Bank
jest to przedsiębiorstwo ,które przejmuje szereg czynności finansowych z jedn. Gospodarczych i gospodarstw domowych
( np. przeds. Może zamiast wielu należności- może posiadać tylko środki na rachunku bankowym , banki przejmują należności od przedsiębiorstw i dają do dyspozycji gotówkę, poprzez wykup weksli, przyjmują wkłady i udzielają kredytów, banki oferują również szereg czynności usługowych, jak przejęcie emisji papierów wart., sprzedaż weksli, obligacji skarbowych, pobieranie odsetek , dywidend należnych danym podmiotom)
instytucja do transformacji ryzyka oraz terminu przy przyjmowaniu wkładów oraz udzielaniu kredytów ( bank występuje jako pośrednik , który udziela kredytu długoterminowego na bazie krótkoterminowych wkładów- zachodzi tu transformacja terminowa- jedne podm. dokonują wkładów na dogodne terminy, a jednocześnie inne uzyskują kredyty, transformacja ryzyka- zapewnienie pewności wkładu ,polega na przekazaniu niewykorzystanych środków do banku, udzielającego pożyczek, w odróżnieniu od udzieleniu samodzielnej pożyczki, związanej z dużym ryzykiem
system bankowy, rodzaje banków
określony przez prawo handlowe, na jego strukturę wpływają dwa czynniki: wyodrębnienie się banków emisyjnych i uniwersalizm( dokonywanie przez jedna instytucje bankową wszystkich czynności bankowych) w działalności banków operacyjnych., funkcje:
-kreowanie przez bank emisyjny pieniądza jako ostatecznego środka zapłaty
-kreowanie przez banki operacyjne pieniądza jako środka płatniczego
zaspokajanie zapotrzebowania na pieniądz za pomocą kredytu
-pośredniczenie między posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami
Podstawowe grupy banków:
banki centralne- powstałe na bazie banków emisyjnych, b. Państwowe, które równocześnie spełniają funkcje banku emisyjnego, gospodarki narodowej i banku państwa, banku banków, są zawsze wypłacalny, ze wzg. na emisje pieniądza.
Jako bank banków jest bankiem rezerwowym dla b.komercyjnych , tworzy on dwa rodzaje pieniądza: żyworowy- centralny pieniądz rezerwowy, banknot , jako centralny pieniądz gotówkowy. Ponadto reguluje cyrkulacje emitowanego pieniądza ( gotówkowego i żyworowego), reguluje wielkość pieniądza bankowego, tworzonego przez banki operacyjne, reguluje płynność całego systemu bankowego, kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne
Jako bank gospodarki narodowej jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego , z drugiej strony- bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty krajowej, a także oddziaływanie na gospodarkę narodową , żeby występował stały rozwój, wzrost dochodu narodowego i spadek bezrobocia.
Pełniąc funkcję banku państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych , realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczeniem w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywaniem rezerw międzynarodowych środków pieniężnych .
2.banki operacyjne-( komercyjne), z jednej strony banki te świadczą określone usługi ,niezbędne z punktu widzenia społecznego ( np. obsługa obrotu i bezgotówkowego), z drugiej zaś są przedsiębiorstwami , których celem powinno być osiągnięcie zysku. Cel działania banku komercyjnego można określić jako dążenie do zaspokojenia potrzeb podmiotów gospodarujących w zakresie usług bankowych i równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku. Realizacja tego celu natrafiła na ograniczenia wynikające z konieczności zachowania płynności ( zdolności do nieograniczonej wypłacalności ), przestrzegania przepisów finansowych i rozliczeniowych ustalonych przez rząd, takiego działania , które zapewniałoby zaufanie do banku i zapobiegało nagłym wycofywaniem wkładów.
