DYDAKTYKA

SYSTEM - zbiór elementów wyróżnionych ze względu na zachodzące między nimi powiązania.

SYSTEM DYDAKTYCZNY - układ zgodnych wewnętrznie, opartych na jednolitym układzie celów i zasad dydaktycznych, sposobów działania nauczyciela i uczniów zapewniających uzyskiwanie założonych wyników.

(Okoń)

SYSTEM KSZTAŁCENIA jest ukierunkowany na osiągnięcie celów kształcenia ludzi, zasobów materialnych, ułatwień, wyposażenia i procedur wchodzących ze sobą w rozmaite interakcje.

SYSTEM DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZY - złożona, kompleksowa, dynamiczna całość obejmująca elementy strukturalnie i funkcjonalnie ze sobą wzajemnie powiązane.

(Fleming)

SYSTEM DYDAKTYCZNY - układ wzajemnie powiązanych (zależnych od siebie) i sprzężonych (oddziałujących na siebie) elementów, nastawiony na spełnianie określonych funkcji, czyli celów działania systemu.

Elementy składowe systemu dydaktycznego:

1. osoby: nauczyciel i uczniowie,

2. procesy: nauczania i wychowania, uczenia się i samowychowania,

3. współczynniki: zasady, metody, organizacja, treści, środki, baza materialna.

cele

treści

procesy

metody

formy środki

Struktura hierarchiczna wg Kraszewskiego

Cechy systemu dydaktycznego wg Davisa:

1. celowość,

2. planowość (zamierzone uporządkowanie elementów systemu),

3. współzależność elementów systemu od siebie wzajemnie.

Cechy systemu dydaktycznego wg Kraszewskiego:

1. historyzm,

2. względne odosobnienie,

3. ewolucyjność (dynamika).

SYSTEM DYDAKTYCZNY - celowy układ sytuacji dydaktycznych.

(Niemierko)

SYTUACJA DYDAKTYCZNA - dowolnie wybrany fragment procesu dydaktycznego, zwykle krótki, nie przekraczający jednej lekcji.

PODEJŚCIE SYSTEMOWE - analiza i projektowanie sytuacji dydaktycznych ze względu na cele kształcenia, czyli rozpatrywanie tych sytuacji w różnych formach celowego działania.

ANALIZA SYSTEMOWA - dziedzina działalności poznawczej i praktycznej służąca dostarczaniu wskazówek do podejmowania decyzji dotyczących systemów; jest ona zwykle nastawiona na poszukiwanie przyczyn niezadowalającej skuteczności (dysfunkcji systemu) i prowadzi do ustalenia punktów krytycznych systemu.

PUNKTY KRYTYCZNE - trudności tkwiące w konstrukcji systemu w poszczególnych składnikach sytuacji dydaktycznych lub w powiązaniu między tymi składnikami, istotnie obniżające skuteczność kształcenia.

