WYKŁAD 20

06.01.2009r.

W czasie spotkania ostatniego przed świętami zamknęliśmy problematykę skutków ogłoszenia upadłości. To takie zagadnienie materialno-prawne, o kapitalnym zupełnie znaczeniu. Warto wiedzieć, o tym jak kształtuje się pozycja prawna samego upadłego, ale wierzycieli upadłego, na dzień ogłoszenia upadłości. Rozumiem że ostatnią kwestią był wpływ ogłoszenia upadłości na stosunki majątkowe małżonków. Nie będzie zaprzątała naszej uwagi przebiegiem postępowania upadłościowego. Wiemy że jest to postępowanie sądowe, a zatem nie jest wolne od pewnych formalizmów, jest oczywiste, że postępowanie upadłościowe w trybie likwidacyjnym, z istoty rzeczy, będzie trwało dłużej. Nie ma żadnego normatywnie zamkniętego przedziału czasu, w którym powinno się zakończyć. Ma zrealizować cele tego postępowania, wobec tego ustawodawca słusznie nie ustawił, jakiegoś maksymalnego okresu trwania postępowania likwidacyjnego/ upadłości likwidacyjnej. Natomiast jeżeli chodzi o tryb upadłości z możliwością zawarcia układu. To postępowanie, też przecież sądowe, ma jednak swój pewien rytm. Tu ustawodawca wyznaczył pewne terminy, do sprawdzania wierzytelności, do wyznaczania zgromadzenia wierzycieli. Są obwarowane
formalno-prawne, gdyby pierwsze zgromadzenie nie doszło, z jakiś tam przyczyn, ustawowo określonych, do skutku. Czyli mówiąc inaczej, za każdym razem kiedy macie do czynienia z podmiotem w upadłości, wszystko jedno czy jest upadłym czy wasza firma ma wierzytelność wobec upadłego, to za każdym razem zawsze sprawdzacie jaki jest tryb postępowania i w zależności od tego, zaczynamy ustalać dopiero swoją pozycję prawną i wiemy jeśli jest to upadłość układowa to znaczy że mamy szansę na realizację powiedzonka „lepszy wróbel w garści, niż gołąb na dachu”. Natomiast w upadłości likwidacyjnej pozostaje tylko możliwość takich „modłów”, dobrej wiary, życzeń że będzie to taki stan masy upadłości, który pozwoli jednak na stosunkowo pewne odzyskanie choć cząstkowego zaspokojenia.
więc nie zajmujemy się przebiegiem postępowania. Z grubsza chciałabym, żebyście pamiętali, że w trakcie trwającego postępowania upadłościowego, zawsze trzeba ustalić z jednej strony stan masy upadłości, czyli zinwentaryzować masę, oraz oszacować jej wartość, a po drugiej stronie zawsze trzeba będzie ustalić listę wierzycieli, z ustaleniem stanu wartości wierzytelności wobec upadłego na dzień ogłoszenia upadłości, na tę mityczną godzinę zero.

W każdym wypadku wyznaczane są wierzycielom terminy, w których mogą sprawdzać swoje wierzytelności na liście. Bywa, że kwestionują oni wartość tej wierzytelności, jaka pojawiła się w księgach dłużnika. Sędzia komisarz, funkcjonujący w toku postępowania upadłościowego, nadzorujący syndyka w upadłości likwidacyjnej, bądź nadzorcę sądowego w upadłości układowej. To on ostatecznie zatwierdzi listę wierzycieli z podaną wartością wierzytelności

Upadłość likwidacyjna.

