OBOWIĄZKI DETEKTYWA.
Detektyw (ang. detective) - jest to tytuł zawodowy mogący być używany wyłącznie przez osoby, które posiadają tzw. licencję detektywa i zdały wymagany przepisami prawnymi egzamin. Usługi detektywistyczne reguluje ustawa z dnia 6 lipca 2001 roku o usługach detektywistycznych. Ustawodawca zdefiniował usługi detektywistyczne jako czynności polegające na uzyskiwaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach, realizowane na podstawie umowy zawartej ze zleceniodawcą, w formach i zakresach niezastrzeżonych dla organów i instytucji państwowych na mocy odrębnych przepisów. Zleceniodawcą czynności detektywistycznych nie mogą być organy prowadzące lub nadzorujące postępowanie w tych sprawach, a więc prokurator, Policja, inspektorzy kontroli skarbowej, urzędy skarbowe, urzędy celne, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne.
Rozdział 2 ustawy o usługach detektywistycznych normuje prawa i obowiązki detektywa. Zagadnienia związane z ustawowymi prawami i obowiązkami detektywa, a co za tym idzie ograniczeniami w uzyskiwaniu informacji, ochroną ich źródeł, a także ochroną danych osobowych uzyskanych przez detektywa w toku wykonywanych przez niego usług detektywistycznych, stanowi jeden z głównych aspektów tego zawodu. Ustawodawca nie przyznał detektywom uprawnień szerszych od uprawnień obywatelskich, co wydaje się w pełni uzasadnione, ponieważ trudno sobie wyobrazić, ażeby detektyw korzystał z uprawnień podobnych do uprawnień funkcjonariusza publicznego powołanego do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jednakże temat pracy brzmi „Obowiązki detektywa”, więc skupię się głównie na nich.
Po pierwsze detektyw przy wykonywaniu czynności zawodowych powinien kierować się zasadami etyki, lojalnością wobec zleceniodawcy oraz szczególną starannością, aby nie naruszyć praw i wolności człowieka i obywatela (art. 6).
Etyka zawodowa detektywa to ogólne reguły moralne, dotyczące zachowania się w określonych sytuacjach podczas wykonywania obowiązków zawodowych. Do zasad etyki zawodowej należą m. in.: zakaz preparowania dowodów, zakaz nakłaniania świadków do składania fałszywych zeznań, nakaz składania oświadczeń zgodnych z prawdą, obowiązek poinformowania o przestępstwie itd.
Detektyw ma także obowiązek zachowania należytej staranności przy wykonywaniu czynności zawodowych. Staranność to dokładność, pilność, sumienność. Szczególna staranność obejmuje głównie znajomość obowiązujących przepisów prawa i oraz następstw wynikających z niego.
Przepis art. 6 mówi także o obowiązku kierowania się lojalnością wobec zleceniodawcy. Oznacza to w szczególności nakaz zachowania tajemnicy informacji istotnych dla zlecającego, które zostały ujawnione detektywowi w związku ze zleceniem, czyli jest to powinność zachowania dyskrecji, która jest podstawowym elementem stosunku łączącego detektywa ze zleceniodawcą, a także nakaz respektowania i zabiegania o uzasadnione interesy zlecającego.
Omawiany przepis akcentuje znaczenie wolności i praw człowieka i obywatela i jednocześnie zakazuje naruszania ich przy wykonywaniu czynności detektywistycznych. Podstawowe prawa każdego człowieka powinny być szczególnie chronione i przestrzegane, tym bardziej że są one zagwarantowane w Konstytucji. Z uwagi na charakter czynności wykonywanych przez detektywów należy szczególną uwagę zwrócić na wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się, prawo do prywatności oraz nienaruszalność mieszkania.
Wykonując usługi detektywistyczne, detektyw nie może stosować środków technicznych oraz metod i czynności operacyjno - rozpoznawczych, zastrzeżonych dla upoważnionych organów (art. 7).
Detektyw jest uprawniony do przetwarzania danych osobowych, zebranych w toku wykonywanych czynności bez zgody osób, których te dane dotyczą, ale nie może powierzać przetwarzania tych danych innym osobom (art. 8 ust. 1 i 2). Ponadto detektyw ma obowiązek przekazać zatrudniającemu przedsiębiorcy przetwarzane dane osobowe zebrane w toku wykonywanych czynności detektywistycznych bezpośrednio po zaprzestaniu prowadzenia sprawy lub na jego polecenie przekazać je osobie, której dotyczą, albo zniszczyć te dane (art. 8 ust. 3). Przy przetwarzaniu danych osobowych detektyw jest zobowiązany stosować przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych.