1. System szkoły tradycyjnej (XVIII-XIX w.) - Jan Fryderyk Herbart

2. System szkoły aktywnej (XIX-XX w.) - John Dewey

SYSTEM SZKOŁY TRADYCYJNEJ	SYSTEM SZKOŁY AKTYWNEJ
Względnie jednolity system.	System niejednolity: odmiany nauki całościowej („kształcenie zintegrowane”) - Decroly, Freinet, szkoły pracy (pokazują, jak ważna jest umiejętność działania w życiu) - Błoński, Kerschensteiner, eksperymenty organizacyjne (nowe rozwiązania metodyczne, które powodowałyby różne działania w różnych warunkach) - plan daltoński, plan jenajski.
PRZYCZYNA POWSTANIA
Niezadowolenie z „rozproszenia” w edukacji; każdy nauczyciel formował szkołę tak, jak chciał.	Pojawia się rewolucja przemysłowa; stwierdzono, że system szkoły tradycyjnej nie pasuje do współczesności; zmienia się charakter społeczeństwa (np. inne role w rodzinie).
ŻRÓDŁO FILOZOFICZNE
Kant: dwa pnie poznania rzeczywistości: zmysły (nurt empirystyczny) i rozum (nurt racjonalistyczny), prawdziwe jest to, co jest powszechne, postępowanie moralne pojawia się tylko wtedy, gdy człowiek jest z jednej strony wolny, a z drugiej - przekonany, że jego postępowanie powinno być powszechne, Hegel: istnieje dominacja ogółu nad szczegółem; ŹRÓDŁO PSYCHOLOGICZNE - nurt sensualistyczno-empiryczny (nie ma w umyśle nic, czego wcześniej nie było w zmysłach, a opracowanie umysłowego spostrzegania zjawisk ma przede wszystkim charakter abstrahowania i uogólniania).	Rosseau: naturalizm (tym, co nas demoralizuje, jest cywilizacja; żeby rozwój moralny i społeczny był możliwy i pełny, trzeba powrócić do natury; możliwe jest to dzięki: naturalizmowi środowiskowemu (wzrastaniu, uczeniu się w kontakcie z przyrodą), naturalizmowi psychologicznemu (wzrastaniu w poszanowaniu indywidualności wychowanka), naturalizmowi biogenetycznemu (wzrastaniu w kulturę i społeczeństwo, które powinno odbywać się poprzez odtwarzanie dorobku ludzkości; rozwój ontogenetyczny opiera się na filogenetycznym [Haeckel]), James, Pierce: pragmatyzm (myślenie jest narzędziem działań, a prawdziwe jest to, co jest użyteczne w działaniu). ŹRÓDŁO PSYCHOLOGICZNE: Następuje rozwój psychologii jako nauki (rozwojowej, różnic indywidualnych); rozwijając się, zmieniamy się; ludzie różnią się od siebie); pojawia się nowa myśl pedagogiczna - pajdocentryzm (E. Key „Stulecie dziecka”), wg której dziecko ma znajdować się w centrum zainteresowania pedagogiki.
CELE
ukształtowanie silnej moralnie jednostki, potrafiącej podporządkować się państwu, wyposażenie ucznia w jak najbogatszy zasób wiedzy z różnych dyscyplin na całe życie. Najpierw należy zrealizować cel 2., aby dało się osiągnąć cel 1.	ukształtowanie jednostki aktywnej, która umie znaleźć się w zmieniającym się świecie i potrafi wpływać na własne życie, rozwijanie indywidualnych zdolności i zainteresowań, umiejętności praktycznego działania i współpracy. Najpierw należy zrealizować cel 2., aby dało się osiągnąć cel 1.
TREŚCI
Opracowane przez nadrzędne wobec szkoły instytucje i umieszczone w programie. Jednolite dla wszystkich uczniów. Układ treści jest systematyczny i ma charakter przedmiotowy (związany z dyscyplinami akademickimi); źródłem treści dla ucznia są wykłady nauczyciela i podręczniki.	Zależne od potrzeb i możliwości uczniów; mają oni wpływ na opracowanie programu. Zróżnicowane i powiązane z sytuacjami życiowymi. Układ treści ma charakter interdyscyplinarny (dziedziny wiedzy „przenikają się” wzajemnie), a ich źródłem jest życie i wynikające z niego potrzeby.
PROCES
Oparty na stopniach formalnych lekcji (tok podający) i systemie klasowo-lekcyjnym. Metodykę pracy wyznaczają środki wychowawcze: nauczanie wychowujące, karność (środki wychowawcze o zabarwieniu negatywnym o charakterze doraźnym), pielęgnowanie (zabiegi wychowawcze podporządkowane długofalowym celom o charakterze pozytywnym).	Oparty na pełnym akcie myślenia w czasie rozwiązywania problemów. Uelastyczniony, realizowany często w systemie laboratoryjnym i warsztatowym. Pełny akt myślenia w czasie rozwiązywania problemów: odczucie trudności natury teoretycznej lub praktycznej, określenie trudności (obserwacja faktów w celu umiejscowienia i sformułowania zagadnienia), postawienie hipotez, opracowanie hipotez drogą rozumowania (uzasadnienie logiczne), sprawdzenie hipotez za pomocą obserwacji lub eksperymentów (uzasadnienie praktyczne).
NAUCZYCIEL
Dominujący, bezwzględny, autorytet zarówno w kwestii podawanej wiedzy, jak i ustanawianych reguł postępowania - wzór wiedzy i moralności, podporządkowany wytycznym programu, stopniom formalnym lekcji oraz instytucjom nadrzędnym (zrutynizowany).	Przyjazny uczniowi obserwator i pomocnik, doradca kierujący aktywnością ucznia, osoba o wysokich kwalifikacjach pedagogicznych (otwarty, elastyczny, dobrze wykształcony) i psychologicznych.
UCZEŃ
Uczniowie jako członkowie większej zbiorowości - traktowani równym frontem. Ich aktywność polega przede wszystkim na przyswajaniu i odtwarzaniu podawanych wiadomości. Dominuje uczenie się pamięciowe i zewnętrzne motywy pracy (system kontroli i oceny).	Uczniowie traktowani indywidualnie, aktywni w różnych sferach, nastawieni na samodzielność i współpracę. Uczenie się przez odkrywanie i działanie. Motywy do pracy - wewnętrzne (naturalnie wynikające z zainteresowań i potrzeb ucznia).
METODY NAUCZANIA
Podające, werbalne (np. wykład, pogadanka, praca z tekstem), oglądowe (pokaz).	Poszukujące, praktyczne (zadania praktyczne, hodowle itp.). Nowe rozwiązania metodyczne (np. robinsonada [obóz letni dla małych dzieci], swobodne teksty [swobodne wypowiadanie się na dany temat], eksperymenty, dzienniczki obserwacji [notowanie skutków własnych eksperymentów], dyskusje, praca z tekstem [nie podręcznikowym]).
KONTROLA
Pisemna, ustna.	Samokontrola.
OCENA
Stopnie szkolne.	Oceny opisowe, graficzne, nieformalny system ocen (np. opinie na forum).
FORMY ORGANIZACJI PRACY UCZNIÓW
Zbiorowa, indywidualna.	Indywidualna, zespołowa.
ZASADY
Systematyczności, poglądowości, trwałości.	Świadomości i aktywności uczniów, poglądowości, wiązania teorii z praktyką, operatywności.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE I BAZA MATERIALNA
Skromnie wyposażone sale lekcyjne, środki poglądowe o charakterze ilustratywnym i podręczniki.	Dobrze wyposażone pracownie dostosowane do potrzeb dzieci; środki dydaktyczne: okazy naturalne, reprezentatywne środki poglądowe, bogato wyposażone biblioteczki (często rezygnacja z podręczników).

Herbart Ziller Rein

(bierne) analiza przygotowanie

spoczywające jasność

synteza podanie

a) zgłębianie

(czynne)

postępujące kojarzenie kojarzenie powiązanie

spoczywające system system zebranie

b) ogarnianie

postępujące metoda metoda zastosowanie

STOPNIE PRZYSWAJANIA STOPNIE NAUCZANIA (FORMALNE)

ZGŁĘBIANIE SPOCZYWAJĄCE - pierwszy kontakt ucznia z nowym materiałem, uchwycenie szczegółów.

ZGŁĘBIANIE POSTĘPUJĄCE - umysł wędruje między „wiem - nie wiem”, uczeń ogarnia uwagą większą liczbę szczegółów.

OGARNIANIE SPOCZYWAJĄCE - apercepcja, operowanie pojęciami, tworzy się wzbogacona masa wyobrażeniowa.

OGARNIANIE POSTĘPUJĄCE - odrabianie zadań.

JASNOŚĆ - powolne podążanie naprzód, rozkładanie przedmiotu na najdrobniejsze części, zatrzymywanie się przy każdej z nich tak długo, aby uczeń mógł zrozumieć każdy szczegół.

KOJARZENIE - wiązanie materiału nowego z przyswojonym dawniej.

SYSTEM - porządkowanie przyswojonych wiadomości, uwydatnianie głównych myśli.

METODA - wykonywanie zadań i prac, które mają wykazać, czy uczeń pojął w należyty sposób nowy materiał.

PRZYGOTOWANIE - ożywianie w uczniach wyobrażeń, które mogą im ułatwić przyswojenie sobie nowego materiału.

PODANIE - podanie nowego materiału w sposób najbardziej poglądowy (zmysłowy).

POWIĄZANIE - powiązanie świeżo nabytych wyobrażeń z dawniejszymi poprzez ich zestawienie i porównywanie.

ZEBRANIE - zebranie pojęć, tworzenie uogólnień.

ZASTOSOWANIE - ćwiczenie się uczniów w stosowaniu wiadomości w celu ich utrwalenia.

