Instytut Wymiaru Sprawiedliwości
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości powstał w 1990 r. wskutek połączenia dwóch poprzednich: Instytutu Badania Prawa Sądowego i Instytutu Problematyki Przestępczości.
Instytut jest jednostką badawczo-rozwojową finansowaną i nadzorowaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Jest jednak odrębną osobą prawną i działa niezależnie. Instytut zatrudnia 27 osoby, w tym 22 pracowników naukowych. Kierunki działalności określa Rada Naukowa IWS.
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości zaś jest wiodącą placówką naukową jeśli idzie o harmonizację prawa polskiego z międzynarodowymi standardami prawnymi, w tym zwłaszcza z wymogami normatywnymi Unii Europejskiej. W seriach "Standardy prawne Rady Europy" oraz "Prawo wspólnot europejskich a prawo polskie" ukazało się dotychczas kilkanaście tomów poświęconych kwestii adaptacji poszczególnych dziedzin polskiego prawa (m. in. prawa karnego, cywilnego, gospodarczego, rodzinnego) do europejskich standardów prawnych.
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości prowadzi ponadto jako jedyna placówka naukowa w kraju niezmiernie potrzebne, nie tylko zresztą resortowi sprawiedliwości, lecz również legislatorom oraz praktykom
z poszczególnych dziedzin prawa, badania empiryczne praktyki sądowej i prokuratorskiej.
IWS - również jako jedyny ośrodek badawczy w Polsce - prowadzi też monitoring trendów przestępczości, polityki kryminalnej oraz tendencji w funkcjonowaniu całego wymiaru sprawiedliwości. Publikacje stanowiące pokłosie tych analiz cieszą się nie tylko wielkim zainteresowaniem opinii publicznej, lecz także szerokich kręgów decydentów (odbiorcami prac IWS są m.in. Kancelarie Prezydenta i Premiera, Komitet Integracji Europejskiej, komisje Sejmu i Senatu, Najwyższa Izba Kontroli, Sąd Najwyższy oraz Krajowa Rada Sądownictwa).
Instytut dzieli się na sekcje: prawa cywilnego, prawa karnego i kryminologii, oraz analiz statystycznych
i metodologii.
Sekcja Prawa Cywilnego prowadzi prace w czterech dziedzinach: prawo europejskie, praktyka sądowa oraz prawo handlowe i rodzinne.
Pierwsza z tych dziedzin obejmuje analizowanie dokumentów prawnych Rady Europy w związku z harmonizowaniem prawa polskiego z zawartymi w nich wymaganiami. Bada się również dyrektywy Unii Europejskiej oceniając, w jakim kierunku powinno się zmieniać polskie prawo (dotyczy to między innymi prawa spółek i rynków kapitałowych).
Druga dziedzina zawiera w sobie prawo upadłościowe, bankowe postępowanie układowe, postępowanie wykonawcze i postępowanie wieczystoksięgowe.
Trzeci obszar to badania nad prawem spółek handlowych, prywatyzacją oraz zarządzaniem majątkiem przedsiębiorstw państwowych, jak również rejestry handlowe.
Czwarta dziedzina obejmuje badania nad międzynarodową adopcją, władzą rodzicielską nad dzieckiem rozwiedzionych rodziców, oraz nad stosowaniem testów genetycznych w sprawach rodzinnych.
Sekcja Prawa Karnego i Kryminologii prowadzi badania w wymienionych poniżej dziedzinach.
Pierwsza, to prawo materialne i procesowe w świetle praktyki sądowej i prokuratorskiej. Obejmuje to na przykład badanie praktyki stosowania tymczasowego aresztowania, badanie przestępczości gospodarczej, prawne aspekty stosowania podsłuchu, odpowiedzialność karną za naruszenie praw własności intelektualnej.
Druga dziedzina, to badania nad wykonywaniem kar. Wśród przeprowadzonych studiów warto wymienić badanie skuteczności warunkowego przedterminowego zwolnienia, praktyki udzielania przepustek w zakładach karnych, oraz studia nad systemami probacji..
Trzeci obszar to badania prawnoporównawcze, dotyczące między innymi kwestii karalności posiadania narkotyków, orzekania obowiązku wykonywania prac społecznie użytecznych, przepisów o świadku koronnym, postępowania kasacyjnego, ustroju organów wymiaru sprawiedliwości.
Czwarta dziedzina zawiera w sobie zagadnienia międzynarodowych instrumentów prawnych związanych
z prawem karnym. Jednym z przykładów jest studium nad przesłankami odmowy przyjęcia lub przekazania skazanego do odbycia kary w kraju macierzystym.
Wreszcie, dziedzina piąta to tłumaczenie i publikowanie wraz z komentarzami przepisów prawa europejskiego.