Podczas wykonywania czynności zawodowych detektyw zobowiązany jest posiadać przy sobie licencję oraz okazywać ją na żądanie osoby, której czynności dotyczą, w taki sposób, aby zainteresowana osoba miała możliwość odczytania i zanotowania imienia i nazwiska detektywa oraz nazwę organu, który licencje wydał (art. 10). Detektywi nie są uprawnieni do legitymowania innych osób, natomiast sami mają obowiązek ujawnienia swoich danych przy okazywaniu licencji. Detektyw ma ustawowy obowiązek na żądanie osoby pokazania licencji, jednak nie ma obowiązku ujawnienia zleceniodawcy. Nie okazanie licencji lub odmowa okazania, a także wykonywanie czynności bez tego dokumentu nie powoduje jej utraty lub zawieszenia praw wynikających z niej.
Detektyw przy wykonywaniu czynności ma obowiązek przestrzegać przepisów prawa oraz odmówić wykonania czynności niezgodnej z prawem lub nieetycznej, a także zachować należytą staranność i rzetelność, a zwłaszcza sprawdzić zgodność z prawdą uzyskanych informacji (art. 11). Przepis art. 11 określa nakaz respektowania przez detektywów obowiązujących przepisów prawa, zasad etyki oraz zachowania staranności i rzetelności podczas wykonywania czynności detektywa. Artykuł ten oddaje ogólny cel ustawy, a więc uregulowanie działalności w zakresie usług detektywistycznych i przeciwdziałanie nielegalnym praktykom ze stron detektywów. Detektyw ma obowiązek odmowy wykonania czynności niezgodnej z prawem. Na szczególną uwagę zasługują przepisy rozdziału XXXIII Kodeksu karnego, dotyczące przestępstw przeciwko ochronie informacji (ujawnienie tajemnicy państwowej - art. 265KK, naruszenie tajemnicy zawodowej, prywatnej oraz służbowej - art. 266 KK, naruszenie tajemnicy korespondencji oraz sfery prywatności - art. 267).
Detektyw jest zobowiązany zachować w tajemnicy źródła informacji oraz okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość w trakcie wykonywania usług detektywistycznych, jak również źródła informacji powszechnie znane (publikatory, mass media). Obowiązek zachowania tajemnicy ciąży na detektywie także po zaprzestaniu wykonywania usług detektywistycznych. Obowiązek zachowania tajemnicy nie obowiązuje jednak w stosunkach wzajemnych między detektywem a zatrudniającym go przedsiębiorcą. Detektyw może zostać zwolniony z zachowania tajemnicy na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego. Mówi o tym art. 180 § 1, na mocy którego prokurator może zwolnić detektywa z zachowania tajemnicy, jeśli występuje on w charakterze świadka w postępowaniu karnym.
Obowiązek zachowania tajemnicy detektywa nie dotyczy w sytuacji określonych w art. 240 Kodeksu karnego (każdy, także detektyw ma obowiązek powiadomić organ ścigania o wiarygodnej wiadomości dotyczącej usiłowania lub przygotowania czynu zabronionego takiego jak: ludobójstwo, zdrada główna, zamach stanu, szpiegostwo, zamach na życie Prezydenta RP, zamach na jednostkę wojskową, zabójstwo, morderstwo, sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa, porwanie samolotu lub statku, porwanie zakładników). Naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy detektywa powoduje odpowiedzialność karną (art.. 266 KK) i cywilną (art. 471 KC i inne).
Kolejnym obowiązkiem detektywa jest sporządzenie i przekazanie zatrudniającemu go przedsiębiorcy końcowe pisemne sprawozdanie z wykonanych w danej sprawie czynności, które obejmuje opisanie stanu faktycznego, datę rozpoczęcia i zakończenia czynności, określenie zakresu i przebiegu przeprowadzonych czynności (art. 13).