SYSTEM SZKOŁY TRADYCYJNEJ		SYSTEM SZKOŁY AKTYWNEJ
ZALETY	WADY	ZALETY	WADY
1. pierwsza próba skonstruowania, opisania i uzasadnienia systemu dydaktycznego,	1. usztywnienie systemu, rutyna, „wypalenie zawodowe” nauczyciela,	1. otwarcie szkoły na środowisko,	1. system nieupowszechniony,
2. opracowanie struktury systemu dydaktycznego, opisanie systemu klasowo-lekcyjnego, próba usystematyzowania procesu nauczania,	2. traktowanie uczniów równym frontem,	2. uaktywnienie ucznia,	2. opracowanie treści w sposób niesystematyczny,
3. wyposażenie ucznia w duży zasób wiedzy,	3. karność, dyscyplinarność ucznia, stosowanie kar fizycznych,	3. wdrażanie do współpracy w zespołach oraz indywidualnych sposobów pracy i wymagań,	3. przesadny pajdocentryzm,
4. próba przygotowania ucznia do bycia dobrym obywatelem,	4. teoretyczność treści,	4. poleganie w nauczaniu na motywach wewnętrznych,	4. potrzeba wysokiego wykwalifikowania nauczycieli,
5. łatwość dla nauczyciela (miał odgórnie narzucony program),	5. oparcie procesu uczenia się na przyswajaniu,	5. przekształcenie kontaktu między uczniem i nauczycielem na bardziej przyjazny uczniowi, bardziej demokratyczny,	5. przesadne uznawanie dominującej roli praktyki.
6. opracowanie i wprowadzenie podstawowych zasad dydaktycznych,	6. stosowanie poglądowości.	6. przygotowanie uczniów do radzenia sobie ze zmieniającą się rzeczywistością i rozwiązywania przez niego problemów,
7. system tani, ekonomiczny (egalitaryzm systemu).		7. uczynienie różnorodności kategorią pedagogiczną.

System szkoły tradycyjnej:

proces proces

nauczania uczenia się

System szkoły aktywnej:

proces proces

nauczania uczenia się

System szkoły współczesnej:

proces proces

nauczania uczenia się

Źródłem celów są wartości.

Wartości są celami naszych działań.

Wartości to punkt odniesienia do naszych działań.

Na wartościach opierają się wzory kulturowe.

TELEOLOGIA - nauka o celach.

AKSJOLOGIA - nauka o wartościach.

EDUKACJA - proces polegający na wpajaniu młodzieży wartości, które są jej rdzeniem; efektywnie służy ona wielostronnemu rozwojowi ucznia, gdy staje się procesem jego integracji wokół wartości; jest to możliwe, gdy wartości „przenikają” cały proces kształcenia i wychowania.

(Denek)

CELE NAUCZANIA - świadome, założone skutki, jakie społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemu kształcenia.

(Okoń)

CELE NAUCZANIA - sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowe, a zarazem konkretne efekty systemu edukacji narodowej.

Funkcje celów w systemie edukacji:

1. koordynująca - cele stanowią punkt odniesienia, „szczyt”, ideał, ku któremu dążymy,

2. regulacyjna - cele stanowią płaszczyznę odniesienia dla kontroli i oceny wyników tej działalności, motywują do działania nadając mu sens oraz chronią przed nadmiernym rozbudowaniem środków dydaktycznych,

3. organizacyjna - cele oddziałują na wszystkie komponenty procesu dydaktyczno-wychowawczego, porządkując relacje między nimi.

CELE

CELE OGÓLNE - wskazują kierunki dążeń (np. rozbudowanie potrzeby kontaktu z przyrodą, stymulowanie procesów wyobraźni i twórczego działania).

Cechy tych celów:

1. zalety:

1. bogactwo znaczeniowe,

2. akcentowanie ważnych wartości społecznych,

3. perswazyjność,

4. zwięzłość,

2. wady:

1. wieloznaczność,

2. zawieranie założeń idealizujących,

3. deklaratywność (obiecywanie czegoś, chociaż nie jest się pewnym spełnienia),

4. niejasny adresat.

Cele kształcenia ogólnego dziś:

1. wspomaganie wszechstronnego harmonijnego rozwoju ucznia,

2. rzeczowe:

1. wyposażenie uczniów w podstawę wiedzy naukowej (przyroda, społeczeństwo, technika, sztuka),

2. ogólne przygotowanie do działalności praktycznej,

3. kształtowanie u uczniów pewnych przekonań i wartości,

3. podmiotowe:

1. rozwijanie sprawności umysłowej (np. pamięci) i zdolności poznawczych,

2. kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań i zamiłowań uczniów,

3. wdrażanie do samokształcenia.

Cele operacyjne stanowią opis wyników (zamierzonych osiągnięć), które mogą być uzyskane i odnoszą się do obserwowalnych zachowań uczniów (np. uczeń potrafi wymienić nazwy pięciu gatunków zwierząt objętych w Polsce ochroną, korzystając z instrukcji prowadzi obserwację itp.).

Składniki celu operacyjnego:

1. zachowanie końcowe (główny składnik), np. uczeń napisze, wymieni, porówna itp.; wykaże, że się nauczył,

2. warunki przejawiania się zachowania końcowego, np. przybory, pomoce dydaktyczne, sposób lub miejsce zademonstrowania czynności; opis sytuacji, w której wymaga się od ucznia, aby zademonstrował zachowanie końcowe,

3. standardy osiągania zachowania końcowego; określają minimalny poziom wykonania danej czynności, przy której można jeszcze uznać, że uczeń osiągnął cel, np. liczba dopuszczalnych powtórzeń, maksymalny czas wykonania.

Cechy celów formułowanych operacyjnie:

1. zalety:

1. jednoznaczność,

2. wskazywanie sposobu zademonstrowania, iż cel został osiągnięty,

3. odnoszenie się wprost do ucznia,

4. mobilizowanie ucznia i nauczyciela,

2. wady:

1. względne ubóstwo znaczenia,

2. rozłączenie poznania i motywacji,

3. poszatkowanie przedmiotu,

4. pracochłonność.

OPERACJONALIZACJA - proces zamiany celu ogólnego na zespół celów operacyjnych.

ETAPY OPERACJONALIZACJI	TECHNIKI POMOCNICZE
1. zapisanie celu w postaci ogólnej,
2. intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel,		wyobrażenie populacji wzorcowej,
3. luźne zapisy celów operacyjnych,		burza mózgów,
4. selekcja luźnych zapisów,		próba inscenizacji (czy czynność jest wykonalna i mierzalna),
5. klasyfikacja luźnych zapisów,		wykorzystanie taksonomii celów kształcenia (hierarchicznej klasyfikacji celów kształcenia),
6. sformułowanie celów operacyjnych,		próba komunikacji,
7. sprawdzenie celów organizacyjnych,		egzamin pomyślany.
ewentualne powtórzenie etapów 2.-7.

Taksonomia ABC celów poznawczych (celów nauczania) Niemierko:

POZIOM	KATEGORIA	CZYNNOŚCI UCZNIA
1. wiadomości	a) zapamiętanie wiadomości,
		b) zrozumienie wiadomości,
	2. umiejętności	c) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych,
		d) stosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych.

Zmiany, jakim podlegają cele w toku operacjonalizacji:

1. sprecyzowanie,

2. uszczególnienie (o charakterze czynności obserwowalnych i mierzalnych),

3. konkretyzacja,

4. upodmiotowienie.

