Jan Grad, Urszula Kaczmarek

Organizacja i upowszechnianie kultury w Polsce. Zmiany modelu.

Wydawnictwo Naukowe UAM 2005

Skrypt dla studentów kulturoznawstwa. Przedstawia aktualne tendencje związane z organizacją i zarządzaniem kulturą. Autorzy odwołują się do modeli europejskich, rozpatrują uczestnictwo w kulturze, pewne rozwiązania widzą w aktywizacji społeczeństwa, w animacji społeczno-kulturalnej. Wydanie poszerzono o Aneks na płycie CD, zawierający teksty ustaw i dokumentów rządowych obowiązujących w dziedzinie kultury.

SPIS TREŚCI

Wstęp

ROZDZIAŁ I

Kultura - uczestnictwo w kulturze - upowszechnianie kultury (rozumienie pojęć) (Jan Grad)

1. "Zachowanie" i "ideacyjne" koncepcje kultury 1.1 Tradycja jako kultura zastana

2. Pojęcia uczestnictwa w kulturze

3. Upowszechnianie kultury

Literatura

ROZDZIAŁ II

Uczestnictwo w kulturze artystycznej społeczeństwa polskiego i jego uwarunkowania (Jan Grad)

1. Stan aktywności kulturalnej Polaków

2. Uwarunkowania uczestnictwa kulturalnego w świetle badań socjologicznych

2.1. Zagadnienie determinant partycypacji w kulturze

2.2. Społeczno-kulturowe uwarunkowania aktywności kulturalnej

2.2.1. Instytucjonalne i techniczno-organizacyjne czynniki określające stan

uczestnictwa kulturalnego

2.2.2. Ekonomiczne determinanty aktywności kulturalnej

2.2.3. Czas wolny a partycypacja w kulturze artystycznej

2.2.4. Orientacje aksjologiczno-światopoglądowe a zakres i poziom

kontaktów z kulturą

2.2.5. Wzór "człowieka kulturalnego" w społeczeństwie polskim

2.2.6. Rodzinne i środowiskowe tradycje aktywności kulturalnej

2.2.7. Szkolna edukacja kulturalna jako podstawowy czynnik kształtujący

zakres i poziom partycypacji w kulturze artystycznej

2.2.8. Płeć i wiek - społeczno-kulturowe czynniki warunkujące i różnicujące kontakty kulturalne

2.3. Indywidualno-podmiotowe uwarunkowania kontaktów z kulturą

2.3.1. Potrzeby kulturalne

2.3.2. Zainteresowania kulturalne

2.3.3. Upodobania i zamiłowania kulturalne

2.3.4. Wrażliwość (dyspozycja) estetyczna

2.3.5. Kompetencja kulturowa

Literatura

ROZDZIAŁ III

Animacja społeczno-kulturalna (Urszula Kaczmarek)

1. Czas wolny i jego organizacja

1.1. Mechanizmy związane z powstaniem czasu wolnego

1.2. Pojęcie czasu wolnego

1.3. Pedagogika czasu wolnego

1.4. Kultura czasu wolnego

1.5. Funkcje czasu wolnego

1.6. Czas wolny w Polsce

Literatura

2. Animacja społeczno-kulturalna

2.1. Definicje, koncepcje animacji społeczno-kulturalnej

2.2. Zadania animacji

2.3. Schematy programowania imprezy

2.4. Dziesięć myśli na temat animacji dużych grup

2.5. Animator

Literatura

3. Pedagogika zabawy - inny styl wychowania

Literatura

4. Edukacja kulturalna

Literatura

4.1. Muzeum a edukacja kulturalna

Literatura

4.2. Miejsce krajoznawstwa i turystyki w edukacji kulturalnej

5. Formy i metody pracy kulturalnej

5.1. Organizowanie i prowadzenie gier i zabaw (garść uwag metodycznych)

5.2. Scenariusz imprezy

5.3. Podstawowe formy i metody pracy kulturalno-oświatowej

ROZDZIAŁ IV

Organizacja i zarządzanie instytucjami kultury (Urszula Kaczmarek)

1. Pojęcie i koncepcje polityki kulturalnej

1.1. UNESCO i polityka kulturalna

1.2. Stanowisko Rady Europy wobec kultury

2. Koncepcje polityki kulturalnej w wybranych krajach europejskich

2.1. Scentralizowany model upowszechniania kultury

2.2. Model względnej równowagi między elementami centralizacji i decentralizacji

systemu

2.3. Zdecentralizowane systemy polityki kulturalnej

Literatura

ROZDZIAŁ V

Polska rzeczywistość kulturowa po 1989 roku (Urszula Kaczmarek)

1. Polska polityka kulturalna po roku 1989

2. Nowe zasady finansowania kultury

Literatura

3. Porządkowanie sektora publicznego w kulturze

3.1. Kategoryzacja instytucji kulturalnych

3.2. Prawne aspekty działalności kulturalnej

3.3. Inicjatywy oddolne związane z alokacją środków publicznych

3.4. Rola ekspertów czy ciał społecznych jako doradców, opiniodawców itp.

Literatura

OPRACOWANIE:

[Skupię się na najważniejszych tezach, spostrzeżeniach zawartych w książce. Daruję sobie szczegółowo omawiane akty prawne zawarte w skrypcie i na płytce CD dołączonej do książki]

WSTĘP:

Od ,,przełomu sierpniowego” 1980r. i stanu wojennego coraz częściej w refleksji nad sytuacją kultury polskiej pojawia się określenie ,,kryzys kultury” jako wyraz diagnozy tej sytuacji.

KRYZYS KULTURY- narastające negatywne zjawiska w życiu społecznym, takie jak: załamanie się tradycyjnego porządku wartości wypieranego przez ,,przyziemny” światopogląd konsumpcyjny, ,,upadek obyczajów”, znaczny spadek udziału Polaków w publicznych formach upowszechniania kultury ,,wysokiego obiegu”, przy równoczesnym ograniczaniu działalności kulturalnej licznych placówek do sfery rozrywki i likwidowaniu szeregu z nich.

Zjawiska te nasiliły się od początku lat 90-tych wraz z rozpoczęciem reform ekonomicznych i politycznych.

Zjawiska te są dokumentowane przez badania empiryczne, a ogłaszane wyniki wywołują co jakiś czas dyskusje na łamach prasy. [W tym miejscu autorzy skryptu cytują wypowiedzi kilku osób o stanie kultury]

Obok stanu zagrożenia uczestnictwa w kulturze drugim problemem będącym, szczególnie na początku lat 90-tych przedmiotem wielu sporów i polemik była i nadal jest kwestia polityki kulturalnej. Czy powinna być, czy nie? W jakim zakresie winna regulować życie kulturalne kraju, miasta?

