Organizacja lokalna

Mieszkańcy Wielkich Andamanów:

• Rozproszone małe zbiorowości;

• Każda z tzw. „grup lokalnych” była niezawisła i autonomiczna, żyła własnym życiem sama o sobie decydowała;

• Każde plemię miało własny język i nazwę;

• Plemię było luźnym agregatem niezależnych grup lokalnych;

• W obrębie grupy lokalnej podział jedynie na rodziny;

• Rodzina składa się z: mężczyzny, jego żony, ich dzieci (własnych lub adoptowanych) nim wstąpiły w związki małżeńskie;

• Brak rodów (klanów);

• Mieszkańcy Andamanów dzielą się na 10 plemion zajmujących każda pewien obszar ziemi;

• Plemię składa się z osób mówiących językiem uważanym przez krajowców za wspólny - plemię to w zasadzie grupa jęz.

• Z punktu widzenia języka plemię nie było całkowicie jednorodne - wiele języków posiada dwa i więcej dialektów;

• Przeciętne terytorium plemienia - 165 mil kw. (pomijając Aka Bea);

• Prócz rozróżnienia na plemiona (i niezależnie od tego) rozróżniają oni podział na mieszkańców wybrzeża i lasu (różnice w zasobach pożywienia);

• Grupa lokalna posiada: ziemię, wykonywanie praw myśliwskich stosunku do określonego obszaru;

• Przeciętna liczba grup lokalnych w plemieniu - 10;

Mężczyzna:

- może polować na terenie własnej grupy;

- nie może polować na terytorium innej grupy bez zgody jej członków;

Grupa lokalna:

- półkoczowniczy tryb życia w obrębie własnego terytorium;

- mieszkańcy wybrzeża rzadko mieszkają na tym samym terenie dłużej niż kilka miesięcy

- mieszkańcy lasu rzadziej zmieniają miejsce zamieszkania - m.in., dlatego że nie mogą łodzią przetransportować dobytku; przez większość roku jedno obozowisko;

Wioska:

- odrębne chaty - każda zajęta prze jedna rodzinę;

- nieżonaci i wdowcy zajmują osobną chatę (chaty);

- każda rodzina sama buduje i konserwuje swoją chatę;

- żona zaopatruje chatę w drewno na opał i wodę;

- chaty wspólne buduje kilka rodzin, ale każda po skończeniu budowy uważa się za posiadacza swojej części chaty i tylko swoją część naprawia;

- łódź buduje razem kilku mężczyzn - jest własnością tego mężczyzny, który wybiera drewno i nadzoruje jego obróbkę;

- jednostki posiadają własność ruchomą, ale preferują oni zwyczaje zbliżone do komunistów;

- w wiosce nie ma zorganizowanego rządu;

- sprawy społeczne są w całości regulowane przez starszych mężczyzn i kobiety;

- młodsi członkowie społeczności są wychowani w poczuciu szacunku dla starszych;

- poszanowanie pewnych zalet osobistych - tj. zręczność w polowaniu i w wojnie, wielkoduszność i uprzejmość, niewybuchowi charakter;

Wódz w lamparciej skórze - NUEROWIE

Wódz w lamparciej skórze:

• Nie posiada władzy sądowej ani wykonawczej;

• Nie należy do niego rozważanie merytoryczne strony sprawy o zabójstwo;

• Nie posiada możnych współodowców, ani zaplecza w postaci licznej społeczności,

na których mógłby się oprzeć;

• Jest pośrednikiem;

• Gdy obie strony sporu chcą sprawę załagodzić wtedy może wódz zainterweniować;

• Wódz podejmuje mediacje w przypadku zabójstwa - aby strona pokrzywdzona nie domagała się śmierci innych;

• Gdy strony odrzucają mediacje w tedy wódz może zagrozić, ze ich przeklnie i opuści ich gospodarstwo;

• Wypowiedzi wodza nie można traktować jako rozkazu;

• Przekleństwo jest umownym obrzędowym działaniem w ramach godzenia stron sporu;

• Wódz nie ma prawa sądzenia spraw spoza swego terenu;

Prorocy - nie rządzą ani nie sądzą, ich funkcje sakralne nie wiążą się ze wzajemnym oddziaływaniem grup lokalnych;

Wut ghok - człowiek bydła

• Jego pozycja obrzędowa związana jest z najwyższym prestiżem;

• Są członkami obcych lineaży;

• Nie należą do arystokratycznych;