W toku tego postępowania dochodzi do likwidacji masy upadłości. Oczywiście bardzo uprzejmie proszę, byście mieli na uwadze to że mówimy tylko o likwidacji cywilnej masy upadłości, czyli o jej spieniężeniu, a nie o likwidacji fizycznej . Już ze skutków prawnych ogłoszenia upadłości, co do zobowiązań upadłego, mamy jednoznaczne stwierdzenie, że wierzyciel w upadłości może doznać zaspokojenia wyłącznie w pieniądzu, czyli ze spieniężonej masy upadłości. Nim przejdziemy do reguł zaspokojenia wierzycieli upadłego, chciałabym zaprzątnąć państwa uwagę jednym zagadnieniem o kapitalnym zupełnie znaczeniu praktycznym.
Otóż, jest oczywiste, że przedsiębiorstwo ( w rozumieniu art. 55¹KC) może być przedmiotem obrotu. A zatem można je sprzedać, zamienić, oddać do korzystania osobie 3-ciej, wnieść jako aport do spółki. Dostrzeżono, że w toku upadłości likwidacyjnej, optymalnym rozwiązaniem byłaby sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości. Przede wszystkim znakomicie skróciłoby to czas trwania postępowania upadłościowego. Sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości pozwalałby maksymalnie skrócić czas, w którym można dokonać cywilnej likwidacji masy. Jest to znacznie bardziej sprawny środek, niż sprzedaż poszczególnych składników przedsiębiorstwa. Wiemy, że w skład przedsiębiorstwa w rozumieniu przedmiotowym ( art.55¹KC)wchodzą prawa do rzeczy ruchomych i nieruchomych, znaki towarowe, prawo do firmy itd. itd. Jest to pewien złożony, funkcjonalnie powiązany z sobą zespół składników o charakterze materialnym i niematerialnym. Zbycie, czyli sprzedaż przedsiębiorstwa w całości upadłego, jest tym rozwiązaniem preferowanym przez ustawodawcę. Art. 316 prawa upadłościowego, wręcz wybija przed nawias, poszukiwanie takiej właśnie możliwości, aby likwidacja masy upadłości nastąpiła poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa w całości, o ile jest to tylko możliwe. Czyli ustawodawca sam zachęca, zwraca naszą uwagę, na taką formę likwidacji cywilnej masy upadłości. Wskazuje w ustępie 2 tego samego przepisu, niejako podpowiada syndykowi masy, sędziemu komisarzowi, no i wszystkim przedsiębiorcom, by jeśli to jest możliwe wcześniej oddać przedsiębiorstwo ( w rozumieniu art. 55¹) w dzierżawę, zastrzegając dla dzierżawcy prawo pierwokupu przedmiotu dzierżawy. Syndyk może związać się, już na początku postępowania upadłościowego umową dzierżawy z podmiotem wyłonionym, który sam się zgłosił, różne są możliwości, ale w takiej umowie dzierżawy, można zastrzec, czy nawet powinno się zastrzec prawo pierwokupu dla dzierżawcy. To ma jeszcze ten plus, że w czasie trwającego postępowania upadłościowego, przedsiębiorstwo może być utrzymywane cały czas w ruchu. Mało tego, wykorzystywane jest już przez dzierżawcę, on już może w tym czasie czynić pewne nakłady na to przedsiębiorstwo. Przygotowywać na przykład do zmiany profilu produkcji. Przygotowywać do nowych zakupów, maszyn urządzeń, linii technologicznych itd. Więc ze strony przedsiębiorcy, ta podpowiedź odnośnie umowy dzierżawy jest bardzo cenna.
UWAGA. Przedsiębiorstwo(w rozumieniu 55¹ KC) nie może być przedmiotem umowy leasingu w rozumieniu art.709¹ KC. Natomiast przedmiotem dzierżawy tak. Przedmiotem dzierżawy mogą być rzeczy, prawa przynoszące pożytki. Powszechnie przyjmuje się, że przedsiębiorstwo w rozumieniu 55¹KC, może być przedmiotem dzierżawy

Skutki prawne sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego w całości. (To ją interesuję baaardzo!!!)

Są o tyle interesujące, że pod tym względem prawo upadłościowe jest „lex specialis” w stosunku do art. 55⁴ KC. Oznacza, że do skutków prawnych sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego stosować będziemy tylko regulacje ustawy upadłościowej, a nie kodeks cywilny. Czyli prawo upadłościowe tu wyprzedza regulacje kodeksu cywilnego.

Sprzedaż przedsiębiorstwa według 55⁴KC - prawa ogólnego.

