DYDAKTYKA - WYKŁADY

• uczenie się dotyczy jednej osoby natomiast w nauczaniu musi być osoba nauczająca

• uczenie może odbywać się bez nauczania ( samodzielna nauka z książki )

• nauczanie nie może się odbywać bez uczenia

• wykształcony jest ten , który posiada 3 sfery : poznawczą , emocjonalną i psychomotoryczną

• dydaktyka wf dotyczy nauczania psychomotoryki

Czynności ruchowe - wszelki rodzaj czynności jakie człowiek wykonuje ( chodzenie , bieganie , praca ) .

Czynności sportowe - wąska grupa czynności sportowych w danej dyscyplinie .

Uczenie się czynności ruchowych - to zmysłowe odbieranie od otoczenia i przetwarzanie umysłowe informacji dotyczącej nie znanej dotąd czynności ruchowej ( poprzez wzrok , słuch) a następnie wykonanie czynności za pomocą systemu motorycznego oraz sprawdzenie skuteczności tej czynności w różnych sytuacjach otoczenia .

Nauczanie czynności ruchowych - to wymiana informacji między nauczycielem a uczniem ; rezultatem tej wymiany są względnie trwałe zmiany w zachowaniu się ruchowym ucznia .

( względnie trwały proces bo możliwy do korygowania błędów ) .

Na postępy w ruchowym uczeniu się człowieka istotny wpływ mają jego :

• stan emocjonalny

• możliwości poznawcze ( różne w różnym wieku , ze względu na posiadany wzrok , słuch )

• stan rozwoju fizycznego ( dojrzewanie , rozwój - złoty wiek motoryczności , dojrzewanie )

• sytuacja społeczna ( liderzy w grupie i ci ostatni )

Stany emocjonalne - filtr przez który przechodzą informacje :

• nastawienia - to gotowość czynnościowa do odbierania informacji z zewnątrz ( z otoczenia )

• motywacje - łączą się z dążeniem organizmu do zredukowania różnic między stanem aktualnym a celem , który chcemy osiągnąć

1. wewnętrzna

2. zewnętrzna - nagroda która jest wzmacniana - za kolejne miejsce coraz większa nagroda

• lęk - w uczeniu się czynności ruchowych stany lękowe odgrywają ważną rolę , mogą bowiem zakłócić a niekiedy wręcz uniemożliwić realizację procesu nauczania ( nie likwidujemy lęku tylko go zmniejszamy gdyż likwidując lęk narażamy na niebezpieczeństwo )

• uczucia - przeżycia subiektywne związane z procesem uczenia się i nauczania ( nie lubiąc nauczyciela nie lubimy przedmiotu )

Uproszczony model procesu nauczania i uczenia się w ujęciu etapowym :

1. ustalenie celu nauczania , uczenia się ( nastawienia , motywacje )

2. tworzenie wyobrażenia motorycznego ( postrzeganie )

3. działanie praktyczne ( próby wykonania czynności )

4. kontrola , ocena , samoocena ( porównanie wyniku z celem ) .

Sprawność Prawa Yerkesa-Dodsona

działania

Liczba dobrze duża

wykonanych

zadań

średnia

mała

niska średnia dość d duża b duża natężenie

motywacji

Sprawność działania

wysoka

łatwe

średnie

trudne

niska

b niski niski średni d duży duży b duży poziom

motywacji

Czynnościowa klasyfikacja receptorów ( według SHERRINGTONA za ALTMANEM

( 1970 ) :

Receptory wewnętrzne informujące o zjawiskach wewnątrzustrojowych :

• trzewne

• bólowe ( nocyceptywne )

• wewnątrzmózgowe

Receptory relacyjne informujące o zjawiskach zewnętrznych :

• ułożenia ( posturalne ) :

• przedsionkowe : znajdują się w uchu wewnętrznym , odpowiedzialne za zachowanie równowagi

• kinestetyczne ( czucia głębokiego , czucia kinestetycznego , proprioreceptory ) - znajdują się w mięśniach , ścięgnach , stawach , informują o położeniu poszczególnych części ciałą względem otoczenia

• eksteroreceptory :

• dotykowe - ważne u osób niewidomych , asekuracja , podtrzymywanie , czucie wody

• temperatury - nie wykorzystywane w wychowaniu fizycznym

• smakowe - nie wykorzystywane w wychowaniu fizycznym

• teleceptory :

