DZIALANIA NIEPOŻĄDANE STOSOWANIA LEKÓW
Działania niepożądane, które można przewidzieć to:
- działania niekorzystne wynikające z działania leku np. suchość w jamie ustnej po Atropinie
- objawy niepożądane związane z właściwościami farmakokinetycznymi. Jeżeli lek jest metabolizowany w wątrobie tj. hepatotoksyczny, jeżeli przez nerki to
nefrotoksyczny. Jeżeli lek gromadzi się w narządzie to może uszkadzać ten narząd np. aminoglikozydy uszkadzają słuch, tetracykliny kości,chrząstki
- działanie leków na płód określane jako teratogenność
- objawy niepożądane wynikające z braku enzymów ( są uwarunkowane genetycznie )
Objawy niepożądane, których nie można przewidzieć:
* reakcje alergiczne - są uwarunkowane genetycznie
* reakcje idiosynkrazji - są uwarunkowane genetycznie
Do objawów niepożądanych zaliczamy:
niewydolność nerki i owrzodzenie żołądka po NLPZ
arytmie po glikozydach nasercowych albo po aminach katecholowych
skurcz oskrzeli po Betablokerach
hipoglikemię po insulinie i doustnych lekach p/ cukrzycowych
krwawienia po Heparynie i po doustnych lekach p / zakrzepowych
Objawy te są odwracalne poprzez zmniejszenie dawki. Niektórych objawów nie można cofnąć przez odstawienie leków lub zmniejszenie dawki np. po opioidach przez uzależnienie. Niektóre objawy mogą być bardzo groźne w skutkach np. śpiączka po insulinie.
I.Działania niepożądane, które można przewidzieć nie związane z działaniem leków:
Działanie to zwykle określa się toksycznością i polega ono na uszkodzeniu funkcji komórek co czasem prowadzi do śmierci komórki. Uszkodzenie komórek może być spowodowane bezpośrednio przez sam lek ale najczęściej jest spowodowane przez metabolity. Do najważniejszych efektów toksycznych należą:
a)HEPATOTOKSYCZNOŚĆ
Uszkodzenie wątroby klinicznie manifestuje się; zapaleniem wątroby, zaburzeniami czynności wątroby, które stwierdza się w badaniach laboratoryjnych
Martwice komórek wątrobowych wywołują: PARACETAMOL, IZONIAZYD, HALOTAN, HLORTOMAZYNA, ERYTROMECYNA
b) NEFROTOKSYCZNOŚĆ
Do najbardziej nefrotoksycznych leków należą NLPZ- y i niektóre antybiotyki (aminoglikozydy) z wyjątkiem PARACETAMOLU .
- śródmiąższowe zapalenie nerek, występuje rzadko ale jest groźne w skutkach. Uszkodzenie to pojawia się bardzo późno, nawet po kilku miesiącach do
roku od rozpoczęcia terapii
- neuropatia analgetyczna, która polega na martwicy brodawek nerkowych, spowodowana jest długotrwałym i masywnym stosowaniu głównie salicylatów
- ostra niewydolnośc nerek - może być spowodowana przez aminoglikozydy, jest spowodowana przez NLPZ -t y
c) TERATOGENNOŚĆ
Teratogeneza - Pojawiają się zaburzenia rozwojowe płodu, które prowadzą do anomalii albo obumarcia płodu. Działania teratogenne zależą od wieku płodu ( 17 - 60 dzień ciąży ), natomiast późniejszym okresie życia płodu leki wywierają wpływ na wzrost i rozwój płodu.:
1.TALIDOMID - wywołuje fokomegalię ( zanik kości długich, wywołuje wady serca, powoduje zrastanie ścian jelit )
2.GLIKOKORTYKOIDY - powodują rozszczep podniebienia i wrodzoną zaćmę
3. ADROGENY-Hormony męskie - maskulinizacja płodów żeńskich
4.ESTROGENY-Hormony żeńskie - powodują zanik jąder u płodów męskich
5.FENYTOINA - powodują rozszczep wargi lub podniebienia, opóźniony rozwój umysłowy
6.KWAS WARTROINOWY - powoduje rozszczep kręgosłupa
7.CYTOSTATYKI - powodują wodogłowie i rozszczep podniebienia
8.ETANOL - powoduje poalkoholowy zespół płodowy
9.RETINOID ( pochodne witaminy A ) - powodują wodogłowie
10.IEKA- Inchibitory konwertazy angiotensyny - niewydolność nerek
Do obumarcia płodu dochodzi najczęściej po Cytostatykach.