3.banki specjalne-to banki, które zajmują się koncentracją środków dla finansowania inwestycji, kapitały te mobilizowane są nie tylko przez wkłady klientów, ale także dzięki emisji ii sprzedaży własnych obligacji bądź przyjmowaniu lokat innych banków czy budżetu. Specjalizacja banków może być:
a.operacyjna- podział na banki kredytu krótko i długoterminowego
b.funkcjonalna- banki finansujące eksploatację i inwestycje
c.terytorialna- banki ogólnokrajowe i regionalne
d.branżowa- banki przemysłowe,rolne, melioracyjne, handlu zagranicznego, budowlane,itp.
e.banki hipoteczne- ich akcje znajdują się na ogół w posiadaniu banków uniwersalnych ,a co za tym idzie, choć są prawnie wyodrębnione ,wchodzą w skład koncernów bankowych, zajmują się udzielaniem pożyczek, zabezpieczonych na hipotece nieruchomości . Środki na udzielanie kredytów pod zastaw ziemi lub nieruchomości banki te mobilizują w drodze sprzedaży tzw. Listów zastawnych , których zabezpieczeniem jest zastawiona ziemia.
f.banki komunalne, instytucje kredytu ratalnego, itp.
4.spółdzielnie kredytowe- są to instytucje drobnego kredytu,, zorganizowane na zasadach spółdzielczych , polegających na powiązaniu kredytobiorców -członków spółdzielni solidarną odpowiedzialnością materialną za działalność danej spółdzielni. Obecnie spółdzielnie redytowe są bankami uniwersalnymi i ze względu na konkurencję rozszerzyły krąg klientów poza obręb własnych członków . w tej sytuacji zadaniem sp.jest optymalne zaopatrywanie członków w usługi finansowe , ale równocześnie obsługa osób nie należących do sp.Sp.mają możliwość dokonywania promocji usług i doradztwa dla swoich członków w usługi , natomiast dzięki współpracy z innymi bankami zrzeszającymi mogąświadczyć swoim członkom i klientom wszystkie usługi charakterystyczne dla banków uniwersalnych , zwłaszcza w zakresie realizacji bezgotówkowego obrotu płatniczego , kredytowych transakcji konsorcjów bankowych , transakcji papierami wartościowymi oraz t.zagranicznych
5.kasy oszczędnościowe- ich zadaniem jest ścisłe powiązanie działalności tych instytucji z potrzebami drobnych wytwórców i gospodarstw domowych , a także samorządów .Równocześnie muszą to być jednostki rentowne, zainteresowane wynikami swej działalności.
Podstawowe założenia organizacji systemu kas oszczędnościowych:
-są samodzielnymi bankami uniwersalnymi,
-ich organem założycielskim są samorządy lokalne , one ustalają statut, wybierają radę kasy
-rada , złożona z przedstawicieli samorządu oraz w części z pracowników kasy, wybiera zarząd kasy, ustala główne warunki jej działalności oraz decyduje o otwarciu oddziałów
-zarząd prowadzi bieżącą dział.kasy
-kasy prowadzą dział.banku uniwersalnego, tzn.gromadzą oszczędności oraz udzielają kredytu dla drobnych przedsiębiorców i gospodarstw domowych, a także udzielają kredytu samorządowi i częściowo przeznaczają zysk do kasy gminy
-nadzór nad kasami sprawuje lokalna władza wykonawcza , nadzór bankowy sprawowany jest, natomiast, przez bank centralny lub odpowiedni urząd państwowy
- centralami finansowymi kas są banki komunalne , do których funkcji należy obsługa kredytu żyrowego , udzielanie kredytu kasom, obsługa kredytów konsorcjonalnych dla samorządów oraz obsługa emisji obligacji
6. budowlane kasy oszczędnościowe- udzielają kredytów na budownictwo mieszkaniowe. Ich działalność polega na przyjmowaniu wkładów oprocentowanych poniżej rynkowego takich lokat terminowych , a następnie udzielaniu oszczędzającym kredytów oprocentowanych poniżej stopy rynkowej, w wielkości kilkakrotnie przekraczającej nagromadzony wkład. Na ogół są one powiązane organizacyjnie z systemem kas oszczędnościowych i banków komunalnych.
INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA BANKU CENTRALNEGO
Bank centralny zestawia plan pieniężny dla całego systemu bankowego oraz określa globalna wielkość kredytów , które mogą być udzielone całej gospodarce i ewentualnie selektywnie określa cele. Ponadto bank ten pośrednio wpływa na działalność banków poprzez stopę procentową , wielkość udzielonych kredytów refinansowych, a także stopę obowiązkowej rezerwy
W systemie bankowym:
-wielkość podaży pieniądza bankowego kreowanego przez banki komercyjne zależy od zdolności podmiotów gospodarczych do tworzenia oszczędności w pieniądzu krajowym
-istnieją potencjalne szanse na skuteczną kontrolę podaży pieniądza , ponieważ sam mechanizm kreacji pieniądza sprzyja dostosowaniu rozmiarów obiegu pieniężnego do wielkości dochodu narodowego
Bank centralny działa w stosunku do banków w dwojaki sposób:
1.jako jednostka zwierzchnia , upoważniona przez państwo do wydawania rozkazów i nakazów, które mogą być przeprowadzone za pomocą środków przymusu, do tej grupy działań należą takie czynności jak ustalenie stopy rezerwy obowiązkowej czy ustalenie limitu (plafonu) wzrostu akcji kredytowej banków komercyjnych
2.jako podmiot gospodarczy , składający propozycje dokonania transakcji na tyle korzystnych ,ażeby banki dobrowolnie skorzystały z tej okazji ( interwencja rynkowa), do tej grupy należy polityka redyskontowa, lombardowa, kursowa oraz otwartego rynku
zdolność kredytowa banków operacyjnych- jest to maksymalny poziom kredytów , do którego bank operacyjny może udzielać bez obawy utracenia płynności . Wypłacalność (płynność) banków operacyjnych jest zabezpieczana odpowiednimi rezerwami pieniężnymi , czyli stanem gotówki w kasie banku oraz stanem wkładów na rachunku danego banku w banku centralnym . Rezerwy te są przeznaczone na pokrycie wpłat gotówkowych klientów danego banku.
Stopa obowiązkowej stopy rezerwy- ponieważ wypłaty gotówki stanowią zawsze tylko ograniczony procent ogółu wypłat, rezerwy mogą stanowić jedynie określony procent wkładów bankowych, zależność ta została wykorzystana do odziaływania na zdolność kredytową banków komercyjnych. Można mianowicie ustalić , a następnie odpowiednio zmienić , wzajemny stosunek minimalnego salda na rachunku banku operacyjnego w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych przez bank komercyjny. Im wyższy musi być stosunek środków banku operacyjnego zablokowanych w banku centralnym do stanu wkładów w danym banku , tym mniejsza jest zdolność kreowania kredytu przez bank operacyjny, wprowadzenie stopy obowiązkowej rezerwy ma na celu: stworzenie instrumentu umożliwiającego regulowanie potencjału kredytowego banków operacyjnych i ustalenie dodatkowego zabezpieczenia płynności banków operacyjnych
Zdolność kreowania pieniądza bankowego przez banki zależy od posiadanych przez nie rezerw w pieniądzu banku centralnego w stosunku do poziomu minimalnej rezerwy. I tak:
-podwyższenie stopy min rezerwy ogranicza zdolność ekspansji kredytowej banków
-zmniejszenie jej zwiększa możliwość kreacji kredytu przez banki
Rezerwa obowiązkowa- ze względu na to ,że na ogół nie jest oprocentowana- jest faktycznie formą podatku, który muszą zapłacić banki komercyjne na rzecz banku centralnego ( pośrednio jest to dochód budżetu państwa).