RAPORT O STANIE KULTURY W POLSCE opublikowany w 1997 roku ( stan kultury za lata 1989-97):

,,jeżeli mielibyśmy przystać na kwalifikację obecnego stanu kultury w Polsce, jako stanu kryzysu, to tylko rozumianego jako okres przełomu, okres przesilenia- odrzucając zarazem to pejoratywne znaczenie, jakie związane było z charakterem załamań gospodarczych czy politycznych. Kryzys kultury, przełom w procesie zmian kulturowych, nie musi oznaczać upadku kultury- może właśnie oznaczać wejście w fazę istotnych zmian dostosowujących system kultury danego społeczeństwa narodowego do nowej sytuacji”.

Zmieniła się również sytuacja placówek kulturalno- oświatowych w tradycyjnym rozumieniu. Rozpoczął się proces odchodzenia od typu placówki, której działalność koncentrowałaby się tylko na działalności artystyczne , albo kulturowej w węższym sensie na rzecz placówek wielofunkcyjnych , łączących w sobie zadania edukacyjne, kulturalne, społeczno-kulturowe, społeczne, sportowe. Nastąpiła integracja lokalnej społeczności wokół instytucji oświatowych albo w ramach osiedla, albo w ramach miasta. Współczesna placówka kultury coraz częściej wykorzystuje istniejące w handlu systemy komputerowe i telekomunikacyjne, dopasowując je do swoich specyficznych potrzeb.

Kultura w społeczeństwie informacyjnym to jej nowy typ- cyberkultura. Jej głównym wyznacznikiem jest uniwersalność do końca. Nie ma jakiegoś centrum informacji, ani jakichś punktów odniesienia. Treści, które będą się pojawiały, mogą pojawiać się w różnych formach. Ich zawartość i forma będą dostosowane, ustrukturyzowane ze względu na poziom i typ oczekiwań rynku, sposób ich dostarczenia i cel , dla którego są oferowane.

SKRYPT powstał na podstawie wykładów, jakie prowadzili autorzy w latach 1989-1995 dla studentów kulturoznawstwa.

ROZDZIAŁ I

KULTURA- znaczeń tego terminu jest wiele, czego odzwierciedleniem są liczne definicje kultury sformułowane w naukach humanistycznych.

Używane obecnie, powszechnie słowo kultura pojawiło się w języku łacińskim w czasach starożytnych. Oznacza pierwotnie ,,uprawę” i stosowano je w znaczeniu ,,uprawy ziemi”. Już w starożytności termin ,,kultura” zaczęto stosować w znaczeniu ,,kultury umysłowej”, ,,kultury ducha”.

POJĘCIA KULTURY:

1. Wartościujące, normatywne rozumienie kultury:

,,Kultura to obycie, takt, wysoki poziom moralny, dobre wychowanie, wykształcenie”.

W tym pojęciu kultura ma sens oceniający - pozwala orzekać, że nie wszyscy ,,posiadają kulturę”, niektórych cechuje ,,brak kultury”, jeśli nie zdobyli odpowiedniego wykształcenia i nie przejawiają ,,dobrych obyczajów”.

2. Neutralne, nie oceniające pojęcie kultury:

Nie odmawia ono nikomu ,,posiadania kultury”. Wszyscy reprezentują kulturę, żyją, uczestniczą w kulturze różnego typu: narodowej, klasowej, grupowej, środowiskowej.

GLOBALNE (ANTROPOLOGICZNE) UJĘCIE KULTURY:

,,Owoc twórczych zmagań człowieka ze środowiskiem antropolodzy nazywają <kulturą>, człowiek sam zarówno tworzy ją, jak i gromadzi”.

Za klasyczną ZACHOWANIOWĄ KONCEPCJĘ KULTURY uznaje się ujęcia Ralpha Lintona. Według jego definicji: ,,Kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa.”

Koncepcje ujmujące kulturę jako ,,rzeczywistość świadomościową” zwie się ,,ideacyjnymi” (od idei), ,,mentalistycznymi” (od łac. umysłowy), lub ,,świadomościowymi”. Kulturę w tym rozumieniu stanowi zatem system wiedzy (szeroko rozumianej), którą kierujemy się funkcjonując jako członkowie społeczeństwa.

Mamy następujące dziedziny kultury: kulturę techniczno-użytkową, zwaną także ,,cywilizacją”, oraz dziedziny kultury symbolicznej: język, obyczaj, sztukę, naukę, świadomość polityczno- prawną, edukację kulturową, magię, religię i świecką filozofię światopoglądową.

Rozróżnienie między kulturą danej społeczności a jej świadomością społeczną- kultura jest zespołem wszystkich form świadomości społecznej lecz nie jest z nią tożsama. Od pojęcia kultury danej społeczności, szersze jest pojęcie świadomości tejże społeczności, jej świadomość społeczna.

Tradycja jako kultura zastana

Pojęcie ,,tradycja”-

Tradycja to przekazywanie z pokolenia na pokolenie obyczajów, poglądów, wierzeń itp.

Dwojakie rozumienie tradycji:

1. Ujmujące ją jako mechanizm, sposób czy proces przekazywania kultury, dziedziczenie kulturowe zwane często ,,transmisją międzypokoleniową.”

2. Traktujące ją jako efekt, rezultat tegoż przekazywania czyli ,,spuściznę kulturową”.

Pojęcia uczestnictwa w kulturze.

Konsekwencją ,,zachowaniowego” rozumienia kultury jest ujęcie uczestnictwa w niej również w kategorii zachowań. Nie można więc odróżnić udziału w kulturze od samej kultury.

Behawioralne pojmowanie kultury czyni zbędnym posługiwanie się terminem ,,uczestnictwo w kulturze”.

Wedle ,,mentalistycznych” koncepcji kultury partycypacja w kulturze ma oczywiście charakter intelektualny, świadomościowy.

Najszersze znaczenie ,,odbiorowi kultury” nadaje A. Kłoskowska konstruując tzw. pogłębione pojęcie odbioru. Włącza się doń wszelkiego rodzaju stany rzeczy pojawiające się w rezultacie kontaktu z działaniami i wytworami symboliczno- kulturowymi.

Terminem ,,recepcja” obejmuje się najczęściej przypadki przyjęcia, przyswojenia sobie przez partycypujące jednostki rzeczowych treści. Mówiąc więc o receptywnym uczestnictwie w kulturze ma się tu na uwadze zaangażowaną intelektualnie partycypację, prowadzącą do odkrywania i trafnej interpretacji zakodowanych w wytworach i działaniach artystycznych sensów.

Anna Przecławska podkreśla, że ,,recepcja kultury zachodzi wtedy, kiedy występują dwa jej elementy: zrozumienie sensu nadawanych treści i dokonanie ich osobistej interpretacji”.

Upowszechnianie kultury.

Upowszechnianie kultury to proces spontanicznego lub organizowanego umasowienia działań wchodzących w skład określonej kultury.

- upowszechnianie kultury w ramach danej społeczności (społeczeństwa)

- upowszechnianie kultury (kultur) dokonujące się pomiędzy odrębnymi społeczeństwami.

