Wpływ muzyki na mózg
Muzyka i język są wyrazem organizacji dźwięku w czasie i przestrzeni, a więc mają wiele wspólnych elementów. W obu tych sferach wprowadzony jest porządek, struktura, układ czasowy, rytm oraz częstotliwość. Muzyka nadaje dźwiękom znaczenie, czyli można powiedzieć, że jest takim językiem bez słów odbieranym na wszystkich poziomach organizacji naszego mózgu.
Na poziomie pnia mózgu może wpływać na częstotliwość skurczów serca, na oddech oraz pobudzenie. Poprzez system limbiczny wywiera silny wpływ na uczucia oraz emocje. Natomiast w obszarze kory mózgowej może tworzyć wizualne wyobrażenia i skojarzenia.
Muzyka jest jednym z pierwszych nauczycieli życia, jeszcze przed naszym narodzeniem. Dziecko słyszy już od 16 tygodnia życia płodowego. Reaguje na muzykę zmianami aktywności ruchowej. Podejmuje pierwsze próby skupiania uwagi na docierających bodźcach dźwiękowych. Przeprowadzone w USA badania, wykazały, że muzyczna stymulacja w okresie płodowym wpływa na rozwój mózgu. Bodźce muzyczne pobudzają słuch, dzięki czemu dziecko rodzi się z większą ilością komórek nerwowych, a to z kolei decyduje o jego większych możliwościach.
Także niemowlęta odpowiadają na muzykę, imitując proste rytmy, zanim jeszcze rozwinie się u nich mowa. Ich gaworzenie zawiera w sobie melodię i intonację.
Pierwotnie muzyka jest ujmowana przez prawą półkulę mózgu. Odpowiada ona za rozpoznawanie melodii, rytmu, obrazów, za rozumienie języka oraz orientację przestrzenną.
Dlatego też ucząc czytania małe dzieci stosuje się metodę całych słów, patrzenia i zapamiętywania. Natomiast wykorzystywanie w pracy z nimi rymów, piosenek i ćwiczeń wykonywanych w takt muzyki, rozwija ich umiejętności, które później pomagają w opanowaniu czytania i pisania.
Ten swoisty trening muzyczny pomaga także w rozwijaniu lewej półkuli i osiąganiu takich właściwości, jak: poczucie czasu, rozróżnianie dźwięków, umiejętność liczenia i językowej ekspresji, czyli kluczowych umiejętności dla zrozumienia przekazów słuchowych i rozwoju
pamięci krótkoterminowej.
Pozytywne działanie ma także nauka dzieci gry na instrumentach oraz śpiewu. Sprzyjają one nie tylko rozwijaniu dobrej koordynacji mięśniowej, ale pogłębiają również zdolność dzieci do rozwijania sekwencji, ponieważ melodie i utwory muzyczne w naturalny sposób zawierają początek, część środkową oraz zakończenie. Następują one po sobie w płynny sposób, dzięki czemu dziecko ma okazję spotkać się z naturalną formą gramatyki, a jak wykazują badania przeprowadzone na Uniwersytecie Londyńskim, umiejętność zapamiętywania muzycznych sekwencji oraz podziału złożonych dźwięków na poszczególne składniki ma później związek ze sztuką czytania. To znaczy, że im lepsza jest pamięć tonalna i analiza akordów tym lepszy też jest „wiek czytania”.
Badania wykazują także, że jeżeli bierze się lekcje muzyki, to mózg tworzy połączenia nerwowe innego rodzaju, niż gdy nie kształci się w tej dziedzinie. Nic więc dziwnego, że lekcje muzyki u dzieci wspomagają rozwój ich mózgu przyczyniając się tym samym do poprawy ich pamięci i zdolności do nauki.
Badania francuskiego specjalisty chorób uszu Alfreda Tomatisa nad wpływem muzyki na pamięć wykazały, że ucho jest organem nie tylko do słyszenia (z natury biernego) i słuchania
(o charakterze wolicjonalnym, wymagającym zaangażowania i aktywności), kontrolującym mowę, język i głos, ale przede wszystkim organem, który naładowuje korę mózgową energią.
Tomatis zauważył, że zdynamizowanie kory mózgowej poprzez dźwięki przynosi wiele pozytywnych następstw, tj. :
poprawę koncentracji uwagi,
wzrost kreatywność,
łatwiejsze zapamiętywanie i uczenie się,
podwyższenie motywacji i organizacji w zakresie codziennych obowiązków,
opóźnienie objawów zmęczenia,
harmonizowanie napięcia mięśniowego, co wpływa na postawę ciała.