Przy ustaleniu wielkości stopy obowiązkowej rezerwy mogą być stosowane różne stopy procentowe, w zależności od rodzaju wkładu. Zróżnicowanie może zależeć od:
-terminów zobowiązań ( czy wkłady a vista czy terminowe)
-osoby właściciela ( wkłady osób fizycznych o charakterze oszczędności czy wkłady osób prawnych)
-wielkości wkładu ( zwłaszcza a vista)
miejsca zamieszkania tych, którzy mają wkłady w banku
Wyższa stopa jest na ogół ustalana od wkładów a vista ( związana z wyższym ryzykiem banku komercyjnego).
Bank centralny interweniuje na rynku pieniężnym przez:
1.operacje otwartego rynku
polityka otwartego rynku polega na tym, że bank centralny upoważniony jest do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych. Są to przede wszystkim weksle skarbowe. Bank centralny zakupuje te papiery według stopy zakupu, a sprzedaje według stopy sprzedaży ( doręczenie). Zakup papierów wart.z jedej strony powiększa aktywa banku centralnego, z drugiej zaś zwiększa obieg pieniądza . Natomiast sprzedaż z własnego portfela przez bc zmniejsza aktywa banku i działa restrykcyjnie -zmniejsza obieg pieniężny.
Bc może połączyć operację zakupu papierów z uzgodnieniem warunków odkupienia w określonym terminie .Są to operacje zbliżone do kredytu lombardowego , związane na okres 1-2 miesięcy .Podobne operacje są dokonywane z wekslami, pod warunkiem ich wykupu w ciągu 10-12 dni.
W ramach polityki otwartego rynku banki centralne prowadzą operacje dewizowe typu swap, polegające na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie , po uzgodnionym kursie do tego samego partnera . w ten sposób bc stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na czas operacji swap( przy kupnie), a w przypadku sprzedaży - udziela swego pieniądza bankom operacyjnym. Polityka otwartego rynku wykorzystuje zarówno cenę sprzedaży i kupna papierów wartościowych , jak i wielkość sprzedanych ( kupionych) pap.wart., czy dewiz. Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wtedy, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny , który będzie mógł zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez bank centralny lub odstąpić je temu bankowi.
2.polityka redyskontowa ( refinansowa)
refinansowanie banków polega na udzielaniu kredytów przez bank centralny pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa . Podstawowe formy refinansowania banków to: redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki operacyjne, kredyt pod zastaw papierów wart.
Polityka redyskontowa jest prowadzona za pomocą :
stopy redyskontowej- powinna być nieco niższa niż stopa, która się kształtuje na rynku pieniężnym. Ma to na celu m.in. poparcie dla mniejszych i średnich jedn.gosp. , które w swojej działalności posługują się wekslem. Z drugiej strony podwyższenie lub obniżenie stopy redyskonta stanowi sygnał bc w kwestii intencji jego polityki pieniężnej. Podwyższenie wpływa pośrednio na wzrost kosztów kredytów udzielanych przez banki komercyjne. Oddziałuje restrykcyjnie na całość akcji kredytowej systemu bankowego. Obniżenie natomiast powinno działać jako bodziec w kierunku zwiększenia dział.kredytowej banków.
Kontyngentów redyskonta- są one instrumentem polityki pieniężnej bc, oddziałującym na podaż pieniądza, dla każdego banku komercyjnego istotny jest , z kolei, podział ogólnej sumy kontyngentu na poszczególne banki. Podstawą do ustalenia kontyngentu jest wielkość kapitału danego banku oraz struktura jego aktywów . Każdy bank może być pozbawiony prawa do redyskonta, bc nie ma obowiązku jego udzielenia
3.polityka procentowa
stopa % może być wykorzystana jako instrument polityki pieniężno-kredytowej , jeżeli będzie spełniała funkcję parametru zewn., branego pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych.
