Uniwersytet Łódzki
Wydział Filologiczny
Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
Agnieszka Grzelak
Nr albumu: 258383
Omówienie artykułu Hanny Zawado Elektroniczne wydawnictwa ciągłe w bibliotekach
Referat napisany pod kierunkiem
dr Aleksandry Wejman-Sowińskiej
Łódź 2010
Elekroniczne wydawnictwa ciągłe
Elektroniczne wydawnictwa ciągłe to wydawnictwa ciągłe produkowane, przechowywane i udostępniane na nośnikach elektronicznych takich jak: dyskietki, CD-ROM-y, taśmy magnetyczne, twarde dyski.
Pierwsze czasopisma w formie elektronicznej powstały we wczesnych latach 80. XX wieku. Obecnie do najłatwiej dostępnych zalicza się wydawnictwa online, które różnią się od innych tym, że zostały utworzone w środowisku sieciowym i są w nim udostępniane przez adres internetowy. Mogą one posiadać te same cechy, co tradycyjne wydawnictwa ciągłe: wydawane są w częściach oznaczonych numerycznie i/lub chronologicznie w regularnych lub nieregularnych odstępach czasu bez określenia zakończenia. Jednocześnie charakterystyczne dla stron internetowych jest ich stałe lub regularne aktualizowanie. Data ostatniej aktualizacji zastępuje poniekąd numerację w wydawnictwach ciągłych drukowanych.
Pojawienie się czasopism elektronicznych wymusiło wprowadzenie nowej definicji ciągłości, która określa, że zasoby ciągłe to takie, które wydawane są bez określonego zakończenia. Zalicza się do nich: tradycyjne wydawnictwa ciągłe (wydawane w częściach oznaczonych numerycznie i/lub chronologicznie), zasoby zintegrowane (zasoby stale aktualizowane, wydawane bez podziału na poszczególne numery). Podział ten można odnieść również do czasopism elektronicznych. Dodatkowo wyróżniono siedem podstawowych typów wydawnictw ciągłych:
elektroniczne wersje czasopism drukowanych
czasopisma elektroniczne
dzienniki elektroniczne
bazy danych
elektroniczne grupy dyskusyjne
strony internetowe
biblioteki cyfrowe
Od momentu ukazania się czasopism elektronicznych trwają dyskusje na temat zalet i wad tego typu publikacji. Do najważniejszych plusów czasopism elektronicznych należą:
dostępna w każdej chwili wersja online
większa ilość informacji niż w wersji drukowanej
większa aktualność informacji
dostęp do jednego egzemplarza przez wiele osób
dostęp do zarchiwizowanych artykułów
Wadami są natomiast:
wymóg posiadania odpowiedniego sprzętu - komputera, oprogramowania
opłaty subskrypcyjne
ograniczenia w dostępie
Czasopisma elektroniczne w bibliotekach narodowych
Nie można jednoznacznie ustalić liczby czasopism elektronicznych, które ulegają ciągłym przemianom (zmiany tytułów, podziały itp.). Ich ilość jednak ciągle wzrasta i z tego powodu zaczęto wymagać od bibliotek narodowych, aby przepisy dotyczące egzemplarza obowiązkowego objęły także dokumenty elektroniczne. Aby osiągnąć ten cel biblioteki narodowe powinny prowadzić ścisłą współpracę z wydawcami i jednocześnie wprowadzić selekcję dokumentów elektronicznych wybierająć spośród nich wyłącznie te, które mają długotrwałe znaczenie kulturowe bądź intelektualne. Przemianom ulegną zadania bibliotek narodowych, które nie unikną problemów przy archiwizacji nowego typu publikacji związanych z:
identyfikacją wydawcy
strefą numeracji
częstotliwością
uzyskaniem informacji o pierwszym numerze
Dostęp do czasopism elektronicznych