Otóż wedle reguł, ogólnych prawa cywilnego, zbywca przedsiębiorstwa odpowiada solidarnie z nabywcą za zobowiązania, jakie związane były z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
Art. 55⁴ to bardzo szczególny przepis. Stanowi on konstrukcję tzw. kumulatywnego ustawowego przystąpienia do długu. Przepis stanowi art. 55⁴, że w razie sprzedaży przedsiębiorstwa w całości nabywca w z mocy ustawy przystępuje do długów, jakie związane były z prowadzeniem przedsiębiorstwa, do dnia w którym umowa ta jest zawierana. Samo zawarcie tej umowy nie wyłącza odpowiedzialności zbywcy. Jeżeli komuś się śniło, a niektórym się śniło. Niektóre umowy zawierane przez Łódzki Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska, to niektórym się wydawało, że jak sprzedadzą przedsiębiorstwa, to po prostu wolny jak ptak. Otóż tak nie jest wolny zbywca, a nabywca przystępuje do długów jakie związane były z prowadzeniem przedsiębiorstwa do dnia, w którym ta umowa jest zawarta. Ta konstrukcja nazywa się ustawowym kumulatywnym przystąpieniem do długu.
Zbywca, za długi związane prowadzeniem przedsiębiorstwa, odpowiada nieograniczenie, jasne że osobiście, solidarnie z nabywcą, z tym, że odpowiedzialność osobista nabywcy jest ograniczona. Odpowiada on bowiem osobiście do wartości przedsiębiorstwa, na dzień w którym dochodzi do zaspokojenia długów, ale według składników przedsiębiorstwa na dzień w którym nabył to przedsiębiorstwo. Różnice wartości mogą być bardzo znaczne, umowę zawarli miesiąc temu, czy trzy miesiące temu, a teraz dopiero dochodzi ktoś tam, swojej wierzytelności. W międzyczasie pojawił się kryzys, relacje wartości mogą być bardzo różne. Tych samych składników, które trzy miesiące temu, poddane były wycenie w dacie nabycia. Czyli decyduje wartość składnika przedsiębiorstwa z dnia w którym dochodzi do zaspokojenia wierzyciela, ale stan przedsiębiorstwa jest na dzień w którym nabywca je nabył. Co najważniejsze, 55⁴ KC „Bez zgody wierzycieli takiej reguły odpowiedzialności zmienić nie można”.

W normalnych okolicznościach, tak działa każde przedsiębiorstwo.
Natomiast na potrzeby upadłości dostrzeżono, że jest to nadmierne formalizowanie, a po drugie chodzi przecież właśnie chodzi o to żeby doszło do szybkiego zakończenia postępowania, czyli mówiąc inaczej modyfikacja reguły skutków zbycia przedsiębiorstwa upadłego, zmierza w tę stronę żeby wyłączyć odpowiedzialność nabywcy.

Skutki prawne nabycia przedsiębiorstwa w upadłości:

1. Nabywca nabywa przedsiębiorstwo w stanie wolnym od obciążeń. Wszelkie obciążenia na składnikach przedsiębiorstwa wygasają. Chodzi tu w szczególności o: hipoteki, zastawy rejestrowe, skarbowe.

WYJĄTEK:
Nie wygasają tylko służebności, chodzi tu przede wszystkim: służebność drogi koniecznej.

2. Nabywca przedsiębiorstwa nie odpowiada za zobowiązania upadłego. Czyli nie występuje konstrukcja kumulatywnego przystąpienia do długu. To jest to Lex Specialis. Są inne skutki, sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego, niż jest to w prawie cywilnym. Z założenia wszystkie zobowiązania upadłego zostaną zaspokojone z uzyskanej ceny ze sprzedaży przedsiębiorstwa według reguł planu podziału masy upadłościowej.

3. Na nabywcę przedsiębiorstwa przechodzą natomiast wszelkie koncesje, zezwolenia, licencje i ulgi, w tym ulgi podatkowe, które były udzielone upadłemu, chyba że z przepisów szczególnych, albo z decyzji przyznającej ulgę / koncesję stanowi się inaczej. Są takie sytuacje, że wymaga się właściwości osobistych, kiedy właśnie koncesje mają wymiar personalny np. przy handlu bronią, czy przewozie międzynarodowym lotniczym.