Upowszechnianie kultury może mieć charakter żywiołowy, jak i celowy. Spontaniczne przyswajanie elementów kultury ,,obcej” dokonuje się w sytuacjach zwanych w etnologii ,,kontaktem kulturowym” i ,,zderzeniem kultur”. Mamy wówczas do czynienia z procesami dyfuzji kulturowej, zapożyczeń kulturowych, akulturacji, wzajemnego przenikania się kultur.

Pojęcie upowszechnianie kultury odnoszone jest do wszelkich przedsięwzięć mających na celu zapoznanie jak największej liczby osób z wytworami i działaniami artystycznymi .

Upowszechnianie kultury dokonuje się za sprawą działania licznych systemów komunikowania: środków masowego przekazu, instytucji sztuki, instytucji wydawniczych, szkolnictwa i nauki, systemu udostępniania i dystrybucji dóbr kultury. W upowszechnianiu kultury doniosłą rolę spełnia system kulturalno-oświatowy. Jego rola polega na tym, że udostępnia i rozpowszechnia wartości kultury symbolicznej, jak też stymuluje i wspomaga proces percepcji.

Terminy: aktywność kulturalna, aktywność kulturalno-oświatowa, życie kulturalne, kontakty kulturalne, zajęcia kulturalne oraz konsumpcja kulturalna- podkreślają czynnościowy charakter uczestnictwa w kulturze.

Tadeusz Aleksander tak charakteryzuje wymienione pojęcia:

,, przez uczestnictwo kulturalne, aktywność kulturalną, aktywność kulturalno-oświatową rozumieć będziemy udział ludności w poszczególnych zajęciach kulturalno-oświatowych (…). Termin ten obejmuje szereg czynności i działań określanych jako ,,konsumpcja kulturalna”. W ekonomicznym ujęciu ,,konsumpcja kulturalna” sprowadza się do nabywania dóbr i usług kulturalnych i mierzona jest poziomem domowych wydatków na kulturę.

Wedle Stefana Szumana działalność kulturalna polega na udostępnianiu i uprzystępnianiu sztuki. ,,Uprzystępnianie sztuki” to po prostu edukacja artystyczno-estetyczna, uzdalniająca do obcowania ze sztuką. Szeroko zakrojone udostępnianie i uprzystępnianie sztuki prowadzi w rezultacie do jej upowszechniania.

ROZDZIAŁ II

AKTYWNOŚĆ KULTURALNA

Aktywność kulturalna, rozumiana jako udział w różnorakich formach upowszechniania uczestnictwa w kulturze artystycznej, daje się ujmować ilościowo w postaci ,,prostych danych frekwencyjnych”.

Stopień aktywności kulturalnej jednostki czy zbiorowości społecznych wyznaczany jest przez rozległość i częstotliwość kontaktów kulturalnych.

Uchwycenie ,,zasięgu pola kulturalnego”- ustalenie z ilu i jakich źródeł informacji się korzysta, poprzez jakie środki komunikowania ma się kontakt z treściami i wartościami kultury.

O poziomie partycypacji w kulturze artystycznej wnioskuje się zwykle na podstawie stwierdzonych preferencji kulturalnych badanych jednostek, czyli ich ,,wyborach kulturalnych.”

KLASYFIKACJA TYPÓW CZYTELNICTWA- A. Kłoskowska:

1. Typ elementarny- książki dla dzieci i młodzieży, podręczniki SP, literatura dewocyjna

2. Typ popularny- literatura rozrywkowa: kryminalna, sensacyjna, romanse, powieść awanturnicza,

3. Typ klasyczny- klasyka polska i obca, tworzona w upowszechnionej konwencji

4. Typ wyższego poziomu (elitarny)- literatura współczesna awangardowa, teksty naukowe i filozoficzne, eseistyka artystyczna.

TRZY PODSTAWOWE TYPY RECEPCJI:

1. Recepcja purystyczna- nastawiona na odbiór treści wyselekcjonowanych i podporządkowanych ściśle zasadzie ,,wyższego poziomu”.

2. Recepcja zhomogenizowana- polega na łączeniu treści o różnym poziomie i charakterze.

3. Recepcja ograniczona- wyłącznie do treści najniższego poziomu.

Partycypacja w kulturze- zjawisko indywidualne

W 1993r. przyjęto ,,Założenia polityki kulturalnej państwa”, określające główne cele i zadania państwa w sferze upowszechniania kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. Placówki upowszechniania uczestnictwa w kulturze oddano w gestię samorządów lokalnych, które nie zawsze uwzględniają w swoich budżetach ,,potrzeby kultury”, co kończy się tu i ówdzie likwidacją ośrodków kultury.

Oddalenie instytucji kultury od miejsca zamieszkania jest często podawanym powodem braku, czy znikomego udziału w życiu kulturalnym. Niedostateczna dostępność przestrzenna wielu instytucji kulturalnych powoduje, ze korzystanie z nich wymaga coraz większych zasobów wolnego czasu.

Czas wolny jest fundamentalnym czynnikiem warunkującym stan uczestnictwa w sferze kultury artystycznej.

Wzór człowieka kulturalnego w społeczeństwie polskim:

Jeszcze nie tak dawno udział w życiu kulturalnym był czynnikiem prestiżu społecznego, był poczytywany za swoiście nobilitujący. Uczestnictwo w kulturze nadal przywiązane jest do statusu inteligenta, jest elementem jego ethosu. Ulega on jednak od pewnego czasu destrukcji (redukcja inspiracji kulturalnych).

W naszym społeczeństwie niewątpliwie istnieją 2 elementy modelu ,,człowieka kulturalnego”: dobre obyczaje i aktywność kulturalna.

W najnowszych badaniach socjologicznych rejestruje się spadek rangi życia kulturalnego w hierarchii wartości różnych środowisk społecznych.

Najszerszy zakres i największą regularność kontaktów kulturalnych reprezentują osoby pochodzące z rodzin inteligencji humanistycznej z wyższym wykształceniem.

Rodzinne wzory uczestnictwa w kulturze mają, obok wykształcenia decydujący wpływ na aktywność kulturalną w życiu dorosłym.

Środowisko zawodowe wpływa na posiadane aspiracje kulturalne, może je kształtować, zmieniać, wzmacniać lub osłabiać zapotrzebowanie na udział w życiu kulturalnym.

Czynniki takie jak: przynależność zawodowa, środowisko społeczne, miejsce zamieszkania, płeć, wiek- różnicują aktywność kulturalną.

Rodzina, jako pierwotne środowisko edukacyjno-kulturowe i szkoła, jako sformalizowana instytucja edukacji kulturowej w największym stopniu odpowiedzialne są za kształtowanie tzw. nawyków kulturalnych, potrzeby uczestniczenia w kulturze artystycznej.