Także eksperymenty innych badaczy wykazały, że zastosowanie niektórych rodzajów muzyki poprawia pamięć, pozwala na zredukowanie stresu, lęków czy depresji. Ma pozytywne działanie w przypadku dzieci z dysleksją, zespołem ADHD, autyzmem czy zaburzeniami słuchania.
Właśnie treningi słuchowe (np. Metoda Tomatisa wykorzystująca muzykę klasyczną, chorały gregoriańskie czy Indywidualna Stymulacja Słuchu Johansena ISA obejmująca słuchanie indywidualnie dobranej dla pacjenta filtrowanej muzyki instrumentalnej nagranej na płyty CD) stanowią bezpośrednią interwencję terapeutyczną w przypadku centralnych zaburzeń przetwarzania słuchowego.
Badania muzyki różnych kompozytorów wykazały, że najbogatszą w wysokie częstotliwości muzyką, która wpływa energetyzująco na mózg, aktywizując w jego pracy sprzyjające uczeniu się fale beta, jest muzyka Mozarta. Zaobserwowano, że słuchanie muzyki Mozarta wpływa bardzo korzystnie na liczbę połączeń nerwowych między obiema półkulami mózgowymi. Dzieci, których matki w czasie ciąży słuchały takiej muzyki, rodzą się radosne, spokojne, intensywniej gaworzą, szybciej uczą się siadać, itd.
Niezbyt głośna, słuchana w tle, muzyka Mozarta pomaga w koordynacji oddychania. Wpływa korzystnie na pracę serca, ponieważ wysokie częstotliwości tych dźwięków są zgodne z jego rytmem pracy, a także na rytm pracy mózgu, gdyż pomaga w organizowaniu modeli neuronów w korze mózgowej wzmacniając szczególnie prawą, twórczą półkulę mózgu, współdziałającą z procesami zmysłu przestrzenno - czasowego. Wpływa również na polepszenie podświadomych zdolności postrzegania i szybkość reakcji.
Inni polecani kompozytorzy to Bach, Beethoven, Vivaldi, Haendel czy Strauss. Barokowe utwory Bacha, Haendla lub Vivaldiego pomagają w osiągnięciu stanu, w którym mamy gotowość i zdolność do lepszego przyswajania nowych informacji. Korzystne efekty osiąga się także słuchając - wspomnianych już wcześniej - chorałów gregoriańskich.
Klasyczna muzyka wzmacnia pamięć, wyobraźnię przestrzenną, rozumowanie czy logikę m.in. dlatego, że pod jej wpływem zwiększa się poziom neuroprzekaźników (np. serotoniny) biorących udział w procesie uczenia się. Muzyka ulepsza i utrwala proces zapamiętywania, ponieważ stymuluje układ limbiczny, który jest emocjonalnym centrum mózgu i ma ścisły związek z uczeniem się. Pomaga zintegrować wewnętrzny rytm procesów poznawczych i zewnętrzną aktywność oraz zrównoważyć procesy emocjonalne.
Muzyka może sprzyjać integracji obu półkul mózgowych, ale może też ją hamować lub wręcz blokować, powodując tzw. switching tj. pracę tylko jednej półkuli. Może również wspierać pracę poszczególnych półkul np.:
muzyka o regularnym rytmie stymuluje lewą półkulę, tak więc wskazane jest słuchanie jej w czasie wykonywania czynności, przy których wymagana jest dokładność, np. liczenie, werbalizacja, itp.
muzyka o zmiennym lub niewyczuwalnym rytmie (np. flamenco, indyjska , niektóre rodzaje jazzu) pomaga w pracy prawej półkuli a więc należy słuchać jej szukając pierwszych inspiracji w procesie twórczym, w czasie rysowania czy innych niewerbalnych czynności.
Słuchanie odpowiednio dobranej muzyki to ćwiczenie ułatwiające działania towarzyszące wyższym funkcjom mózgu, stymulujące różne inteligencje (tj. językową, kinestetyczną, interpersonalną, matematyczną, przestrzenną, duchową) będące podstawą wszechstronnego rozwoju człowieka.
Opracowała: A. Ś.
Bibliografia:
Goddard Blythe S. „Harmonijny rozwój dziecka” , Świat Książki, Warszawa 2006.
Sacher W. „Wczesnoszkolna edukacja muzyczna”, Oficyna Wyd. Impuls, Kraków 1997.