Organizacja wymiaru sprawiedliwości, Prawo

Sprawa Cywilna dotyczy z reguły dóbr majątkowych, często też praw rodzinnych, pracowniczych i in. Najczęściej występuje w postaci sporu między dwiema osobami o określone dobra i toczy się w trybie procesu cywilnego. Proces kończy się wyrokiem zasądzającym żądane świadczenie lub oddalającym. Są także sprawy cywilne nieprocesowe, w których nie ma sporu, np. o uznanie osoby za zmarłą o stwierdzenie nabycia praw do spadku i inne.
Wymierzanie sprawiedliwości odbywa się w ściśle określonych fonach. Formy te są bardzo szczegółowo uregulowane przez prawo procesowe. Dwa akty prawne odgrywają tu rolę pierwszoplanową: kodeks postępowania karnego (K.p.k.) i kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.).
Rozstrzyganie sporów przez sądy nosi nazwę jurysdykcji lub działalności jurysdykcyjnej.

ORGANIZACJA WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

Wymiar sprawiedliwości sprawują:
1) Sąd Najwyższy,
2) sądy powszechne,
3) sądy administracyjne,
4) sądy wojskowe.
Obok wymienionych sądów pewną rolę odgrywają sądy polubowne zwłaszcza w sprawach gospodarczych, czyli sporach między przedsiębiorcami.
W procesie wymierzania sprawiedliwości występują również - w różnym charakterze - inni uczestnicy. Łączy ich to, że każdy z nich w określony sposób, stosownie do swoich zadań i kompetencji, współdziała z sądami. Można do nich zaliczyć przede wszystkim:
— prokuraturę,
— adwokaturę,
— radców prawnych,
— notariat.

Zadaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości poprzez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej. Sąd ten wszczyna postępowanie na podstawie skargi wniesionej przez uprawniony podmiot. Uprawnionym do wniesienia skargi jest:
· każdy, kto ma w tym interes prawny,
· prokurator,
· Rzecznik Praw Obywatelskich
· oraz organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób.
Osoby fizyczne mogą działać osobiście lub przez pełnomocników, (nie ma więc obowiązku składania skargi za pośrednictwem radcy prawnego lub adwokata).
W jakich sprawach orzeka NSA?
Sąd orzeka w sprawach skarg na:
1. decyzje administracyjne,
2. postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także rozstrzygające sprawę co do istoty,
3. postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie,
4. inne niż określone w pkt 1-3 akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa,
5. uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego oraz akty organów administracji rządowej stanowiących przepisy prawa miejscowego,
6. uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, inne niż określone w pkt 5, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej,
7. akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego.
Poza tym NSA rozpoznaje skargi na bezczynność organów administracji publicznej w przypadkach określonych w (1) - (4). (Organami administracji publicznej są naczelne i centralne organy administracji państwowej, terenowe organy administracji rządowej, organy jednostek samorządu terytorialnego oraz inne organy w zakresie, w jakim zostały powołane z mocy prawa do załatwiania spraw z zakresu administracji publicznej).
Organizacja i zadania sądów powszechnych

Sądy powszechne są podstawowym rodzajem sądów ze względu na ilość i wagę rozstrzyganych spraw. Do sądów powszechnych należą:
. sądy rejonowe,
. sądy wojewódzkie,
. sądy apelacyjne.

Zwierzchni nadzór nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy. Do zadań sądów powszechnych należą wszystkie sprawy, których przepisy nie przekazały innym organom wymiaru sprawiedliwości. Ich zakres jest bardzo szeroki i obejmuje ogromną większość spraw rozstrzyganych przez organy wymiaru sprawiedliwości.
O tworzeniu sądów powszechnych decyduje minister sprawiedliwości, który ustała jednocześnie siedzibę sądu i obszar jego właściwości.
Sądy apelacyjne tworzone są dla obszaru kilku województw. Ich zadaniem jest rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądów wojewódzkich wydanych w pierwszej instancji.
Sądy wojewódzkie są tworzone dla poszczególnych województw. Do zadań sądu wojewódzkiego należy:
a) rozpatrywanie odwołań od orzeczeń sądów rejonowych; w tym przypadku sąd wojewódzki występuje w charakterze sądu drugiej instancji,
b) rozstrzyganie ważniejszych spraw w charakterze sądu pierwszej instancji.