Za indywidualno-podmiotowe determinanty aktywności kulturalnej uznają autorzy psychologiczno-kulturowe własności (cechy) jednostek, w szczególności żywione przezeń przekonania motywujące je i uzdalniające do uczestnictwa w kulturze artystycznej.

Potrzeby kulturalne- termin bardzo wieloznaczny.

Kryterium definicyjne potrzeby: ,,stan braku w organizmie czegoś, co jest niezbędne do jego życia”

Uważa się, że potrzeby kulturalne stanowią pewien kompleks różnego rodzaju potrzeb psychicznych.

Zainteresowania kulturalne

Mamy różne sposoby rozumienia pojęcia ,,zainteresowanie”.

Pojmowanie zainteresowań kulturalnych jako:

1. Źródła indywidualnej aktywności kulturalnej

2. Efektów owych zainteresowań w postaci tej aktywności

O określonych zainteresowaniach kulturalnych jednostek świadczą przede wszystkim ich preferencje dotyczące dziedzin, form i sposobów partycypacji w kulturze. Najczęściej preferencje kulturalne obejmuje się mianem zainteresowań kulturalnych.

ZAINTERESOWANIA KULTURALNE- to specyficzny stan świadomości jednostki, warunkujący zakres i poziom jej myślowego udziału w kulturze.

Zainteresowania te kształtują się w procesie uczestnictwa w kulturze, a czynniki psychologiczne o tyle biorą w tym udział, że jednostka zdaje sobie sprawę z pewnych swoich właściwości psychicznych, uzdolnień, które umożliwiają jej określony sposób (np. czynny, nadawczo-twórczy) partycypacji w kulturze, jak i narzucają pewnego rodzaju ograniczenia. Psychologiczna determinacja zainteresowań kulturalnych polega również na motywacyjnej roli wartościowanych pozytywnie przez jednostkę stanów psychicznych, pojawiających się w rezultacie odpowiedniej partycypacji kulturalnej.

UPODOBANIA, ZAMIŁOWANIA, ZAINTERESOWANIA

Wg Anny Przecławskiej zainteresowania mają ,,czysto” intelektualny charakter i tym właśnie różnią się od upodobań, stanowiących kompleks czynników emocjonalnych i intelektualnych. Upodobania cechują się znaczną trwałością w przeciwieństwie do zainteresowań. Cecha ta w jeszcze większym zakresie przysługiwać ma zamiłowaniom.

Upodobania są często podstawą formowania się zainteresowań.

Poziom partycypacji w kulturze artystycznej uwarunkowany jest w przekonaniu wielu estetyków i pedagogów przez tzw. wrażliwość estetyczną.

Wrażliwość estetyczna jest pojęciem z pogranicza psychologii i estetyki.

KOMPETENCJA KULTUROWA:

Zespół norm i reguł konstytuujących tę sferę kultury, których znajomość jest konieczna dla przyporządkowania podejmowanym i interpretowanym czynnościom i wytworom odpowiednich sensów. W zależności od dziedziny kultury symbolicznej, wyróżnić możemy odpowiedni typ kompetencji kulturowej, np. kompetencję artystyczno-estetyczną.

W socjologii kultury wydziela się niekiedy TEORETYCZNĄ KOMPETENCJĘ ARTYSTYCZNĄ i KOMPETENCJĘ REALIZACYJNĄ (PRAKTYCZNĄ).

Ta pierwsza to- opisowa, faktograficzna, erudycyjna wiedza o sztuce, ta druga- posiadana przez jednostkę umiejętność poruszania się ,,w świecie sztuki”.

PODSUMOWUJĄC ROZWAŻANIA NAD WARUNKOWANIAMI UCZESTNICTWA KULTURALNEGO POWIEMY, ŻE TWORZY JE ZESPÓŁ RÓŻNORODNYCH CZYNNIKÓW O CHARAKTERZE SPOŁECZNO- KULTUROWYM, PSYCHOSPOŁECZNYM I INDYWIDUALNO-PODMIOTOWYM.

ROZDZIAŁ III

Animacja społeczno-kulturalna

3 główne ,,warsztaty” stwarzające jednostkę:

1. Rodzina

2. Systemy kształcenia

3. Kultura

Obecnie zauważamy rozpad tradycyjnych ról w rodzinie; duże zmiany w modelu i funkcjach współczesnej rodziny.

4 grupy czynników wpływających na obecny stan kultury: ( E. Tarkowska):

1. Złożony kompleks zjawisk związanych z długotrwałym kryzysem i głębokimi zmianami we wszystkich sferach życia społecznego, których efektem jest zachwianie istniejącego porządku normatywnego i sytuacja pewnego chaosu kulturowego, związanego z płynnością, nieustanną zmianą, nie sprzyjającą krystalizacji wartości.

2. Zjawisko 45 lat realnego socjalizmu (poczucie braku wpływu na cokolwiek, poczucie niestabilności, problemy rytualizacji życia zbiorowego, emocjonalnie nacechowany obraz świata, uproszczona biało-czarna wizja rzeczywistości społecznej (my-oni, dobrzy-źli, swoi-obcy itp.)

3. Specyficzne dziedzictwo kulturowe, które wydaje się odgrywać istotną, a zupełnie niedocenioną rolę w kształtowaniu współczesnej kultury społeczeństwa polskiego. Chodzi o trwałość pewnych elementów tradycyjnej kultury chłopskiej z właściwą jej ludową, obrzędową religijnością, wartości kultury szlacheckiej, a także całą problematykę zapóźnienia cywilizacyjnego, ,,geografii cywilizacyjnej” czyli rolę tradycji katolickiej.

4. Rola pewnych szerszych, uniwersalnych procesów cywilizacyjnych, które w Polsce znajdują szczególną realizację , a więc upadek idei postępu, która została zastąpiona ideą ciągłej, nieustannej zmiany, czy wreszcie procesy resakralizacji.

W Polsce po 1989r. bardzo ważna stała się aktywność człowieka. W dobie transformacji politycznej, społecznej i ekonomicznej współczesny Polak powinien umieć się odnaleźć i przyjąć określona postawę i to przynajmniej w 3 płaszczyznach:

- politycznej

-społeczno-ekonomicznej

-aksjologicznej

Płaszczyzna społeczno-ekonomiczna związana z ogólnym kryzysem gospodarczym, nieznajomością zasad gospodarki rynkowej znajduje odzwierciedlenie w kulturze co najmniej w dwojaki sposób:

- drastycznie zostały ograniczone dotacje (pełne dotacje) dla kultury

- nastąpiła gwałtowna pauperyzacja całego społeczeństwa. Jest to wynikiem stałego podnoszenia kosztów utrzymania, ale też podniesienia cen na kulturę.

Dodatkowo w Polsce, obok rozwoju kultury masowej, nastąpiło gwałtowne załamanie się tradycyjnej kultury symboliczno-romantycznej.

