Naturalne zasoby roślin leczniczych, ćwiczenia
Ćwiczenie 1: ( Nauka o zasadach nazewnictwa, typie surowców zielarskich, suszeniu, przechowywaniu, postaci leku roślinnego).
Rośliny lecznicze - 400 000 znanych, około 100 badana farmakologiczne/kliniczne; - 40 000 gatunków leczniczych, 4 000 zbadanych; 25 gatunków najczęściej stosowanych
WHO szacuje, że 80% światowej populacji stosuje medycynę naturalną, w tym ziołolecznictwo, jako jedyne środki lecznicze.
Ponad 119 związków chemicznych otrzymywanych z 90 gatunków roślin to bardzo ważne leki (medycyna tradycyjna).
Znaczenie gospodarcze surowców zielarskich (wykorzystanie): - dla przemysłu farmaceutycznego (lek roślinny) - suplementy diety, przyprawy roślinne - przemysł spożywczy (piekarniczy, mleczarski, mięsny, owocowo-warzywny, spirytusowy) - żywność funkcjonalna (specjalnego przeznaczenia) - nutraceutyki - fito kosmetyki - immunokosmetyki - dodatek do pasz (wydzielanie soku żołądkowego, poprawa perystaltyki jelit, poprawia wykorzystanie składników odżywczych) - podnoszenie opłacalności produkcji rolnej, na glebach lekkich i w małych gospodarstwach rolnych - aromamarketing - nowy rynek dla kompozycji zapachowych
Roślina lecznicza - roślina, która podana w jakiejkolwiek postaci człowiekowi lub zwierzęciu wywiera określone działanie fizjologiczne.
Surowcem zielarskim: - świeże lub wysuszone całe rośliny lub części roślin - produkty naturalnej lub patologicznej przemiany materii roślin - oraz produkty otrzymane z roślin leczniczych na drodze prostych fizycznych obróbek
Podział: - surowce nie wymagające po zbiorze żadnych zabiegów poza suszeniem i ewentualnym rozdrobnieniem (zioła pojedyncze, mieszanki, tabletki, granulaty) - surowce otrzymane drogą przeróbki tkanek roślinnych (poddane przemianom chemicznym, np.: ekstrakcji, wytłoczeniu oleju czy soku)
Surowiec zielarski - są to części roślin, w których nagromadzone są w większej ilości substancje czynne. Dzielimy je na rodzaje (grupy): - Anthodium - koszyczek - Bacca - jagoda - Bulbus - cebula - Folium - liść - Fructus - owoc - Gemma - pąk - Herba - ziele, zioło - Embryo - zarodek - Flos - kwiat - Cortex - kora - Rhizoma - kłącze - Semen - nasiona - Nux - orzech - Inflorescentia - kwiatostan - Radix - korzeń - Pericarpium - owocnia - Stigma - znamię - Tuber - bulwa
Surowce pochodzące z roślin bezkwiatowych: - agar - z krasnorostów - drożdże lecznicze - kłącza paprotników - narecznicy samczej - morszczyn - porost islandzki - sporysz - likopodium - ziele skrzypu
Działanie lecznicze ziół związane z występowaniem w roślinach aktywnych biologicznie związków chemicznych zwanych „substancjami czynnymi”. Podział: - substancje podstawowe - we wszystkich roślinach i odpowiadające za najważniejsze funkcje fizjologiczne - surowce wtórne - wytwory wyspecjalizowanej przemiany materii, z reguły nie spełniają podstawowych funkcji w życiu rośliny, ale mają duże znaczenie w rolnictwie
Substancje podstawowe: - węglowodany (stanowią materiał budulcowy, energetyczny i zapasowy) - tłuszcze (funkcje energetyczne - estry kwasów tłuszczowych) - aminokwasy, białka, enzymy (przemiana materii)
Substancje wtórne: - glikozydy - flawonoidy - kumaryny - antocyjany - olejki eteryczne - garbniki - śluzy - saponiny - gorycze - alkaloidy
Nazewnictwo surowców zielarskich: 2, rzadziej 3 wyrazy: - 1 wyraz - botaniczna nazwa gatunku (rzadziej rodzaju) - mianownik liczby pojedynczej - 2 wyraz - dopełniacz, np. Taraxaci radix - korzeń mniszka; Menthae folium - liść mięty. Jeśli z jednej rośliny otrzymujemy dwa rodzaje surowca; np. Althaeae radix - korzeń prawoślazu, Althaeae folium - liść prawoślazu.