Jest to logiczne rozwiązanie, chyba że ktoś w niecny sposób chce wykorzystać ustawę. Już kiedyś było mówione na temat art. 58 KC, który ma charakter normy uniwersalnej, że nieważna jest czynność prawna, sprzeczna z ustawą, albo mająca na celu obejście ustawy, zwana infraudem legis. Są znane sytuacje kiedy jednak doszło do podważenia nabycia przedsiębiorstwa upadłego w całości m.in. że udało się udowodnić, że chodziło o to, żeby nabywcą przedsiębiorstwa była osoba podstawiona- słup.
Jeżeli nie można tego dokonać, jasne jest że następuje sprzedaż zorganizowanych części przedsiębiorstwa, bądź też pojedynczych składników przedsiębiorstwa. Tryb likwidacji pojedynczych skadników uzależniony jest od tego, czy są to ruchomości czy nieruchomości. Najczęściej mamy tu do czynienia z przetargami, choć w pewnych sytuacjach wolno odstąpić od obligatoryjnego trybu przetargu i może dochodzić do sprzedaży z wolnej ręki.

Reguły zaspokojenia wierzycieli upadłego w upadłości likwidacyjnej.

1. Syndyk zobowiązany jest sporządzić plan podziału sumy uzyskanej z likwidacji masy upadłości ( art. 347 ustawy upadłościowej potwierdza że jest to atrybut syndyka). Nie ma jednak, pod tym względem, pełnej swobody. Plan podziału składa się sędziemu komisarzowi, który dokonuje sprawdzenia czy plan podziału jest zgodny z prawem, oraz czy plan podziału uwzględnia wszystkich wierzycieli ujętych na liście wcześniej zatwierdzonej w toku postępowania. Plan podziału jest jawny. Plan podziału wymaga obwieszczenia / ogłoszenia co do tego, że każdy z wierzycieli może sprawdzić w sekretariacie sądu w terminie 2 tygodni od zamieszczenia tego ogłoszenia. Każdy z wierzycieli uprawniony jest do składania zarzutów wobec planu podziału, o ile został ujęty w nim w zakresie nieodpowiadającym np. w wartości jego wierzytelności, albo w nieodpowiedniej kategorii został umieszczony. Zarzuty do panu podziały rozpoznaje sędzia komisarz. Jeśli zarzutów nie wniesiono albo wszystkie zostały rozpoznane plan podziału wymaga zatwierdzenia.

2. Syndyk zobowiązany jest również, równolegle do sporządzenia listy wierzycieli posiadających zabezpieczenia o charakterze rzeczowym. Czyli sporządza wykaz wierzycieli posiadających wierzytelności zabezpieczone: hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską. Są to tacy zapobiegliwi wierzyciele, których wierzytelności były zabezpieczone jeszcze przed ogłoszeniem upadłości. Tacy wierzyciele będą podlegali zaspokojeniu wedle własnego planu podziału tych wierzycieli. Zaspakaja się bowiem z sum uzyskanych ze sprzedaży przedmiotów zabezpieczenia. Dla tych wierzycieli rzeczowych sporządza się jakby odrębny fundusz i własne reguły podziału i zaspokaja się ich wedle pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych. Mówiąc najkrócej, pierwszy wpisany jest lepszy niż każdy kolejny. Ten który jest wpisany wcześniej, będzie zaspokojony w pierwszej kolejności, w stosunku do wierzyciela, który miał wpisaną hipotekę na pozycji drugiej.

Na wypadek, gdyby wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo nie uzyskali w pełni zaspokojenia z sum uzyskanych ze sprzedaży przedmiotów, co do pozostałej wartości zostaną ujęci w ogólnym planie podziału masy upadłości.
Żebyśmy się dobrze zrozumieli, prawo preferuje zapobiegliwych wierzycieli. Zabezpieczenia rzeczowe są bardzo silne. Są silniejsze niż poręczenie, czy przelew na zabezpieczenie. Hipoteka czy zastaw rejestrowy to są prawa o charakterze bezwzględnym, stąd też są lepiej chronieni ci wierzyciele. Stąd też gdyby dla nich brakło środków, ze sprzedaży tej nieruchomości na której była hipoteka na ich rzecz ustanowiona, to co do pozostałej części, pozostałej wartości, będą ujęci w ogólnym planie podziału masy. Czyli ten plan, sporządzany według punktu pierwszego, musi ich jeszcze uwzględnić. Czyli nie ma żadnej kolejności według której powinniśmy dokonywać poszczególnych czynności. Doświadczony syndyk, musi zrobić rozsądną symulację.

3. Przepisy ustawy upadłościowej mają bezwzględny charakter, jeśli chodzi o ustanowienie reguł, wedle których następuje zaspokojenie wierzycieli upadłego. Są to normy o charakterze bezwzględnym. Syndyk, ani sędzia komisarz nie mają swobody w ustalaniu odmiennych reguł według których będą zaspakajani wierzyciele upadłego.
   Te reguły są bezwzględnie obowiązujące (Iuris cogencis) i można je ująć w nast. sposób:

1. Reguła hierarchizacji wyraża się tym, że prawo ustaliło w art. 342 kategorie wierzytelności, ujęte w odpowiedniej kolejności, a reguła hierarchizacji wyraża się w tym, że jest bezwzględny zakaz zaspakajania wierzytelności kategorii niższej nim nie zostaną zaspokojone wszystkie wierzytelności kategorii bezpośrednio wyższej.

2. Reguła Proporcjonalności Czyli stosunkowego zaspokojenia wierzycieli, wyrażona jest ona w art. 344, wyraża się w tym, że o ile nie wystarcza funduszów uzyskanych z likwidacji masy na zaspokojenie wszystkich wierzycieli w całości, to można tylko wtedy dokonać stosunkowego zaspokojenia należności tej samej kategorii.

PRZYKŁAD: Jeśli stan masy jest taki że już wiemy z tego porównania lista wierzycieli z wartością wierzytelności - stan masy po likwidacji do sporządzonego planu podziału. Porównujemy jedno i drugie i już wiadomo, że nie są to wartości porównywalne. Jeśli nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, to zaspokajamy wszystkich wierzycieli przykładowo kategorii pierwszej, wszystkich kategorii drugiej i już wiemy że przechodzimy do kategorii trzeciej i nie wystarcza w pełni w kategorii trzeciej. To ten przepis stanowi taką regułę, że zaspakajamy wszystkich wierzycieli trzeciej kategorii, stosunkowo do wielkości wierzytelności każdego z nich. A czwarta kategoria wierzytelności musi się obyć smakiem. Można zastosować tą regułę, tylko wtedy kiedy nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli danej kategorii. Zasadę proporcjonalności stosujemy, tylko do wierzytelności tego samego poziomu, tej jednej kategorii. Nic więcej. Wierzytelności pozostałych kategorii nie biorą w tym udziału. Nie ma stosunkowego zaspakajania wszystkich wierzycieli w upadłości. Tylko w ramach jednej kategorii.

3. Reguła . Jest bezpośrednim przełamaniem bezwzględnego charakteru reguły pierwszej. Związane jest to z naturą prawną wierzytelności wymienionych w pierwszej kategorii zaspokojenia w art. 342 Pozwala syndykowi zaspakajać wierzytelności pierwszej kategorii przed sporządzeniem planu podziału masy w miarę napływania środków do masy upadłościowej.

Wracamy do reguły hierarchizacji.
Art. 342 ujmuje wszystkie wierzytelności wobec upadłego w 4 kategoriach:

1. Do kategorii pierwszej(długi masy) należą:

1. Koszty postępowania upadłościowego Sąd

2. Składki na ubezpieczeniowe emerytalne, rentowe i chorobowe itp.

3. Należności na stosunków pracy.

4. Należności upadłego z tytułu alimentów.

5. Renty, do których zobowiązany był wypłacać upadły. Renty wyrównawcze względem pracownika upadłego, który doznał uszczerbku na zdrowiu w czasie pracy.

6. Należności powstałe w następstwie czynności syndyka (np. koszty ogłoszeń, koszty przetargów, wynagrodzenia dla biegłych rzeczoznawców, których powołał).

7. Należności z umów, których zażądał syndyk.

2. Do kategorii drugiej zaspokojenia należą:

1. Podatki i inne daniny publiczne z odsetkami za ostatni rok przed ogłoszeniem upadłości.

3. Do kategorii trzeciej zaliczamy:

1. Wszystkie należności o charakterze handlowym wraz z odsetkami za ostatni rok przed ogłoszeniem upadłości.(nie ma wierzytelności niepieniężnych)

4. Do czwartej kategorii zaspokojenia należą:

1. Odsetki niemieszczące się odpowiednio w wyższych kategoriach.

2. Czynności prawne najsłabiej chronione w polskim prawie a mianowicie, chodzi o Należności z tytułu spadków, darowizn i zapisów

3. Kary, grzywny administracyjne i sądowe; koszty administracyjne i sądowe.

---