• węchowe - nie wykorzystywane w wychowaniu fizycznym

• słuchowe - słowo , mowa

• wzrokowe - pokaz

Ogólne kryteria sprawnego przekazu informacji :

• semantyka - dotyczy sensu znaków używanych do porozumiewania się a szczególnie znaczenia słów ( zrozumiałość mowy zarówno dla nauczyciela jak i ucznia )

• syntaktyka - budowa zdania czy szeregu zdań musi być zbliżona do struktury czynności ruchowej ( poprawny opis dotyczący pokazu )

• pragmatyka - opis i instrukcja słowna powinna być możliwa do wykonania w praktyce

Zwięzłość mowy - przekaż tylko tyle i tylko takie informacje , które są niezbędne

Sekwencja sensomotoryczna - najmniejsza cząstka ruchu zawarta pomiędzy jedną a drugą decyzją ruchu ( 1 sekwencja - zgiąć rękę ; 2 sekwencje - zgiąć rękę , nawrócić dłoń )

Bank pamięci ruchowej - im więcej zapamiętanych ruchów tym szybciej uczy się nowych ruchów

Język gestów :

• jako wspomaganie informacji - mowa ciała , mimika , gesty , które nie mogą zakłócić informacji , uwagi słuchaczy , ruchy delikatne , wolne przesuwanie się

• jako przekaz informacji - w trakcie wykonywania ruchów pokazujemy na brodę , nogi itp. ; w grach zespołowych gesty - informacje taktyczne , szybkie informacje

• synchroniczna - w trakcie wykonywania ruchu informacja zwięzła , krótka

• natychmiastowa - natychmiast po wykonaniu ćwiczenia np. po skoku przez skrzynię

• niezwłoczna - do 40 sekund po wykonaniu skoku przez skrzynię i podejściu ucznia do nauczyciela

Funkcje pokazu :

• motywująca - pokaz z dużą perfekcją ruchów

• funkcja dydaktyczna :

• obserwowana czynność powinna być tak zorganizowana aby wszyscy uczniowie mogli dokładnie obejrzeć demonstrowaną czynność ( w kilku płaszczyznach np. ruch ręki do kraula widziany z przodu i z boku )

• pokaz powinien być poprzedzony słowem ( zwrócić uwagę w trakcie pokazu na ...)

• należy stosować wzmocnienie słowne w czasie pokazu ( opis faz jednym słowem : zgięcie , pociągnięcie itp. ; teraz )

• pokazywana czynność powinna charakteryzować się właściwą organizacją materiału ( sekwencji ) zgodnie z kolejnością sekwencji w czasie ruchu

• pokaz powinien ujmować możliwie małą ilość informacji w możliwie długim czasie ( spowolnienie )

• przy stosowaniu pokazu w terenie należy uwzględnić istniejące w danym momencie warunki naturalne ( np. wiatr , , śnieg , deszcz , słońce , nachylenie terenu i wiele innych )

• pokaz powinien być dostosowany do możliwości psychofizycznych uczniów

Największą wartość dydaktyczną ma ta forma pokazu , której przedmiotem są zjawiska i procesy występujące w ich naturalnym otoczeniu ( np. pokaz w wodzie gdy nauczyciel i uczniowie znajdują się w wodzie ) .

Etapy rozwoju techniki sportowej :

• elementarna - z grubsza ( włóż rękę do wody przeciągnij pod wodą i wyjmij z tyłu )

• standardowa - prawidłowa ( włóż rękę do wody ugnij w stawie łokciowym , wyjmij przy biodrze ) małe dawki informacji , poprawiamy technikę elementarną , do tego etapu uczymy na lekcji wf

• indywidualna

• mistrzowska

• model matematycznej techniki sportowej

Metoda prób i błędów :

• źle : przez mięśnie do głowy

• dobrze : uczeń wie jak to zrobić ale ćwiczy i odbiera z mięśni informacje w ruchu

Uproszczony schemat działań nauczycielskich w procesie uczenia się i nauczania czynności ruchowych :

Pokaz motywujący

opis celu działania pokaz sekwencji podstawowych

( chce , wie czemu to działa ) ( sekwencje sensomotoryczne łączą

się w sekwencje węzłowe )

fazy ruchu

próba właściwego wykonania

wyjaśnienie zasad działania

pokaz kolejnych sekwencji

ćwiczenia służące zbieraniu

informacji kinestetycznej

( metoda prób i błędów )

wyjaśnienie składowych elementów

( szczegóły )

pokaz rytmu i tempa ruchów

tempo - ilość ruchów w czasie

• ilość cykli ruchowych na dystansie

rytm - szybkość poszczególnych części ruchu

np. w pływaniu szybkość faz głównej i przygotowawczej

próba wykonania całości

( w detalach )