Współcześnie mamy także obecny konsumpcyjny model życia. Ukierunkowana na osiąganie dóbr aktywność jednostek wpływa równocześnie na ograniczenie czynnego udziału w publicznym życiu kulturalnym.

Partycypacja w kulturze ,,wyższej” zostaje odsunięta na plan dalszy, a rozszerza się uczestnictwo w kulturze masowej, głównie jej rekreacyjno-rozrywkowej sferze, nie wymagającej wysiłku intelektualnego i refleksji nad odbieranymi treściami. Automatycznie uczestnictwo w kulturze zastąpione zostaje ,,konsumpcją kulturalną” (biernym myślowo uczestnictwem)

Zmiana stylu życia po 1898 roku.

Wszystkie definicje ,,stylu życia” podkreślają jako najważniejszy element fakt takiego ,,sposobu bycia”, który odróżnia daną zbiorowość lub jednostkę od innych.

Zaczyna dominować styl zw. stylem życia społeczeństwa masowego. Jego cechy scharakteryzował m.in. L. Dyczewski:

- rozwój postawy ,,mieć” i dominowanie jej nad ,,być”

- ,,bezstylowość”, polegająca na braku dominacji określonego systemu wartości i wzorów zachowań w zakresie kontaktów z ludźmi, organizowania dnia codziennego i świątecznego

- eklektyzm, czyli łączenie elementów z różnych stylów życia i tradycji kulturowych bez próby wiązania ich w spójną całość,

- nieumiejętność panowania nad czasem, jego pożytecznej organizacji,

- brak własnego zdania,

-niedorozwój indywidualnych uzdolnień i zainteresowań

- przeciętność, szarość

- bierna postawa wobec dóbr kultury duchowej, których realizowanie wymaga szczególnego wysiłku.

Znaczącą rolę upowszechnianiu nowego stylu życia spełniają środki masowego przekazu.

Czas wolny i jego organizacja. Kultura czasu wolnego.

Dynamika rozwoju czasu wolnego, tendencja stałego zwiększania jego zasobów- to jedna z najbardziej charakterystycznych cech nowoczesnych społeczeństw.

Definicja ,,czasu wolnego” zaproponowana przez J. Dumazediera:

,,czas wolny obejmuje wszystkie zajęcia, którymi jednostka może oddawać się z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozszerzania swych wiadomości, bezinteresownego kształcenia się lub dobrowolnego udziału w życiu społecznym, po uwolnieniu się od obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych.”

Spędzanie wolnego czasu może mieć charakter aktywny i bierny.

Definicja Cz. Kałużnego:

Czas wolny to ,,godziny, które pozostają człowiekowi po wypełnieniu obowiązków zawodowych, rodzinnych; po posiłkach i śnie, które można przeznaczyć całkowicie i dobrowolnie na wypoczynek, rozrywkę, samokształcenie.”

Czas, którym dysponuje człowiek:

- czas związany z pracą zawodową,

- czas przeznaczony na zajęcia domowe,

- czas przeznaczony na zaspokajanie potrzeb fizjologicznych,

- czas wolny przeznaczony na zajęcia kulturalne, życie towarzyskie, rekreację fizyczną, odpoczynek bierny.

Kultura czasu wolnego- sposób planowania, organizowania, uczestniczenia w czasie wolnym w różnorodnych czynnościach odpowiadających pozytywnym pragnieniom, zamiłowaniom i zainteresowaniom człowieka.

Kultura czasu wolnego w naszym kraju jest niska.

Pedagogika czasu wolnego obejmuje:

Poradnictwo, oferty, wsparcie, pobudzenie obywateli do samodzielnego kształtowania zachowań w czasie wolnym.

Placówki czasu wolnego są np. w Niemczech i Szwajcarii.

W pedagogice czasu wolnego szczególne znaczenie przypisuje się animacji, czyli wywoływaniu określonych zachowań, które mogłyby stać się nośnikiem szczególnych wartości dla jednostki i całego społeczeństwa.

Przykładem państwa, w którym wychodzi się z inicjatywą do młodych jest Austria i działalność- AGB- stowarzyszenie niezależnych animatorów kultury.

Czas wolny skonkretyzowany jest w 3 wymiarach:

- krótkim- czas wolny codzienny,

- średni- weekendy

-długi- urlopy wypoczynkowe

Szczególnie istotne staje się zapewnienie w sferze czasu wolnego niezbędnych składników infrastruktury, czyli np. odpowiedniej ilości i jakości placówek i urządzeń kulturalnych, sportowo-rekreacyjnych i wypoczynkowych.

Funkcje czasu wolnego:

• Funkcja ekonomiczno-produkcyjna

- funkcja rynkowa, czyli czas wolny jako stymulator działań różnych gałęzi przemysłowych, branż, rozwoju usług i infrastruktury przestrzennej.

• Funkcja społeczno-wychowawcza

- funkcja kulturalna

- funkcja wychowawcza

- funkcja rozrywkowa

- funkcja samokształceniowa

• Funkcja rekreacyjno-zdrowotna

ANIMACJA

Z łac. anima (dusza) animo (ożywiam)

Animować, czyli ,,tchnąć duszę”

E. Limbos pisał: ,,animacja polega na tym, aby tchnąć duszę, sens w grupę, zbiorowość, społeczeństwo, wywołać ożywienie aktywność.”

Autorzy książki piszą o wielości definicji ,,animacji”, podkreślają przy tym to, że animacja jest ujmowana przede wszystkim jako sposób kształtowania wspólnoty.

Rolą animatora jest udzielenie pomocy różnym grupom w rozmaitych sposobach ekspresji, tworzenie miejsc nieformalnych i swobodnych spotkań, przywrócenie ludziom poczucia przynależności do konkretnej zbiorowości, spowodowanie utożsamienia się z jakąś grupą, ze środowiskiem.

Bariery stojące na przeszkodzie uczestnictwa w życiu kulturalnym kraju:

- przestrzenne,

- ekonomiczne,

-czasowe,

- fizjologiczne (ułomność, choroba, zmęczenie),

- socjologiczne (brak kontaktów, izolacja, anonimowość)

- psychologiczne (alienacja, brak pewności siebie, brak wiary w siebie)

ANIMATOR

Jest to zawód stosunkowo młody, dynamiczny, przyciągający przede wszystkim ludzi młodych, zawód, w którym osobowość animatora i sposób jego bycia liczą się bardziej niż dyplom.

