Szymon Zimorowic, Roksolanki
Wiadomości wstępne.
Zmarł w 1629 r., mając około 20 lat. Miał brata, Bartłomieja. Przez wiele lat utarło się stanowisko, że Szymon to autor Roksolanek, a Bartłomiej - Sielanek. Dopiero w XIX w. dowiedziono, że oba utwory wyszły spod pióra Bartłomieja, który, piastując ważny urząd miejski, nie chciał publicznie przyznać się do uprawiania poezji bukolicznej. Ostatecznie dotarto do napisanego przez Bartłomieja manifestu, w którym ogłasza, że jego zmarłą żonę, Katarzynę Duchnicównę, opiewał w napisanych przez siebie bukolikach pod imieniem Pneumancji i Filorety, zaś jego brat Szymon, uczcił ją w pieśni Spiryzyny, umieszczonej w Roksolankach.
W Roksolankach obowiązują reguły poezji bukolicznej, a ściślej - idyllicznego epitalamium.
Epitalamium - uformowany w antyku poemat ślubny, skupiony wokół takich motywów, jak: pochwała małżeństwa i pary młodej, życzenia i gratulacje dla nowożeńców, opis uroczystości ślubnej.
Epitalamium Szymona Zimorowica powstało z okazji ślubu jego brata, Bartłomieja, z lwowską mieszczanką Katarzyną Duchnicówną. Sześćdziesiąt dziewięć pieśni uświetnić miało uroczystość ślubną. Nowożeńcy (w sielankach noszą pasterskie imiona Lilidora i Rozymund), są jurorami w uświetniającym uroczystość weselną poetyckim konkursie. Pieśni zogniskowane są wokół tematu miłości, kilka tylko pozostaje w związku z samą ceremonią zaślubin.
Jeśli chodzi o tytuł utworu, Roksolanki - roksolanami antyczni pisarze nazywali lud zamieszkujący między Donem a Dnieprem, później natomiast przeniesiono te nazwę na mieszkańców Rusi Czerwonej.
Utwór składa się z Dedykacji (Ukochanym oblubieńcom B.Z i K.D), przemowy Dziewosłąba, Pierwszego chóru panieńskiego, Wtórego chóru młodzieńskiego oraz Trzeciego chóru panieńskiego.
Ukochanym oblubieńcom B. Z. i K. D.
Wiersz poprzedzający cały zbiór, dedykacja „oblubieńcom”. Zimorowic pisze tu, że poświęca swój zbiór Lilidorze i Rozymundowi. Nazywa Rozymunda mistrzem, który wprowadził piszącego w arkana sztuki poetyckiej. Niestety jednak wściekła Lechezis, jedna z Parek, „kosą podcina mu nogi”. Zimorowic mówi, że dopóki jego młodość się nie przesili, będzie zanosił swoje pieśni Rozymundowi i jeśli on, przeczytawszy je, uzna za dobre, to Zimorowic nie potrzebuje już żadnego innego uznania, nie obchodzi go wydrukowanie ich itd. Następnie twierdzi, że „więdnie jako letnie siano”, życzy więc nowożeńcom, by Bóg przedłużył im dni życia o tyle lat, o ile jemu skrócił.