Suszenie surowców zielarskich - ma na celu utrwalenie surowca, co wiąże się z odprowadzeniem wody i unieczynnieniem enzymów. Prawidłowo wysuszony i odpowiednio przechowywany surowiec nie fermentuje i nie pleśnieje, a poziom substancji w nich zawartych nie zmienia się długo.
Przed suszeniem należy: - surowiec posortować - odrzucić części zbyt duże i uszkodzone podczas zbioru i transportu - korzenie i kłącza oczyścić, płukać pod bieżącą wodą, kroić na mniejsze kawałki - dobrać odpowiednią warstwę nasypową surowca (zależnie od typu surowca i suszarki), np. ciężar nasypowy w suszarniach dla różnych typów surowca - kwiaty (2,0-4,0 kg/ml), liście (3,0-4,0 kg/ml), ziele (5,0-6,0 kg/ml), korzenie (8,0-10,0 kg/ml).
Dopuszczalne temperatury suszenia dla poszczególnych surowców określone są w normach. Ogólnie można przyjąć: - surowce olejkowe - do 35 °, - surowce garbnikowe - 40-55 °, - surowce glikozydowe - 40-60 ° , - surowce alkaloidowi - 60-80 °, - surowce flawonoidowe - 80-100 °.
Suszenie produktu następuje tylko wtedy, gdy w danej temperaturze wilgotność powietrza nie osiąga 100 % zawartości pary, czyli pełnego wysycenia. Ciągłość procesu suszenia uzyskuje się poprzez usuwanie powietrza nasyconego i zastępowanie go powietrzem o mniejszej zawartości pary wodnej. Powietrze może wchłaniać większą ilość wilgoci proporcjonalnie do wzrostu temperatury.
Zawartość wody w 1 m3 powietrza w zależności od temperatury: - 15 ° - 10,6 g wody - 27 ° - 14,4 g wody - 40 ° - 48,7 g wody - 70 ° - 278,0 g wody
Suszenie ziela - w suszarniach powietrznych, w cieniu lub w suszarniach ogrzewanych sztucznych w odpowiedniej temperaturze. Dobrze wysuszone - naturalna barwa, kruszą się w palcach, łodygi pękają.
Suszenie liści - tylko młode zielone i zdrowe, bez plam i uszkodzeń. Przy dobrej pogodzie w powietrznych, w cieniu lub w suszarniach w temp. 35 °, ostrożnie.
Suszenie kwiatów - suszy się w różnej postaci, albo same płatki korony lub całe kwiaty z kielichem. Całe kwiatostany (jarzębina, bez), w pojedynczych warstwach w temperaturze do 30 °. Kwiaty źle wysuszone tracą barwę, czernieją.
Ćwiczenie 2:
Ocena jakościowa surowców zielarskich. Surowiec roślinny przed dopuszczeniem do obrotu musi być wszechstronnie przebadany. Na ocenę jakościową surowca składają się następujące badania: - organoleptyczne - makroskopowe - mikroskopijne - fizyko-chemiczne - biologiczne
1. Badania organoleptyczne: Pozwalają na trafne określenie gatunków i przydatności surowca. Na ich podstawie określamy: - gatunek rośliny z której pochodzi surowiec - typ surowca (kwiat, korzeń, liść) - barwę - smak - zapach Ocena dotyczy również: - stopnia wysuszenia - sczernienia - obecności pleśni - szkodników - zanieczyszczeń i zafałszowań surowca
Badania organoleptyczne są najmniej skomplikowane, prowadzone są za pomocą zmysłów wzroku, smaku, węchu i dotyku. Na podstawie tych badań ocenia się cechy fizyczne surowca.
Zanieczyszczenia organiczne - wszelkie ciała pochodzenia roślinnego nie stanowiące części rośliny, z której uzyskuje się badany surowiec. Zanieczyszczenia mineralne - piasek, kamyki, grudki gleby itp. Niedokładność przy usuwaniu tych zanieczyszczeń w czasie przygotowania surowca odbija się niekorzystnie na wyrobie gotowym.
