M. R. MAYENOWA STYL - STYLIZACJA - STYLISTYKA

1. Pojęcie stylu

Autorka wychodzi od szerszegpo pojecia stylu, chce ukazać dlaczego niektóre kierunki literaturoznawstwa z tego pojecia rezygnują.

A) antropologiczne pojecie stylu za A. Kroeberem:

Cechy stylistyczne to te, które w danym przedmiocie lub w danym zachowaniu pojawiły się jako rezultat swobodnego wyboru (w przeciwieństwie do cech płynących z konieczności). Są to cechy spójne. Koherentna treść stylu zależy od tego, jak się sformułuje warunki konieczne dla danego przedmiotu.

Kroeber zakłada: a) skoro wybieramy - to możemy ustalic jakis repertuar

b) repertuar z którego wybieramy ma jakies wartości

c) spójność eliminuje wartości przypadkowe

Pojęcie stylu może być róznie interpretowane pod względem naczelnej wartości.

2. Genera Dicendi

Językowe rozumienie stylu:

a) wypowiedzi językowe nie różnią się od siebie tylko trescią. (przed Cyceronem nie nadawano nazwy stylu - choc u niego wystepuje w znaczeniu stylu indywidualnego pisarza)

b) Pojecie genus dicendi dotyczy w świecie antycznym przede wszystkim publicznego mówienia (każdy typ wypowiedzi dokonuje wyboru z repertuaru środków - gramatyki i słownika języka)

Zespół reguł wyboru i układu elemnetów kodu stanowi charakterystykę danego genus dicendi lub stylu.

Grecy dzielili komunikaty na należące do sztuki ( mowa sądowa, polityczna, pochwalna lub naganna) i nie należące do sztuki. Wyrózniają 3 style: wysoki, średni, niski.

Przyporządkowywali środki językowe okreslonym typom mowy:

- rodzi się pojecie stosowności - decorum ( odpowiedni temat - odpowiedni styl)

- genera dicendi nie dotyczą indywidualnych spsobów ludzkiej ekspresji (dot. Raczej sytuacji społecznych)

W średniowieczu ta trójkowa klasyfikacja staje się socjologiczna ( syt, społeczna osób o których się mówi) Styl niski- boh. Pasterz, średni- boh. Rolnik, wysoki- o żołnierzu, panujacym (jest to utwór najbardziej rytmiczny).

3. Attacyzm i Azjanizm

Inne pojecie stylu niż trójkowe kształtowało się w okresie hellenistycznym. Tu niezwykłość staje się miarą doskonałości- nie jasność. Przeciwstawiaja się sobie 2 modele - trójkowy klasyczny tzw. Attycyzm (ideał umiaru) i azjanizm - niezwykłość, indywidualność.

4. Pojecie genus dicendi.

Czy da się je traktowac jako szczególny przypadek stylu? Co za tym przemawia?

- elementy z których się buduje pochodza z repertuaru istniejącego poza mówiącym (choc nie przekresla to twórczej postawy mówiącego)

- możliwość wyboru jako zasadniczej własciwości pojecia „styl”

- ważne by ustalic , które elementy są konieczne, a które podlegają wyborowi.

5. Przełom antyklasycystyczny.

- pojęcie stylu zostało rozszerzone na wszystkie rodzaje sztuki, zostało tez wpisane w historię (uhistorycznione)

- nowe pojecie stylu wywodzi się od Goethego - styl stawał się znamieniem indywidualnego dzieła, gdzie forma i materia stapaija się. ( w Genus dicendi podział funkcjonował tak, że treśc mogła być ta sama, ale forma rózna)

- styl staje się pojęciem oceniającym.

6. Nowe polemiki.

XIX i XX w. To okres odrodzenia pojecia stylu

A) teorie zrodzone na bazie strukturalizmu

Wyrózniaja społeczne cele komunikowania. Pojęcie stylu łączy się z konkretnymi, gatunkowo okreslonymi wypowiedziami. Np. Havranek widzi w wypowiedzi wystepowanie konwencji gatunkowych. Havranek :

-przeciwstawia sobie funkcę komunikatywną i poetycką (referencjalną i estetyczną)

- w poezji nie da się wyróżnić charaktrystycznych wyborów - tylko dla okreslonych szkół. To, co wyróżnia poezję, to jej funkcje.

- w pojeciu stylu (podobnie jak Kroeber) zakłada mozliwośc wyboru ( ale cechy gatunkowe zawsze pozostają do odczytania).

- chce on ustalic pewien zespół reguł wystepujący w konkretnych wypowiedziach.

Inaczej niż Havranek mysli Sapire:

- pragnie dotrzeć do osobowości mówiącej poprzez analizę jej wypowiedzi ( czyni podział na to, co jest społeczna własnościa tekstu, a co własnościa osoby mówiacej).

- zwraca uwagę , że kształat wypowiedzi językowych, prócz systemu językowego, kształtuje także system społeczny

- nie mówi on o stylu bezpośrednio. Interesuja go głównie podsystemy jezyka.

Wszystkie teorie wyrosłe na gruncie jezykoznawstwa zawieraja pojecie wyboru. Traktują język jako katalog signifiants i ich związków z signifies. Należy dokonac wyboru(tworząc styl) w ramach dozwolonych przez prawa języka.

Wybór sprawia, że motywacja mówi o okreslonych wartościach:

-trudno jest ustalic repertuar wyboru

-repertuar jest z góry ograniczony

Pojęcia wyboru i motywacji każą odrózniac 2 stanowiska:

A) nadawcy

B) odbiorcy

Ciekawym zagadnieniam jest analiza ciągów synonimicznych. Czy to sa nadal synonimy? Mają te samą intencję komunikacyjną ale jako znak indeksalny mogą mieć rózne znaczenie. Każde znaczenie (każdy wybór) niesie informacje o nadawcy.

