gospodarstwie. 14 27. Agrobiznes- pojęcie, system, przedsiębiorczość - kompleks rolmczo-przetwórczy, kompleks gospodarki żywieniowej obejmujący strefę produkcji, wymiany, spożycie żywności - system obejmuje przemysł zaopatrzeniowy, rolnictwo, przemysł i usługi przetwórcze oraz dystrybucję obejmuje wszystkie branże związane z produkcją, przechowywaniem, dystrybucją żywności - usytuowanie rolnictwa i związków pomiędzy produkcją rolniczą a ekonomiką produkcji w całym systemie gospodarki żywnościowej - segment gospodarki Narodowej, kombinacja rolnictwa i biznesu - oznacza nowe usytuowanie rolnictwa i związku pomiędzy produkcją rolniczą a ekonomiką produkcji w całym wyst. gospodarki żywnościowej Rozwój agrobiznesu przyczynia się do: - powstania nowoczesnej gospodarki żywnościowej w tym rolnictwa - zwiększenie podaży produktów żywnościowych i racjonalizacji produkcji we wszystkich ogniwach gospodarki żywnościowej - wzrostu ekonomicznej efektywności produkcji i gospodarowania - spadku kosztów produkcji dystrybucji, działalności gospodarczej - wzrostu siły konkurencyjnej gospodarstw i firm Cel: tworzenie warunków rozwoju produkcji rolniczej i racjo jej wykorzystania, zwiększenie produkcji, sprzedaży i zysku $ związana jest zdynamwznyrn rozwojem rolnictwa poprze „z tych czynników otoczenia go$p., które są konieczne w j przetwórstwie, dystrybucji zywności	15 28. Polityka regionalna wobec wsi a integracja z UE Zasady polityki regionalnej w UE (zalecane dla tworzonej w Poisca polityki regionalnej): 1 .zasada koncentracji (redukcja dysproporcji rozwojowej między regionami) 2. zasada dodawalności środków (krajowych i unijnych- UE wzmacnia działalność krajów członkowskich) 4. zasada subsydialności (UE ingeruje w rozwój organizacji na zasadzie pomoeniczości) 5. zasada partnerstwa społecznego (szerokie reprezentacje do konsultacji i porozumień) 6. zasada programowania(tworzenie wieloletnich programów) Konieczność Dostosowanie sektora rolno-spożywczego do wymogów gospodarki rynkowej i UE= wypracowanie polityki racjonalnej, mającej na celu utrzymanie specyfiki poszczególnych obszarów i zniwelowanie różnic w rozwoju regionalnym, wymaga współdziałania władz państwowych i samorządowych. Polityka re2ionalna W odniesieniu do rolnictwa i gospodarki żywnościowej wymaga uwzględnienia procesu adaptacyjnego tego sektora do struktur UE Siła napędowa przedsiębiorstw pozarolnicza sprzężona z rnnymi działalnościami gospodarstwa Wsi. Polityka regionalna na obszarach wiejskich powinna sprzyjać i stwarzać warunki dla rozwoju przedsiębiorczości w zakresie: - restrukturyzacji rozwoju rolnictwa, gospodarki żywnościowej, z uwzględnieniem procesów dostawczych do UE - wielofunkcyjnego rozwoju wsi, uharmonizowanego z modernizacją sektora rolno spożywczego - eliminowania bezrobocia, tworzenie nowych miejsc pracy - pomocy finansowej 16 INGERENCJA Z UE STANOWI STRATEGICZNY CEL, PRIORYTET DLA POLSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ - modernizacja rolnictwa i otoczenia - unowocześnienie terenów wiejskich przez uaktywnienie przedsiębiorczości rolniczej i pozarolniczej - poszerzenie polityki rolnej o zagadnienia wszechstronnego rozwoju terenów wiejäkich, tworzenie nowych miejsc pracy, nowych źródeł dochodów dla mäeszkańców wsi. UKŁAD O WSPÓŁPRACY POLSKI I UE DOTYCZY: - rozwoju gospodarstw indywidualnych, a także infrastruktury rynkowej	17 27. Agrobiznes. - Kompleks rolniczo przetwórczy , kompleks gospodarki żyw. obejmujacy strefe produkcji, wymiany, spożycia żywności. - system obejmuje przemysł zaopatrzeniowy, rolnictwo, usługi przetwórcze oraz dystrybucję. - usytuowanie rolnictwa i związków pomiędzy produkcja rolniczą, a ekonomika produkcji w całym syst. gosp.