Domieszki: - rozkrusz surowca (zbyt daleko posunięte rozdrobnienie) - surowiec lub jego części o wymiarach niezgodnych z podanymi w monografii szczegółowej - surowce lub jego części o zabarwieniu odbiegającym od podanego w monografii szczegółowej - surowce lub części uszkodzone, niewykształcone
2. Badania mikroskopowe: Prowadzi się dla surowców drobno pokrojonych i sproszkowanych (utrata cech morfologicznych). Metoda opiera się na znajomości anatomii roślin i cech anatomicznych charakterystycznych dla rodziny, rodzaju i gatunku roślin. Badania prowadzi się określając na przykład: - obecność skrobi, kształt ziaren, ich wielkość i budowę - obecność kryształków szczawianu wapniowego, ich wielkość i kształt - obecność tłuszczów, żywic, olejków, włosków gruczołowych, zbiorników olejków, przewodów żywicznych - obecność elementów zdrewniałych, np. naczyń, twardzic, włókien
Przy mikroskopowym rozpoznawaniu surowców leczniczych posługujemy się farmakopeą i normami.
3. Badania fizyko-chemiczne: - oznaczanie wilgoci - oznaczanie popiołu - ilościowe i jakościowe oznaczanie substancji czynnych (alkaloidów), olejków eterycznych itp. - współczynnik załamania światła - gęstość
Wilgotność - badanie surowca na zawartość wilgoci musi być staranne (stopień dosuszania ma wpływ na przechowywania). Jak najszybsze wysuszenie - odpowiednie warunki termiczne (rozkład enzymów; utrata całkowitej wartości przez zmianę np. barwy).
Norma polska; Normy branżowe; Farmakopea Polska VIII - 2008.
Obecnie - badania na zawartość metali ciężkich i pozostałości pestycydów.
4. Badania biologiczne - do oceny surowców zawierających nieznane lub trudne do wyizolowania składniki, ale o znanym działaniu fizjologicznym. Badania prowadzi się na zwierzętach lub na żywych tkankach zwierzęcych. Przykładowo surowce zawierające glikozydy nasercowe (liście naparstnicy, ziele miłka wiosennego czy ziele konwalii) można badać na kotach lub gołębiach.
Kontaminacja surowców zielarskich !!! Kontaminantem (zanieczyszczeniem) - substancja, która znalazła się w surowcu w sposób niezamierzony przez człowieka, a obecna jest tam na skutek procesów przetwórstwa, obróbki, pakowania, transportu, przechowywania lub zanieczyszczenia środowiska. Kontaminanty surowców i preparatów roślinnych: - części innych roślin (zwłaszcza trujących) - szkodniki - pleśnie - bakterie i inne mikroorganizmy - pestycydy - metale ciężkie
Dekontaminacja - najczęściej za pomocą wysokiej temperatury i ciśnienia.
Zanieczyszczenia pestycydami - związki nieulegające biodegradacji; ważny termin karencji (problem z bioakumulacją). Zanieczyszczenia metalami ciężkimi: - z przemysłu, transportu, rolnictwa - toksyczność - gleby, powietrze i rośliny - selektywność pobierania metali w zależności od gatunku - pH gleby (zakwaszenie) - nadmierne pobieranie metali ciężkich - zbieracze i plantatorzy powinni być świadomi przygotowania materiału do leków (wymagania Farmakopei). Nie zbierać w pobliżu dróg czy dużych zakładów przemysłowych. Każda partia powinna być kontrolowana.
Zanieczyszczenia mikrobiologiczne i mykologiczne: Źródła: - gleba (drobnoustroje) - bakterie i grzyby patogenne (Aspergillus, Penicilium, Fusarium) - niewłaściwe przechowywanie przed suszeniem (duża temperatura czy wilgotność) - przyczyna to rozwój drobnoustrojów (grzyby pleśniowe) - magazynowanie surowców w nieodpowiednich opakowaniach
Przechowywanie surowców zielarskich: - pomieszczenia suche, przewiewne, chłodne; zasłony okienne i drzwiowe; brak nasłonecznienia. Przed umieszczeniem - wyczyszczone, wymyte i wydezynfekowane. Nie przechowywać na podłodze by nie wilgotniały czy pleśniały.