Do kompetencji sądu wojewódzkiego jako sądu pierwszej instancji należą następujące sprawy cywilne:
l) sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochłodzone prawa majątkowe, oprócz spraw o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa i macierzyństwa oraz o przysposobienie,
2) sprawy o ochronę prawa autorskich i wynalazczych oraz praw wynikających z rejestracji wzorów użytkowych, zdobniczych i maków towarowych,
3) sprawy o roszczenia wynikające z prawa prasowego,
4) sprawy o prawa majątkowe, których wartość przewyższa kwotę 15 000zł, z wyjątkiem spraw o alimenty i kilku innych,
5) inne.
Ponadto sąd wojewódzki rozpatruje w pierwszej instancji następujące sprawy karne:
l) zbrodnie (tzn. przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat trzech albo karą śmierci),
2) przestępstwa przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym państwa,
3) uprzywilejowane formy zabójstwa (np. zabicie człowieka pod wpływem silnego wzburzenia, eutanazja i inne),
puszczenie w obieg fałszywych pieniędzy lub dokumentów,
sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa w znacznych rozmiarach (spowodowanie zagrożenia epidemicznego, uszkodzenie ważnych urządzeń użyteczności publicznej itd.), inne.
Sądy rejonowe obejmują swoim działaniem obszar kilku lub kilkunastu jednostek podziału terytorialnego kraju stopnia podstawowego (gmin, miast, dzielnic).
Zadaniem sądów rejonowych jest rozpoznawanie w pierwszej instancji spraw cywilnych i karnych. W szczególności sądy rejonowe rozpatrują te sprawy, które nie zostały wyraźnie przekazane sądom wojewódzkim.
Poza normalnymi sprawami cywilnymi, które zawsze stanowiły główny przedmiot postępowania, sądy powszechne rozpoznają obecnie również szczególne rodzaje spraw. Szczególnym rodzajem spraw rozpatrywanych przez sądy powszechne w postępowaniu cywilnym są tzw. sprawy gospodarcze. Od innych spraw cywilnych różnią się charakterem działalności prowadzonej przez strony. Sprawą gospodarczą jest sprawa pomiędzy stronami zajmującymi się zawodowo działalnością gospodarczą i na tle tej działalności.
Drugim szczególnym rodzajem spraw rozstrzyganych przez sądy powszechne są sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych i ze stosunku pracy. Pierwsze z nich to spory między osobą uprawniona do świadczenia z ubezpieczenia społecznego (emerytury, renty i in.) a organem rentowym, którym w większości spraw jest Państwowy Zakład Ubezpieczeń, na tle decyzji tego organu. Osoba niezadowolona z decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, albo z jego wysokości, może tę decyzję zaskarżyć do sądu.
Spory ze stosunku pracy są to spory majątkowe i inne między pracownikiem i zakładem pracy, które mają swoje źródło w łączącym strony stosunku pracy.
Sędziowie i ławnicy
W rozpoznaniu sprawy i wydaniu wyroku nie uczestniczy oczywiście cały sąd, lecz tak zwany skład orzekający sadu. Na przykład sprawy cywilne sąd pierwszej instancji rozpoznaje w zasadzie w składzie jednego sędziego (wyjątkiem są sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz większość spraw ze stosunków rodzinnych, które są rozpoznawane z udziałem ławników). Sprawy cywilne szczególnie zawiłe lub o charakterze precedensowym mogą być rozpoznawane w składzie trzech sędziów zawodowych. Sprawy karne sąd pierwszej instancji rozpoznaje najczęściej w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.
Sąd drugiej instancji - sąd wojewódzki lub sad apelacyjny, rozpoznaje odwołanie bez udziału ławników, najczęściej w składzie 3-osobowym.
Sędziowie sądów rejonowych, wojewódzkich i apelacyjnych są mianowani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Ławnicy sądów rejonowych i sądów wojewódzkich są wybierani przez rady gmin.
Aktem prawnym regulującym organizacje i zadania sądów powszechnych jest ustawa z 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych.