Organizacja lokalna
Mieszkańcy Wielkich Andamanów:
Rozproszone małe zbiorowości;
Każda z tzw. „grup lokalnych” była niezawisła i autonomiczna, żyła własnym życiem sama o sobie decydowała;
Każde plemię miało własny język i nazwę;
Plemię było luźnym agregatem niezależnych grup lokalnych;
W obrębie grupy lokalnej podział jedynie na rodziny;
Rodzina składa się z: mężczyzny, jego żony, ich dzieci (własnych lub adoptowanych) nim wstąpiły w związki małżeńskie;
Brak rodów (klanów);
Mieszkańcy Andamanów dzielą się na 10 plemion zajmujących każda pewien obszar ziemi;
Plemię składa się z osób mówiących językiem uważanym przez krajowców za wspólny - plemię to w zasadzie grupa jęz.
Z punktu widzenia języka plemię nie było całkowicie jednorodne - wiele języków posiada dwa i więcej dialektów;
Przeciętne terytorium plemienia - 165 mil kw. (pomijając Aka Bea);
Prócz rozróżnienia na plemiona (i niezależnie od tego) rozróżniają oni podział na mieszkańców wybrzeża i lasu (różnice w zasobach pożywienia);
Grupa lokalna posiada: ziemię, wykonywanie praw myśliwskich stosunku do określonego obszaru;
Przeciętna liczba grup lokalnych w plemieniu - 10;
Mężczyzna:
- może polować na terenie własnej grupy;
- nie może polować na terytorium innej grupy bez zgody jej członków;
Grupa lokalna:
- półkoczowniczy tryb życia w obrębie własnego terytorium;
- mieszkańcy wybrzeża rzadko mieszkają na tym samym terenie dłużej niż kilka miesięcy
- mieszkańcy lasu rzadziej zmieniają miejsce zamieszkania - m.in., dlatego że nie mogą łodzią przetransportować dobytku; przez większość roku jedno obozowisko;
Wioska:
- odrębne chaty - każda zajęta prze jedna rodzinę;
- nieżonaci i wdowcy zajmują osobną chatę (chaty);
- każda rodzina sama buduje i konserwuje swoją chatę;
- żona zaopatruje chatę w drewno na opał i wodę;
- chaty wspólne buduje kilka rodzin, ale każda po skończeniu budowy uważa się za posiadacza swojej części chaty i tylko swoją część naprawia;
- łódź buduje razem kilku mężczyzn - jest własnością tego mężczyzny, który wybiera drewno i nadzoruje jego obróbkę;
- jednostki posiadają własność ruchomą, ale preferują oni zwyczaje zbliżone do komunistów;
- w wiosce nie ma zorganizowanego rządu;
- sprawy społeczne są w całości regulowane przez starszych mężczyzn i kobiety;
- młodsi członkowie społeczności są wychowani w poczuciu szacunku dla starszych;
- poszanowanie pewnych zalet osobistych - tj. zręczność w polowaniu i w wojnie, wielkoduszność i uprzejmość, niewybuchowi charakter;
Wódz w lamparciej skórze - NUEROWIE
Wódz w lamparciej skórze:
Nie posiada władzy sądowej ani wykonawczej;
Nie należy do niego rozważanie merytoryczne strony sprawy o zabójstwo;
Nie posiada możnych współodowców, ani zaplecza w postaci licznej społeczności,
na których mógłby się oprzeć;
Jest pośrednikiem;
Gdy obie strony sporu chcą sprawę załagodzić wtedy może wódz zainterweniować;
Wódz podejmuje mediacje w przypadku zabójstwa - aby strona pokrzywdzona nie domagała się śmierci innych;
Gdy strony odrzucają mediacje w tedy wódz może zagrozić, ze ich przeklnie i opuści ich gospodarstwo;
Wypowiedzi wodza nie można traktować jako rozkazu;
Przekleństwo jest umownym obrzędowym działaniem w ramach godzenia stron sporu;
Wódz nie ma prawa sądzenia spraw spoza swego terenu;
Prorocy - nie rządzą ani nie sądzą, ich funkcje sakralne nie wiążą się ze wzajemnym oddziaływaniem grup lokalnych;
Wut ghok - człowiek bydła
Jego pozycja obrzędowa związana jest z najwyższym prestiżem;
Są członkami obcych lineaży;
Nie należą do arystokratycznych;