• Niektóre lineaże dziedziczą siły rytualne odziaływujące na bydło - do nich zwracają się ludzie proszący o wyleczenie bydła lub usunięcie niepłodności wśród bydła

• Poza nielicznymi, którzy biorą udział w regulowaniu grup wieku i tych, którzy udzielają rad przy przenosinach na nowe pastwisko ludzie bydła nie pełnią funkcji publicznych;

Kuaa muon -pozostający w rytualnym stosunku do ziemi;

Specjaliści totemiczni

• Rytualne związki z lwami, krokodylami, ptakiem tkaczem - wpływ na postępowanie tych zwierząt;

• Posiadacz (gwan) ducha (kwoth) swego totemu;

• Nie posiada znaczenia politycznego;

Specjalista od wojen:

• Potrząsanie włócznią wobec nieprzyjaciela i rzucanie mu wyznawania;

• Znany pod nazwą gwan nuot - posiadacz włóczni lub ngul;

• Jest członkiem starszego lineażu głównego rodu swego plemienia;

• Nazywa włócznie imieniem włóczni danego klanu;

Czarownicy:

• Zaklinacze: felczerzy, zaklinacze, posiadacze leków i fetyszy;

• Jedynie posiadacze fetyszy staja się wpływowymi członkami społeczeństwa;

• Posiadacz fetyszy nie posiada jednak władzy umożliwiającej kontroli nad wzajemnymi stosunkami mieszkańców wioski;

Kobiety i dzieci:

• Pozycja niższa od pozycji mężczyzn;

• Kobiety czasem mogą zdobyć poszanowanie jako prorokinie i wróżki;

• Kobiety nie odgrywają znaczącej roli w sprawach publicznych;

• Kobiety podlegają mężczyznom: córki ojcom a żony mężom;

Chłopak, który przeszedł prze inicjacje staje się mężczyznom, ale dopiero wtedy, gdy się ożeni i spłodzi kilkoro dzieci staje się „prawdziwym mężczyznom”;

Starsi:

• Kierownictwo społecznością;

• Udzielanie rad;

• Są członkami środkowych grup wieku;

- sam wiek nie daje pozycji; trzeba posiadać i inne kwalifikacje; najbardziej wpływowi są gaat twot - dzieci byka;

- dil - członek rodu dominującego w każdym plemieniu;

- w systemie rodowym nie ma dziedziczenia wodzostwa, starszy lineaż nie ma rangi wyższej od innych;

- nie ma „ojca rodu” ani „rady starszych rodu”;

- gat twot lub tut wec, „byk obozowiska” jak się go często nazywa, nie ma sformalizowanego znaczenia; nie posiada wodzostwa ani określonego statusu przywódcy;

- w czasie wspólnej pracy mieszkańcy wioski nie potrzebują przywódcy, któryby kierował ich poczynaniami;

- Tut posiada w swej wiosce władze poza własną grupą domową w tym sensie jednak, że zajmuje poczesne miejsce w sprawach sadzenia i innych sprawach spornych;

- jedynie w czasie wojny dochodzi do bezpośredniego współdziałania;

- wojownicy mobilizują się w lokalne odziały z własnej chęci, ponieważ bark u Nuerów oddziałów i kompanii posiadających dowódcę, a w czasie walki idą zwykle za najdzielniejszymi i wybijającymi się spośród nich;

- brak organizacji rządowych, instytucji prawnych, rozwiniętego wodzostwa i zorganizowanego życia politycznego;

- urodzenie nie ma tu znaczenia;

- nie ma pana ani służącego, są jedynie równi uważający się za najszlachetniejszy boski twór;

- Nuerów opisuje się jako opryskliwych i małomównych; w razie nieszczęścia lub choroby okazują się niezwykle pomocni;

- prawa, obowiązki i przywileje są określone przez społeczeństwo;

- rodowiec powinien pomagać drugim, a jeśli ktoś ma nadmiar czegoś powinien się podzielić;

Wodzowie i konflikty

Wodzowie plemienni różnią się władzą i wpływami, począwszy od naczelników małych plemion, aż do królów narodów liczących parę setek tysięcy ludzi. Różnią się też istotnie, jeśli chodzi o władzę świecką i rytualną.

- Afryka Południowa -

Każdy segment niezależny ekonomicznie mógł odłączyć się - jeżeli tylko trafił na nie zajęty kawałek ziemi - czy to pod wodzą kogoś z pospólstwa czy „księcia” z rodziny królewskiej. Często tego rodzaju podział poprzedziła walka o samo wodzostwo.

