Mienie samorządowe - pojęcie i rodzaje
Wykonanie: Trusiak Joanna,
Kurowska Magdalena
Administracja, II rok
Semestr IV
Studia stacjonarne,
Grupa I - samorządowa
Przedmiot: Ustrój samorządu terytorialnego
Mienie - co to jest?
Art. 44 kodeksu cywilnego stanowi, że „mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.”
Następny artykuł stanowi, że własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.
Także Konstytucja w rozdziale VII w art. 165 ust.1 mówi o tym, że jednostkom samorządu terytorialnego przysługują prawo własności i inne prawa majątkowe.
Termin „mienie samorządowe” oznacza rodzaj mienia publicznego, w skład którego mogą wchodzić różne jego rodzaje - zarówno majątek administracyjny jak i inne mienie, którego celem jest przynoszenie zysku. Wyróżnienie to ma znaczenie przede wszystkim dlatego, że mienie, którego celem jest przynoszenie zysku, jest z reguły zarządzane na zasadach prawa prywatnego.
Jeżeli chodzi o mienie samorządowe należące do rzeczy publicznych powszechnego użytku, to jest ono z reguły „przedmiotem regulacji prawa publicznego (głównie materialnego prawa administracyjnego)”.
2. Mienie komunalne
Ustawa o samorządzie gminnym w art. 43 stanowi, że mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw.
Mieniem komunalnym są prawa majątkowe, a więc takie, których wartość można wyrazić w pieniądzu. Expressis verbis ustawa wymienia tylko własność, czyli wyłączne prawo korzystania z rzeczy i rozporządzania nią. Inne prawa majątkowe to zarówno prawa rzeczowe: wieczyste użytkowanie, użytkowanie, służebności, hipoteka i inne ograniczone prawa rzeczowe, jak i prawa podmiotowe o charakterze obligacyjnym.
Przedmiotem mienia komunalnego są przede wszystkim rzeczy, czyli przedmioty materialne. Wśród nich szczególne znaczenie prawne i ekonomiczne mają nieruchomości, tj. części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części budynków (lokale), jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności.
Przedmiotem tego mienia są także dobra niematerialne (np. prawa autorskie) oraz wierzytelności, tj. prawa doświadczeń przysługujących z tytułu zobowiązań cywilnoprawnych, jak również prawa wynikające z darowizn zapisów i spadków ustanowionych na rzecz gminy.
Mienie komunalne to także środki finansowe, które mogą pochodzić z różnych źródeł. Generalnie należy stwierdzić, że mienie komunalne obejmuje aktywa, a nie pasywa.
Mieniem gminy jest ta część mienia komunalnego, która należy do gminy jako do osoby prawnej.
Pojęcia „mienia komunalnego” nie należy utożsamiać z „gminnym zasobem nieruchomości”, o którym mowa w art. 24 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Do gminnego zasobu należą nieruchomości, które w dniu 1.01.1998r. Stanowiły własność gminy i nie znajdowały się w użytkowaniu wieczystym lub trwałym zarządzie oraz nie były obciążone prawem użytkowania, w tym nieruchomości nabyte w drodze komunalizacji. W skład gminnego zasobu nieruchomości wchodzą również nieruchomości, które po dniu 1.01.1998r.:
Zostały nabyte w drodze umowy na własność lub w użytkowanie wieczyste gminy
Zostały nabyte w drodze wywłaszczenia na rzecz gminy
Stały się własnością gminy w drodze zamiany lub darowizny albo co do których gmina uzyskała w tym trybie użytkowanie wieczyste
4) Stanowiły własność gminy i w stosunku do których po dniu 1.01.1998 wygasło prawo użytkowania wieczystego, użytkowania lub trwałego zarządu przysługujące innym osobom
5) Pozostały po zlikwidowanych lub sprywatyzowanych gminnych osobach prawnych oraz zlikwidowanych gminnych jednostkach organizacyjnych
6) Stały się własnością gminy na skutek zrzeczenia się
7) Zostały nabyte w drodze pierwokupu
8) Zostały nabyte w drodze podziałów oraz scaleń i podziałów
9) Zostały przejęte na własność na podstawie innych tytułów prawnych.