Wyobrażenia motoryczne i ich rola w nauczaniu czynności ruchowych :

Formy wyobraźni :

• mimowolna :

• 
  marzenia senne

• 
  półsen charakterystyczne dla dzieci

• stany drzemania

• dowolna ( kierowana ) :

• nowe obrazy powstają w wyniku specjalnego zamiaru stworzenia czegoś określonego ( tworzenie obrazów w związku z podstawowym zadaniem ) stawiamy cel ale nie mówimy w jaki sposób np. zjedz na nartach w dół wykonując jak najmniej skrętów - w wyobraźni ucznia powstaje plan działania

• odtwórcza

• zbiór przypadków wyobrażanie sobie przedmiotów i zjawisk bez aktualnych podniet zmysłowych

• wierny obraz dawniej spostrzeganego przedmiotu

• twórcza ( wytwórcza )

• uprzytomnienie sobie rzeczy uprzednio nie widzianych , nie słyszanych , nie dotykanych

• antycypacja przyszłości( rozwiązanie dla dziecka wcześniej nie znane )

Wyobrażenie motoryczne :

• jest procesem psychologicznym

• jest to proces łączący komponenty kinestetyczne ze strukturą ruchu przestrzenno - czasową oraz wiedzą

• jest wewnętrznym obrazem konkretnych ruchów , zmysłowym ich poznawaniem , które łączy się z poznaniem umysłowym

Motto :

Nie można wykonać świadomie złożonego ruchu jeśli się go sobie uprzednio nie wyobrazi

( Puni A. C. 1975 )

Funkcje wyobrażeń motorycznych w uczeniu się motorycznym :

• funkcja programująca - umysłowy obraz czynności ruchowej

wyobrażenie celu wyobrażenie programu

• funkcja trenująca - trening mentalny

• funkcja regulująca - kontrola i korekta w czasie wykonywania czynności w praktyce - samoregulacja

Funkcja programująca :

Zostaje spełniona wówczas , kiedy uczeń wyobraża sobie cel i sposób realizacji podjętego działania , czyli tworzy sobie :

umysłowy obraz czynności ruchowej

wyobrażenie ostatecznego wyobrażenie działań niezbędnych

celu działania do realizacji czynności

= GOAL = = SUB - GOAL =

zbieranie informacji werbalnych algorytm elementarnych ruchów

wizualnych i kinestetycznych ( sekwencje ruchowe )

konfrontowanie tych informacji

z zawartymi już w pamięci motorycznej

przetworzenie tych informacji ogólne dane o rytmie ruchów

w ogólny schemat działania i ich wzajemnym powiązaniu

= GOAL = = SUB - GOAL =

Sposoby kształtowania : Tworzenie umysłowego

wyobrażenia celu : programu czynności :

rysowanie czynności ruchowej opisywanie słowne ( werbalizacja ,

opisywanie słowem mowa wewnętrzna )

oglądanie filmów prezentowanie określonych obrazów

pokaz nauczyciela

film , przeźrocza

Szczególne znaczenie w tworzeniu Wyobrażenie programu działania nie daje

wyobrażenia mają słowne objaśnienia stuprocentowej pewności sukcesu w

podawane w czasie wykonywania realizacji zadania , ale daje większe szanse

ćwiczeń ( szybka informacja ) temu , kto taki umysłowy model czynności

posiada

Funkcja trenująca :

Oparta jest na mechanizmach ideomotorycznych i wegetatywnych ( regulacja tętna przez myślenie o biegu - podnoszone tętno )

Ideomotoryka - zjawisko , w którym wyobrażenie ruchu jest czynnikiem wywołującym ten ruch .

Proces wyobrażenia ruchu przed ich wykonaniem charakteryzuje się swoistym : ELEKTROENCEFALOGRAFICZNYM i ELEKTROMIOGRAFICZNYM obrazem bioelektrycznej aktywności oraz łączy się z wyraźnymi reakcjami wegetatywnymi .

Trening mentalny - polega na systematycznym intensywnym myślowym wyobrażeniu przebiegu czynności ruchowej , bez równoczesnego praktycznego działania .

Ze względu na małą intensywność nie wywołują one samego ruchu , lecz już określają jego :

• strukturę

• kształt

• amplitudę

• szybkość i intensywność

• rytm i tempo

Trenująca rola przejawia się przede wszystkim w opanowaniu przestrzennych parametrów ruchu , później czasowych , najmniej siłowych .