Stanowisko wodza uświęca związek z wodzowską linii duchów przodków, którzy darzyli laską nie tylko zasiadającego na tronie, ale również byli częściowo odpowiedzialni za dobrobyt plemienia jako całości;

Tendencja do zachowania wodzostwa wyraża się również w silnych uczuciach wiernopoddańczych okazywanych przez lud.

Rebelia - próba pozbawienia władców władzy lub wpływów, przy czym sam charakter stanowiska wodza lub stosunek pewnej grupy ludzi do niego pozostawałoby niezmienione;

Na rebelie składało się kilka procesów: dynastyczne walki o władzę w rodzinach wodzowskich, umacnianie odrębności poszczególnych segmentów plemienia poprzez przywiązanie do własnego wodza, walka o władzę jak wokół tronu toczyły podrzędne wodzostwa danego kraju, poparcie ropowców z linii matki i powinowatych przez małżeństwo;

Rewolucja - działanie nastawione na zmienienie urzędu lub ludzi zupełnie inna kategorią;

W wielu plemionach mężczyźni (a czasem i kobiety) byli zorganizowani w grupy rówieśników, które mobilizowano jedynie na rozkazy wodza dla celów wojny i pracy.

Relikty religii afrykańskiej:

• Niewolnik nie przeciwstawiał się jawnie ani chrystianizacji narzucanej przez białego ani wciąganiu do bractwa różańcowego czy św. Benedykta - chciał otrzymać w zamian podarki; polepszało to ich sytuacje społeczną (czarni Kreole drwili z „pogańskich” Afrykańczyków);

• Czarni uczyli się pospiesznie kilku modlitw, których nie rozumieli;

• Katolicyzm raczej nałożył się na religie afrykańską niż ją zastąpił;

• Kapelani często traktowali swoją misję jako czysto zawodową wyzuta z miłości chrześcijańskiej;

• Jeszcze w XIX w. kapelani odrabiali pańszczyznę: chrzcili Murzynów, dawali im śluby lecz nie uczyli ich jak mają postępować (Ribeyrolles);

• Tollemare - uczenie religii możliwe tylko w miastach;

• Duchowni są właścicielami kopalń, młynów oraz przemytnikami złota i drogich kamieni; kapłaństwo staje się zawodem;

• Luccok - katolicyzm czarnych i mulatów na początku XIX w. to katolicyzm tylko z nazwy;

• Niewolnictwo burząc w Brazylii system rodzinny nie pozwala na dalsze utrzymanie kultu przodków;

• Kult przodków zakorzeniony w zwyczajach i kulturze wszystkich grup etnicznych; jego ślady są w zachowaniach i tendencjach uczuciowych tak niewolników, jaki i Kreolów;

• Murzyn spowiada się, ale nie przyjmuje komunii, Murzyn nie wchodzi do kościoła patrzy z zewnątrz - to odosobnienie pozwoliło na zachowanie tradycyjnych gestów i archaicznych obrzędów;

• Magia - niedostatek chirurgów, lekarzy i aptekarzy nawet w dużych miastach i portach handlowych podczas całego okresu kolonizacji zmuszał chorych do konsultacji u znachorów i „nastawiaczy” - biali korzystali z pomocy Murzynów;

• Murzyn wydawał się białym czarownikiem: jako obcy tzn. dziwaczny i jako czarny, co jest kolorem diabła;

• W regionach odosobnienia czarny posiadał większy prestiż, ponieważ często zastępował nieobecnego lekarza;

• Wąż - wówczas symbol dobra; istnieją dwa rodzaje magii związanej z wężem: murzyn - zaklinacz węży i uzdrowiciel ich ukąszeń;

• Kult religijny - był potajemny;

Obraz świata Czugach

• Czas liczony według „zim”;

• Przed okresem kolonizacji nie znali swojego wieku;

• Dni miesiąca określone na podstawie gwiazd;

• Mieli sposoby przepowiadania pogody (nur o czerwonym gardle kwacze - dobra pogoda a życzenia będą spełnione; kruk woła muk (świeża woda) będzie padać, gdy krzyczy gajak - zbliżanie się łodzi a kierunek jego lotu - strona skąd przybędą goście; zbieranie jajek morskiej mewy - deszcz (mewy prze deszczem znoszą więcej jajek); itd.)