Do połowy lat 90. czasopisma elektroniczne funkcjonowały w wolnym dostępie. Część z nich zaczęła być jednak udostępniana przez wydawców za opłatą, czyli subskrypcją. Pozostali użytkownicy mieli tylko dostęp do abstraktów i spisów treści. Do podstawowych metod ograniczenia dostępu do publikacji przez wydawców należą:
możliwość korzystania tylko z jednego stanowiska
ograniczona liczba jednoczesnych użytkowników
opłaty licencyjne zależne od liczby potencjalnych użytkowników
kontrolowanie użytkowników mających własne kody dostępu i hasła poprzez automatyczne rozpoznawanie adresów IP
Czasopisma elektroniczne a ISSN
Zgodnie z przyjętą w sieci ośrodków ISSN nową definicją zasobów ciągłych, nadawanie numerów ISSN zostało rozszerzone na wszystkie typy publikacji zaliczanych do ciągłych. W związku z tym konieczna była zmiana zakresu ISSN (od wydawnictw ciągłych do zasobów ciągłych) oraz funkcji związanej z opisywaniem wydawnictw online (identyfikacja tytułu i ułatwienie dostępu do niego). Temu ma służyć nowe pole 856 w formacie ISSN, w którym zapisywany jest adres internetowy. W pewnym sensie zastępuje on sygnaturę czasopism drukowanych. Dodatkowo postanowiono wprowadzić do formatu ISSN dwa nowe rodzaje kodów: dla oznaczenia częstotliwości zasobów stale aktualizowanych oraz dla oznaczenia statusu publikacji, które zniknęły z Internetu. Ze względu na ciągłe przemiany, którym podlegają czasopisma online za podstawę opisu przyjęto ostatnią wersję czasopisma internetowego.
Czasopisma elektroniczne w krajach europejskich
Finlandia. Pierwszy ISSN na czasopismo elektroniczne nadano w 1994, a do 1996 posiadało go już ok. 150 fińskich wydawnictw ciągłych. Kompletowaniem i archiwizowaniem egzemplarza obowiązkowego fińskich publikacji zajmuje się Biblioteka Uniwersytecka w Helsinkach. Czasopismu w wersji drukowanej i elektronicznej nadaje się tam dwa różne ISSN. Problem wprowadzania pozycji do fińskiej bibliografii narodowej rozwiązała selekcja tytułów na podstawie kryteriów:
czasopisma muszą zawierać artykuły pełnotekstowe
powinny być wydawane na odpowiednim profesjonalnym poziomie i posiadać zarchiwizowane artykuły
artykuły muszą mieć pewną wartość, np. informacyjną
Fińskie wydawnictwa ciągłe online to przede wszystkim: czasopisma, biuletyny, dzienniki. Można je podzielić na dwa podstawowe typy:
tradycyjne, z podziałem na poszczególne numery
zintegrowane (bez podziału na numery)
Głównymi elementami opisu czasopisma online są: jednoznaczny identyfikator (ISSN lub numer fińskiej bibliografii narodowej), tytuł kluczowy, tytuł właściwy, wydawca, adres internetowy i pola powiązane.
Węgry. Węgrzy opisując w swojej bibliografii narodowej czasopisma drukowane, umieszczają w uwagach informację o ich odpowiednikach w Internecie oraz sposobie dostępu.
Czechy. Katalogowane są tylko pojedyncze artykuły czasopism elektronicznych. Ich identyfikacją i opisywaniem zajmują się przed wszystkim narodowe ośrodki ISSN.
Polska. Numery ISSN w Polsce nadawane są w 99% na prośbę wydawcy, co jest wynikiem braku stawki VAT na tego typu publikacje.
Źródło:
Zawado H.: Elektroniczne wydawnictwa ciągłe w bibliotekach. „Zagadnienia Informacji Naukowej”. Polska Akademia Nauk. Ośrodek Dokumentacji i Informacji Naukowej w Warszawie. 2002 nr 2, s. 86-93.
Zawado H.: Elektroniczne wydawnictwa ciągłe, s. 86.
Zawado H.: Elektroniczne wydawnictwa ciągłe w bibliotekach, s. 87.
Tamże, s. 88-89.
Zawado H.: Elektroniczne wydawnictwa ciągłe w bibliotekach, s. 91-92.
2