W magazynach zielarskich podział: - surowce obojętne - aromatyczne o silnym działaniu - aromatyczne o łagodnym działaniu - zawierające związki silnie działające
Pomieszczenia - 4-14 °, wilgotność względna powyżej 65 °, o ile szczegółowe normy nie stanowią inaczej.
Pakowanie - zabezpieczenie przed ich zawilgoceniem, rozkładem związków czynnych i pleśnieniem. Uwaga na szkodniki czy ich odchody - dyskwalifikacja, doczyszczenie przed pakowaniem.
Opakowania - szczelne (balony, butle szklane, beczki, puszki, worki papierowe), półszczelne (beczki i skrzynie nie wyklejane, kartony i worki z gęstej tkaniny) czy przewiewne.
Ćwiczenie 3:
Rośliny lecznicze ze stanowisk naturalnych: - około 100 gatunków w Polsce, łączna masa pozyskiwanego rocznie surowca - 3 000 - 5 000 ton suchego surowca
Największe zbiory w latach - 1978 - 5 600, 1983 - 5 400; najmniejsze 1980 - 3 200, 1981 - 3 400 ton.
Zbiór poszczególnych gatunków roślin leczniczych jest różny, waha się od 100 kg do kilkuset ton rocznie.
Przykłady: - kasztanowiec zwyczajny (szkodnik szrotówek) - lipa drobnolistna (kwiatostan) - brzoza brodawkowa (liście) - jemioła pospolita
Rośliny lecznicze z różnych siedlisk: Brzegi zbiorników wodnych: - liść bobrka trójlistkowego - kwiat lub kłącze grzybieni białych - korzeń szczawiu kędzierzawego - kłącze tataraku - grzybień biały
Tereny podmokłe, bagienne i torfowiska: - ziele rdestu ostrogorzkiego - kłącze pięciornika kurzego ziela - kwiat wiązówki błotnej - ziele bagna zwyczajnego - liść bobrka trójlistkowego
W olsach i łęgach: - korę kruszyny pospolitej - korę wierzby purpurowej - liście i owoce porzeczki czarnej - kłącze lub liście lepiężnika różowego
Na wilgotnych łąkach i murawach: - ziele krwawnika pospolitego - kwiat stokrotki - ziele świetlika łąkowego - korzeń i ziele mniszka pospolitego - ziele przywrotnika pasterskiego
Na suchych ugorach i pastwiskach: - ziele dziurawca zwyczajnego (depresje) - ziele macierzanki piaskowej - kwiatostan kocanki piaskowej - korzenie i kłącze mydelnicy lekarskiej
W lasach mieszanych, w miejscach po wyrębach i wycinkach leśnych pozyskiwać można: - owoce jałowca - owoce i kwiaty jarzębiny pospolitej - owoce i kwiaty bzu czarnego - liście i owoce maliny właściwej oraz jeżyny fałdowanej - liście i pączki brzozy brodawkowej - ziele konwalii majowej - korę dębu szypułkowego - korę kruszyny pospolitej
Ochrona gatunkowa roślin - prawny sposób zabezpieczania rzadko występujących gatunków dziko rosnących roślin zagrożonych wyginięciem.
Ochrona ścisła - objęte gatunki zagrożone lub szczególnie rzadkie, występujące w małych populacjach albo są ściśle powiązane z siedliskami zagrożonymi.
Ochrona częściowa - gatunki, które obecnie nie są jeszcze zagrożone, jednak aby nie dopuścić do pogorszenia ich ekologicznego statusu należy kontrolować sposoby i zakres ich pozyskiwania.
Ustawa - 16.04.2004 o ochronie przyrody i rozporządzenie Ministra Środowiska z 9.07.2004 w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną.
Nie wolno: - niszczyć, zrywać, zbierać, niszczyć ich siedlisk, stosować środków chemicznych, pozyskiwać, sprzedawać, nabywać, przetwarzać, przewozić poza granicę państwa
Do gatunków ściśle chronionych - odstępstwo, może wyrazić zgodę Główny Dyrektor Ochrony Środowiska, dla częściowo chronionych - Regionalny. Wydający określa: kto, kiedy, gdzie, jaki gatunek, liczba i ilość.