Zasady operacjonalizacji:

1. poszanowanie osobowości wychowanka,

2. umiar w uszczegółowianiu,

3. zachowanie celu ogólnego w pamięci,

4. otwartość zbioru celów operacyjnych,

5. pełna realizacja celów operacyjnych.

Błędy w operacjonalizacji:

1. zbytnie rozdrobnienie celu,

2. preferowanie celów poznawczych,

3. zapominanie o celu ogólnym,

4. zamknięcie zbioru celów operacyjnych,

5. zaniedbanie realizacji celów organizacyjnych.

TREŚĆ KSZTAŁCENIA - system nauczonych czynności, określonych pod względem celu, materiału i wymagań, przetwarzany z postaci programowej na osiągnięcia uczniów.

(Niemierko)

TREŚCI KSZTAŁCENIA - zbiór planowanych czynności uczniów wyznaczonych przez materiał nauczania i zaplanowaną zmianę psychiczną.

(Kruszewski)

Trójwymiarowy model treści kształcenia w ujęciu dynamicznym wg Niemierko:

treść planowana treść poznawana treść opanowana

C - cele

M - materiał (zespół informacji niezbędny do wykonywania nauczanych czynności)

W - wymagania (oczekiwane osiągnięcia uczniów określone w sposób umożliwiający ich ocenę [treść konieczna <K>, podstawowa <P>, rozszerzająca <R>, dopełniająca <D>, wykraczająca <W>])

(treści K, P, R, D, W odpowiadają odpowiednio stopniom szkolnym 2, 3, 4, 5, 6)

Model zależności: treść-aktywność-osobowość

TREŚCI KSZTAŁCENIA

humanistyczne matematyczno-przyrodnicze artystyczno-techniczne biologiczno-zdrowotne

język polski, matematyka, plastyka, wychowanie

środowisko środowisko muzyka, fizyczne

społeczne przyrodnicze technika

aktywność uczniów:

1. intelektualna,

2. emocjonalna,

3. praktyczna.

Rozwój osobowości w sferach:

1. poznawczej

2. emocjonalno-motywacyjnej,

3. behawioralnej (praktycznej).

Teorie doboru treści kształcenia:

1. MATERIALIZM DYDAKTYCZNY - celem szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z różnych dziedzin nauki,

2. UTYLITARYZM DYDAKTYCZNY - dominujące w nauczaniu powinny być zajęcia typu konstrukcyjnego i ekspresyjnego (praktyczne), zaś podstawowym kryterium doboru treści powinna być rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości,

3. FORMALIZM DYDAKTYCZNY - treści kształcenia powinny być środkiem służącym do rozwijania zdolnień i zainteresowań poznawczych uczniów, np. uwagi, pamięci, myślenia itp.,

4. MATERIALIZM FUNKCJONALNY - połączenie wszystkich trzech teorii, ujednolicenie działań, wyposażenie uczniów w podstawowe wiadomości (służące poznawaniu i zmienianiu siebie i świata oraz opanowaniu innych wiadomości), rozwijanie zdolności oraz łączenie poznania z działaniem (teorii z praktyką),

5. TEORIA PROBLEMOWO-KOMPLEKSOWA - treść powinna być dopasowana do problematyki, być interdyscyplinarna,

6. STRUKTURALIZM - przekazywane powinny być najważniejsze treści,

7. EGZEMPLARYZM - wystarczy w niektórych dziedzinach opanować trafnie dobrane przykłady, by zrozumieć całe zagadnienie.

Kryteria doboru treści kształcenia:

1. wg Kruszewskiego:

1. interesu,

2. merytoryczne,

3. skuteczności dydaktycznej,

2. wg Okonia:

1. społeczno-polityczne (kryterium interesu + kultura, tradycja, historia kraju, jego położenie geograficzne)

2. naukowe (kryterium merytoryczne + treść nie powinna być anachroniczna i hipotetyczna),

3. psychologiczno-dydaktyczne (aspekt psychologiczny - trzeba zwrócić uwagę na możliwości uczniów przy doborze treści).

KRYTERIUM INTRERESU - czyje interesy program jako instrukcja normująca funkcjonowanie szkół powinien uwzględniać i w czym powinno się to przejawiać.

KRYTERIUM MERYTORYCZNE - co powinno znaleźć się w programie nauczania, żeby był on zgodny z wiedzą nagromadzoną przez naukę w jej poszczególnych gałęziach.

KRYTERIUM SKUTECZNOŚCI DYDAKTYCZNEJ - jaki materiał i jak uporządkowany stanie się podstawą skutecznego kształcenia.

ASPEKT DYDAKTYCZNY - decyduje o systematyczności treści i ich korelacji.

PROGRAM NAUCZANIA ustala, jakie wiadomości, umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych uczniowie mają sobie przyswoić oraz w jakiej kolejności.

(Kupisiewicz)

PROGRAM KSZTAŁCENIA - założenie co do ważności pewnej kategorii doświadczeń intelektualnych i społecznych, w które powinno wzbogacić się dziecko pod opieką szkoły.

(Baranowicz)

PROGRAM - diachroniczne (określające następstwo treści w czasie) i synchroniczne (grupujące treść w przedmioty, kompleksy, tematy) przedstawienie treści kształcenia, rozumianej jako zbiór planowanych czynności ucznia, wyznaczonych przez materiał nauczania i zaplanowaną zmianę psychiczną.

(Kruszewski)

C - cele nauczania

M - materiał nauczania

W - wymagania programowe

Mk - metody i strategie nauczania

Mko - metody kontroli i oceny

Każdy program powinien zawierać (wg dokumentów ministerialnych):

1. cele,

2. materiał kształcenia (często utożsamiany z treściami kształcenia),

3. wymagania programowe,

4. strategie realizacji materiału,

5. strategie kontroli oceny.

Układy treści w programach:

1. przedmiotowy,

2. blokowy,

3. zintegrowany.

Media przewodzące treści do uczniów:

1. podręcznik,

2. nauczyciel i jego pełny zestaw oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych.

Typy podręczników:

1. właściwe:

1. uniwersalne - zadania i ćwiczenia, pomysły badawcze poza tekstem systematycznym,

2. systematyczne - dzielą wiedzę na „kawałki” na kolejne lata nauki (do każdego roku nauki oddzielny podręcznik),

3. do ćwiczeń i zajęć praktycznych - zadania, ćwiczenia (zeszyty ćwiczeń, zbiory zadań),

4. programowane - przybierające postać tekstów programowanych w sposób liniowy, rozgałęziony lub mieszany, niezależnie od prezentowanych treści,

2. uzupełniające książki do czytania,

3. książki podręczne (np. słownik, atlas).