żyw. - segment gospodarki narodowej, kombinacja biznesu i rolnictwa - rozwój agrobiznesu przyczynia się do:powstawania nowoczesnej gosp.żywn., zwiększenia podaży prod. żyw. i racjonalizacji produkcji we wszystkich ogniwach gosp. żywnościowej. - wzrost ekonomicznej efektywności produkcji i gospodarowania - wzrost siły konkurencyjnej gospodarstw i firm Cel: Tworzenie warunków rozwoju prod.rolniczej i racjonalnego jjej wykorzystania , zwiększenie produkcji, sprzedaży i zysku. Koncepcja: Związana jest z dynamicznym rozwojem rolnictwa poprzez zaangażowanie tych czynników otoczenia gosp., które są konieczne w produkcji, przetwórstwie przetwórstwie dystrybucji żywności. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ: 1/ rolnicza działalność produkcyjna na skale towarową -typowa działalność rolnicza (chów bydła, trzody chlewnej) 2/ pozarolnicza działalność związana bezpośrednio z rolnictwem - zaopatrzenie w materiały i srodki do prod. rolnej - usługi produkcyjne(mechanizacyjne, remontowo-budowlane) - skup, magazynowanie, transport, hurti detal prod.rolnicz. - przetwórstwo artykułów (młyny,mieszalnie pasz, masarnie) 3/ pozarolnicza działalność nie związana bezpośrednio z rolnictwem - agroturystyka - gospodarka leśna - ochrona środowiska, pielęgnacja krajobrazu - jeździectwo i hipnoterapia - inne działalności- rzemiosło, rękodzieło, punkty usługowe.

18 28.Polityka regionalna wobec wsi a integracji z Unia Europejską. Zasady polityki regionalnej w UE( zalecane dla tworzenia w Polsce polityki regionu) 1/ zas.koncentracji (redukcja dysproporcji rolnictwa między regionami) 2/ zas.dodawalności srodków( krajowych i unijnych - UE wzmacnia działalność krajów członkowskich) 3/ zas.subsydialności ( UE ingeruje w rozwój regionów na zasadzie pomocy) 4/ zas.partnerstwa społecznego (szerokie reprezentacje do konsultacji i porozumień) 5/ zas.programowania ( tworzenie wieloletnich programów) KONIECZNOŚĆ. Dostosowanie sektora rolno-spożywczego do wymogów gospodarki rynkowej i struktur UE = wypracowanie polityki regionalnej mającej na celu utrzymanie specyfiki poszczególnych obszarów obszarów zniwelowanie różnic w rozwoju regionalnym, wymagania współdziałania władz państwowych państwowych samorządowych. POLITYKA REGIONALNA. W odniesieniu do rolnictwa i gospodarki żywnościowej wymaga uwzgl.procesu adaptacyjnego tego sektora do struktur UE . SIŁA NAPĘDOWA. Przedsiębiorczość pozarolnicza sprzężona z innymi działalnościami gospodarczymi wsi. Polityka Regionalna na obszarach wiejskich powinna sprzyjać i stwarzać warunki dla rozwoju przedsiębiorczości w zakresie: - restrukturyzacji rozwoju rolnictwa, gospodarki żywn., z uwzględnieniem procesów dostosowań do UE - wielofunkcyjnego rozwoju wsi uharmonizowanego z modernizacja sektora rolno-spoż. - eliminacja bezrobocia agralnego, tworzenie nowych miejsc pracy. - pomocy finansowej. Integracja z unia stanowi strategiczny cel i priorytet polskiej polityki regionu -modernizacja rolnictwa i otoczenia -unowoczesnienie terenow wiejskich przez uaktywnienie przedsiębiorczości -poszerzenie polityki rolnej o zagadnienia wszechstronnego rozwoju terenow wiejskich,tworzenie nowych miejsc pracy, nowych źródeł dochodowdla mieszkańców wsi UKŁAD O WSPÓŁPRACY POLSKI I UE DOTYCZY -ROZWOJU GOSP.INDYWIDUALNYCH a także infrastruktury rynkowej -planowanie przestrzennewsi,budownictwo,urbanizacja,moderniz. Infrastruktury -polepszenie wydajności,postępu tech. -mod. I rozwoj zakładów przetwórczych,techniki marketingu.	19 29. CHARAKTERYSTYKA I ROZWOJ ROLNICTWA W MALOPOLSCE warunki przyrodnicze:korzystne war klimatyczne,roczna suma opadow 650-1400mm dl. okresu wegetacji 180-225dni,gleby kwasne,niska zawartość P I K ,brak oznak skazenia ekol. Korzystne war. przyr. ZASOBY CZYNNIKOW PRODUKCYJNYCH Ziemia:podstawowy czynnik produkcji,wpływa na efektywność gospodarowania,dominacja rozdrobnionych gospodarstw, z tendecja do dalszego rozdrabiania,nie sprzyja to koncentracji ziemi.. Użytki rolne -wiekszisc zielonych- spadek opłacalności produkcji roślinne spowodowalo spadek pogłowia Praca:silne przeludnienie wsi,zmiany w sposobach pracy,będą decydowac o powadzeniu przemian w rolnictwie,ludność dwuzawodowa, nadmiar sily roboczej,zle wyposażenie techniczne,wydajność pracy 2x nizsza niż srednia kraju. Kapitał:dobre wyposażenie w budynki,ciągniki, ale niewystarczająca do rozwoju produkcji. W porównaniu do zasobow ziemi,gosp, w Malopolsce dysponuje zbyt dużymi zasobami sily roboczej i zbyt małymi zasobami kapitałowymi 20 30.Czynniki ograniczające wzrost skali produkcji bydlęcej w Małopolscy. Na dochodowość gosp.rolnicz. oprócz uzyskiwanych przychodów oraz ponoszonych kosztów wpływają także czynniki ograniczające intensywność i skalę produkcji ze źródłem w polityce rolnej państwa lub organizacji prod.gosp. PODSTAWOWE BARIERY 1/ wysokie ceny środków produkcji: woj.bielskie i nowosądeckie- prod.mleka i żywca, woj.krościeńskie- mleko i żywiec oraz sam żywiec. 2/ niskie ceny zbytu produktu- gospodarstwa ukierunkowane na produkcję mleka 22,5% 3/ wysokie oprocentowanie kapitału 16% 4/ brak funduszy inwestycyjnych 13% Niska ekonomiczna efektywność chowu bydła uniemożliwia zgromadzenie środków pieniężnych na inwestycje,podobnie jak wysokie oprocentowanie, i nieznajomość preferencyjnych limitow kredytowych wpływa ujemnie na intensyfikacje produkcji rolniczej. 5/obawa przed zmiana relacj cen 7% 6/brak sily roboczej-13% rolnicy nie widza powierzchni gospodarstwa jako czynnika ograniczającego wzrost skali produkcji. 31 zamierzenia produkcyjne rolnikow w malopolsce: 70%-utrzymanie dotychczasowego stanu organ. Gosp.-brak zmian 6,1%zmiany kier. Produkcji(niska ekon. Chowu bydla) 5,5%intensyfikacja produkcji 11,3% powiekszenie arealu 27,7%gotowosc podjecia pracy 0%likwidacja ludzie z wykszt.wyzszym-racjonalna reakcja na niekorzystne war. ekonomiczne, :intensyfikacja, zmiana kierunku,powiekszenie gospodarstw,podjecie nowye pracy	21 32. Przedsiębiorczość w Agrobiznesie. Proces inicjowania i wprowadzania zmian zanikający okresowo do czasu pojawienia się nowych inicjatyw : 1/ zdolność do kreatywnego działania, przy