Niektóre lineaże dziedziczą siły rytualne odziaływujące na bydło - do nich zwracają się ludzie proszący o wyleczenie bydła lub usunięcie niepłodności wśród bydła
Poza nielicznymi, którzy biorą udział w regulowaniu grup wieku i tych, którzy udzielają rad przy przenosinach na nowe pastwisko ludzie bydła nie pełnią funkcji publicznych;
Kuaa muon -pozostający w rytualnym stosunku do ziemi;
Specjaliści totemiczni
Rytualne związki z lwami, krokodylami, ptakiem tkaczem - wpływ na postępowanie tych zwierząt;
Posiadacz (gwan) ducha (kwoth) swego totemu;
Nie posiada znaczenia politycznego;
Specjalista od wojen:
Potrząsanie włócznią wobec nieprzyjaciela i rzucanie mu wyznawania;
Znany pod nazwą gwan nuot - posiadacz włóczni lub ngul;
Jest członkiem starszego lineażu głównego rodu swego plemienia;
Nazywa włócznie imieniem włóczni danego klanu;
Czarownicy:
Zaklinacze: felczerzy, zaklinacze, posiadacze leków i fetyszy;
Jedynie posiadacze fetyszy staja się wpływowymi członkami społeczeństwa;
Posiadacz fetyszy nie posiada jednak władzy umożliwiającej kontroli nad wzajemnymi stosunkami mieszkańców wioski;
Kobiety i dzieci:
Pozycja niższa od pozycji mężczyzn;
Kobiety czasem mogą zdobyć poszanowanie jako prorokinie i wróżki;
Kobiety nie odgrywają znaczącej roli w sprawach publicznych;
Kobiety podlegają mężczyznom: córki ojcom a żony mężom;
Chłopak, który przeszedł prze inicjacje staje się mężczyznom, ale dopiero wtedy, gdy się ożeni i spłodzi kilkoro dzieci staje się „prawdziwym mężczyznom”;
Starsi:
Kierownictwo społecznością;
Udzielanie rad;
Są członkami środkowych grup wieku;
- sam wiek nie daje pozycji; trzeba posiadać i inne kwalifikacje; najbardziej wpływowi są gaat twot - dzieci byka;
- dil - członek rodu dominującego w każdym plemieniu;
- w systemie rodowym nie ma dziedziczenia wodzostwa, starszy lineaż nie ma rangi wyższej od innych;
- nie ma „ojca rodu” ani „rady starszych rodu”;
- gat twot lub tut wec, „byk obozowiska” jak się go często nazywa, nie ma sformalizowanego znaczenia; nie posiada wodzostwa ani określonego statusu przywódcy;
- w czasie wspólnej pracy mieszkańcy wioski nie potrzebują przywódcy, któryby kierował ich poczynaniami;
- Tut posiada w swej wiosce władze poza własną grupą domową w tym sensie jednak, że zajmuje poczesne miejsce w sprawach sadzenia i innych sprawach spornych;
- jedynie w czasie wojny dochodzi do bezpośredniego współdziałania;
- wojownicy mobilizują się w lokalne odziały z własnej chęci, ponieważ bark u Nuerów oddziałów i kompanii posiadających dowódcę, a w czasie walki idą zwykle za najdzielniejszymi i wybijającymi się spośród nich;
- brak organizacji rządowych, instytucji prawnych, rozwiniętego wodzostwa i zorganizowanego życia politycznego;
- urodzenie nie ma tu znaczenia;
- nie ma pana ani służącego, są jedynie równi uważający się za najszlachetniejszy boski twór;
- Nuerów opisuje się jako opryskliwych i małomównych; w razie nieszczęścia lub choroby okazują się niezwykle pomocni;
- prawa, obowiązki i przywileje są określone przez społeczeństwo;
- rodowiec powinien pomagać drugim, a jeśli ktoś ma nadmiar czegoś powinien się podzielić;
Wodzowie i konflikty
Wodzowie plemienni różnią się władzą i wpływami, począwszy od naczelników małych plemion, aż do królów narodów liczących parę setek tysięcy ludzi. Różnią się też istotnie, jeśli chodzi o władzę świecką i rytualną.
- Afryka Południowa -
Każdy segment niezależny ekonomicznie mógł odłączyć się - jeżeli tylko trafił na nie zajęty kawałek ziemi - czy to pod wodzą kogoś z pospólstwa czy „księcia” z rodziny królewskiej. Często tego rodzaju podział poprzedziła walka o samo wodzostwo.