Funkcje podręczników:

1. informacyjna - przekazywanie treści kształcenia (słowem, grafiką),

2. transformacyjna - wskazywanie sposobów przekształcania rzeczywistości (instrukcje dołączone do zadań [zadania typu „zrób to sam”]),

3. badawcza - przedstawianie ujęcia problemowego (np. doświadczenia),

4. samokształceniowa - sprzyjanie rozwojowi zdolności poznawczych, rozbudzanie pozytywnej motywacji do uczenia się, zaciekawienie ucznia,

5. autokontrolna - możliwość systematycznego kontrolowania przebiegu i wyników uczenia się przez ucznia,

6. autokorektywna - możliwość korekty błędów (do zadań dołączony tzw. klucz odpowiedzi),

7. samooceniająca - możliwość oceny poziomu wiedzy (np. pytania kontrolne na końcu każdego rozdziału).

PROCES DYDAKTYCZNY - uporządkowany ciąg zdarzeń obejmujący czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowany na wywołanie zmian w uczniach, stosownie do przyjętych celów kształcenia.

Ogniwa procesu dydaktycznego:

1. uświadomienie celów i zadań nauczania (wywołanie pozytywnej motywacji do uczenia się poprzez np. zaprezentowanie celów, sygnalizację połączeń między już opracowanymi treściami a nowymi, wskazanie na użyteczność nowych treści, wywołanie zaciekawienia i dysonansu poznawczego),

2. opracowanie (podawanie) nowego materiału:

1. cechy prawidłowo zorganizowanego procesu poznawczego:

• oparty na obserwacji,

• przygotowujący uczniów do uogólniania,

• opierający się na aktywności i samodzielności uczniów,

2. sposoby poznawania nowych rzeczy, zjawisk i procesów:

• poprzez bezpośrednie zetknięcie się z nimi,

• za pomocą różnorodnych środków zastępczych,

• za pomocą słowa mówionego lub drukowanego,

1. metody opracowania nowego materiału:

• oglądowe,

• praktyczne,

• słowne,

1. kryteria wyboru określonego sposobu poznania:

• cele dydaktyczne,

• właściwości treści kształcenia,

• wymagania programowe odnośnie danego zakresu treści,

• stopień rozwoju psychofizycznego uczniów,

• kompetencje nauczyciela,

• możliwości organizacyjne i dostępność środków dydaktycznych,

1. warunki skutecznego opracowania materiału:

• różnicowanie bodźców (poruszania się, sposobu mówienia, interakcji, kanałów nadawania),

• jasność w tłumaczeniu (ciągłość, prostota, precyzja),

• posługiwanie się przykładami (w toku indukcyjnym lub dedukcyjnym, zgodnie z zasadą stopniowania trudności i wskazując na związek przykładów z główną ideą),

3. kierowanie procesem uogólniania:

1. POJĘCIE - myśl (umysłowa reprezentacja), w której odzwierciedlają się cechy wspólne dla klasy przedmiotu lub zdarzeń,

2. rodzaje pojęć:

• matrycowe - dobrze określone, o ścisłym i niezmiennym zestawie cech, pozwalające odróżnić desygnaty (rzeczy mające odpowiedniki w rzeczywistości, realnie istniejące) od niedesygnatów, naukowe, np. „trójkąt”, „mitoza”, „owoc” (bot.),

• naturalne - mniej określone i jednoznaczne, potoczne, np. „szczęście”, „owoc” (pot.),

Inny podział:

• koniunkcyjne - określające zbiór cech, np. „rubin”,

• dysjunkcyjne - stopniowalne, np. „twardość”,

• stosunkowe - ukazujące relacje między rzeczami, np. „trójkąt równoramienny”,

1. metody kształtowania pojęć:

• różnicowania,

• w kontekście,

• poprzez definicje,

1. błędy:

• zubażanie treści pojęcia i rozszerzanie jego zakresu, np. „ptaki to wszystkie zwierzęta, które mają skrzydła”,

• wzbogacanie treści pojęcia o cechy nieistotne, zwężające jego zakres, np. „ptaki to wszystkie zwierzęta upierzone, które potrafią latać”,

• pluralizacja (addytywizm) - włączanie do treści pojęcia kolejnych cech (w tym również nieistotnych) tak, aby pojęcie dokładnie odpowiadało aktualnie eksponowanemu kontekstowi,

1. przyczyny powstawania wyżej wymienionych błędów:

• dokonywanie uogólnień na podstawie zbyt małej ilości nie dość zróżnicowanych przykładów,

• pomijanie wieloaspektowego porównywania przedmiotów lub zjawisk,

• opracowanie pojęć nowych bez uprzedniego utrwalenia pojęć dla nich bazowych,

• pomijanie związków między pojęciami opanowanymi a nowymi,

• wprowadzenie zbyt wielu nowych pojęć równocześnie,

1. etapy kształtowania pojęć:

• zestawienie przez uczniów poznawanego przedmiotu z innymi w celu wyodrębnienia go spośród innych,

• wyszukanie cech podobnych,

• wyszukanie cech różniących,

• określenie przez uczniów danego pojęcia na podstawie znajomości istotnych cech danej rzeczy lub zjawiska,

• zastosowanie poznanego pojęcia w nowych sytuacjach,

1. operacje umysłowe:

• analiza,

• synteza,

• porównywanie,

• abstrahowanie (odrzucanie mniej istotnych informacji, pozostawienie ważniejszych),

• uogólnianie,

wg prof. Lecha:

• analiza,

• synteza,

• rozumowanie praktyczne,

• tworzenie schematów wyobrażeniowych,

• abstrahowanie,

• uogólnianie (tok indukcyjny; od ogółu do szczegółu, od analizy materiału do pojęć),

1. etapy w rozwoju pojęć:

• przedpojęcia - kojarzenie nazwy z desygnatem,

• pojęcia elementarne - budowanie pojęć na podstawie znajomości zewnętrznych cech rzeczy i zjawisk/ich funkcji,

• pojęcia naukowe,

4. utrwalanie materiału:

1. warunki skutecznego utrwalania:

• podmiotowe nastawienie na trwałe zapamiętywanie (motywacja),

• pełne zrozumienie utrwalonego materiału,

• wyselekcjonowanie wiadomości i umiejętności najistotniejszych dla struktury danego przedmiotu i podstawowych dla samokształcenia,

• zastosowanie odpowiedniego dla siebie sposobu uczenia się,

1. metody utrwalania:

• powtarzanie,

• uczenie się na pamięć,

• ćwiczenia,

• samodzielne prace uczniów,

• klasyfikowanie i systematyzowanie,

1. cechy poprawnego utrwalania treści:

• trwałość,

• dokładność,

• głębokość,

• systematyczność,

• użyteczność,

5. kształtowanie umiejętności i nawyków:

1. UMIEJĘTNOŚĆ - sprawność w posługiwaniu się właściwymi regułami w działaniu (przy wykonywaniu zadań),

2. NAWYK - doskonale wyćwiczona (zautomatyzowana) umiejętność,

3. etapy kształtowania umiejętności i nawyków:

• uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności,

• sformułowanie na podstawie przypominanych wiadomości jednej lub kilku reguł działania,

• pokazanie przez nauczyciela wzoru wykonywania danej czynności,

• pierwsze czynności uczniów wykonywane przy stałej kontroli nauczyciela,

• systematyczne i samodzielne ćwiczenia uczniów w posługiwaniu się opanowaną umiejętnością,

6. łączenie teorii z praktyką:

Funkcje praktyki w nauczaniu:

1. jest źródłem poznawania,

2. sprawdza wartość teorii,

3. pozwala na przekształcanie rzeczywistości,

7. kontrola i ocena:

Kontrola i ocena powinny prowadzić do ujawniania i usuwania braków w wiedzy i umiejętnościach ucznia. Powinny się również łączyć lub przybierać postać samokontroli i samooceny.

PROBLEM - określona relacja między zadaniem (sytuacją) a zasobem wiedzy i umiejętnościami człowieka.

PROBLEM - zadanie wymagające pokonania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym przy udziale aktywności badawczej podmiotu.

PROBLEM - zadanie, którego człowiek nie może rozwiązać za pomocą posiadanej wiedzy.

PROBLEM powstaje, gdy człowiek w określonych warunkach ma coś wykonać, ale nie jest poinstruowany, jak to zrobić.

PROBLEM - konflikt między stanem istniejącym a wynikiem pożądanym przez przeżywającego konflikt.

PROBLEM - trudność o charakterze teoretycznym lub praktycznym dotycząca braku wiadomości lub umiejętności z danego zakresu, a będąca przyczyną konfliktu.

Rozwiązanie problemu wymaga zdania sobie sprawy z:

1. tego, co należy wiedzieć, żeby rozwiązać problem,

2. tego, co się wie i jaki ma to związek z problemem,

3. tego, że się wie,

4. tego, co zrobić, żeby się dowiedzieć tego, co jest potrzebne,

5. tego, jak posłużyć się tym, co się wie.

Rodzaje problemów:

1. podział ze względu na strukturę:

1. proste,

2. złożone (często dotyczą wielu dyscyplin [są interdyscyplinarne]),

2. podział ze względu na poziom informacji wyjściowych:

1. otwarte - o charakterze dylematu, o niskim poziomie informacji wstępnych, nieznana jest liczba ani kształt możliwych rozwiązań, np. „Jakie są przyczyny powstawania autyzmu?”,

2. zamknięte - istnieje pełny zestaw możliwych rozwiązań, spośród których dokonuje się wyboru na podstawie określonych przesłanek, np. „Jaka jest przyczyna awarii samochodu?”,

3. podział ze względu na sposób sformułowania celu:

1. dywergencyjne - o kilku rozwiązaniach, których wartość może być taka sama lub które można uszeregować wg wartości, np. „Zaprojektuj suknię wieczorową”,

2. konwergencyjne - o jednym rozwiązaniu, kiedy cel określa jednocześnie oczekiwany wynik, np. „Odkryj sposób obliczania pola kwadratu”,

4. podział ze względu na charakter rozwiązania:

1. typu „odkryć”,

2. typu „wynaleźć”,

5. podział ze względu na typ podejmowanych czynności i charakter rozwiązania:

1. orientacyjne (poznawcze), np. „Jakie motywy decydują o podejmowaniu studiów medycznych?”,

2. decyzyjne (oceny i wartościowania), np. „Którą ze znanych sobie książek uznałbyś za tak wartościową, że poleciłbyś ją do wpisania do kanonu lektur obowiązkowych i dlaczego?”,

3. wykonawcze (sprawnościowe), np. „W jaki sposób zbadać inteligencję człowieka?”.

Rozwiązywanie problemów w nauczaniu można rozumieć jako:

1. umiejętność, której opanowanie traktuje się jako cel kształcenia; ważny jest proces rozwiązywania różnorodnych problemów,

2. sposób uczenia się pozwalający na wywoływanie zmian w wiedzy i umiejętnościach ucznia; ważny jest wynik uczenia się pojmowany jako znalezienie rozwiązań konkretnych problemów.

Struktura lekcji problemowej wg Okonia:

1. stworzenie sytuacji problemowej,

2. analiza trudności,

3. formułowanie hipotez,

4. logiczna i/lub praktyczna weryfikacja hipotez:

1. drogą dedukcyjno-weryfikacyjną (od teorii do praktyki) - wnioskowanie, dowodzenie, sprawdzanie, wyjaśnianie,

2. drogą indukcyjno-uogólniającą (od praktyki do teorii) - analiza, synteza, rozumowanie praktyczne, tworzenie schematów wyobrażeniowych, abstrahowanie, uogólnianie,

5. Działanie zgodnie z potwierdzoną hipotezą.

Struktura lekcji problemowej wg Fleminga:

1. organizowanie sytuacji problemowej; wyłonienie problemu, wywołanie motywacji do jego rozwiązania,

2. orientowanie się w trudnościach rozwiązania problemu; wyodrębnianie problemów szczegółowych i ustalenie kolejności ich rozwiązania,

3. kolejne rozwiązywanie problemów szczegółowych i bieżące sprawdzenie wyników,

4. integracja wyników cząstkowych i ostateczne rozwiązanie problemu głównego.

Reguły Ashera ułatwiające odkrywanie problemów:

1. wykonaj schemat sytuacji (zjawiska, urządzenia) i sporządź listę braków i luk,

2. zbadaj przebieg procesu zapoznawania się z daną sytuacją i znajdź w nim luki i niejasności,

3. wymyśl sytuację alternatywną do tej, w której się znajdujesz, by dostrzec jej wady lub błędne założenia.

HEURYSTYKI - reguły mówiące o wyborze kierunku działania w nie dość jasnych sytuacjach; pokazują ogólny kierunek pracy nad problemem, pozwalają formułować hipotezy.

Generator pomysłów (hipotez):

Weź problem lub jego część i:

1. wyolbrzym,

2. pomniejsz,

3. dodaj coś,

4. odejmij coś,

5. zamień dwie części miejscami,

6. zastąp coś czymś innym,

7. połącz dwa elementy,

8. wykorzystaj wolne skojarzenia.

