Wpływ prądów morskich na przyrodę i gospodarkę człowieka
Aleksandra Cap, klasa 2d
Prądy morskie to olbrzymie rzeki płynące w powierzchniowych warstwach mórz i oceanów. Przenoszą one wielkie masy wody, dochodzące miejscami do 100 mln m3/s. Prędkość prądów morskich jest różna; największa dochodzi do 10 km/h.
Prądy morskie zawdzięczają swe powstanie stałym wiatrom wiejącym w jednym kierunku, czyli pasatom i wiatrom zachodnim. Na ich kierunek dodatkowo wpływają kształty wybrzeży oraz siła Coriolisa.
Wyróżniamy ciepłe i zimne prądy morskie. Ciepłe prądy morskie mają temperaturę wyższą od wód otaczających, zimne prądy morskie mają temperaturę niższą od otaczających wód. Gdy prądy morskie płyną od równika w kierunku wyższych szerokości geograficznych, niosąc wodą cieplejszą od otaczającej, to mamy do czynienia z prądami ciepłymi. Kiedy zaś płyną od wyższych szerokości geograficznych ku równikowi, niosąc wody chłodniejsze od tych, do których wpadają, to mówimy o prądach zimnych.
Układ prądów morskich jest zależny od układu krążenia powietrza. Na półkuli północnej prądy morskie odchylają się w prawo, na południowej w lewo.
Po obu stronach równika, w niskich szerokościach geograficznych, prądy morskie płyną ze wschodu na zachód. Układ taki wywołują pasaty. Prądy te, zwane równikowymi, opływając zachodnie wybrzeża zmierzają ku biegunom. W średnich szerokościach geograficznych prądy morskie, dostając się w zasięg przeważających wiatrów zachodnich, zmieniają bieg kierując się ku wschodnim wybrzeżom. Tu rozdzielają się. Jedna z odnóg płynie w stronę równika i zamyka obieg; druga płynie w stronę biegunów.
Na półkuli południowej, w wyższych szerokościach geograficznych, na skutek braku barier kontynentów rozwinął się zimny prąd zwany Dryftem Wiatrów Zachodnich. Opływa on Antarktydę z zachodu na wschód pasem o szerokości około 1000 km.
Na oceanach Atlantyckim i Spokojnym występuje dodatkowo Równikowy Prąd Wsteczny, który odprowadza część wód prądów równikowych z powrotem ku wschodnim wybrzeżom oceanów. Na Oceanie Indyjskim brak jest stałego północnego prądu równikowego. Kierunki występujących tu prądów są sezonowo zmienne i związane ze zmianami monsunów.
Układ prądów morskich powoduje stałą wymianę wód powierzchniowych między niskimi, a wysokimi szerokościami geograficznymi. zmniejszając różnice temperatury na Ziemi. Wpływ prądów jest szczególnie widoczny na wybrzeżach. W strefie zwrotnikowej zachodnie wybrzeża kontynentów są stosunkowo chłodniejsze i suchsze, a wybrzeża zachodnie - cieplejsze i wilgotniejsze. W wyższych szerokościach geograficznych sytuacja jest odwrotna. Wybrzeża zachodnie są cieplejsze i wilgotniejsze, a wschodnie - chłodniejsze i bardziej suche.
Ze względu na temperaturę wody niesionej prądem morskim w stosunku do otaczających wód oceanu wyróżnia się prądy ciepłe (niosące wodę cieplejszą niż otaczająca) i prądy chłodne (niosące wodę chłodniejszą niż otaczająca). Prądy te mają duży wpływ na kształtowanie klimatu niektórych regionów kuli ziemskiej, np. ciepły Prąd Północnoatlantycki, stanowiący przedłużenie Golfsztromu, przyczynia się do ocieplenia klimatu Skandynawii, a chłodny Prąd Benguelski występujący u południowo-zachodnich wybrzeży Afryki przyczynił się do powstania pustyni Namib.
Prądy morskie mają ogromny wpływ na glebę, dzięki nim w pewnych rejonach świata można uprawiać ziemię. A bez wpływu prądu morskiego byłoby to niemożliwe.
Na Saharze, pod wpływem zimnego Prądu Kanaryjskiego, występujące na pustyniach szaroziemy mają bardzo słabo rozwiniętą warstwę próchniczą, lub całkowity jej brak. Opady deszczu zdarzają się raz na 20 - 30 lat. Rośliny występujące na pustyniach przystosowane są do oszczędnej gospodarki wodą i do ochrony przed wysokimi temperaturami w ciągu dnia.
