Treści kształcenia

Treść kształcenia - to materiał nauczania, zmiany jakie mają zajść w uczniu i czynności wykonywane na materialne nauczanie, dzięki którym zmiana zajdzie.

Treść kształcenia

• to zbiór znaczeń wiadomości odebranych przez ucznia i wytworzonych przez niego w trakcie uczenia się.

• jest zbiorem planowanych czynności ucznia i wyznaczonych przez materiał nauczania oraz zaplanowaną zmianę psychiczną.

• jest układem dynamicznym, zmiennym w trakcie pracy ucznia nad nią i oddającym funkcjonowanie treści poznanych.

 

Wg Kupisiewicza:

Na treść kształcenia składa się całokształt podstawowych umiejętności i wiadomości dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki, praktyki przewidzianego do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.

 

Wg Bruner'a:

Treść nauczania - to zasób wiedzy ustrukturyzowanej tak, aby wiedza charakteryzowała się właściwością upraszczania informacji, tworzenia nowych twierdzeń oraz rozszerzania operatywności danego zasobu wiedzy ucznia o określonych zdolnościach w określonej sytuacji.

 

W każdej treści, zespole wiadomości znajdują się takie, których opanowanie pozwoli skuteczniej i w większym zakresie korzystać z myślenia produktywnego. Takie wiadomości należy znajdować i opanować dzięki metodzie problemowej. Wiadomości należy:

• znaleźć,

• ustrukturyzować,

• opanować.

 

 Układ treści w programie:

 

Liniowy

• Treści są kolejno ułożone i nie pojawiają się ponownie.

• To spotkanie ucznia z treściami tylko raz.

• Części tworzą ciąg, są ze sobą powiązane, są nierozerwalne.

 Koncentryczny

• Te same treści powtarzają się co pewien czas.

• Pogłębia się związki, zależności.

• Przerwa może liczyć nawet kilka lat.

 Spiralny

• Uczniowie stopniowo wzbogacają zakres informacji, pogłębiają treść.

• Nie ma przerw kilkuletnich.

• Możliwość powtórnej ekspozycji poszczególnych tematów.

W piśmiennictwie pedagogicznym można znaleźć trzy dominujące znaczenia treści kształcenia:

1. Treść kształcenia jako uporządkowany zbiór wiadomości niezależnych od ucznia.

2. Ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole, obejmujących zarówno wiadomości jak i przeżycia.

3. Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na ogólnie pożądane i rozumiane zmiany w osobowości ucznia wypełnione planowymi i spontanicznymi doświadczeniami ucznia, które da się intuicyjnie określić jako zgodne z celami kształcenia.

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia:

 

MATERIALIZM DYDAKTYCZNY

 

• Komeński, J. Milton, J. B. Basedow.

• Zwolennicy uważali, że zasadniczym celem pracy szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki.

• Pogląd, iż proporcjonalnie do ilości opanowywanego materiału kształtować się będzie stopień rozumienia przez uczniów określonego fragmentu rzeczywistości.

• Umieszczenie w programie danego przedmiotu jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny, w ten sposób powstaje wiele programów nauczania. Są one niedostatecznie ze sobą skorelowane, obejmują materiał bardzo obszerny, czasami wykazują „przeładowanie wiadomościami”.

• Praca uczniów jest mało efektywna; w szkole są biernymi odbiorcami przekazywanych im informacji; przyswajają je fragmentarycznie, powierzchownie i pamięciowo; w domu nie zawsze potrafią uporać się z postawionymi im zadaniami.

• Kształcenie przede wszystkim od strony treści.

 

FORMALIZM

 

• Schmid, A. H. Niemeyer, Heraklit, Cyceron, Kant, Pesstalozzi, Diesterweg, J. W. Dawid, A. B. Dobrowolski.

• Zwolennicy uważają treść kształcenia za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.

• Celem pracy szkoły - pogłębianie, rozszerzanie, uszlachetnianie zdolności i zainteresowań, uwagi, pamięci, wyobraźni i myślenia uczniów.

• Kryterium doboru przedmiotów nauczania - wartość kształcąca danego przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania „sił poznawczych” uczniów.

• Teoretyczna podstawę stanowiło przeświadczenie o istnieniu transferu dodatniego (przenoszeniu się wprawy, skutków jednego procesu uczenia się na inny, mając przy tym na uwadze skutki dodatnie).

• W programach nauczania eksponowane głównie przedmioty instrumentalne (języki, matematyka).

UTYLITARYZM

 

• J. Dewey, G. Kerschensteiner.

• Czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia.

• Konieczność korelowania przedmiotów szkolnych.

• Przy doborze treści kształcenia koncentracja na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego, wyznaczając miejsce: gotowaniu, szyciu, robotom ręcznym itp. Czynności te - zgodnie z idealnym programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów.

• Postęp to - wyzwalanie u ucznia nowych nastawień i zachowań.

• Podstawowym kryterium dobory treści kształcenia jest rekonstrukcja społecznych doświadczeń.

• Różnorakie zajęcia praktyczne - mają spełniać rolę czynnika aktywizującego myślenia i działanie uczniów.

• Zapewnienie uczniom maksymalnej swobody (m. in. w zakresie doboru przedmiotów nauczania - fakultatywne i obowiązkowe).

• Dostosowanie pracy dydaktyczno - wychowawczej do subiektywnych potrzeb uczniów.

• Nadanie nauczaniu jak najbardziej „naturalny charakter”.

• Uczynienie szkoły miejscem życia społecznego, a program wykładnikiem zainteresowań dzieci i młodzieży.

