POCHODZENIE SYSTEMU FONETYCZEGO SCS
System ten kontynuuje system prasłowiański. Wiemy o tym, dzięki porównaniom różnych grup języków indoeuropejskich.
Wokalizm. W języku praindoeuropejskim występowały:
monoftongi (samogłoski pojedyncze): i, i, e, e, a, a, o, o, u, u
dyftongi (dwugłoski) - a, o, a, o
połączenia dyftongiczne (należące do tej samej sylaby - tautologiczne- połączenia monoftongu ze spółgłoską nosową m, n lub płynną r, l - em, en, om, on - mogły być długie lub krótkie
sonanty - r, l, r`, l` - mogły być długie lub krótkie.
W rozwoju systemu wokalicznego ps. działały dwie tendencje
tendencja do przechodzenia różnić ilościowych w jakościowe
tendencja do unikania sylab zamkniętych.
Ad a.
- pie. *ĕ ≥ ps. *e ≥ scs. e
łac. fero, gr. ferō, ps. *berǫ ≥ scs. berǫ `dzikie zwierzę, bestia`
- pie. *ē ≥ ps. *ĕ ≥ scs. ĕ (JAT` `1)
łac. sēmen, ps. *sĕmę ≥ scs. sĕmę `ziarno, nasiono`
- pie. *ĭ ≥ ps. *ь ≥ scs. ь
łac. hostis, ps. *gostь ≥ scs. gostь
- pie. *ī ≥ ps. *i ≥ scs. i (I 1)
łac. vivus, lit. gỳvas, ps. * živъ ≥ scs. živъ
- pie. *ǒ ≥ ps. *o ≥ scs. o
łac. oculus, lit. Akis, ps. *oko ≥ scs. oko
- pie. *ō ≥ ps. *a ≥ scs. a
łac. (g)nōtus, ps. *znati ≥ scs. znati
- pie. *ă ≥ ps. *o ≥ scs. o
łac. axis, ps. *osь ≥ scs. osь `oś`
- pie. *ā ≥ ps. *a ≥ scs. a
łac. Frater, ps. *bratrъ ≥ scs. bratrъ
- pie. *ŭ ≥ ps. *ъ ≥ scs. ъ
lit. sunủs, ps. *synъ ≥ scs. synъ
- pie. *ū ≥ ps. *y ≥ scs. y
lit. sunủs, ps. *synъ ≥ scs. synъ
W efekcie zamiast dziesięciu praindoeuropejskich samogłosek o różnej długości pojawiło się osiem nowych o zróżnicowanej artykulacji.
Ad. B.
W wyniku tendencji do otwierania sylab spotykamy w ps. następujące zjawiska:
1. zanik wygłosowych spółgłosek
2. monoftongizacja dyftongów i połączeń dyftongicznych
3. metateza
1. Zanik wygłosowych spółgłosek
pie. *ghŏstĭs ≥ ps. *gostь ≥ scs. gostь
pie *dǒmǔs ≥ ps. *domъ
2. Monoftongizacja dyftongów oraz połączeń dyftongicznych
Ponieważ j zamykała sylabę dyftongiczną, dyftongi monoftongizowały się w samogłoski przed sylabami rozpoczynającymi się spółgłoską, a sylaba otwierała się.
W ten sposób a ĕ2, o ĕ2, i2, a u, o u.
Em, en ę, om, on ǫ
Goc. Snai|ws, ps. *snĕgъ ≥ scs. snĕgъ
Lit. Kai|na, ps. *cĕna ≥ scs. cĕna
Metateza
W języku scs zaświadczone są wyrazy, w których składzie znajdują się otoczone spółgłoskami połączenia r lub l +samogłoska a lub ĕ (trat, tlat, trĕt, tlĕt, gdzie t oznacza dowolną spółgłoskę).
Gdy zestawimy wyrazy scs z ich późniejszymi odpowiednikami w innych językach słowiańskich (np. polskim czy rosyjskim) od razu zauważalne są pewne prawidłowości.
SCS |
JĘZYK POLSKI |
JĘZYK ROSYJSKI |
krava |
krowa |
korova |
vrana |
wrona |
vorona |
brĕg |
brzeg |
bereg |
Natomiast gdy porównamy analogiczne wyrazy w językach niesłowiańskich (ale indoeuropejskich), to okaże się że połączenia trat, tlat, trĕt, tlĕt są wtórne, ponieważ w językach niesłowiańskich połączenia te przybierają taką postać *talt, *tart, *tert, *telt (a ponieważ taka postać pojawia się w wielu językach różnych rodzin indoeuropejskich, jest pierwotniejsza), np.
Lit. karve `krowa`
Lit. varna `wrona`
Niem. berg `brzeg`
Tak więc w języku pie występowały sylaby zamknięte w tych wyrazach (*korva, *bergъ), które następnie otwarły się zgodnie z dominującą tendencją.
W grupie południowosłowiańskiej (także scs) następowała metateza i wzdłużenie samogłoski: *tort *trot *trat; *tolt *tlat; *tert trĕt; *tert *tlĕt
*korva scs. krava
*bergъ scs. brĕg
W grupie zachodniosłowiańskiej metateza, ale bez wzdłużania samogłoski: *tort *trot; *tolt *tlot; *tert tret; *telt *tlet
*korva krowa
*bergъ brzeg
W grupie wschodniosłowiańskiej ma miejsce tzw. pełnogłos, czyli reduplikacja samogłoski przed i po r lub l.
*korva korova
*bergъ bereg