uwzględnieniu takich czynników jak: - poziom fachowej wiedzy ludności wiejskiej - środki finansowe na krzewienie postępu ekonomicznego - stan infrastruktury wiejskiej - możliwość pozyskiwania kapitału 2/całokształt indywidualnych indywidualnych i grupowych działań przełamujących istniejące wzorce gospodarowania : 3/ umiejętne dostosowanie się do istniejących warunków , a jednocześnie podejmowanie działań w celu zmiany tych warunków w pożądanym celu. ELEMENTY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Rywalizacja, kooperacja,kontrola przedsięwzięć osób i podmiotów gospodarczych CECHY Osobowość przedsiębiorcy- zaradność, inicjatywa, motywacja. 22 34/35. Ekonomiczne aspekty produkcji mleka i żywca bydlęcego -Dój to 60% nakładów na krowy mleczne -Hodowla krów mlecznych to staly dochód co miesiąc -Obornik podnosi żyzność gleby, to podstawowy czynnik plonotwórczy bo nawozy są drogie Jak obliczyć koszty stałe i zmienne żywca bydlęcego. Wychodzimy od współczynnika: W opłacalności= cena jednostki\ koszty * 100 koszty stałe bezpośrednie (amortyzacja obory i podatek) koszty pośrednie W miarę zwiększania iôości krów w stadzie i wydajności jednostkowej „ koszty stałe maleją w przeliczeniô na 1 krowę i I litr mleka. Oznacza to że wysokie koszty stałe na krowę i 1 litr mleka będą powodować jego produkcję mało dochodową lub nieopłacalną. W miarę zwiększania przyrostu opasów, koszt staly ( np. amortyzacja ) w przeliczeniu na kg przyrostu maleje i niskie przyrosty powodować będą produkcję opasów mało opłacalną lub nie opłacalną. Koszty zmienne to koszty pasz 45-70% -bydło mleczne 45-60% -bydło opasowe 70-75% Długość lat użytkowania krowy a koszty remontu stada: - krowy mają największą wydajność w wieku 8-9 lat - koszt chowu jałówki drogi więc rolnicy użytkują więcej niż 9 lat - nadmierny wydłużony koszt użytkowania krowy powoduje mniejsze wykorzystanie paszy i pogorszenie wartości rzeźnej Roczny koszt remontu stada, uzależniony jest od ilości lat użytkowania krów, niski przy długim okresie użytkowania. W miarę wzrostu jednostkowej wydajności krów i długości okresu użytkowania krowy, koszt wychowu lub zakupu jałówki spada w przeliczeniu na 1 litr mleka.
22 34/35. Ekonomiczne aspekty produkcji mleka i żywca bydlęcego Wpływ kosztu produkcji pasz na koszt produkcji mleka -każdą paszę w gospodarstwie możemy produkować różnymi technologiami -różnice w wysokości kosztu własnego produkowanej paszy (tej samej lub podobnej) Wpływ kosztu produkcji paszy na koszt produkcji żywca - wniosek ten sam co u krów mlecznych Jak obniżyć koszty żywienia krów -Ponieważ koszty pasz stanowią największy udział w kosztach produkcji mleka i żywca, tu poszukiwać należy możliwości obniżenia kosztów, jak produkcji oraz zwiększenia efektywności wykorzystania skarmianej paszy. Podnosząc wydajność mleczną krów musimy uzmysłowić sobie, że nie każdy przyrost wydajności mlecznej jest dla producenta opłacalny. Wzrost mleczności jest opłacalny wówczas, gdy wartość zużytej dodatkowej paszy na wzrost wydajności równoważy wartość dodatkowo wyprodukowanej ilości mleka. ( przetworzenia paszy w mleku zależy od - ilości zużytych jednostek pokarmowych - kosztu jednostki pokarmowej - ilości uzyskanego mleka - ceny 1 litra mleka Aby opłacalne było produkowanie żywca ( na białe mięso ) na mleko relacje ceny mięsa da ceny mleka powinny wynosić 6%. Gdy uwzględnimy koszt opasu to relacja ta winna wynosić 10%. Produkcja mleka i żywca jest opłacalna gdy: Wo wynosi więcej niż 100 Wo= cena\ koszt *100 23 37. Ekonomiczne aspekty chowu drobiu Obejmuje chów kur, niosek, indyków, gęsi. Mamy 90% pogłowia drobiu (jaja i mięso).Zużycie paszy jest mniejsze na 1 kg przyrostu masy ciała w porównaniu np. z bydłem rzeźnym 5,5 jednostek skr. na 1 kg przyrostu, świnie 3,2 j. skr.! 1 kg przyrostu, a kurczęta rzeźne 2,2 j.skr. na 1 kg przyrostu. Za 100 kg paszy można uzyskać 13 kg białka w mięsie u bydła, 20 kg białka w mięsie u trzody, oraz 22 kg białka w mięsie u kurcząt. Kurczęta rzeźne najefektywniej przekształcają białko roślinne w zwierzęce. Koszt białka zużywanego przez drób przy chowie intensywnym jest wysoki,	24 36. Ekonomiczne aspekty produkcji trzody chlewnej Produkcja i konsumpcja mięsa sąw silnym związku. Każdy spadek produkcji powoduje spadek konsumpcji i na odwrót- wynika to z prawa rynkowego (popyt —podaż). Popyt na mięso- kształtuje go zmianą dochodu liczby ludności. Wahania produkcji trzody związane są z cyklem świńskim. Wynika to z kształtowania się cen trzody pod wpływem popytu i podaży- prawo żywiołowe. Gdy podaż spada to cena żywca rośnie, produkcja rośnie bo wzrost opłacalności, cena spada. Cykl świński 3-5 lat Kanały dystrybucji mięsa i przetworów mięsnych tucznik produkty skupu Import — ubojnie — agencje rynku rolnego Eksport — hurtownie — punkty sprzedaży Jeżeli relacje między ceną skupu trzody będzie większy niż 9:1 to spadek opłacalności i pogłowie 75-85 % kosztów całkowitych to koszty zmienne 5-10 % koszt amortyzacji koszty siły najemnej, lek. Weter., remonty, pielęgnacja Czynniki warunkuj pce opłacalność produkcji trzody chlewnej - koszty produkcji prosiąt zależą od rocznych kosztów utrzymania maciory, liczby prosiąt urodzonych i odchowanych w roku Podstawowe warunki opłacalności produkcji - liczba prosiąt odchowanych w 1 miocie - plenność fizjologiczna i gospodarcza, która zależy od normalnych pomieszczeń obsługi i żywienia Na koszty produkcji prosi3t ma - wpływ częstotliwość oproszeń lochy w ciągu roku - skrócenie okresu międzyciążowego - wcześniejsze odłączanie prosiąt - długość okresu użytkowania maciory, decyduje tu płodność, plenność, koszty odnowienia stada - ustalenie optymalnej masy produkcji tuczników zależy od cen uzyskanych za kg żywca, oraz od kształtowania się jednakowych kosztów produkcji. W strukturze kosztów prod. I kg żywca- 3 grupy składników: - koszty rosnące ze wzrostem masy, zwiększa się zapotrzebowanie na pasze bytowe - koszty malejące- koszty prosięcia - koszty proporcjonalne-wielkość na 1 kg żywca nie zmienia się Najtańszy koszt przy masie 90-100 kg. Intensywność żywienia wpływa na wysokość kosztów produkcji. W chowie macior poziom żywienia wplywa na ciężar prosiąt przy urodzeniu i na wydajność mleczną lochy. W produkcji tuczników poziom żywienia, wpływa bezpośrednio na wielkość przyrostów dziennych. Wysokość przyrostów dziennych oraz długość okresu tuczu uzależniony jest od rasy, poziomu żywienia, cech osobniczych, warunków utrzymania. Na 1 kg przyrostu nie należy zużywać więcej niż 4,5 jednostek pokarmowych i 450 gram białka.

---