L. Dyczewski sprecyzował zadania stojące przed animatorem. Są to:

- rozbudzenie zainteresowań, ukazanie ideałów i wzorów osobowych, upowszechnianie wartości, norm, wzorów zachowań i wytworów materialnych,

- rozwijanie więzi osobowych, tworzenie różnorodnych grup, integrowanie

- kształtowanie poczucia wartości i ważności, świadomości odrębności i umiłowania własnego środowiska,

- uczenie lepszych sposobów wykonywania prac codziennych i rozbudzanie chęci do prac artystycznych,

- łączenie przeszłości z przyszłością,

- kształtowanie umiejętności korzystania z kultury ogólnej, przede wszystkim z nowoczesnych środków społecznego komunikowania,

- rozwijanie infrastruktury społeczno-kulturalnej

Sprawując tak specyficzną funkcję, pracując tak blisko z ludźmi pojawić się mogą pewne niebezpieczeństwa. Za L. Dyczewskim są to:

- przekształcenie się animatora w lidera, przywódcę

- okazjonalny charakter działalności kulturalnej,

- niebezpieczeństwo przejścia od autentycznego tworzenia kultury lokalnej do folkloryzmu,

- ucieczka przed podejmowaniem trudnych problemów.

Pedagogika zabawy:

Zabawa i rekreacja, aby przynosiła pożytek powinna być zaprogramowana i prowadzona praz specjalistów. Na Zachodzie już od dawna pedagogika zabawy traktowana jest bardzo poważnie i stale się rozwija.

Zabawa może być metodą pomocną każdemu wychowawcy, instruktorowi, który chce zintegrować grupę, ośmielić, wzmocnić pozytywnie uczestników. Ułatwia również wzajemne porozumienie prowadzących i uczestników, rozluźnia, by następnie pomóc w skupieniu uwagi.

Celem pedagogiki zabawy jest dostarczyć kierownikowi grupy rozmaitych pomysłów, umożliwiających mu świadomą, kreatywną, pobudzającą do twórczych rozwiązań pracę z uczestnikami grupy.

Autorzy w tym miejscu wspominają o różnorodności zabaw np. gry dramatyczne (drama), zabawy integracyjne, zabawy rozluźniające, odprężające. W swojej książce zamieszczają przykładowe scenariusze zajęć , na których wykorzystano zabawę.

EDUKACJA KULTURALNA:

Kultura jest tym szczególnym miejscem, gdzie spotyka się i odczuwa obecność wartości.

Niestety, edukacja kulturalna, czyli przygotowanie, szczególnie dzieci, do rozumienia kultury jest u nas b. słabo rozwinięta.

Cele edukacji kulturalnej:

- przygotowanie młodego człowieka do życia tak, aby było mu łatwiej realizować swoje cele, zgodnie z wartościami

- podniesienie jakości życia człowieka

- wprowadzenie człowieka w życie wartościowe,

- kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego,

- kształtowanie uczestnictwa w kulturze artystycznej poprzez bezpośredni kontakt z dziełem artystycznym,

- pogłębianie zasobu wiedzy o kulturze i sztuce,

- rozbudzanie, a następnie rozwijanie indywidualnej i grupowej aktywności twórczej

Do niedawna uważano, że za edukację kulturalną odpowiedzialna jest przede wszystkim szkoła. Teraz już wiadomo, że powinny się nią zająć i inne podmioty np. muzea.

MUZEUM A EDUKACJA KULTURALNA

Muzeum jako instytucja publiczna działa od XVIII w.

W wielu krajach pojawiają się małe, monotematyczne muzeo-galerie. Wyróżniają się one często oryginalną, nowoczesną architekturą.

Muzea biograficzne: muzea zakładane w siedzibach zamieszkałych swego czasu przez wybitnych ludzi kultury i nauki, które po śmierci udostępniono do publicznego zwiedzania.

Coraz liczniejsze stają się również tzw. ekomuzea, dążące do ukazania pewnych dziedzin życia i kultury w powiązaniu ze środowiskiem społecznym oraz naturalnym (często wiązane są z muzeami historii społecznej).

Na całym świecie obserwujemy ogromny rozwój muzealnictwa, szczególnie tego o charakterze regionalnym.

W ostatnim czasie zaczęto zastanawiać się co zrobić, aby spotkanie z muzeum, z dziełami sztuki, przyniosło odbiorcy jakieś przeżycia emocjonalne. Zaczęto aktywizować widza, zastosowano sztuki wizualne, podkłady muzyczne.

Rola jaką zabytek odgrywa w ramach wychowania patriotycznego czy obywatelskiego: każdy zabytek, bez względu na swoje pierwotne przeznaczenie, jest w jakimś stopniu, albo bezpośrednim świadectwem kultury narodowej, albo żywym świadectwem dziejów , monumentalną ilustracją historii.

Autorzy w tym podrozdziale zamieszczają także scenariusze lekcji muzealnych i opisują w jaki sposób muzea starają się zaciekawić dzieci dziełami (kwestionariusze, konkursy, ,,zdjęcie” ze znaną osobistością).

MIEJSCE KRAJOZNAWSTWA I TURYSTYKI W EDUKACJI KULTURALNEJ

Turystyka i krajoznawstwo są jedną z najatrakcyjniejszych i najprzyjemniejszych form wypoczynku.

Edukacja krajoznawczo-turystyczna dzieci i młodzieży powinna charakteryzować się następującymi cechami:

- zainteresować, wywoływać chęć nie tylko brania udziału, ale pełniejszego zaangażowania,

- ma być autentyczna, czyli wynikająca z potrzeb, oczekiwań i zainteresowań dzieci i młodzieży

- przekazywane treści muszą być aktualne .

Atrakcyjność zajęć typu krajoznawczo-turystycznego podnoszą możliwości ,,sprawdzania się”, czego widocznym przejawem stają się zdobywane odznaki turystyczne.

„Animacja turystyczna jawi nam się jako możliwość wpływania na kształtowanie człowieka, jego wielostronne wzbogacenie. Jest to bowiem oddziaływanie nie tylko na umysł, dyspozycje poznawcze, ale także na wrażliwość społeczną, moralną estetyczną, może nawet ich kształtowanie, a wszystko to w plenerze, w pięknym polskim krajobrazie. Kolejnym elementem jest budowanie ciekawości świata, rozszerzanie działalności na obce kraje, poznawanie innych kultur, ludzi, problemów współczesnego świata z autopsji” (cytat z książki)

W tym podrozdziale autorzy zamieszczają arkusze do lekcji realizowanej w trakcie wycieczki szkolnej.

Formy i metody pracy kulturalnej:

Podstawowe grupy form organizacyjnych pracy to:

1. Imprezy

2. Zajęcia klubowe

3. Formy pracy zespołowej

4. Formy pracy poradniczo-metodycznej, szkoleniowej

Najczęściej stosowane formy popularyzacji wiedzy, sztuki, kultury to:

Pokaz, wystawa, wykład, odczyt, imprezy cykliczne, klub dyskusyjny, koło naukowe, kursy, konkursy, wycieczki, film naukowy/dydaktyczny, amatorski zespół badawczy, ruch hobbystyczny.