Pierwszy chór panieński
Druga: Tymorynna
- niech ludzie wysławiają Lukrecję, żonę Collatinusa, którą podstępnie uwiódł Sekstus Tarkwiniusz, a ta, nie mogąc znieść hańby, odebrała sobie życie
- podobnie ludzie powinni sławićWandę, która nie chcąc wychodzić za cudzoziemca, „Rotogena Niemca”, rzuciła się do Wisły
- tak samo pamiętać należy o wiernej Penelopie, Andromedzie (została ona przeznaczona jako ofiara na pożarcie potworowi niszczącemu jej kraj, uratował ją Perseusz)
- niech Bóg będzie stróżem „pary białych łabędzi”, która dzisiaj się ze sobą łączy sakramentem małżeństwa, a także niech grzeje ich serca w wiecznej miłości
b) Trzecia: Helenora
- podmiot liryczny mówi do „ukochanego”, który zranił jej serce i nie dał innej pociechy od tej, że myśli o nim w chorobie
- nie może wytrwać bez lubego
- chociaż nie jest on ani przystojny, ani prawdomówny, a w dodatku jej nie chce, to i tak go kocha (shit, kobiety są głupie)
- na końcu krzyczy, że wolałaby nigdy go nie spotkać, nie zakochać się, a skoro już się zakochała, to wolałaby nie żyć długo na tym świecie
c) Siódma: Lenerula
- utwór nawiązuje do słynnej pieśni Kochanowskiego „Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”
- podmiot liryczny poleci niczym Dedal na swoich skrzydłach, by dotrzeć do „oczu ukochanych”, „jagód i warg rumianych”
- potem mówi, że wszyscy znają Szymona, który jest jej rozkoszą i myślą
- całość kończy apostrofa do dnia, który ma się spieszyć, aby mogła stawić się swojemu miłemu
d) Dziewiąta: Cyceryna
- podmiotem lirycznym jest zakochana kobieta, a adresatem mężczyzna, który nie zwraca na nią uwagi
- przechodził koło jej okna, nie spoglądając nawet w jej stronę, jednak kobieta przypisała to jego nieuwadze
- kiedy przyszła noc, znów czekała na niego w oknie, a on się nie pojawił, więc podmiot liryczny pyta retorycznie, gdzie są teraz te ukłony, słodki głos, przysługi, które wyświadczał jej kiedyś?
- ludzie nie zdają sobie sprawy, że młodość i szczęście szybko uciekają
e) Szesnasta: Majoranna
- podmiotem lirycznym jest kobieta, która mówi, że wyrosła już z pieluch i lat panieńskich, niczego jej nie brakuje pod względem urody, a i tak nie wie kto ją przyjmie w „małżeńskie stadło”
- dalej wymienia swoje umiejętności i dodaje, że na nic to wszystko, skoro nikt się w niej nie zakochał
- twierdzi, że pozytywne przymioty i bogactwo nie mają znaczenia, kiedy nie jest się mężatką
2. Wtórego chóru młodzieńskiego
a) Dziewiąty: Halcjon
- bogactwo jest niczym, to marność
- niechaj inni się wzbogacają kosztem innych, „będą mieć szkarłaty tkane, krwią robotników mdłych zafarbowane”, a podmiot liryczny ma to gdzieś, obejdzie się bez przyziemnych przyjemności
- tak samo jest negatywnie nastawiony do „miłości, która się chwieje”
- jego myśli skupiają się wokół tego, co będzie po śmierci, a teraz zażywa świata
- najważniejsze dla niego są: poezja i natchnienie, zdrowie, godność, rozum,, wesołe serce, rozsądek, przyjaźń
- wychwala Pneumellę (chodzi o Katarzynę Duchnicównę)
b) Czternasty: Symeon
- opis zachodzącego lata
- za jesienią idą niewesołe czasy: ogrody są zniszczone, lasy gołe
- adresatka to Faworyna, która ma zostawić ogród i znów odwiedzić swoje pokoje
- dalej następuje nawiązanie do pieśni Kochanowskiego „Stateczny umysł pamiętaj zachować”: podmiot liryczny mówi, że on też pozostawi lipę i swe pieśni o Halinie wysławiać będzie raczej przy kominku w alkierzu
- układanie bohaterskich eposów jest stratą czasu, lepiej pisać o ukochanej, która nagrodzi wysiłek przychylnym wzrokiem
- u ukochanej nie straszne jest zimno, grudzień, bo przy niej można zażywać wiosny
c) Óśmnasty: Bineda
- podmiot liryczny (Bineda) opowiada swój sen, do którego nie mają wstępu promienie słoneczne, a tylko noc
- wysuwa aluzję do historii Zariadresa i Odatydy, pary kochanków, którzy poznali się i pokochali we śnie: podobnie śnił Bineda (jego kochanka zniknęła, kiedy się obudził, zostawiając go w żalu i smutku
d) Dwudziesty czwarty: Haniel
- pieśń ma charakter ostatniej nocnej rozmowy z kochanką, jakby lamentacyjnej serenady
- w każdej czterowersowej strofie powtarza się refren: „Dla Ciebie, nadobna Halino,/ dla Ciebie kochana dziewczyno!” lub „Nie masz cię, nadobna Halino,/ nie masz cię kochana dziewczyno!”