Urealnienie stopy procentowej- celem jest zmniejszenie popytu na pieniądz przez neutralizację pieniądza gorącego ( zamiana na wkłady terminowe) oraz ograniczenie akcji kredytowej. Podwyższenie oprocentowania wkładów w warunkach inflacji ma określone znaczenie socjalne, natomiast w mniejszym stopniu - ekonomiczne. Brak rynku kapitałowego i zasobnej warstwy średniej powoduje,że wysokie odsetki od wkładów nie są przeznaczane na zakup akcji, tylko na konsumpcję.
Stopa % powinna wynikać z podaży i popytu na rynku pieniężnym , musi być elementem konkurencji między bankami. Natomiast stopa banku centralnego powinna być stopą od kredytu ostatniej potrzeby, a więc powinna być najwyższa.
Kredyt lombardowy- jest wykorzystywany do finansowania banków, jeżeli powstaje wyjątkowo trudna sytuacja na rynku pieniężnym. udziela się go pod zastaw papierów wartościowych ( obligacje, weksle skarbowe, weksle przedsiębiorstw) na następujących warunkach:
-udziela się go w przypadku, gdy bank komercyjny ma trudności w utrzymaniu płynności
-powinien być spłacony w terminie 3 miesięcy
Reglamentacja kredytu refinansowego( lombardowego) przez bc może mieć charakter ilościowy -stosowana wówczas, gdy bc określa ogólną wysokość zarówno redyskonta weksli , jak i kredytu redyskontowego dla danego banku
Jakościowy- polega na stosowaniu przy udzielaniu kredytu warunków ograniczających jego wykorzystanie na określone cele, np. na kontraktację płodów rolnych
4.blokowanie depozytów
bc może udzielać bezpośredniego kredytu dla budżetu państwa na pokrycie przejściowego niedoboru środków ,ale nie deficytu budżetu, tj. na krótki czas i do wysokości , która powinna być określona ustawą . Długoterminowy deficyt powinien być pokryty oprocentowanymi obligacjami , a krótkoterm.- przez 3-miesięczne oprocentowane weksle skarbowe
Formy finansowania budżetu przez bank centralny:
a.finansowanie bezpośrednie ( kredyt na rachunku otwartym, zakup obligacji krótkoterminowych)
b.finansowanie pośrednie ( zakup obligacji skarbowych w trakcie operacji otwartego rynku, redyskonto weksli skarbowych, udzielenie kredytu pod zastaw państwowych papierów wartościowych )
Polityka restrykcyjna polega na:
-podwyższaniu stopy dyskontowej i lombardowej
-podwyższaniu stopy rezerw obowiązkowych
-sprzedaży papierów wartościowych w ramach polityki otwartego rynku
Działania te zmniejszają płynność instytucji bankowych
Polityka ekspansywna:
Bc obniża stopę redyskontową i lombardową , rezerwy obowiązkowej, - zwiększenie płynności= spadek stopy procentowej
Operacje bankowe:
a.operacje bierne- polegają na gromadzeniu wkładów i lokat , emitowaniu własnych papierów wartościowych, wykonywaniu czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banków
Bc w ramach tych operacji kreuje pieniądz w postaci kredytu i znaków pieniężnych
b.operacje czynne- banki wykorzystują zgromadzone środki , udzielając różnego rodzaju kredytów, lokując kapitały własne w korzystnych przedsięwzięciach
do operacji bankowych zalicza się także czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów oraz czynności ewidencyjno- rozliczeniowe, jak prowadzenie rachunków bankowych klientów i dokonywanie rozliczeń pieniężnych , a także różne czynności usługowe( pośredniczące)
Operacje bankowe, przykładowe:
-prowadzenie rachunków bankowych
-przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych
-udzielanie i zaciąganie kredytów i pożyczek pieniężnych
-wykonywanie operacji czekowych i wekslowych
-dokonywanie obrotu wartościami dewizowymi, prowadzenie obsługi finansowej obrotów zagranicą