Funkcja regulująca :

Wyraża się w możliwościach kontroli i korekty w czasie wykonywania czynności zarówno w praktyce jak i wyobrażenie sobie sposobu wykonywania tej czynności .

Funkcja regulująca winna być wykorzystana w rozwoju dowolnej samoregulacji :

• w nauczaniu ćwiczeń ruchowych

• w trakcie taktycznego przygotowania ( działanie przeciwników , partnerów , własne )

• w trakcie przygotowania wolicjonalnego ( rozwijanie samoregulacji niesprzyjających wewnętrznych stanów organizmu )

Samoregulacja - przyjmuje postać czynności umysłowych i mowy wewnętrznej ale wymaga również wzmacniania zewnętrznego - samooceny w mowie zewnętrznej .

Doskonalenie wyobrażenia motorycznego przez świadome powiązanie danych spostrzeżeniowych z danymi poznawczymi przetwarzanych informacji :

• obserwujemy czynność ruchową

• zamykamy oczy i próbujemy wyobrazić sobie to co dostrzegliśmy

• próbujemy to co dostrzeżone i wyobrażone przetworzyć w działanie

• oceniamy samego siebie

• jeszcze raz oglądamy pokaz

• dostrzegamy swoje błędy

• jeszcze raz wyobrażamy sobie czynność ruchową

• ponownie wykonujemy

• opowiadamy sobie słowami czynność ruchową

Sytuacje trudne w wychowaniu fizycznym :

Sytuacją - człowieka będziemy nazywali układ jego wzajemnych stosunków z innymi elementami jego środowiska w określonym momencie czasu ( T. Tomaszewski 1982 )

Podstawowe elementy sytuacji zadaniowej :

• wartości ( zadania )

• warunki ( możliwości )

• czynności ( metody )

• podmiot ( wykonawca )

Sytuacja optymalna ( cel - to co chcemy osiągnąć w sposób

bardzo dobry np. jeździć na rowerze )

Sytuacja normalna ( już umiemy wsiadać i jeździć na rowerze)

zakłócenia

Sytuacja trudna

• deprywacja - powstaje kiedy uczeń pozbawiony jest czegoś co jest potrzebne do normalnego życia i funkcjonowania , niezaspokojone potrzeby ( np. dziecko głodne , chce mu się pić , jest duszno , sytuacja izolacji społecznej w klasie - niechciane dziecko w danej grupie , niepowodzenia , pokrzywdzenia ) ; wydłuża się czas reakcji w deprywacji , zawężenie postrzegania , błędy w postrzeganiu , zawężenie pola świadomości

• przeciążenie - powstaje gdy zadanie stawiane przed dzieckiem jest na granicy możliwości jego sił fizycznych , umysłowych , wytrzymałości nerwowej ( np. człowiek słaby ma podnieść duży ciężar , słaby ruchowo ma wykonać skomplikowane ćwiczenia ) ; indywidualizacja zadań , ćwiczeń ( nauczanie programowane ) , stawianie 1 zadania w 3 wersjach

• utrudnienie - powstaje wówczas kiedy występuje możliwość zmniejszenia wykonania zadania na skutek pojawienia się elementów zbędnych lub brak jest elementów potrzebnych ( przeszkody , braki ) np. jazda bez gogli gdy sypie śnieg

• konflikt - powstaje wówczas kiedy uczeń znajduje się w polu działania sił przeciwstawnych np. w sytuacji współzawodnictwa wykonujemy jakąś czynność ruchową jak najszybciej a nie uczymy się wykonywać jej poprawnie np. w wyścigach rzędów ; sprzedaż samochodu ( kupujący - sprzedający )

• zagrożenie - kiedy w umyśle ucznia powstaje myśl że zostaje naruszona jego wartość ceniona , że istnieje zagrożenie jego zdrowia , życia , własności , pozycji , dobrego imienia , wartości .

Prospekcyjna definicja transferu - wpływ uczenia się zachodzącego aktualnie na przyszły proces uczenia się oraz na naszą zdolność przechowywania w pamięci tego , czego uczymy się obecnie i czego uczyliśmy się wcześniej ( Ch. Galloway 1988 )

• spojrzenie w przód : co robisz dzisiaj ma wpływ na jutro , pojutrze , kiedyś .