Detektyw ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone podczas wykonywania czynności zawodowych oraz wskutek podania nieprawdziwych informacji na zasadach określonych w Kodeksie Cywilnym (art. 14). Detektyw również ponosi odpowiedzialność cywilna za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Szkoda to każdy uszczerbek który dotyka poszkodowanego, a wiec o odpowiedzialności detektywa za szkodę można mówić gdy:
wyrządzenie szkody, spowodowanie uszczerbku w dobrach osobistych poszkodowanej osoby nastąpiło wbrew jej woli,
szkoda nastąpiła przez działanie lub zdarzenie z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy, lub w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zlecenia,
istnieje związek przyczynowy miedzy niewykonaniem zobowiązania a szkodą.
Jeżeli czynności detektywa wykonywane są na podstawie stosunku pracy, podstawowe znaczenie ma art. 120 Kodeksu Pracy, który mówi, że w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. W takim przypadku to pracodawca (przedsiębiorca zatrudniający detektywa) będzie w pierwszej kolejności podmiotem zobowiązanym do odszkodowania. W sytuacji, gdy detektywa łączy z przedsiębiorcą świadczącym usługi detektywistyczne umowa cywilnoprawna, o zakresie odpowiedzialności za szkodę powstałą na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy decydują przepisy 471 - 486 KC. W rachubę wchodzi odpowiedzialność kontraktowa detektywa. W przypadku wyrządzenia przez detektywa szkody osobie trzeciej, poza istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym, podstawowe znaczenie mają przepisy art. 429 i 430 KC. Określają one zasady ponoszenia odpowiedzialności za czyny osób, którym powierzono wykonanie pewnej czynności, z której może wyniknąć szkoda. Mając na uwadze treść powołanych unormowań nie można ogólnie przesądzać o zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej detektywa. Od konkretnej sytuacji i zaistniałych okoliczności zależeć będzie czy i w jakim stopniu detektyw odpowie za wyrządzoną swoim działaniem szkodę.
Zarówno usługi detektywistyczne, jak i sam zawód detektywa stają się coraz bardziej znane. Jednak wciąż panuje błędne przekonanie o prawdziwym charakterze tej profesji. Mimo tego, iż detektyw to osoba o sporym prestiżu społecznym, to wiele osób nie zdaje sobie sprawy, iż ma on bardzo ograniczone uprawnienia, co w rzeczywistości utrudnia mu wykonywanie czynności zawodowych.
BIBLIOGRAFIA
T. Aleksandrowicz, J. Konieczny (red.), A. Konik, Podstawy detektywistyki. Usługi detektywistyczne, prawo, taktyka, moralność, Warszawa 2008,
G. Gozdór, Usługi detektywistyczne. Komentarz, Warszawa 2006,
J. Wojtal, M. Milewicz, Detektywistyczne usługi - egzamin na licencję, Toruń 2008,
Ustawa z dnia 6 lipca 2001 roku o usługach detektywistycznych (Dz. U. 2002r., Nr 12, poz. 110),
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych (Dz, U. 1997r., Nr 133, poz. 883),
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny, (Dz. U. 1997r., Nr 88, poz. 553, z późn, zm.),
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny, (Dz. U. 1964r., Nr 16, poz. 93, z późn. zm.),
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy, (Dz. U. 1998r., Nr 21, poz. 94),
Wikipedia, wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Detektyw, 9.05.2009r.
Wikipedia, wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Detektyw, 9.05.2009r.,
Dz. U. 2002r., Nr 12, poz. 110.
T. Aleksandrowicz, J. Konieczny (red.), A. Konik, Podstawy detektywistyki. Usługi detektywistyczne, prawo, taktyka, moralność, Warszawa 2008, s. 23.
J. Wojtal, M. Milewicz, Detektywistyczne usługi - egzamin na licencję, Toruń 2008, s. 52 - 53.
Ibidem, s. 54 - 55.
Ibidem, s. 55 - 56.
G. Gozdór, Usługi detektywistyczne. Komentarz, Warszawa 2006, s. 69 - 70.
Ibidem, s. 70.
Dz, U. 1997r., Nr 133, poz. 883.
G. Gozdór, op. cit., s. 95 - 97.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny, (Dz. U. 1997r., Nr 88, poz. 553, z późn, zm.).
G. Gozdór, op. cit., s. 97 - 99.
J. Wojtal, M. Milewicz, op. cit., s. 60 - 61.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny, (Dz. U. 1964r., Nr 16, poz. 93, z późn. zm.).
G. Gozdór, op. cit., s. 111.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy, (Dz. U. 1998r., Nr 21, poz. 94).
G. Gozdór, s. 108 - 111.
6