Naturalne siedliska narażone są na: - urbanizacja kraju (ubytek ekosystemów przyrodniczych) - skażenie środowiska (komunalne, przemysłowe, komunikacyjne czy z chemizacji rolnictwa) - obniżanie się poziomu wód gruntowych, powodowanie między innymi przez melioracje i inwestycje - bezrobocie przyczyniające się do podejmowania zbieractwa ziół z naruszeniem zasad ochrony gatunkowej roślin i zakazów obowiązujących na obszarach objętych ochroną przyrody
Celem zachowania stanowisk naturalnych roślin leczniczych zbieracz powinien prowadzić: - podsiewy (nasiona wysiewa się na terenach leśnych, nieużytkach, jesienią, by przeszły naturalną stratyfikację) - półuprawy - nasadzenia roślin na miejscach występowania danych gatunków
Obecnie możliwe jest pozyskiwanie m.in.: - bobrka (zbiór ręczny narzędziowy) - kopytnik pospolity (ręczny) - marzanka wonna (ścinanie ziela narzędziami ręcznymi - kruszyny pospolitej (kora ze ściętych pędów) - kocanki piaskowej (ścinanie i zrywanie pędów kwiatostanowych) - porzeczki czarnej (ręczny) - turówki leśnej (ścinanie ziela narzędziami ręcznymi) - konwalii majowej (zbiór ręczny; źle)
Terminy - siedlisko, środowisko życia (biotop), siedlisko przyrodnicze, zbiorowiska roślinne, biochore.
Gatunki: - arcydzięgiel litwor, barwinek, widłak goździsty, miłek wiosenny, rosiczka, pokrzyk wilcza jagoda, arnika górska, mącznica lekarska, kopytnik pospolity, kocanka piaskowa, tysiącznik pospolity, płucnica islandzka (ochrona częściowa).
Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie: (formacje i przykładowe rośliny w piętrach) Bór suchy: sosna zwyczajna, krzewy: kruszyna pospolita, dąb szypułkowy, runo: borówka brusznica Subkontynentalny bór świeży: sosna zwyczajna, brzoza brodawkowata, kruszyna pospolita, runo: borówka czarna, wrzos pospolity Suboceaniczny bór świeży Kontynentalny bór mieszany Grąd subkontynentalny Śródlądowy bór wilgotny Sosnowy bór bagienny Sosnowo-brzozowy las bagienny
Charakterystyka roślin: (gdzie występują, jaki surowiec, jak wyglądają, substancje, działanie i zastosowanie)
1. Wierzba (Salix) - wymagania ekologiczne, znaczenie gospodarcze oraz rola w fitoterapii i ochronie środowiska.
Wierzba (Salix L) - rodzaj obejmuje drzewa, krzewy czy też płożące krzewinki z rodziny wierzbowatych; drzewa do 30 m, 3-4 krzewy: - występuje w Europie, Azji (30 gatunków w Polsce, 300 na świecie) - liście zwykle wąskie, lancetowate, pikowane i zazwyczaj krótkoogonkowe, z gruczołkami - zazwyczaj dwupienne - kwiaty zebrane w kotki (bazie), kwiaty zwykle owadopylne, bez okwiatów - wiatropylne u gatunków alpejskich i arktycznych - bazie kotki, zielona oliwkowa - męska, damska żółta - 7-14 dni trwałość nasion - wegetatywne rozmnażanie
Gatunki: wierzba alpejska, wierzba amerykańska, biała, borówkolistna (chroniona, na Pojezierzu), czarniawa, długokończysta, gęstolistna, iwa, krucha, lapońska (chroniona), purpurowa.
Znaczenie gospodarcze: - plecionkarstwo - wykorzystanie do celów energetycznych - przemysł farmaceutyczny (naturalna aspiryna) - ochrona środowiska - mała architektura
Wierzby w fitoterapii: - wierzba biała, wierzba purpurowa, wawrzynkowa, alba, czarniawa
Surowiec: - kora wierzby - suchy wyciąg z kory wierzby Kora - rurki, rynienki; na zewnątrz szarozielona, jasnobrunatna lub brunatna, gładka lub lekko podłużnie pomarszczona; im starsza - więcej garbników, mniej salicylanów.
