1. Tekst/dyskurs, przypomnienie teorii aktów mowy

Termin tekst kojarzy się powszechnie z przekazami pisanymi. Gdy myśli się o komunikatach ustnych, nasuwa się raczej określenie wypowiedź. W teorii tekstu oba te terminy używane bywają wymiennie. Ale istnieje też dążność do odróżniania tego, co ogólne i typowe (wówczas stosowany jest termin tekst), od tego, co konkretne, jednostkowe. Co jest egzemplarzem danego typu (w tym odniesieniu mówi się o wypowiedzi). A więc wypowiedź to pewien określony tekst, przekazywany przez określoną osobę w danym akcie komunikacji. W potocznym użyciu słowem tekst określa się także takie ciągi wyrażeń językowych, które są fragmentami pełnej wypowiedzi np. mówić można o "tekście utrwalonym na skrawku papirusu". Definicje tekstu uwydatniają dwie własności tej złożonej jednostki językowej. Według jednych definicji tekstem jest uporządkowany zbiór wyrażeń wzajemnie powiązanych, zanik tych powiązań wskazuje na granice tekstu. Inne - objaśniają zjawisko tekstu bez odwołania się do wskaźników nawiązań; tekstem jest ciąg językowy, którego kolejne elementy uzyskują sens przez nakładanie się ich znaczeń na znaczenia elementów wcześniej zakomunikowanych i zinterpretowanych.

Fundament pod teorię aktów mowy położyli brytyjscy filozofowie języka należący do tzw. oksfordzkiej szkoły analitycznej przede wszystkim John Austin. Zasadniczy zarys swej teorii przedstawił on w 1953 r. w wykładach opublikowanych pośmiertnie w 1962 r. w książce pt. How to Do Tliings witli Won/s. Pierwsza wersja teorii aktów mowy, znana pod nazwał teorii performatywów była rezultatem Austinowskich obserwacji wypowiedzi nie podlegających kryterium prawdziwości, tj. takich, których z punktu widzenia logiki nie można zakwalifikować jako prawdziwe lub fałszywe.

Owe wypowiedzi odgrywają bardzo ważną rolę w działaniach mownych, ponieważ ich udział powoduje zmiany rzeczywistości. Akt mowy składa się z trzech składników: aspekt lokucyjny, aspekt illokucyjny, aspekt perlokucyjny.

2. Kryteria tekstowości

Kryteria, współdziałając ze sobą, tworzą warunki odbierania danego wystąpienia komunikacyjnego jako tekstu.
- Kohezja
- Koherencja
- Intencjonalność: tekst jest realizacją planu prowadzącego do określonego celu.
- Akceptabilność, odpowiedzialna za zgodę odbiorców na uczestnictwo w procesie dyskursywnym, jest też tym czynnikiem, dzięki któremu braki w zakresie kohezji i koherencji mogą być uzupełnione.

- Informatywność: każdy tekst jest też w jakimś stopniu informatywny. Mała informatywność może zakłócić komunikację, prowadząc do nudy, a nawet do odrzucenia tekstu.
- Sytuacyjność: relewancja (odpowiedniość) tekstów w określonych sytuacjach ich występowania, w tym relewancja wobec nastawień uczestników komunikacji. (Tekst jest odpowiedni do sytuacji, w jakiej występuje, np. ikoniczność znaków drogowych, ograniczona ilość tekstu na billboardach).
- Intertekstowość:
- realizacja tekstu jako okazu określonego gatunku,
- istnienie aluzji tekstowych, stanowiących odniesienie do innych tekstów.
- stosowność danego wystąpienia konwersacyjnego w otoczeniu innych wystąpień.

3. Styl tekstu
   
   Stylem tekstu nazywamy zestaw elementów, które formatują tekst takich jak np. rodzaj, rozmiar, pogrubienie, pochylenie, podkreślenie czcionki, wcięcia akapitów, odległości pomiędzy liniami. Gdy będziecie chcieli zmienić tekstowi styl na taki, który dostępny jest na liście, musicie najpierw zaznaczyć tekst, później zaś otworzyć listę wyboru z dostępnymi stylami i wybrać jeden z nich.

4. Typologia gatunków wypowiedzi.

Ludzkie działania językowe są w znacznym stopniu zrytualizowane - tworząc teksty,  posługujemy się względnie ustabilizowanymi  wzorcami ich konstruowania - gatunkami - konwencjonalnymi formami, w które odlewamy słowa w zależności od sytuacji komunikacyjnej i zakładanego celu wypowiedzi. Nie ma tekstów bezgatunkowych. Są one zawsze  wyznaczone przez granice wzorca wypowiedzi danego typu, utrwalonego społecznie i usankcjonowanego tradycją schematu kompozycyjnego i stylistycznego, według którego ludzie zwykle budują wypowiedzi danego rodzaju, mając na względzie odrębne cele komunikacyjne.

         Dysponujemy repertuarem gatunków mowy (ustnych i pisemnych) - choć teoretycznie możemy nawet nie wiedzieć o ich istnieniu - dane są nam tak, jak język, którego używamy bez trudności przed teoretycznym opanowaniem gramatyki. Bachtin  odróżnił pojęcia:  gatunki pierwotne i wtórne.

Bibliografia:

• Współczesny język polski, op. cit. (tekst; akty mowy)

• Tekst. Kompozycja i spójność tekstu, Dr Dorota Zdunkiewicz-Jedynak

---