Retrospekcyjna definicja transferu - przeniesienie się wprawy z uprzednio uprawianej czynności na uczenie się nowego materiału ( W. Budoholska 1970)

• to co robisz dzisiaj to ma na to wpływ co robiłeś wczoraj , przedwczoraj , kiedyś .

Transfer

( w sferze psychomotorycznej , poznawczej , emocjonalnej )

pozytywny negatywny

pionowy poziomy pionowy poziomy

specyficzny niespecyficzny specyficzny niespecyficzny

ogólny ogólny

p p p p p p p p

l r l r l r l r

a z a z a z a z

n y n y n y n y

o p o p o p o p

w a w a w a w a

a d a d a d a d

n k n k n k n k

y o y o y o y o

w w w w

y y y y

hamowanie proaktywne

• specyficzny - bezpośrednie przenoszenie się wprawy z jednej czynności na drugą np. rzut piłeczką palantową pozytywnie transferuje na rzut oszczepem czy rzut na bramkę w piłce ręcznej

• specyficzny negatywny - pływanie wpływa negatywnie na jazdę na nartach - inna charakterystyka ruchu ( stawy skokowe zablokowane w bucie narciarskim a pracujące w pływaniu )

Przykładowe wykorzystania wiedzy w transferze niespecyficznym w dydaktyce ogólnej ( reguły i zasady )

W nauczaniu należy :

• przechodzić od tego co bliższe do tego co dalsze

• przechodzić od tego co jest dla ucznia łatwiejsze do tego co trudniejsze

• przechodzić od tego co znana do tego co nie znane i nowe

Przykładowe wykorzystanie wiedzy w transferze niespecyficznym w metodyce narciarstwa zjazdowego ( wskazania dla nauczyciela ) :

• nauczaj od skrętów wolnych do szybkich

• nauczaj od skrętów długich do krótkich

• nauczaj najpierw ześlizgu a następnie jazdy na krawędziach

• nauczaj najpierw hamowania a następnie przyspieszania

Wybrane czynniki wpływające na kierunek i wielkość transferu :

podobieństwo materiałów

( poprzedniego i aktualnie nauczanego )

stopień opanowania materiałów

( poprzedniego i aktualnie nauczanego )

stopień trudności materiałów

( poprzedniego i aktualnie nauczanego )

różnorodność zadań poprzedzających

zadanie aktualnie rozwiązywane

Transfer czas dzielący materiały poprzedni Transfer

pozytywny i aktualnie nauczany negatywny

konstrukcja programu nauczania

( nauczanie programowane )

nauczanie grupowe czy indywidualne

poziom integracji i temperament

motywacja

Retroaktywne hamowanie lub ułatwianie w uczeniu się i nauczaniu czynności ruchowych :

-

lub

+

Nauczanie programowane :

• programowe - według określonego programu

• programowane - metoda nauczania

Ogólne właściwości charakteryzujące nauczanie programowane :

• materiał nauczania jest określany powiązane ze sobą merytorycznie dawki ( porcje )

• uczeń może przejść do następnej ramki dopiero po uprzednim opanowaniu treści z ramki poprzedniej

• każda odpowiedź jest natychmiast sprawdzana przez porównanie z odpowiedzią poprawną podaną w programie

• tempo oraz treść uczenia się są dostosowane do indywidualnych możliwości każdego ucznia

• tekst programowany powstaje przy ścisłym współudziale reprezentacji uczniów

• ekspozycja programu następuje przy użyciu podręczników programowanych , kaset , filmów itp.

Zasady nauczania programowanego w układzie liniowym ( wg Skinera ) :

1. zasada małych kroków

2. zasada natychmiastowego potwierdzania odpowiedzi

3. zasada indywidualizacji tempa uczenia się

4. zasada stopniowania trudności

5. zasada zróżnicowanego utrwalania wiadomości

6. zasada ujednoliconego toku uczenia się instrumentalnego

Nauczyciel wf - cechy i przymioty nauczyciela :

• empatia - wczuwanie się w sytuację drugiej osoby

• spolegliwość - ten na którym można polegać

• opiekuńczość

• racjonalne myślenie

• kompetentność w profesji

• optymizm pedagogiczny

• odpowiedzialność

• partnerski stosunek do uczniów

• kultura osobista

1

Uczenie się i nauczanie czynności ruchowej

Uczenie się i nauczanie innych czynności ruchowych

Przerwa

interpolacyjna

Pomiar efektów uczenia się czynności ruchowej - początkowej

Hamowanie retroaktywne

Retroaktywne ułatwianie

---