- z tekstu wynika, że Halina, adresatka wiersza, umarła, w związku z tym podmiot liryczny jest pogrążony w żalu, tęskni za swą miłością, mówi, że wszystko to marność bez Haliny
e) Dwudziesty dziewiąty: Tymos
- w pierwszej strofie podmiot liryczny zwraca się z prośbą do Zefira, aby, lecąc przez Ukrainę, zaśpiewał Marynie piosnkę
- dalej przytacza treść piosnki: p.l. dziwi się, że Maryna nie tęskni za Lwowem; pyta, czy nie wie, że jego sypialnia jest bez niej smutna (tak samo ogród, kwiaty, wieże lwowskie); deklaruje, że we Lwowie czeka na nią zabawa
- p.l. mówi, że we Lwowie jest wszystko, co najlepsze - oprócz Maryny
Trzeci chór panieński
Czwarta: Janella
- pieśń nawiązuje do lamentacyjnej pieśni Kochanowskiego „Słońce już padło, ciemna noc nadchodzi”, ale wiersz Zimorowica ma inny charakter, splatają się w nim wątki pożegnalnej pieśni i serenady
- p.l. to kobieta, która usilnie prosi swego kochanka, aby od niej nie odchodził
- pod wpływem próśb kochanek nie odchodzi wieczorem, a dopiero następnego dnia
- kobieta życzy ukochanemu wszego dobrego i prosi, by jej nie zapomniał i aby jego miłość nie przeminęła, a umacniała się
b) Szósta: Tamilla
- p.l. to kobieta zwracająca się do ukochanego, mówi mu „dobranoc”
- mówi, że dla niego wstała rano, umoczyła rosą nogi, pokaleczyła sobie paluszki cierniami (kiedy zrywała kwiaty) i… uwiła wianek, którym udekorowała kosę okazuje się, że jej gach nie żyje, a ona dekoruje jego grób
c) Ósma: Josaris
- p.l. mówi, że źle wybrała męża, który jest dla niej niedobry
- zadaje pytania retoryczne odnośnie tego, gdzie podziały się jego dowody miłości i szacunku
- p.l. jest przez wszystkich obmawiana i stawiana za przykład złego zamążpójścia
- na końcu stwierdza, że skoro i tak nie może nic zrobić, to będzie korzystała z życia póki się nie zestarzeje
d) Dziewiąta: Proceryna
- adresat wiersza to ogród, który sadziła piękna Lubomiła
- p.l. mówi, że dla niego przychodzi wiosna, świeci słońce, wieje wiatr, leje się rosa, a także, że do niego przychodzą nimfy, kwietne boginie, Atena i Wenus
- wylicza liczne zalety ogrodu, prosi o użyczenie kwiatów na wianek dla miłego, który od dwóch lat nie żyje
- nagle adresat się zmienia: jest nim umarlak, do którego p.l. powiada, że codziennie jesteśmy coraz starsi i nie znamy dnia ani godziny naszej śmierci
e) Trzynasta: Spirynyzyna
- jest to wiersz zawierający wzmianki o zmarłej żonie J. B. Zimorowica (Katarzynie Duchnicównie)
- nawiązuje do okolicznościowego charakteru Roksolanek i zawiera pochwałę młodej pary, Lilidory i Rozymunda
- p.l. wysławia urodę Lilidory, z którą nie może się równać sama Jutrzenka
- Wenus ledwo udało się znaleźć na końcu orszaku Lilidory (w sensie, że jest taka fajna, że nawet Wenus jej nie dorasta do pięt)
- potem p.l. wspomina Rozymunda, który to zdobył piękną Lilidorę (jest szczęściarzem)
- wszyscy podziwiają Lilidorę
f) Dwudziesta: Halcydis
- pieśń nawiązuje do „Światowej rozkoszy” H. Morsztyna
- ludzie umierają gwałtownie, nie mają na to wpływu, niczym obalone przez wiatr skały, miotane wichrem strzały
- ten, kto umrze, nieuchronnie popadnie w zapomnienie, jak woda, po której nie widać śladu przepłynięcia okrętu
- wszystko to marność, świat jest marnością