Stanowisko wodza uświęca związek z wodzowską linii duchów przodków, którzy darzyli laską nie tylko zasiadającego na tronie, ale również byli częściowo odpowiedzialni za dobrobyt plemienia jako całości;
Tendencja do zachowania wodzostwa wyraża się również w silnych uczuciach wiernopoddańczych okazywanych przez lud.
Rebelia - próba pozbawienia władców władzy lub wpływów, przy czym sam charakter stanowiska wodza lub stosunek pewnej grupy ludzi do niego pozostawałoby niezmienione;
Na rebelie składało się kilka procesów: dynastyczne walki o władzę w rodzinach wodzowskich, umacnianie odrębności poszczególnych segmentów plemienia poprzez przywiązanie do własnego wodza, walka o władzę jak wokół tronu toczyły podrzędne wodzostwa danego kraju, poparcie ropowców z linii matki i powinowatych przez małżeństwo;
Rewolucja - działanie nastawione na zmienienie urzędu lub ludzi zupełnie inna kategorią;
W wielu plemionach mężczyźni (a czasem i kobiety) byli zorganizowani w grupy rówieśników, które mobilizowano jedynie na rozkazy wodza dla celów wojny i pracy.
Relikty religii afrykańskiej:
Niewolnik nie przeciwstawiał się jawnie ani chrystianizacji narzucanej przez białego ani wciąganiu do bractwa różańcowego czy św. Benedykta - chciał otrzymać w zamian podarki; polepszało to ich sytuacje społeczną (czarni Kreole drwili z „pogańskich” Afrykańczyków);
Czarni uczyli się pospiesznie kilku modlitw, których nie rozumieli;
Katolicyzm raczej nałożył się na religie afrykańską niż ją zastąpił;
Kapelani często traktowali swoją misję jako czysto zawodową wyzuta z miłości chrześcijańskiej;
Jeszcze w XIX w. kapelani odrabiali pańszczyznę: chrzcili Murzynów, dawali im śluby lecz nie uczyli ich jak mają postępować (Ribeyrolles);
Tollemare - uczenie religii możliwe tylko w miastach;
Duchowni są właścicielami kopalń, młynów oraz przemytnikami złota i drogich kamieni; kapłaństwo staje się zawodem;
Luccok - katolicyzm czarnych i mulatów na początku XIX w. to katolicyzm tylko z nazwy;
Niewolnictwo burząc w Brazylii system rodzinny nie pozwala na dalsze utrzymanie kultu przodków;
Kult przodków zakorzeniony w zwyczajach i kulturze wszystkich grup etnicznych; jego ślady są w zachowaniach i tendencjach uczuciowych tak niewolników, jaki i Kreolów;
Murzyn spowiada się, ale nie przyjmuje komunii, Murzyn nie wchodzi do kościoła patrzy z zewnątrz - to odosobnienie pozwoliło na zachowanie tradycyjnych gestów i archaicznych obrzędów;
Magia - niedostatek chirurgów, lekarzy i aptekarzy nawet w dużych miastach i portach handlowych podczas całego okresu kolonizacji zmuszał chorych do konsultacji u znachorów i „nastawiaczy” - biali korzystali z pomocy Murzynów;
Murzyn wydawał się białym czarownikiem: jako obcy tzn. dziwaczny i jako czarny, co jest kolorem diabła;
W regionach odosobnienia czarny posiadał większy prestiż, ponieważ często zastępował nieobecnego lekarza;
Wąż - wówczas symbol dobra; istnieją dwa rodzaje magii związanej z wężem: murzyn - zaklinacz węży i uzdrowiciel ich ukąszeń;
Kult religijny - był potajemny;
Obraz świata Czugach
Czas liczony według „zim”;
Przed okresem kolonizacji nie znali swojego wieku;
Dni miesiąca określone na podstawie gwiazd;
Mieli sposoby przepowiadania pogody (nur o czerwonym gardle kwacze - dobra pogoda a życzenia będą spełnione; kruk woła muk (świeża woda) będzie padać, gdy krzyczy gajak - zbliżanie się łodzi a kierunek jego lotu - strona skąd przybędą goście; zbieranie jajek morskiej mewy - deszcz (mewy prze deszczem znoszą więcej jajek); itd.)
