Ubóstwo jest jednym z najpoważniejszych problemów społecznych we współczesnej Polsce. Pojęcie to jest wieloznaczne, niejasne, określane i mierzone na wiele sposobów. Najogólniej rzecz ujmując, termin „ubóstwo” odnosi się do sytuacji deprywacji potrzeb: niemożności ich zaspokojenia ze względu na niedostateczne dochody i niewystarczające środki finansowe, którymi dysponuje jednostka, bądź rodzina, bądź gospodarstwo domowe.
W jaki sposób bada się ubóstwo w Polsce?
Stosuje się równocześnie podejście ilościowe i jakościowe. Jest to tzw. pluralizm metodologiczny. Badania ilościowe pokazują skalę i zasięg zjawiska, zaś badania jakościowe przybliżają zjawisko ubóstwa i pogłębiają jego analizę, odsłaniając społeczny i kulturowy sens zjawiska.
Prawie 1/5 społeczeństwa polskiego żyje w ubóstwie!
Jaka jest polska bieda?
1. Jest to bieda wsi/ z jednej strony związana z wysokim bezrobociem na wsi spowodowanym likwidacją PGR- ów, z drugiej- z brakiem reform sektora rolnictwa prywatnego ( małe, rozproszone gospodarstwa produkujące głównie na własne potrzeby)
2. Obecna bieda jest zjawiskiem przedłużającym się, uporczywym, chronicznym, nawet dziedzicznym- ubóstwo występuje jako trwały element życia kilku pokoleń w rodzinie [ powstają enklawy trwałego ubóstwa- tworzy się underclass]
3. Koncentracja ubóstwa i powiązanych z nim negatywnych zjawisk prowadzących do wykluczenia społecznego ( bezrobocie, niski poziom edukacji i kwalifikacji) w pewnych regionach i miejscach na społecznej mapie Polski;
są to centra miast przemysłowych, takich jak Katowice, Wrocław, Łódź (tworzą się tam swoiste enklawy; getta ubóstwa)
ale też byłe PGR-y (małe miasteczka i wsie)
zależnie od województwa:
najbiedniejsze- warmińsko- mazurskie ( 27,0 %- odsetek osób poniżej ustawowej
granicy ubóstwa)
„najzamożniejsze”- opolskie (15,4%- odsetek osób poniżej ustawowej granicy ubóstwa)
4. Juwenilizacja polskiej biedy ( ubóstwo dzieci, rodzin wielodzietnych, bezrobocie młodego pokolenia)
Stopa ubóstwa wśród dzieci w 2001 r. wyniosła 29,5 %. Są one ofiarami biedy, nigdy sprawcami.
Ubóstwo rodzin wielodzietnych ( inaczej niż w USA i w Europie Zachodniej, gdzie najbiedniejsze są samotne matki)
Bezrobocie młodzieży; przede wszystkim tej, która z różnych powodów przerywa naukę i nie znajduje drugiej szansy edukacyjnej.
5. Specyficzna postać feminizacji ubóstwa/ sytuacja kobiet na rynku pracy, z którą wiąże się wyższe bezrobocie kobiet, niższe o 20% dochody, niższe o 30% emerytury niż emerytury mężczyzn,
- w mikroskali rodziny; walka kobiety o byt rodziny ( zarządzanie, gospodarka, zdobywanie pieniędzy różnymi drogami, proszenie o pomoc- powoduje to, że biedną kobietę widać, zaś biedny mężczyzna wycofuje się, pozostaje bierny)
6. Ubóstwo jako pochodna bezrobocia; 3 mln bezrobotnych; w tym ogromna część ludzi młodych oraz istotny wymiar czasowy- przedłużające się lub trwałe życie bez pracy.
Można zastanawiać się, czy alkoholizm, agresja, przemoc w rodzinie są korelatami ubóstwa...
Miary ubóstwa:
Ubóstwo absolutne- miarą jest minimum egzystencji wyznaczone na poziomie koszyka dóbr i usług niezbędnych do zaspokojenia wyłącznie najbardziej podstawowych potrzeb, czyli do przeżycia jednostki. Są to potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie.
Minimum socjalne- uwzględnia koszyk dóbr i usług uznanych za niezbędne do normalnego funkcjonowania człowieka w społeczeństwie. Minimum socjalne to taki „poziom niskich dochodów, który pozwala ludziom normalnie uczestniczyć w życiu społeczeństwa ( w integracji z nim) i nie wpaść w ubóstwo.
Ubóstwo ustawowe ( zwane też urzędowym lub oficjalnym)- odnosi się ono do poziomu dochodów, które ustawodawca uznał za uprawniające do ubiegania się o wsparcie ze strony instytucji pomocy społecznej.
Ubóstwo relatywne- uwzględnia specyfikę danego społeczeństwa i właściwe mu potrzeby i sposoby ich zaspokajania. Miarą ubóstwa relatywnego jest odsetek średnich wydatków ( lub dochodów) ogółu gospodarstw domowych. Gdy ubóstwo relatywne ustalone jest na poziomie 50% do biednych zaliczane są rodziny( gospodarstwa domowe), których wydatki stanowią, co najwyżej połowę przeciętnych wydatków gospodarstw domowych w kraju.
Ubóstwo subiektywne- wyznaczone jest na podstawie opinii członków społeczeństwa na temat ich poziomu życia i dochodów. Za subiektywnie biedne uważa się zazwyczaj rodziny, które uzyskują dochody niższe niż przeciętne dochody wskazane przez respondentów jako „ledwie wystarczające” na pokrycie niezbędnych potrzeb.