Metoda rozwiązywania problemów „ZROZUM”:

1. Znalezienie problemu,

2. ROzpoznanie, uporządkowanie i zdefiniowanie problemu,

3. Zebranie informacji poprzez stawianie pytań odnośnie do wszystkich elementów problemu,

4. Uświadomienie sobie wszystkich możliwych rozwiązań, wybór jednego z nich i dopracowanie go w szczegółach,

5. Monitorowanie rezultatów rozwiązania zastosowanego w praktyce.

KONCEPCJA WIELOSTRONNEGO KSZTAŁCENIA - myśl naukowa sformułowana przez Okonia w latach 60.

Osobowość, choć ma wiele sfer i elementów, jest jednolita.

Struktura lekcji odpowiadających poszczególnym strategiom kształcenia:

SFERY OSOBOWOŚCI/RODZAJE AKTYWNOŚCI	SPOSÓB UCZENIA SIĘ	STRATEGIE KSZTAŁCENIA	TYPY LEKCJI	METODY	SKŁADNIKI TREŚCIOWE WIEDZY NAUKOWEJ
intelektualna	przyswajanie	A - asocjacyjna (informacyjna)	podająca	asymilacji wiedzy (podające	opis
		odkrywanie	P - problemowa	problemowa	samodzielnego dochodzenia do wiedzy (poszukujące)	wyjaśnienie
praktyczna (behawioralna)	działanie	O - operacyjna	operacyjna (ćwiczeniowa)	praktyczne	norma
emocjonalna	przeżywanie	E - emocjonalna	ekspozycyjna	waloryzacyjne	ocena

Lekcja podająca:

1. przygotowanie uczniów do pracy,

2. przedstawienie i opracowanie treści,

3. integrowanie nowych treści, syntetyzowanie, uogólnianie,

4. utrwalanie nowych treści i zastosowanie ich w nowych sytuacjach.

Lekcja problemowa:

1. przygotowanie uczniów do pracy,

2. stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie problemu,

3. ustalenia planu pracy, sformułowanie pomysłów rozwiązania,

4. sprawdzenie pomysłów na drodze empirycznej i teoretycznej,

5. usystematyzowanie wiadomości,

6. zastosowanie ich w nowych sytuacjach.

Lekcja operacyjna:

1. przygotowanie uczniów do pracy,

2. uświadomienie uczniom zadań lekcji,

3. ustalenie zasad i reguł umożliwiających wykonywanie zadań,

4. wzorowy pokaz danej czynności,

5. wykonanie pierwszych czynności pod kontrolą nauczyciela,

6. systematyczne ćwiczenia.

Lekcja ekspozycyjna:

1. przygotowanie uczniów do pracy,

2. przedstawienie wiadomości o eksponowanym dziele/sytuacji i jego twórcy/uczestnikach,

3. ekspozycja dzieła/sytuacji połączona z problemową analizą,

4. dyskusja na temat głównych wartości dzieła/sytuacji,

5. twórcza aktywność uczniów zależna od charakteru dzieła/sytuacji.

GRY DYDAKTYCZNE - rodzaj metod nauczania należących do grupy metod problemowych i organizujących treść kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania bezpośredniego dzięki dostarczeniu okazji do manipulacji modelem.

Gry dydaktyczne:

1. metoda symulacyjna (inscenizacja) - odtwarzanie ról lub ich kreowanie w złożonych sytuacjach problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania; w trakcie symulacji gracze mają znaczne możliwości oddziaływania na model (stają się jego współtwórcami), który wskutek działań podlega zmianom.

Etapy pracy:

1. ustalenie celów i tematyki gry,

2. wybór lub opracowanie scenariusza (symulacja strukturalna i niestrukturalna),

3. rozdzielenie ról,

4. opracowanie (interpretacja) ról przez poszczególnych graczy lub grupy graczy,

5. rozegranie gry (symulacja właściwa),

6. omówienie wyników i przebiegu gry,

2. burza mózgów (fabryka pomysłów, dyskusja panelowa) - metoda przeznaczona do samodzielnego i szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy

wykorzystaniu myślenia intuicyjnego; jej podstawową zasadą jest rozdzielenie fazy produkcji pomysłów od fazy ich oceniania.

Etapy pracy:

1. przygotowanie do pracy (nawiązanie do tematu lekcji, przygotowanie do zrozumienia i sformułowania problemu, który ma być rozwiązywany),

2. przypomnienie następujących zasad poprawnego zachowania podczas sesji burzy mózgów:

• każdy uczeń ma prawo zgłaszać tyle pomysłów, ile chce; za jednym razem można zgłosić tylko jeden,

• głosu udziela prowadzący sesję (zwykle nauczyciel),

• pomysły nie mogą być przez nikogo oceniane,

• nie notuje się autora pomysłu,

• pomysły mogą być rozwijane, zmieniane i użyte do zgłaszania następnych pomysłów; może to zrobić każdy uczestnik burzy mózgów,

• pomysły notowane są przez wybranych sekretarzy sesji,

1. sformułowanie zagadnienia - problemu,

2. właściwa sesja pomysłów (ok. 5-15 min.),

3. selekcja (weryfikacja), uporządkowanie i wykorzystanie zaproponowanych rozwiązań w dalszej pracy,

4. omówienie wyników przebiegu gry,

• metoda sytuacyjna (przypadków) - metoda polegająca na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku (typowego dla dużej klasy zdarzeń) w celu podjęcia określonego typu decyzji.

Etapy pracy:

1. przedstawienie opisu sytuacyjnego (za pomocą opisu słownego, schematów, urywków filmów, szkiców itp.),

2. sformułowanie poleceń, ze względu na które rozpatrywana będzie sytuacja,

3. udzielenie dodatkowych informacji o sytuacji (prospektywnej [aranżowanej, projektowanej przez nas, bez zakończenia] lub retrospektywnej [mającej rozwiązanie; sprawdzamy, czy uczeń umie na nie „wpaść”]),

4. rozpatrywanie sytuacji (podejmowanie decyzji) w oparciu o podane polecenia,

5. omówienie wyników i przebiegu gry,

4. metoda biograficzna - metoda lokująca się pomiędzy metodą sytuacyjną a symulacyjną; polega na rozpatrywaniu życiorysu określonej postaci (znaczącej lub typowej), traktowanej jako wzór osobowy z punktu widzenia jej cech (inteligencji, motywacji, postępowania itp.) lub też jako postać historyczną z punktu widzenia jej roli w dziejach jakiegoś kraju czy świata; metoda ta odznacza się nie tylko walorami poznawczymi, ale również dużą siłą wychowawczą.