Sekcja Analiz Statystycznych i Metodologii zajmuje się metodologicznymi aspektami przeprowadzanych
w instytucie studiów empirycznych, a także gromadzeniem, przetwarzaniem i publikowaniem danych
o przestępczości i wymiarze sprawiedliwości. Ta sekcja przeprowadziła również polską część International Crime Victim Survey (międzynarodowych badań, których głównym celem było ustalenie i porównanie poziomów przestępczości w różnych krajach, metodą badania ofiar), a także badanie nad ciemną liczbą przestępstw popełnionych w zakładach karnych.
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości prowadzi także ożywioną współpracę międzynarodową, w tym zwłaszcza
z National Institute of Justice amerykańskiego Departamentu Stanu oraz z Research, Development and Statistics Directorate brytyjskiego Home Office oraz pozostałymi instytutami o analogicznym profilu podległymi ministrom sprawiedliwości poszczególnych krajów (między innymi holenderskim, węgierskim, szwedzkim, fińskim, australijskim oraz chińskim). Dyrektor Instytutu bierze również udział w pracach forum bliźniaczych jednostek badawczych z kilkunastu krajów, które powstało z inicjatywy amerykańskiego Institute of Juistice. IWS uczestniczy ponadto w wielkim międzynarodowym programie badania ofiar przestępstw koordynowanym przez ONZ, brytyjski Home Office oraz holenderskie ministerstwo sprawiedliwości. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości przygotowuje też raporty strony polskiej w odniesieniu do przestępczości, polityki kryminalnej i działania wymiaru sprawiedliwości na potrzeby Rady Europy, ONZ oraz Komisji Europejskiej (m. in. Crime Control in Poland, Crime and Law Enforcement in Poland oraz Administration of Justice in Poland).
Zadania realizowane przez IWS podzielić można na cztery grupy:
A. Zagadnienia ogólne wymiaru sprawiedliwości
Systematyczne prace nad dostosowaniem norm prawa polskiego do europejskich standardów prawnych (dotychczas wydano kilkanaście tomów opracowań dokumentów Rady Europy i Unii Europejskiej wraz
z komentarzami wyznaczającymi kierunki i formy zmian w prawie, których celem jest harmonizacja prawa polskiego z normami europejskimi).
Monitoring bezpośredniego stosowania ratyfikowanych umów międzynarodowych w świetle art. 87 Konstytucji RP i zobowiązań międzynarodowych Polski.
Regularne opracowywanie i opiniowanie wybranych aktów prawnych na potrzeby Ministerstwa Sprawiedliwości.
Stała analiza funkcjonowania w praktyce wymiaru sprawiedliwości nowych instytucji kodeksowych z dziedziny prawa cywilnego i karnego.
Ciągła analiza funkcjonowania organów wymiaru sprawiedliwości, w tym zwłaszcza monitoring zakresu
i uwarunkowań przewlekłości postępowań w sprawach cywilnych, karnych i gospodarczych.
B. Problematyka przestępczości
Stałe monitorowanie i analiza nasilenia, struktury oraz dynamiki przestępczości w Polsce na potrzeby organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Wyniki analiz są między innymi przedstawiane w periodycznej publikacji "Atlas przestępczości w Polsce."
Regularne monitorowanie rozmiarów i tendencji przestępczości nie rejestrowanej oraz szacowanie poziomu "ciemnej liczby" przestępstw w Polsce (IWS bierze między innymi udział w programie międzynarodowym
o charakterze stałym - "International Crime Victim Survey").
Systematyczne gromadzenie oraz publikowanie porównawczych danych statystycznych odnoszących się do: przestępstw stwierdzonych, sprawców przestępstw, zbiorowości osadzonych, zbiorowości osadzonych
w jednostkach penitencjarnych oraz głównych kierunków polityki kryminalnej.
Regularna ocena polityki karnej i penitencjarnej stosowanej przez organy wymiaru sprawiedliwości wobec sprawców przestępstw.
Prowadzenie stałych badań z dziedziny:
- funkcjonowania instytucji prawnych w praktyce prokuratorsko- sądowej; - działania organów wymiaru sprawiedliwości;
- wykonywania kary pozbawienia wolności oraz alternatywnych środków karnych.
C. Problematyka związana z prawem cywilnym i rodzinnym
Regularne monitorowanie i opracowywanie wyników analiz orzecznictwa sądowego dotyczącego rodziny
i małżeńskich stosunków majątkowych.
Stała analiza prawomocnie zakończonych spraw sądowych odnoszących się do problematyki gospodarczej,
m.in. upadłości przedsiębiorstw, bankowych tytułów wykonawczych, funkcjonowania spółek, problematyki egzekucji sądowej, a na tle tych analiz przedstawianie wniosków w przedmiocie funkcjonowania prawa.