Z zestawienia tych dwóch instytucji wynika, że mienie komunalne jest pojęciem szerszym zarówno od strony podmiotowej, jak i przedmiotowej. Od strony podmiotowej - gdyż obejmuje mienie należące zarówno do gminy, jak i do gminnych osób prawnych, podczas gdy nieruchomości wchodzące w skład gminnego zasobu nieruchomości stanowią wyłącznie własność gminy lub wyłącznie gminie przysługuje użytkowanie wieczyste. Od strony przedmiotowej natomiast - gdyż oprócz nieruchomości obejmuje także ruchomości, wierzytelności, środki finansowe oraz wszelkie inne prawa majątkowe.
3. Podmioty mienia komunalnego
Podstawowym podmiotem mienia komunalnego jest gmina. Osobowość prawna gwarantuje gminie zdolność prawną, czyli możność posiadania praw i obowiązków, w szczególności zaś praw i obowiązków majątkowych oraz zdolność do czynności prawnych, czyli możliwość wywoływania skutków prawnych w drodze składania oświadczenia woli przez jej organy, w sposób przewidziany w ustawie i przyjęty w statucie.
Drugim podmiotem mienia komunalnego jest związek międzygminny. Związki gmin posiadają osobowość prawną i samodzielnie odpowiadają za swoje zobowiązania, a gminy tworzące związek nie odpowiadają majątkiem gminnym za zobowiązania związku.
Podmiotami mienia komunalnego są również inne gminne osoby prawne. Ustawa o samorządzie gminnym nie zawiera wprawdzie definicji tego podmiotu prawnego, ale przyjmuje się, że gminne osoby prawne muszą być w jakiś sposób (funkcjonalny, organizacyjny czy też majątkowy) powiązane z gminą. Można wśród nich wyróżnić:
Spółki kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjne), w których gmina lub inna gminna osoba prawna ma wszystkie udziały lub akcje
Stowarzyszenia gmin
Fundacje, o ile ich założycielem jest gmina
Inne gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej nie mogą być podmiotami mienia komunalnego. Mienie pozostające w ich gestii jest najczęściej mieniem gminy. Chodzi tu o takie gminne jednostki organizacyjne, jak jednostki i zakłady budżetowe. Nie są podmiotami mienia komunalnego również jednostki pomocnicze gminy.
4. Przykłady mienia komunalnego
Grunty rolne
Działki budowlane
Tereny rekreacyjne
Lasy i grunty leśne
Parki
Lokale mieszkalne i użytkowe
Udziały w spółkach, akcje, obligacje
5. Mienie powiatu
Mieniem powiatu jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez powiat lub inne powiatowe osoby prawne. W skład mienia powiatu wchodzą zatem wyłącznie prawa majątkowe (w odróżnieniu od praw niemajątkowych), zarówno w sferze dóbr materialnych, jak i w sferze dóbr niematerialnych. Mienie to obejmuje wyłącznie aktywa.
Podstawowym składnikiem mienia powiatu jest oczywiście prawo własności w odniesieniu zarówno do nieruchomości, jak i do rzeczy ruchomych. Oprócz prawa własności w skład mienia powiatu mogą wchodzić inne prawa majątkowe, zarówno prawnorzeczowe (np. użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe), jak i obligacyjne. Mienie powiatu obejmuje także środki finansowe, które mogą pochodzić z różnych źródeł. Generalnie, mienie powiatu (podobnie jak mienie gminy) ujmowane jest jako mienie jednorodne w rozumieniu prawa cywilnego. Z tego wynika, że do ochrony tego mienia służą środki cywilno-prawne.
Omawiając pojęcie „mienie powiatu” należy także zwrócić uwagę na wzajemną relację pojęć „mienie powiatu” i „powiatowy zasób nieruchomości”. Powiatowy zasób stanowią te nieruchomości, które:
Stały się własnością powiatu na podstawie odrębnej ustawy
Zostały nabyte w drodze umowy na własność lub w użytkowanie wieczyste powiatu
Zostały nabyte w drodze wywłaszczenia na rzecz powiatu
Stały się własnością powiatu w drodze zamiany lub darowizny, albo co do których powiat uzyskał w tym trybie użytkowanie wieczyste
5) Stanowiły własność powiatu i w stosunku do których wygasło prawo użytkowania wieczystego, użytkowania lub trwałego zarządu
6) Pozostały po zlikwidowanych lub sprywatyzowanych powiatowych osobach prawnych oraz zlikwidowanych powiatowych jednostkach organizacyjnych
7) Stały się własnością powiatu na skutek zrzeczenia się
8) Zostały przejęte na własność powiatu na podstawie innych tytułów prawnych.