• Latfudżia tzn. „niebieska osoba” - przepowiadający pogodę w czasie wypraw myśliwskich;

• Sądzili, że choroby latają w powietrzu podobne do złych duchów; przyczyną choroby mogły też być złe czary; dusz kobiety może wejść w ciało jej wroga i spowodować chorobę; istniał też duch zabijający małe dzieci w zemście, że sam nie mógł ich mieć;

• Osoby nienormalne lub chore na epilepsje - opętane;

• Ilulistra „ten, który czyni całość” - obok szamana umiał leczyć chorych; większość to kobiety;

• Leczenie - położenie rąk na głowie cierpiącego i ruch zabierania „czegoś”, wyssanie choroby ustami i wyplucie jej do naczynia, z którego było wrzucane do morza; gdy ktoś był całkiem chory był proszek z korzenia świerku gotowany przez 3 dni na zupę/pastę; chore oczy - przykładanie mokrych liści herbacianych; ból gardła - wywar z liści żurawiny; ból zęba - usunięcie za pomocą nici; ból głowy - przecinanie czaszki wzdłuż szwów; odmrożenie i rany - gorąca żywica;

• Tabu gier związane z ich rodzajami uprawianych o określonych porach;

• Tabu kobiety w czasie menstruacji i w czasie połogu, ludzi przebywających w kręgu śmierci;

• Amulety - z kolibra, rzeźbione;

• Dzieci mogły dostać amulet od rodziców; nigdy amuletów nie dostarczał szaman; wiara w mistyczną więź pomiędzy posiadaczem amuletu a zwierzęciem, z którego amulet pochodzi - przypadku zgubienia amuletu szczęście znika;

• Pieśni pisorzunatnno - ludzie uczyli się ich wprost od zwierząt;

• Napoje miłosne - przygotowywał je szaman;

• Wśród nich nie notowano czarów;

• Słońce i Księżyc to potężne duchy; Słońce (macak) utożsamiany czasem z Duchem Powietrza i ożenione jest z psem z którym ma 5 synów i córkę; Księżyc-duch posiada jedno oko i nazywa się kilak;

System pokrewieństwa na przedmieściach Londynu

• Potrzeba współdziałania zarówno dzieli jak i wyodrębnia gospodarstwa domowe jak i je łączy;

• Dzieci rzadko wykonują to samo zajęcie, co rodzice;

• W przypadku, w którym moglibyśmy oczekiwać jedynie na konwencjonalną sympatie, sąsiedzi i społeczność spieszą z pomocą;

• Pewnych członków można uznać za przywódców społecznościnjaczęściej występują one podejmują się akcji zbiorowej wśród sąsiadów;

• Najczęstszą grupą wśród lokatorów mieszkań byli lokatorzy indywidualni a następnie małżeństwa;

• Nie istnieje już tradycja, aby bliscy krewni mieszkali razem;

• Często spotykane zasady: zażyłość z niektórymi krewnymi, bliskie stosunki z matką, współodpowiedzialność za dzieci, różnice w stosunkach między rodzeństwem, podejrzliwe traktowanie bratowej (synowej), zdarza się unikanie bliskich kontaktów;

• Wiedza o krewnych nie sięga głęboko w genealogie; przeciętna znajomość - 5-6 generacji, przy czym o ile informator jest w średnim wieku obejmuje po dwie generacje przodków i potomków;

Chłopstwo - społeczności cząstkowe

• Badając społeczeństwo pierwotne jako strukturę społeczną, antropolog zwraca uwagę na rodzaj roli i przypisane do nich statusy, uznawane przez tradycje danej społeczności;

• Role i pozycje pozostają, podczas gdy jednostki, które je pełnią, obejmują je i opuszczają; społeczność traktuje się jako połączenie ważniejszych i bardziej trwałych ról i przyjętych stosunków między nimi;

• Steward zaproponował, by na każde społeczeństwo patrzeć jak na całość złożoną z 3 części.

*wyróżnia on w pierwszym rzędzie takie grupy lokalne, jak gospodarstwa, sąsiedztwa i społeczności; nazywa je „podziałami pionowymi”;

*po drugie ustala grupy - pojawiają się w wielu społecznościach lokalnych i powstają na mocy pewnych wspólnych cech łączących różnych członków, jak zajęcie, kasta, klasa, rasa lub specjalne zainteresowania - poziome podziały lub segmenty;

*po trzecie - formalne instytucje tj. banki, handel, system szkolny, oficjalna doktryna, które obejmują całe społeczeństwo;

• Systemy łączące małą społeczność z innymi podobnymi jej społecznościami w obrębie narodu i systemu industrialnego szerszego ni naród;

1

---