Latfudżia tzn. „niebieska osoba” - przepowiadający pogodę w czasie wypraw myśliwskich;
Sądzili, że choroby latają w powietrzu podobne do złych duchów; przyczyną choroby mogły też być złe czary; dusz kobiety może wejść w ciało jej wroga i spowodować chorobę; istniał też duch zabijający małe dzieci w zemście, że sam nie mógł ich mieć;
Osoby nienormalne lub chore na epilepsje - opętane;
Ilulistra „ten, który czyni całość” - obok szamana umiał leczyć chorych; większość to kobiety;
Leczenie - położenie rąk na głowie cierpiącego i ruch zabierania „czegoś”, wyssanie choroby ustami i wyplucie jej do naczynia, z którego było wrzucane do morza; gdy ktoś był całkiem chory był proszek z korzenia świerku gotowany przez 3 dni na zupę/pastę; chore oczy - przykładanie mokrych liści herbacianych; ból gardła - wywar z liści żurawiny; ból zęba - usunięcie za pomocą nici; ból głowy - przecinanie czaszki wzdłuż szwów; odmrożenie i rany - gorąca żywica;
Tabu gier związane z ich rodzajami uprawianych o określonych porach;
Tabu kobiety w czasie menstruacji i w czasie połogu, ludzi przebywających w kręgu śmierci;
Amulety - z kolibra, rzeźbione;
Dzieci mogły dostać amulet od rodziców; nigdy amuletów nie dostarczał szaman; wiara w mistyczną więź pomiędzy posiadaczem amuletu a zwierzęciem, z którego amulet pochodzi - przypadku zgubienia amuletu szczęście znika;
Pieśni pisorzunatnno - ludzie uczyli się ich wprost od zwierząt;
Napoje miłosne - przygotowywał je szaman;
Wśród nich nie notowano czarów;
Słońce i Księżyc to potężne duchy; Słońce (macak) utożsamiany czasem z Duchem Powietrza i ożenione jest z psem z którym ma 5 synów i córkę; Księżyc-duch posiada jedno oko i nazywa się kilak;
System pokrewieństwa na przedmieściach Londynu
Potrzeba współdziałania zarówno dzieli jak i wyodrębnia gospodarstwa domowe jak i je łączy;
Dzieci rzadko wykonują to samo zajęcie, co rodzice;
W przypadku, w którym moglibyśmy oczekiwać jedynie na konwencjonalną sympatie, sąsiedzi i społeczność spieszą z pomocą;
Pewnych członków można uznać za przywódców społecznościnjaczęściej występują one podejmują się akcji zbiorowej wśród sąsiadów;
Najczęstszą grupą wśród lokatorów mieszkań byli lokatorzy indywidualni a następnie małżeństwa;
Nie istnieje już tradycja, aby bliscy krewni mieszkali razem;
Często spotykane zasady: zażyłość z niektórymi krewnymi, bliskie stosunki z matką, współodpowiedzialność za dzieci, różnice w stosunkach między rodzeństwem, podejrzliwe traktowanie bratowej (synowej), zdarza się unikanie bliskich kontaktów;
Wiedza o krewnych nie sięga głęboko w genealogie; przeciętna znajomość - 5-6 generacji, przy czym o ile informator jest w średnim wieku obejmuje po dwie generacje przodków i potomków;
Chłopstwo - społeczności cząstkowe
Badając społeczeństwo pierwotne jako strukturę społeczną, antropolog zwraca uwagę na rodzaj roli i przypisane do nich statusy, uznawane przez tradycje danej społeczności;
Role i pozycje pozostają, podczas gdy jednostki, które je pełnią, obejmują je i opuszczają; społeczność traktuje się jako połączenie ważniejszych i bardziej trwałych ról i przyjętych stosunków między nimi;
Steward zaproponował, by na każde społeczeństwo patrzeć jak na całość złożoną z 3 części.
*wyróżnia on w pierwszym rzędzie takie grupy lokalne, jak gospodarstwa, sąsiedztwa i społeczności; nazywa je „podziałami pionowymi”;
*po drugie ustala grupy - pojawiają się w wielu społecznościach lokalnych i powstają na mocy pewnych wspólnych cech łączących różnych członków, jak zajęcie, kasta, klasa, rasa lub specjalne zainteresowania - poziome podziały lub segmenty;
*po trzecie - formalne instytucje tj. banki, handel, system szkolny, oficjalna doktryna, które obejmują całe społeczeństwo;
Systemy łączące małą społeczność z innymi podobnymi jej społecznościami w obrębie narodu i systemu industrialnego szerszego ni naród;
1