Wymagania: - nie mniej niż 1,5 % salicylanów (nie mniej niż 5 % w suchym ekstrakcie) - zanieczyszczenie: nie więcej niż 3 % gałązek o średnicy większej niż 10 mm i nie więcej niż 2% innych zanieczyszczeń - wilgotność nie więcej niż 11 %
Substancje czynne: - glikozydy fenolowe - garbniki katechinowe - glikozydy flawonowe - fenylokwasy - sterole - olejki eteryczne - kwasy organiczne
Uprawa wierzb farmaceutycznych (lepsze plantacje bo zanieczyszczenie metalami ciężkimi)
Działanie i zastosowanie: - przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne (60-120 salicyny/dzień) - przeciwagregacyjne - przeciwdziała osteoporozie - ekstrakty wchodzą w skład preparatów kosmetycznych w leczeniu trądziku - ekstrakt w produkcji pieluszek (inhibitor ureazy - enzym powodujący rozpad mocznik, zapobiega odpieluszkowemu zapaleniu skóry niemowląt) - leczy zapalenia stawów, ścięgien, tętnic, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów
Ćwiczenie 4:
Cd. Wykorzystanie wierzb w ochronie środowiska: Duża plastyczność ekologiczna krzewiastych gatunków wierzb dała możliwość wykorzystania do: Ochrona gleby: - zapobieganie odłogów - umacnianie wydm nadmorskich - rekultywacja stanowisk zdewastowanych działalnością przemysłową i komunalną - działanie przeciwerozyjne i stabilizacyjne Ochrona powietrza: - tworzenie wzdłuż ciągów komunikacyjnych (autostrad) stref ochronnych przed emisjami zanieczyszczeń motoryzacyjnych - tworzenie ekranów stłumiających hałas - osłony przeciwwiatrowe i przeciwśniegowe Ochrona wód: - strefy buforowe wokół ujęć wód - oczyszczalnie ścieków - inżynieria melioracyjna
Dobór gatunków na plantacje „energetyczne”: - Salix viminalis - konopiana - Salix amigdaline - migdałowa - Salix dasyclados - długokończysta
Te wierzby powinny mieć: - intensywny wzrost pędów - szybki odrost po zbiorze - odporność na choroby i szkodniki - wysokie plony suchej masy drewna - wysoka wartość kaloryczna - korzystna morfologia pędów
Uprawy - Stalowa Wola; wierzby używane w malarstwie i literaturze.
Salix viminalis w przydomowych oczyszczalniach
2. Kruszyna pospolita (Frangula alnus): - w Polsce na całym niżu i w dolnych partiach górskich (do 900 m. n.p.m.); krzew leśny Występuje jako: - podszycie wielu typów lasów - pokrywa duże obszary leśne - rośnie w zaroślach - na zrębach leśnych, śródleśnych polanach, na torfowiskach - dorasta do 5 m, pęd główny + boczne, pędy kruche i łamliwe - od maja do połowy czerwca kwitnie, owoc później - pestkowiec - 2-3 nasiona, barwa intensywnie fioletowa późną jesienią czy zimą
Półuprawy - do roślin wymagających specjalnych warunków siedliskowych: - np. współżyją z grzybami - wymagają obecności próchnicy leśnej glebie. Prowadzone tylko tam, gdzie dana roślina występuje, rozszerzając stopniowo jej zasięg
Wykorzystywane kora i owoce. Kora kruszyny: - wczesną wiosną z uprzednio ściętych młodych pędów i gałązek; szarobrunatna, jasne poprzeczne przetchlinki. Korę zdejmuje się z 2-, 3-, lub 4-letnich pędów nacinając poprzecznie - pozyskiwanie - w miejscach prowadzonych wyrębów, przecinek i trzebieży podszycia leśnego - suszenie - w warunkach naturalnych w miejscach przewiewnych lub w suszarniach, temp. 100 °, co najmniej 2 godz., trzeba dobrze wysuszyć, kora prawidłowo wysuszona jest pomarańczowa (przy słabym wysuszeniu właściwości przeczyszczające)