Wg. Enkvista: „ styl tekstu jest zbiorem kontekstualnych prawdopodobieństw jego językowych jednostek”

-słowo izolowane nie ma stylu, a to , co wytwarza styl tekstu tkwi we wszystkich jego poziomach

- wyróżnia ona elementy stylistycznie nacechowane (te które mogą się pojawic tylko w okreslonym kontekście) i nienacechowane.

-wybór stylistyczny to okreslone przez kontekst użycie elementów stylistycznych nacechowanych

Nowe pojęcie stylu ( także strukturalne - Ohmana)- traktuje styl jako indywidualną właściwośc pisarza ( lub utworu)Czyli styl to : dewiacja od normy, efekt wyboru między wariantamui, podkreslenie elementów ekspresywnych, zakłada okreslone rekacje odbiorcy.

B) ekspresywne teorie stylu

Propozycje w tym zakresie zrodziły się na bazie neoidelaistycznego językoznawstwa.

- Vossler i Spitzer - rozumienie stylu jako jedynej i niepowtarzalnej ekspresji indywidualnego sposobu przeżywanie (nurt od Goethego).

-przedmiotem zainteresowania jest ekspresja jednostkowego aktu twórczego, w którym dana jednostka realizuje siebie.

-stylotwórcze jest to, co odbiega od ogólnego uzusu

- wg. Vosslera do istoty tekstu należy to, że sam jest urzeczywistnionym stylem samego autora ( dla przeciwników utwór to tylko tekst)

C) styl w propozycji semiotycznej

poetyka semiotyczna nie mogłaby obejść się bez stylu, ważnie jest:

- jakie elementy uważa się za stylotwórcze

- jakich kategorii szuka się jako kategorii interpretacycjnych, scalających wydzielone elementy.

W praktyce semiotycznej za punkt wyjścia trzeba traktowac teorie stylu wysrosłą na bazie strukturalnej.( Spitzer i Vossler traktowali język jako wyraz okreslonej zbiorowości, własciwie nie rozrózniali stylu i języka, stylistyka ekspresywana traktuje styl wypowiedzi czy języka jako nierozerwalna całość.

Mayenowa uważa jednak, żę należy tekst potraktowac jako hierarchiczna organizację, dla której pewne stylistyczne struktury stanowią podstawowe elementy - najwłaściwszy jest dla niej punkt widzenia strukturalistyczny i pojęcie wyboru.

W każdej kulturze wypowiedzi są powołane przez pewne sytuacje( relacja nadawcy i odbiorcy, cel wypowiedzi, fragment życia społecznego). Każdy taki typ ma swoje stałe mozliwości ( my dokonujemy wyboru z repertuaru języka)

Osobowość mówiącego wystepuje jako punkt integrujący wybory gatunkowe i modyfikujący je w ramach danej formacji kulturowej

- jednostka stylu będzie zatem funkcjonalny styl gatunkowy zinterpretowany w myśl okreslonego systemu wartości ( styl jako cos powtarzalnego, charakteryzujacego pewną grupe ludzi)

- charakterystyka stylu zakłada ustrukturowany repertuar elemntów (wybierający musi znać te struktury). Wybór jest trudniejszy w tekstach bardziej zgramatykalizowanych ( np. Ogłoszenie- mniejsze pole wyboru stylistycznego)

-wybór dokonywany jest w każdym poziomie tekstu

- sens wyrażenia i jego indeksalna wartość nie muszą pokrywac się ze sobą

- Koherencja - w praktyce jest mierzona zgodnością z ustalonym wzocem gatunkowym. Koherencje rozbija to, co jest niezgodne z komunikatem

- co kieruje wyborem?- prymarna jest wersja funkcjonalno-gatunkowa, wtórna jest społeczna modyfikacja.

7. Stylizacja

także roszerzona na wszytskie struktury znakowe - może wystapic wszędzie tam, gdzie wystepują struktury semiotyczne jako swoisty znak zjawisk czysto językowych.

Pojecie stylizacji zakład istnienie pojęcia stylu - czyli takiej struktury, która jest semiotyczna, znakowa z racji samego sposobu swego ustrukturowania.

W ujęciu Wallacha stylizacja to coś, co z powodów istotnych, lub nieistotnych odchyla się od natury przez konieczność

- tekst tak zorganiozwany by był znakiem okreslonego, spetryfikowanego stylu. Jest to znak ikoniczny okreslonego stylu!!!. (przypomina ona cytat, który nosi informację metajęzykową)

Mayenowa uważa, że odczytanie stylizacji jest odczytaniem intencji postaci lub autorskiej.

Bachtin: dla stylizatora istotny jest zespół chwytów cudzej mowy własnie jako wyraz szczególnego punktu widzenia- reifikujący cień pada na sam ów punkt widzenia i dzięki temu staje się on umowny.

8. Sylistyka

XX wiek daje 2 propozycje stylistyki:

a) językowej

b) literackiej

a) stylistyka językowa

W Sausserwoskim znaczeniu - wg. Ch. Bally'ego - badacz zainteresowany jest poznaniem języka poprzez obserwację spomntanicznego zachowania językowego ludzi. Bada on mechanizm ekspresywności językowej. Tj: mechanizm jego wyrazów i form. Bada szeregi synonimiczne. Jego postepowanie badawcze:

- wydzielenie faktu ekspresywnego w zbiorze faktów mowy

-identyfikacja faktu ekspresywanego (przez podstawienie prostszego terminu)

- przedstawienie całości środków ekspresywnych danego języka.

Dla stylistyki najważniejsze pytanie to pytanie o cechy rózniące dany tekst od innych.

---