Metody zajęć kulturalno-oświatowych: podające, problemowe, emocjonalne, operacyjne

TYPY ZAJĘĆ:

1. Zajęcia typu rozrywkowego, gdy głównym celem staje się dostarczenie rozrywki, zabawy, uprzyjemnienie czasu wolnego

2. Zajęcia artystyczne- umożliwiające uczestnikom ujawnianie ich zdolności artystycznych, rozwijające ich wrażliwość na piękno

3. Zajęcia oświatowe, w których zdecydowaną przewagę mają elementy dotyczące nauki.

Formy zajęć rekreacyjnych:

Gry, zabawy ruchowe, gry zespołowe, ćwiczenia gimnastyczne, taniec, śpiew, wycieczki, ćwiczenia terenowe.

Formy zajęć krajoznawczo-turystycznych:

Wycieczka, rajd, zlot, spływ, biwak, obóz

Formy pracy klubowej:

Kącik krajoznawczy, gazetka klubu, spotkania, wieczornice, biblioteczka specjalistyczna, bank informacji, kolekcjonerstwo, wystawy.

W tym rozdziale autorzy omawiają : wykład, techniki dyskusji, burze mózgów, odgrywanie ról, pomoce wizualne - nie będę tego przywoływać w opracowaniu, gdyż są to informacje znane nam z dydaktyki/metodyki

ROZDZIAŁ IV

POJĘCIE I KONCEPCJE POLITYKI KULTURALNEJ

Polityka kulturalna, jako określonego typu zjawisko społeczne i jako wyspecjalizowana działalność współczesnych państw, nie jest jeszcze do końca jednoznacznie pojmowana.

,,W państwach demokratycznych polityka kulturalna w znacznym stopniu nastawiona była na ochronę, pomnażanie i tworzenie nowych wartości. Nie zauważało się tak wyraźnej opozycji między nią a procesem kulturowym, chociaż można powiedzieć, że w tym zakresie dominowała opiekuńcza rola państwa”.

Polityka kulturalna czasami jawi się jako przemyślany program ingerencji państwa w sferę kultury.

UNESCO i polityka kulturalna

,,Kultura jest nie tylko ozdobą, ale stanowi integralną część życia społecznego, a polityka kulturalna winna być rozważana w szerokim kontekście polityki państwowej i społecznej”- cytat z książki.

UNESCO zorganizowało w 1970 r. w Wenecji I Konferencję poświęconą sprawom kultury, a konkretnie instytucjonalnym, administracyjnym i finansowym aspektom polityki kulturalnej. Było to pierwsze tego typu spotkanie z udziałem 49 ministrów kultury lub kierowników resortów, zajmujących się sprawami kultury.

Wysunięte zostały 4 postulaty pod adresem organizacji życia kulturalno-oświatowego w rozwiniętych krajach kapitalistycznych:

1. Zrzucenie na barki władz państwowych odpowiedzialności za sprawy kultury, ochronę istniejących wartości kulturalnych i aktywne tworzenie warunków do pojawienia się nowych bodźców działalności kulturalnej

2. Zrównania w prawach kultury z oświatą i nauką, jako obszarami społecznego i państwowego planowego działania

3. Wprowadzenia systematycznych planów i perspektywistycznych prognoz rozwoju polityki kulturalnej, kultury

4. Związku przedstawicieli administracji państwowej z ośrodkami naukowo-badawczymi.

Deklaracja zasad międzynarodowej współpracy kulturalnej- przyjęta na konferencji generalnej UNESCO w 1966r.

Międzynarodowa Konferencja Ministrów Kultury (EURO-KULT) czerwiec 1972r. Helsinki - tematem była polityka kulturalna w Europie, a w szczególności zagadnienie swobód twórczych, wolności artysty.

Kolejna konferencja miała miejsce w Djakarcie w 1973r. (AZJA-KULT) i dotyczyła polityki kulturalnej w Azji.

II Konferencja światowa na temat polityki kulturalnej odbyła się w 1982 roku w stolicy Meksyku. Wzięło w niej udział 120 krajów. Powstał dokument zw.,, Deklaracją Meksykańską”, w którym podkreślano konieczność poszanowania wszelkich kultur, a także prawo każdego narodu i każdej społeczności kulturalnej do obrony i zachowania swej spuścizny, w tym kulturalnej.

Wiele mówiono o roli pluralizmu w kulturze. Dokument zawierał też apel o rozszerzenie współpracy międzynarodowej, zagwarantowanie warunków do rozwoju wszystkich kultur oraz podstawowych swobód obywatelskich ( w tym: prawo dostępu do dóbr kulturalnych).

W 1985 r. odbyło się w Budapeszcie Europejskie Forum Kulturalne. Przybyły delegacje 35 państw. Zwrócono uwagę na role i miejsce współpracy kulturalnej w pogłębianiu wzajemnych kontaktów, przyjaznych stosunków między państwami. Poruszano problem roli artysty w społeczeństwie, a także relację między mecenatem państwa a swobodą poszukiwań twórczych.

Wszystkie te działania odniosły ten skutek, że we wszystkich krajach zachodnioeuropejskich zwiększyło się zainteresowanie problemami kultury w ogóle, a polityką kulturalną w szczególności.

STANOWISKO RADY EUROPY WOBEC KULTURY:

Rada Europy- to międzynarodowa organizacja, utworzona w 1949r. w Londynie przez 21 państw zachodnioeuropejskich. Jej zadania koncentrują się na ochronie demokracji i praw człowieka, a także na dążeniu do poprawy warunków życia.

Główną sferę zainteresowań Rady stanowi kultura, stąd już w 1954r. przyjęła ona dokument zw. Europejską Konwencją Kulturalną, w którym wśród pierwszoplanowych zadań wymienia się ochronę wspólnego dziedzictwa kulturalnego, a także pobudzanie rozwoju kultury w krajach członkowskich.

W ramach Rady organizowane są konferencje na temat funkcjonowania kultury w nowoczesnym społeczeństwie.

• I Oslo- 1976r - dotyczyła demokracji kulturalnej

• II Ateny- 1978- przebiegała pod hasłem ,,kulturalny wymiar rozwoju”

• III- Luksemburg- 1981- starano się określić kulturalne cele rozwoju

• IV-Berlin Zachodni- 1984- sformułowano ,,Europejską deklarację w sprawie celów kulturalnych”

• V- Portugalia- 1987- skupiono się na problemie finansowania kultury

Ministerstwa kultury mają gwarantować pluralizm i swobodę wyrazu, a także dostęp do kultury i uczestnictwo w działalności kulturalnej.

Ministerstwa mają ustalać kryteria alokacji środków na popieranie kultury, uznając przy tym prawo do różnorodności kulturalnej.

W dalszej części czwartego rozdziału autorzy szczegółowo omawiają koncepcje polityki kulturalnej w wybranych krajach europejskich. Nie ma tego na naszej liście zagadnień dlatego pozwoliłam sobie tego nie streszczać. Mam nadzieję, że wybaczycie

ROZDZIAŁ V

Termin ,,polityka kulturalna” budzi w naszym kraju kontrowersje. W dokumencie MKiSz czytamy: ,, termin polityka kulturalna budzi niekiedy nie najlepsze skojarzenia. Po pierwsze zdaje się wiązać sferę kultury ze sferą polityki, po drugie zawiera w sobie sugestię, iż życie kulturalne może, lub powinno być centralnie administrowane. Po trzecie kojarzy się z nowomową rozmaitych dokumentów i wystąpień oficjalnych z czasów komunistycznych”.