Substancje czynne, kora: - glikozydy antranoidowe (glukofrangulina A i B i frangulina A i B) - flawonoidy - garbniki - saponiny - alkaloidy peptydowe i związki mineralne Owoce: - antrazwiązki - cukry i sole mineralne
Działanie i zastosowanie: - jeden z najczęściej stosowanych naturalnych środków przeczyszczających - stosowany jest jako łagodny lek przeczyszczający, pobudzający perystaltykę jelita grubego - ze względu na działanie żółciopędne jest zalecana w chorobach wątroby i pęcherzyka żółciowego - wchodzi w skład mieszanek ziołowych na otyłość, przyspiesza trawienie i reguluje przemianę materii
3. Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris): - na lekkich, piaszczystych, bielicowych glebach - rozdzielnopłciowa, kwiaty męskie na pędach rocznych - występuje masowo w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej - w Polsce to najpospolitsze drzewo iglaste
Surowce: - pączki sosny - zbierane pod koniec zimy lub wczesną wiosną - wypustki - młode pędy wybijające z pędów wczesną wiosną, pędy do 5 cm długości - kora z młodszych gałęzi (przy wyrębie) - ???przez destylację z parą wodną młodych wierzchołków (cetyny i świeżego igliwia) - balsam sosnowy (przez nacinanie pni, z ran) - olejek terpentynowy (przez destylację żywicy sosnowej) - kalafonia (zestalone pozostałości z kotła) - dzięgieć sosnowy (przez suchą destylację drewna)
Igły żyją około 3 lat
Skład: - olejek eteryczny (główna substancja czynna) - garbniki - związki żywicowe
Działanie i zastosowanie: - pączki i pędy - działanie wykrztuśne, pobudza czynności wydzielnicze błon śluzowych i górnych dróg oddechowych - olejek sosnowy - wykrztuśnie, bakteriobójczo, rozkurczowo, do inhalacji w schorzeniach górnych dróg oddechowych - olejek terpentynowy - rozgrzewająco - dzięgieć - rozgrzewająco, przeciwbólowo
4. Dąb szypułkowy (Quercus robur): - do 40 metrów (wyższy od bezszypułkowego) - różnica - długość ogonka mocującego owoc - zdecydowanie dłuższy od bezszypułkowego - występuje prawie w całej Europie poza Grecją i Włochami; maksymalnie do 700 m. n.p.m. - w lasach, parkach, ogrodach
Surowiec: - kora dębu (Quercus cortex) Substancje czynny: - garbniki Cechy surowca: - ma postać rurek i rynienek
Działanie i zastosowanie: - surowiec garbarski - ma właściwości zapierające i przeciwbiegunkowe, stosowany w nieżytach żołądka i jelit - działanie bakteriobójcze w przewodzie pokarmowym i na skórę - unieczynnia toksyny bakteryjne, przy zatruciach alkaloidami, solami metali ciężkich - hamuje krwawienie z drobnych naczyń - zewnętrznie: zapalenia jamy ustnej i gardła, oparzenia, odmrożenia, żylaki odbytu - przeciwzapalnie, ściągająco - do płukania ciemnych włosów - unieczynnienie witaminy B, wiązanie soli Fe, Mg, Mn, Cu, Ca
5. Kozłek lekarski (Valeriana officinalis): - występuje na wilgotnych łąkach i niskich torfowiskach nad brzegami rzek i w zaroślach - bardzo dużo w Polsce się wykorzystuje, głównie hodowlane - koty lubią, odstrasza ryby
Surowiec - korzenie i kłącze. Cechy surowca: - kłącze otoczone pękiem walcowatych korzeni i grubości do 3 mm - silny, charakterystyczny zapach, świeży surowiec pachnie słabo - smak najpierw słodki, potem gorzki - zbierane jesienią lub w maju przed kwitnieniem, suszy się w temp. 35 °
Substancje czynne: - olejki eteryczne 3 % - kwasy seskwiterpenowe - nie mniej niż 0,1 %
Zastosowanie: - nerwice żołądka, osłabienie, bezsenność, uspokajająco