Pustynia Atacama słynna jest przede wszystkim ze swojej niezwykłej suchości. Położona jest w południowo-zachodniej części Ameryki Południowej. Jej obszar należy do strefy klimatów zwrotnikowych. Na klimat Atacamy ogromny wpływ ma Prąd Peruwiański (Humboldta). Ten zimny prąd morski powoduje z jednej strony ochłodzenie klimatu, z drugiej zaś - także jego wysuszenie. Prąd ten ma działanie osuszające, ponieważ ochładzając występujące tam masy powietrza utrudnia wystąpienie opadów. W ostatnich latach działanie Prądu Humboldta zakłócane jest przez efekt El Niño. Jest to anomalia pogodowa, powstająca gdy pasaty
wiejące nad równikiem zmieniają swój kierunek lub po prostu zanikają.
Razem z wiatrami zmienia się układ prądów oceanicznych, a tym samym
temperatury wód w określonych miejscach. Wiatry, które poprzednio pchały chmury burzowe w kierunku i Indonezji, teraz spychają je na kontynent południowoamerykański,
powodując tym samym intensywne opady w Andach. Równocześnie w tym
czasie w Andach zaczyna się pora deszczowa, ale opady wywołane przez
efekt El Niño są katastrofalnie duże, powodując powodzie oraz spływanie
lawin błotnych. Dodatkowo podnosi się temperatura powietrza, co powoduje topnienie wiecznych śniegów i zanikanie lodowców. Ocenia się, że jeśli proces nie ulegnie zahamowaniu, większość lodowców na terenie Peru i Boliwii do końca wieku zaniknie. To również ma wpływ na zwiększenie wilgotności na terenach pustynnych, będących pod wpływem Prądu Humboldta.
Małe urozmaicenie linii brzegowej, a także bariera Wielkich Gór Wododziałowych na wschodzie sprawia, że pomimo oceanicznego położenia, w Australii dominują wpływy klimatu kontynentalnego. Na klimat oddziaływują też prądy morskie - są to ciepły Prąd Wschodnioaustralijski, który przynosi nad kontynent ciepłe i wilgotne masy powietrza oraz zimny Prąd Zachodnioaustralijski - ochładza on i osusza zachodnie wybrzeża Australii. Większa część kontynentu australijskiego otrzymuje mało opadów. Ich roczna suma wynosi od ok. 150-300 mm w części zachodniej i centralnej do ok. 1300-1500 mm na północnym i wschodnim wybrzeżu. Największe sumy opadów (powyżej 3000 mm) notuje się na fragmencie północno-wschodniego wybrzeża oraz na Tasmanii.
Od wschodu i zachodu Japonię opływa ciepły prąd Kuro-siwo, który powoduje, że lata są ciepłe i wilgotne. Zimny prąd to Oja-siwo, który powoduje, że zimy są chłodne i suche. Dzięki prądom morskim w Japonii rozwija się rybołówstwo, ponieważ prądy przenoszą duże ilości planktonu, ponieważ większość organizmów planktonu nie posiada zdolności do pływania więc unoszone są prądem morskim albo falami.
Ciepły Prąd Północnoatlantycki, stanowiący przedłużenie Golfsztromu, przyczynia się do ocieplenia klimatu Skandynawii. Kształtuje stosunkowo łagodny klimat Europy, łagodny dla rolnictwa, dzięki czemu m.in. zbiory upraw dwa razy do roku.
Prąd Norweski to prąd ciepły więc wywołuje on wysokie opady atmosferyczne i wyższą temperaturę na lądzie. Obiega Europę od północnego-wschodu na północny-zachód w kierunku Rosji i Azji. W Krajach położonych w tej strefie występują liczne opady atmosferyczne, a temperatura jest średnia ponieważ ten prąd występuje w bardzo blisko strefy podbiegunowej. Dzięki Prądowi Norweskiemu porty nie zamarzają i handel morski możliwy jest cały rok.
Regularny ruch mas wody morskiej wywołany tzw. przypływami i odpływami może być źródłem energii elektrycznej. Cykliczne ruchy ogromnych mas wody wywołane są przyciąganiem grawitacyjnym Księżyca. Prąd generowany jest w elektrowniach pływowych zakotwiczonych do dna morza. Podwodne turbiny wykorzystują energię pływów w taki sam sposób, jak turbiny wiatrowe energię ruchu powietrza. Stalowe kolumny turbin zaopatrzone są w szerokie łopaty, które poruszają się pod wpływem ruchu pływów, dzięki czemu generator wytwarza energię elektryczną.