d) Mutagenność i Karcynogenność
METAGENEZA - zmienione genetyki komórki poprzez zmianę materiału genetycznego.Te czynniki wywołujące mutacje to mutageny. Niektóre mutacje prowadzą do karcynogenezy, czyli rozrostu nowotworowego. Aby doszło do karcynogenezy potrzeba wiele mutacji. Mutacje dotyczą przede wszystkim komórek rozrodczych, skutki mutacji widoczne są dopiero w następnych pokoleniach. PIRYMETAMINA (p/pierwotniakowy) METOKSALEM (stos.na skórę)
Reakcje nieprzewidywalne nie związane z działaniem leków: Podstawowe reakcje, które tutaj występują to reakcje alergiczne. Istota reakcji alergicznej polega, że lek lub jego metabolit łączy się z białkiem i powstaje antygen. Przeciwko antygenowi lek produkuje p/ ciała. Przy ponownym zetknięciu się organizmu z lekiem dochodzi do połączenia antygenu z p / ciałem, co powoduje uwalnianie histaminy i innych mediatorów w konsekwencji pojawiają się groźne dla życia objawy.
Cechy charakterystyczne reakcji alergicznej ( uczuleniowej )
występuje po bardzo małych dawkach, zbyt niskich dla działania leku
nie wynika z podstawowego działania leku
czas wystąpienia objawów - objawy mogą wystąpić od razu albo ujawniają się po ponownych podaniach leku
reakcja alergiczna odpowiada ściśle określonemu zespołowi objawów klinicznych: wstrząs anafilaktyczny, uszkodzenie nerek i wątroby
Wstrząs anafilaktyczny - wynika z uwolnienia histaminy w organizmie ( skurcz oskrzeli, ↓RR, tachykardia, na skórze
zaczerwienienie ).
Do największych alergenów należą: ANTYBIOTYKI ( Penicyliny ), ENZYMY STREPTOKINAZY, HEPARYNA , INSULINA, SR.KONTRASTOWE, SZCZEPIONKI, SALICYLANY
Dla wyeliminowania ludzi skłonnych do reakcji alergicznych należy przeprowadzić wywiad. Dla zwalczania objawów wstrząsu stosuje się glikokortykosteroidy, adrenalinę i leki p / histaminowe.
REAKCJE HEMOTOLITYCZNE - polegają na uszkodzeniu krwinek albo na uszkodzeniu szpiku kostnego.
Wyróżniamy:
- NIEWYDOLNOŚĆ HEMOLITYCZNA- polega na rozpadzie krwinek czerwonych, występuje po SULFONAMIDACH (BISEPTOL)
- AGRONULOCYTOZA - neutrofile we krwi, wywołują ją NLPZ - y ( Piramidon ), PIAZYDY
- TROMBOCYTOPENIA - wywołuje ją HININA, HEPARYNA, DIURETYKI TIAZYDOWE
- FOTOSENSIWILIZACJA- wrażliwość na światło - wysypka
CHORO. AUTOIMUNIZACYJNE(przeciw własnym komór., samozniszczenie)TOCZEŃ RUMIENIOWATY po Hydroalazynie, zm. skórne, uszk.nerek i płuc
REAKCJE IDIOSYNKRAZJI - są nieprawidłowe jakościowo i b. szkodliwe działanie leku