Polityka kulturalna stanowi działalność polegającą na społecznym organizowaniu spraw kultury, nastawionym na ochronę i pomnażanie wartości oraz tworzenie nowych wartości.

W dokumencie, sformułowanym przez MKiS, wyróżnia się pięć głównych działów kultury, którymi winna zajmować się polityka kulturalna:

1. DZIEDZICTWO NARODOWE, czyli zadania związane z ochroną tradycji kulturowej, zabytków. Rolą państwa jest tworzenie warunków sprzyjających tej ochronie. /Państwowa Służba Ochrony Zabytków, konserwatorzy/

Zadania:

- zabezpieczenie przed dewastacją obiektów zabytkowych o nieustalonym dotychczas statusie własnościowym,

- prowadzenie dokumentacji, inwentaryzacji zbiorów,

- przekazywanie niektórych muzeów w gestię władz samorządowych

- opracowanie programu zagospodarowania zabytkowych obiektów, szczególnie zespołów dworsko i pałacowo- parkowych, zwłaszcza dla celów turystycznych,

- działania interwencyjne w zakresie konserwacji obiektów, zbiorów szczególnie zagrożonych.

2. KULTURA WYŻSZA

- ochrona książki (zadania związane z produkcją książki, z jej upowszechnianiem oraz propagowaniem czytelnictwa)

- kultura artystyczna

3. KULTURA LUDOWA, KULTURA MNIEJSZOŚCI I REGIONÓW, SZTUKA NIEPROFESJONALNA

Działalność kulturalna mniejszości narodowych ożywiana jest przede wszystkim przez ich stowarzyszenia społeczno- kulturalne.

Opiece powinny podlegać również tradycyjne imprezy kulturalne mniejszości narodowych.

4. SZKOLNICTWO ARTYSTYCZNE I EDUKACJA KULTURALNA

- szkoła

- placówki kulturalno-oświatowych

5. MIĘDZYNARODOWA WSPÓŁPRACA KULTURALNA, czyli obecność polskiej kultury w Europie i w świecie

- wymiana kulturalna, promocja kultury polskiej , podtrzymywanie kultury polskiej, ochrona polskiego dziedzictwa kulturalnego za granicą.

Jan Englert- ,,polityka kulturalna jest konieczna i nie jest to tylko relikt okresu komunistycznego. Nie chodzi o sterowanie, ale finansowanie i odpowiedzialność za rozwój kultury, dbanie o nią”.

CECHY POLSKIEJ POLITYKI KULTURALNEJ:

Wyróżniamy

1. Zapewnienie odpowiednich warunków do uprawiania twórczości artystycznej, ochrony twórczości i środowisk twórczych.

2. Umożliwienie swobodnego dostępu, a następnie wyboru w ramach wszechstronnej oferty kulturalnej wszystkim grupom społecznym, a więc utrzymanie i poszerzanie dostępu do zasobów kulturowych oraz realizację programu edukacji kulturalnej, zagwarantowanie funkcjonowania instytucji kulturalnych, kształtowanie potrzeb kulturalnych.

3. Stworzenie możliwości dla wszystkich do rozwijania swoich uzdolnień i talentów, promowanie kultury narodowej i wybitnych przedsięwzięć artystycznych

4. Działania na rzecz obrony tożsamości kulturowej obok umacniania poczucia wspólnoty i więzi międzyludzkich , ochrona społecznego ruchu kulturalnego pozwalającego kultywować tożsamość regionalną.

5. Ochronę zabytków kultury sztuki, a także ich udostępnianie

6. Międzynarodowa współpraca kulturalna

Obecnie zauważamy pogłębiające się rozwarstwienie odbiorców kultury, powstawanie obok elit tzw. ,,plebsu kulturalnego”. Zauważamy zanikające zainteresowanie kulturą wartościową artystycznie , komercjalizacja i amerykanizacja.

SYSTEM INSTYTUCJONALNY KULTURY W POLSCE od 1990r. podział na 3 poziomy organizacyjne:

P1- stanowią instytucje kultury o wyróżniającym się znaczeniu dla kultury narodowej- pozostają pod opieką MKiSz i są przez nie finansowane

P2- instytucje kultury znajdujące się pod opieką państwa- nadzorowane i finansowane przez wojewodów przy wsparciu szczebla centralnego,

P3- instytucje podporządkowane samorządom terytorialnym, ich działalność jest wspomagana przez szczebel wojewódzki.

Podstawowe zadania instytucji kulturalnych:

- edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę,

- gromadzenie, dokumentowanie, tworzenie, ochrona i udostępnianie dóbr kultury,

- tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego oraz zainteresowania wiedzą i sztuką,

- tworzenie warunków dla rozwoju folkloru a także rękodzieła ludowego i artystycznego

- rozpoznawanie, rozbudzanie i zaspokajanie potrzeb oraz zainteresowań kulturalnych.

3 podmioty polityki kulturalnej:

- Ministerstwo Kultury i Sztuki,

- Wydziały Kultury Urzędów Wojewódzkich,

- samorządy lokalne

FINANSOWANIE KULTURY

FUNDUSZE- środki pieniężne wyodrębnione z budżetu bądź o charakterze dochodów budżetowych, bądź społeczne środki pieniężne przeznaczone na finansowanie określonych zadań.

Fundusze- państwowe, społeczne

Wraz z wprowadzoną w 1982 roku reformą gospodarczą dokonano zmian w sposobie i systemie finansowania kultury. Utworzono Fundusz Rozwoju Kultury -FRK (później został on zlikwidowany).

Decyzje o podziale środków z budżetu należą do:

- resortu kultury,

- szczebla wojewódzkiego, który otrzymuje je za pośrednictwem Urzędu Rady Ministrów

- gmin

Dodatkowym źródłem finansowania kultury stają się FUNDACJE, które zdaniem wielu badaczy kultury- stwarzają sporo więcej szans na poprawę kondycji kultury.

Fundacje- są instytucjami pozarządowymi i niezależnymi, opierającymi się na środkach pochodzących od fundatora, którym może być tak osoba fizyczna, jak i prawna. Są one instytucjami realizującymi zadania społeczne określone w akcie fundacyjnym.

Autorzy w tym rozdziale zamieszczają tabelkę przedstawiającą schemat finansowania kultury oraz treść różnych aktów prawnych m.in. ustawa z dn.25.10.1991- o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, z 1962 r.- o ochronie dóbr kult. i muzeach, z 1968r.- o bibliotekach.

Książka wydana w 1996 r. w Poznaniu.

Strona19

---