Różnice między „mieniem powiatowym” i „powiatowym zasobem nieruchomości” są wyraźne. Po pierwsze: mienie powiatu może należeć do powiatu jako osoby prawnej i innych powiatowych osób prawnych; powiatowy zasób nieruchomości natomiast należy wyłącznie do powiatu jako osoby prawnej. Po wtóre: mienie powiatu obejmuje własność nieruchomości, ruchomości i inne prawa majątkowe zarówno prawnorzeczowe, jak i obligacyjne; powiatowy zasób nieruchomości obejmuje natomiast wyłącznie nieruchomości będące własnością powiatu lub użytkowaniu wieczystym powiatu, przy czym nieruchomości stanowiące własność powiatu nie mogą być oddane w użytkowanie wieczyste, użytkowanie lub trwały zarząd.
Określenie „mienie powiatu” obejmuje nie tylko mienie należące do powiatu jako osoby prawnej, lecz także do innych powiatowych osób prawnych. Jest to zatem mienie wielopodmiotowe. Podmiotem mienia powiatu jest m.in. związek powiatów. Tworzą go zainteresowane powiaty na podstawie uchwały rady powiatu. Innymi powiatowymi osobami prawnymi, poza powiatem i związkiem powiatów, mogą być spółki prawa handlowego (akcyjne i z ograniczoną odpowiedzialnością), w których powiat ma wszystkie udziały lub akcje, stowarzyszenia utworzone przez powiaty i fundacje, których założycielem jest powiat.
Powiatowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej nie mogą być podmiotami mienia powiatowego. Mienie pozostające w ich gestii jest najczęściej mieniem powiatu.
6. Przykłady mienia powiatu
Grunty
Budynki i lokale
Obiekty inżynierii (drogi, studnie, ogrodzenia)
Maszyny energetyczne (kotły)
Maszyny i urządzenia (komputery, serwery, drukarki, skanery)
Urządzenia techniczne (centrale telefoniczne)
Środki transportowe (samochody)
Narzędzia i przyrządy (kserokopiarki, maszyny do pisania, rysograf, szafy przesuwane, aparaty medyczne)
7. Mienie województwa samorządowego
Mieniem wojewódzkim jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez województwo lub inne wojewódzkie osoby prawne (art. 47 ust.1 ustawy o samorządzie województwa).
Województwo jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia województwa nie należącego do innych wojewódzkich osób prawnych. Wojewódzkimi osobami prawnymi są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki status, oraz te osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw, jednak wyłącznie przez województwo. Województwo nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych wojewódzkich osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, i vice versa - inne wojewódzkie osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania województwa.
Wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej nie są podmiotami mienia województwa. Mienie pozostające w ich gestii jest najczęściej mieniem województwa.
Wojewódzkie osoby prawne samodzielnie decydują, w granicach ustaw, o sposobie wykonywania należących do nich praw majątkowych. Jednakże zgody zarządu województwa (w formie uchwały) wymaga nieodpłatne rozporządzenie mieniem oraz zbycie:
1) Nieruchomości służącej do powszechnego użytku lub bezpośredniego zaspokajania potrzeb publicznych
2) Przedmiotów posiadających szczególną wartość naukową, historyczną, kulturalną lub przyrodniczą.
8. Przykłady mienia województwa
Grunty
Budynki i lokale
Obiekty inżynierii lądowej i wodnej
Maszyny i urządzenia techniczne
Środki transportu
Narzędzia, przyrządy, ruchomości, wyposażenie
Bibliografia:
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r.
Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa
Agopszowicz A., Gilowska Z., Taniewska-Peszko M., „Prawo samorządu terytorialnego w zarysie”, Katowice 2001
Doganowski R., „Ustrój i zadania samorządu terytorialnego”, Sulechów 2001
Dolnicki B., „Samorząd terytorialny”, Kraków 2009
Miaskowska-Daszkiewicz K., Szmulik B., „Encyklopedia samorządu terytorialnego”, Warszawa 2010
Niewiadomski Z., „Samorząd terytorialny - ustrój i gospodarka”, Warszawa - Bydgoszcz 2001