 

TEORIA PROBLEMOWO - KOMPLEKSOWA

 

• Przedstawiciel - Suchodolski.

• O treści kształcenia musi decydować jego funkcja.

• Szkoła ogólnokształcąca powinna ułatwiać dzieciom i młodzieży poznawanie rzeczywistości.

• Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata (z zakresu techniki, socjologii, ekonomii, sztuki, kultury estetycznej itd.).

• Układ treści w programach dla szkół podstawowych powinien być jednolity. Na poziomach ponadpodstawowych stopniowo zróżnicowany.

• Wprowadzenie problemowo - kompleksowego układu materiału nauczania; można by uczyć przedmiotów nie oddzielnie, lecz kompleksowo, czyniąc przedmiotem działalności poznawczej uczniów problemy, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z różnych przedmiotów.

• Kompleksowo - problemowy dobór i układ materiału nauczania jest warunkiem racjonalnej przebudowy zarówno programów i podręczników szkolnych, jak i dotychczasowych metod nauczania.

STRUKTURALIZM

 

• K. Sośnicki.

• Do programów treści trzeba włączać najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki, nawiązujące i do jej historycznych źródeł, i do najnowszych osiągnięć.

• Należy budować programy odzwierciedlające system wiedzy poszczególnych dyscyplin i całokształtu nauk.

• Programy powinny umożliwić uczniom poznanie nie tylko „rzeczywistości teoretycznej” (obrazu świata rozdzielonego pomiędzy poszczególne nauki) lecz „rzeczywistości realnej” (tego co integruje ten rozdzielony obraz”.

• Pomocne uwzględnianie zasad: strukturalności, nowoczesności, życiowości, kultury logicznej, łączenia teorii z praktyką.

• Postulat, by treść przedmiotu nauczania dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej oraz na elementy wtórne.

• Zalecanie dla wyższych klas, aby nie rezygnować z systematycznego układu treści kształcenia.

 

EGZEMPLARYZM

 

• M. Wagenschein, H. Scheuerl.

• Konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół.

• Koncepcja tzw. nauczania paradygmatycznego:
  - materiał nauczania należy układać w programy nauczania nie w sposób systematyczny (jak obecnie), ale „ogniskowy”, wzorcowy.
  - uczeń powinien poznawać tyle, ile jest mu bezwzględni potrzebne
  - porządek chronologiczny nie musi być rygorystycznie przestrzegany
  - nauczyciel powinien mieć swobodę wyboru określonych tematów spośród wielu innych, zawartych w programie

• Zasada egzemplarycznego układu treści
  - zamiast dotychczasowego przekazywania uczniom wiedzy w sposób ciągły, należy operować jej „egzemplarzami tematycznymi”, gdzie każdy taki egzemplarz powinien byc reprezentatywny dla danego tematu.

MATERIALIZM FUNKCJONALNY

 

• W. Okoń.

• Teoria, która zapewniłaby uczniom zarówno wiedzę i umiejętność posługiwania się nią.

• U podstaw tej teorii - założenie o integralnym związku poznania z działaniem.

• Podstawowym kryterium dobory treści powinny być względy światopoglądowe.

• W materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy eksponować ich „idee przewodnie”.

• Umożliwienie uczniom wykorzystania zdobytej wiedzy w szkole do przekształcania dostępnych im fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej.

• Treści i metody - powinny wspomagać rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów; powinny sprzyjać kształtowaniu samodzielnego myślenia i działania oraz skłaniać do samokształcenia.

 

TEORIA PROGRAMOWANIA DYDAKTYCZNEGO

 

• Teoria strukturyzacji operatywnej - stanowi próbę formułowania odpowiedzi nie tyle na pytanie czego uczyć na określonym szczeblu pracy dydaktyczno - wychowawczej, ale jak to czynić w sposób optymalny.

• Zwolennicy przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści, składających się na tę treść wiadomości oraz zachodzących między nimi związków.

• Metoda tzw. macierzy dydaktycznych i grafów:
  - macierz - jest konstrukcja teoretyczną, z której korzysta dydaktyka, w celu analizy treści kształcenia, struktury organizacyjnej szkolnictwa itp. To tablica z określoną liczba kolumn i wierszy, a elementami są zwykle zera i jedynki. Zero - wskazuje brak związku między treścią informacji , a jedynka wskazuje związek.
  - grafy - są to proste figury geometryczne, złożone z punktów (wierzchołków) i krawędzi. Punkty oznaczają poszczególne informacje, a krawędzie - związki zachodzące między informacjami.

• Najważniejsze zasady analizy i układu treści kształcenia:
  - Jasne i wyraźne określenie celów tekstu programowego.
  - Materiał będący przedmiotem programowani należy podzielić na powiązane ze sobą czynności i wyniki.
  - Wszystkie czynności typu „odpowiedź” powinny być obserwowalne tzn. dostępne obserwacji z zewnątrz.
  - Skojarzenia, które uczniowie tworzą w toku uczenia się, powinny być odwracalne.
  - Przy charakterystyce danego przedmiotu, zjawiska, procesu lub zdarzenia trzeba najpierw opisać klasę, której ów przedmiot jest składnikiem.
  - Materiał nauczania należy utrwalać w różnorodny sposób.
  - Trzeba posługiwać się dedukcyjnym lub indukcyjnym tokiem prezentacji materiału.
  - Z materiału nauczania, który uczniowie mają przestudiować, należy wydzielić zagadnienia najistotniejsze.
  - Każdy nowy termin, prawo, zasadę trzeba eksponować parokrotnie w różnych kontekstach , aby uczniowie mogli dobrze zrozumieć ich treść i trwale ją sobie przyswoić.

1