Etapy pracy:

1. wybór postaci zależnie od celów dydaktycznych gry,

2. zebranie materiałów (krótkiego życiorysu, szerokiej biografii, materiałów dodatkowych, np. anegdot, materiałów źródłowych, informacji o dziełach itp.),

3. określenie tematyki/problematyki gry,

4. przygotowanie zestawu pytań ukierunkowujących opracowanie biografii,

5. opracowanie scenariusza gry (rozdzielenie zadań i materiałów dla uczniów, wyznaczenie ekspertów),

6. przeprowadzenie gry (konfrontowanie informacji zdobytych z różnych źródeł, dyskusja nad znalezieniem ostatecznych rozwiązań),

7. analiza i ocena.

Skuteczność gier dydaktycznych wynika z:

1. umożliwienia głębokiego zrozumienia i opracowania treści, której dotyczą,

2. kształtowania się w trakcie ich trwania zdolności poznawczych (np. zdolności myślenia) i społecznych (np. współpracy w zespole, obrony swojego punktu widzenia),

3. angażowania się emocjonalnego i poznawczego uczniów,

4. opierania się na współpracy uczniów,

5. ich walorów wychowawczych.

Kontrola i ocena procesu dydaktycznego przygotowuje do kontroli i oceny skutków procesu dydaktycznego.

KONTROLA (w szerszym znaczeniu) - działania służące gromadzeniu i scalaniu wszelkich informacji o uczniu.

Metody, dzięki którym dokonujemy kontroli:

1. konwencjonalne:

1. obserwacji nauczyciela,

2. ustna,

3. pisemna (forma krótszej [nawet kilkuzdaniowej] lub dłuższej [np. wypracowanie] wypowiedzi),

4. praktyczna,

2. niekonwencjonalne - testy dydaktyczne:

1. zadania otwarte:

• krótkiej odpowiedzi (np. „wymień”),

• rozszerzonej odpowiedzi (rozprawki),

• z luką (wymagającą uzupełnienia),

2. zadania zamknięte:

• wielokrotnego wyboru (z jedną prawidłową odpowiedzią lub większą ich ilością),

• dobieranie (np. „przyporządkuj”, „połącz w pary”),

• prawda-fałsz.

METODA KONTROLI	ZALETY	WADY
obserwacji nauczyciela	przebiega równolegle w procesie kształcenia, nie zakłócając go, pozwala gromadzić informacje o negatywnych i pozytywnych zjawiskach pojawiających się w klasie, metoda ekonomiczna.	subiektywna i powierzchowna metoda, metoda podlegająca zniekształcającemu wpływowi kontekstu (czynników zewnętrznych), wymaga od nauczyciela kompetencji, obiektywności, podzielności uwagi.
ustna	pozbawia ucznia możliwości ściągania, pozwala wchodzić w interakcje z nauczycielem, który może pomóc, naprowadzić na odpowiedź, bieżące otrzymywanie oceny (bezpośrednio po przeprowadzeniu metody), doskonalenie umiejętności wypowiadania się, przezwyciężanie nieśmiałości, dobra metoda dla osób mających z problemy z pisaniem, możliwość samokontroli innych uczniów podczas odpytywania jednego z nich na forum.	nieodwracalność odpowiedzi, brak czasu na zastanowienie się nad udzielaną odpowiedzią, stres dla wielu uczniów, ocena często jest nieobiektywna (mogą na nią wpływać inne czynniki niż wiedza ucznia, np. jego wygląd, mimika twarzy, zachowanie), nie daje materialnego podłoża do oceny (nie ma „czarno na białym” tego, co przekazał uczeń, przez co trudno mu się później odwoływać do oceny, trudno nauczycielowi przypomnieć sobie jego wypowiedź, porównać ją z innymi), jest czasochłonna.
pisemna	daje materialne podłoże do oceny (nauczyciel może powrócić do pracy ucznia i ponownie ją przeanalizować), wszyscy mogą być sprawdzeni w tym samym czasie i w tych samych warunkach, uczeń może powracać do zadań, poprawiać błędy, uzupełniać, porządkować kolejność ich rozwiązywania wg uznania (np. od najłatwiejszych do najtrudniejszych), metoda dobra dla uczniów nieśmiałych, ćwiczenie wypowiedzi pisemnych, metoda twórcza, dająca możliwość rozwijania kreatywności.	możliwość ściągania, odroczenie korekty i oceny, język wypowiedzi (ortografia, stylistyka, logika, kompozycja itp.) wypowiedzi często wpływają na ocenę, mimo że nie zawsze metoda ta stosowana jest na języku polskim, płynność kryteriów oceny.
praktyczna	sprawdzenie poziomu umiejętności praktycznych, klarowne kryteria ocen (albo uczeń posiada umiejętność, albo nie), możliwość sprawdzenia pewnych aspektów, których nie sprawdzają inne metody.	czaso- i materiałochłonna metoda, potrzeba ostrożności, przestrzegania zasad BHP, zapotrzebowanie na przyrządy, materiały.
testy dydaktyczne	metoda obiektywna, szybkość sprawdzania przez nauczyciela, łatwość porównywania osiągnięć uczniów, ujednolicenie pytań i kryteriów oceniania, metoda wymagająca precyzyjnego opanowania treści z danego zakresu (zadania mogą być bardzo różne).	możliwość strzelania i ściągania, odkrycie przez uczniów reguł tworzenia zadań, metoda polegająca na wykazaniu się myśleniem odtwórczym, nie dająca możliwości własnego wkładu, kreatywności.

Rodzaje kontroli:

1. wstępna,

2. bieżąca (błyskawiczne, szybkie wychwycenie luk w wiedzy uczniów i ich wypełnianie),

3. sumująca:

1. okresowa,

2. końcowa.

Funkcje kontroli:

1. dydaktyczna - kontrola pozwala na uzupełnianie luk w wiedzy uczniów,

2. metodyczna - kontrola ma dawać nauczycielowi sprawdzenie jakości jego nauczania i dawać podstawę do podtrzymywania lub zmiany systemu,

3. wychowawcza - potrzeba systematycznej nauki,

4. motywacyjna - motywuje do nauki,

5. koordynująca - koordynuje przebieg procesu dydaktycznego w całości,

6. selekcyjna - daje możliwość określenia miejsca dziecka w klasie (mniej/bardziej zdolnego).

OCENA - sąd wartościujący.

OCENA SZKOLNA - sąd wartościujący odnoszący się do poziomu wiadomości i umiejętności uczniów; formułuje go zasadniczo nauczyciel w odniesieniu do wymagań programowych.

Formy oceny:

1. stopień szkolny - zamiana oceny na jakiś rodzaj symbolu (cyfrę, literę); do niego powinien być dołączony komentarz,

2. komentarz opisowy,

3. ocena opisowa,

4. ocena graficzna,

5. gest, wyraz twarzy.

32

---