Stała analiza prawomocnie zakończonych spraw sądowych dotyczących problematyki ochrony prawnej pacjenta ( w świetle dynamicznego wzrostu w tej kategorii spraw sądowych).
Systematyczne opracowania analityczne odnoszące się do nowych regulacji prawnych, w tym nowego prawa spółek handlowych, nowego prawa energetycznego, przepisów dotyczących ochrony konsumentów oraz innych zmian wprowadzonych w Kodeksie cywilnym.
D. Współpraca międzynarodowa
Udział - na polecenie Ministerstwa Sprawiedliwości - w pracach organizacji międzynarodowych, w tym Rady Europy, Unii Europejskiej, ONZ.
Pracownicy Instytutu biorą czynny udział w pracach organów wykonawczych CDPC Rady Europy oraz takich ciał międzynarodowych jak: Komisja Naukowa Międzynarodowego Stowarzyszenia Kryminologicznego, Komitet Rady Europy do spraw wczesnej profilaktyki przestępczości nieletnich, Komitet Rady Europy do spraw konwencji bioetycznej.
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości jest ponadto członkiem międzynarodowego forum rządowych instytutów naukowych zajmujących się problematyką przestępczości i wymiaru sprawiedliwości, którego prace koordynuje amerykański National Institute of Justice, organ Departamentu Sprawiedliwości. W pracach forum biorą udział rządowe instytuty badawcze - o charakterze zbliżonym do IWS - ze Stanów Zjednoczonych, Japonii, Kanady, Chin, Holandii, Węgier oraz Wielkiej Brytanii. Celem forum jest wymiana informacji z dziedziny przestępczości oraz funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, a także podejmowanie wspólnych przedsięwzięć badawczych. Formy i zakres współpracy są omawiane na corocznych spotkaniach dyrektorów wyżej wymienionych placówek.
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości jest członkiem "Annual International Meeting of Directors of Government-Based Research Institutes" (Międzynarodowe Sesje Rządowych Instytutów Wymiaru Sprawiedliwości).
W "II Annual International Meeting of Directors of Government-Based Research Institutes", które odbyło się
w listopadzie 1998 roku wziął udział prof. dr hab. Andrzej Siemaszko, w III Annual International Meeting of Directors of Government-Based Research Institutes" - w listopadzie 2000 r. w San Francisco uczestniczyła,
w zastępstwie Dyrektora Instytutu, dr Beata Gruszczyńska - Kierownik Sekcji Analiz Statystycznych i Realizacji Badań Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.
Międzynarodowe Sesje Dyrektorów Instytutów Wymiaru Sprawiedliwości stanowią ważną płaszczyznę wymiany informacji w zakresie danych statystycznych oraz rezultatów badań nad funkcjonowaniem prawa
i wymiaru sprawiedliwości. Przedmiotem rozważań są także istotne problemy metodologiczne badań z zakresu prawa i kryminologii.
Udział polskiego Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości w Międzynarodowych Sesjach odgrywa istotną rolę
w kształtowaniu światowej opinii o działalności rządowej jednostki badawczej w zakresie doskonalenia prawa
i działalności wymiaru sprawiedliwości w Polsce.
Instytut prowadzi stałą współpracę z Radą Europy (European Commitee on Crimes Problems), Home Office, Międzyregionalnym Instytutem Narodów Zjednoczonych (UNICRI), Europejskim Instytutem Zapobiegania Przestępczości (HEUNI) w zakresie:
a) doskonalenia zasad rejestracji danych, sprawozdawczości i systemów statystycznych: policyjnego, prokuratorskiego, sądowego i penitencjarnego,
b) gromadzenia i standaryzacji danych dotyczących przestępczości i polityki karnej,
c) opracowania standaryzowanych wskaźników punitywności systemu karnego,
d) analizy trendów i struktury przestępczości,
e) opracowań dotyczących charakterystyki systemu karnego i penitencjarnego.
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości współpracuje ponadto z wieloma placówkami naukowo-badawczymi,
w tym w szczególności z: Holenderskim Instytutem Ministerstwa Sprawiedliwości - WODC (Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum), Szwecką Radą ds. Zapobiegania Przestępczopści (Swedish Council for Crime Prevention), Narodowym Instytutem Wymiaru Sprawiedliwości w Stanach Zjednoczonych (National Institute of Justice), Australijskim Instytutem Kryminologicznym (Australian Institute of Criminology).
Opracowywanie raportów strony polskiej dla Rady Europy, Unii Europejskiej oraz ONZ z zakresu: stanu przestępczości, jej zwalczania i zapobiegania oraz działalności wymiaru sprawiedliwości.