• Prawo międzynarodowe

• Wykład 10 28.04.2008.

(Fragment wykładu w poprzednim pliku)

• Jurysdykcja wykonawcza

Należy postawić pytanie, czy państwo uprawnione jest do tego, by egzekwować ustanowione przez siebie prawo w stosunku do każdego, kogo to prawo dotyczy, innymi słowy - czy zakres jurysdykcji wykonawczej jest taki sam jak zakres jurysdykcji ustawodawczej? Jurysdykcja wykonawcza państwa ma co do zasady charakter ściśle terytorialny. Państwo X nie może wykonywać kompetencji wykonawczej na terytorium państwa Y o ile państwo Y na to się nie godzi.

Sprawa Eichmanna

SS-Obersturmbannführer Adolf Eichmann (szef oddziału IV-B-4 Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy) był odpowiedzialny za „stronę logistyczną” tzw. ostatecznego rozwiązanie kwestii żydowskiej w Europie.

Po zakończeniu II Wojny Światowej Eichmann zbiegł do Argentyny, gdzie pod przybranym nazwiskiem przebywał do 1960 roku. Wówczas został uprowadzony przez odział komandosów izraelskich i postawiony przed sądem tego drugiego państwa.

W związku z protestem władz argentyńskich (które o zdarzeniu dowiedziały się już po uprowadzeniu Eichmanna) Rada Bezpieczeństwa ONZ wydała dnia 15 czerwca 1960 roku rezolucję nr 138, w której stwierdzono, że [niezależnie od ciężaru zarzutów stawianych Eichmannowi] „akty tego rodzaju naruszają suwerenność państwową i mogą zagrażać bezpieczeństwu międzynarodowemu”.

Sprawa Alvareza

Alvarez był obywatelem Meksyku, podejrzanym o współudział w zabójstwie (w 1985 roku na terytorium Meksyku) amerykańskiego agenta Drug Enforcement Administration.

USA prowadziły z władzami Meksyku bezowocne negocjacje dotyczące sposobu prowadzenia postępowania w sprawie zbrodni, nie wystąpiły jednak z wnioskiem o wydanie Alvareza na podstawie obowiązującego między obu państwami traktatu o ekstradycji.

USA wynajęły niejakiego p. Sosa, byłego meksykańskiego policjanta, który porwał na terytorium Meksyku Alvareza i dostarczył go do Stanów Zjednoczonych. Spowodowało to liczne protesty państw regionu.

Przypadki wyrażania przez państwo wyżej wymienionej zgody są dosyć rzadkie.

“Ship-rider” agreements

Na podstawie umów międzynarodowych zawieranych przez Stany Zjednoczone z niektórymi państwami karaibskimi, okręty wojenne USA mogły wpływać na morza terytorialne tych państw, zatrzymywać i kontrolować statki zajmujące się np. nielegalnym handlem narkotykami.

• Jurysdykcja sądownicza

W przypadku jurysdykcji sądowniczej w dużym uproszczeniu można wyróżnić jej dwa rodzaje:

1. Jurysdykcja w sprawach karnych.

2. Jurysdykcja w sprawach cywilnych.

Ad. 1.) Jurysdykcja sądownicza jest w tym przypadku pochodną jurysdykcji ustawodawczej, tzn. o ile danemu państwu w danej sprawie przysługuje jurysdykcja ustawodawcza to ma ono również w tej sprawie jurysdykcję sądowniczą.

Ad. 2.) Kompetencja sądów do rozpoznawania spraw cywilnych jest w zasadzie swobodnie określana przez dane państwo. Teoretycznie umożliwia to sądom danego państwa orzekanie w sprawach cywilnych nawet wówczas, gdy nie istnieje żaden istotny związek między rozstrzyganą sprawą a tym państwem.

Amerykańska ustawa o roszczeniach cudzoziemców (Alien Tort Claim Act)

Na podstawie tego aktu prawnego sądy Stanów Zjednoczonych mogą orzekać w sprawach, w których cudzoziemiec występuje na drogę sądową domagając się odszkodowania w związku z czynem niedozwolonym, wyrządzonym z naruszeniem międzynarodowego prawa zwyczajowego lun traktatu, którego stroną są Stany Zjednoczone. Ustawa przyznaje sądom amerykańskim jurysdykcję nawet wówczas, gdy do zdarzenia naruszającego prawo międzynarodowe doszło poza terytorium Stanów Zjednoczonych, a pozwany nie jest obywatelem tego państwa, ani też nie ma tam miejsca zamieszkania (albo siedziby).

Najsłynniejszy przykład zastosowania ATCA związany jest ze sprawą:

Sprawa Filartiga v. Pena Irala 1984 roku (Sąd Okręgowy dla Nowego Jorku)

W 1978 roku syn jednego z paragwajskich dysydentów został na terytorium tegoż państwa porwany, a następnie zgładzony w trakcie tortur przez wysokiego urzędnika miejscowej policji. Dzięki temu, iż jeszcze tego samego roku sprawca wyjechał do Stanów Zjednoczonych, przebywająca tam rodzina zamordowanego złożyła przeciwko niemu pozew cywilny w miejscowym sądzie. Sąd zasądził od pozwanego wysokie odszkodowanie stwierdzając, że: „Akt tortur popełniony przez osobę działającą w charakterze urzędnika państwowego narusza powszechnie akceptowane normy prawa międzynarodowego dotyczące ochrony praw człowieka, niezależnie od obywatelstwa stron”.

Podkreślić należy, że zakres dopuszczalnego stosowania ATCA budzi istotne kontrowersje w Stanach Zjednoczonych.

Na gruncie prawa wspólnotowego osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego wyłącznie w przypadkach określonych w rozporządzeniu rady nr 44/2001.

Przykład zastosowania rozporządzenia nr 44/2001

Pan Z. (projektant kolekcji odzieżowych mieszkający w Łodzi) zawarł umowę z niemiecką firmą T-N (z siedzibą we Frankfurcie), której przedmiotem było przygotowanie i dostawa kolekcji strojów. Wartość dostawy ustalono na kwotę 100.000 EURO. Zgodnie z ustną umową stron, firma T-N wynajęła w Polsce spedytora, który swoim środkiem transportu odebrał towar od pana Z. w jego łódzkim studio.

Firma T-N zapłaciła jedynie 25.000 EURO; tłumacząc się problemami finansowymi odmówiła uiszczenia kwoty 75.000 EURO.

Z. może dochodzić swoich roszczeń kontraktowych od T-N przed sądem. Rodzi się pytanie o to, czy właściwy do rozpoznania sprawy będzie sąd polski, czy też niemiecki.

Odnieść należy się - w braku ustaleń umownych między stronami w tej mierze - do postanowień rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U.UE L z dnia 16 stycznia 2001 r.). Stanowi ono, co następuje:

Artykuł 3: „1. Osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego Państwa Członkowskiego tylko zgodnie z przepisami sekcji 2 - 7 niniejszego rozdziału”.

Artykuł 5: „Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego, może być pozwana w innym Państwie Członkowskim:

1) a) jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy - przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane;

b) w rozumieniu niniejszego przepisu - i o ile co innego nie zostało uzgodnione - miejscem wykonania zobowiązania jest:

- w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone;

- w przypadku świadczenia usług - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone;

c) jeśli lit. b) nie ma zastosowania, wówczas stosuje się lit. a) […]”

Zważywszy, że towar został dostarczony przez Z. podmiotowi wyznaczonemu przez T-N (tj. spedytorowi) w Łodzi, na podstawie art. 5 ust. 1 lit. (a) w zw. z lit. (b) tiret 1 rozporządzenia - sądy polskie są właściwe do orzekania w sprawie.

• Ograniczenia w zakresie kompetencji terytorialnej państwa

Przedstawione zostaną przykładowe rozwiązania takich sytuacji w których pełna i wyłączna kompetencja państwa na jego terytorium jest ograniczona.

• Nietykalność przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych. (Z podręcznika)

• Immunitet jurysdykcyjny przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych. (Z podręcznika)

• Immunitet suwerenny państwa.

Państwa są suwerennie równe a w związku z tym Par in Parem non habet imperium (równy wobec równego sobie nie może być władczy). W świetle PM państwo oraz jego organy wyłączone są spod władzy sądów innego państwa. Znaczy to, że powołanie się przez państwo X w toku postępowania toczącego się przed sądem państwa Y na immunitet jurysdykcyjny prowadzi do wyłączenia kompetencji sądu państwa Y w zakresie merytorycznego rozstrzygnięcia sporu, którego stroną jest państwo X.

Przykład

Jeżeli obywatel RP pozywa przed sądem polskim Koreę Płn. domagając się odszkodowania za szkodę, którą poniósł na skutek nie wydania mu wizy wjazdowej przez wydział konsularny ambasady Korei w RP - sąd polski pozew odrzuci, jako że nie ma jurysdykcji w sprawie.

1. Podmiot chcący skutecznie powołać się na immunitet suwerenny musi wykazać, że:

1. Istnieje państwo w rozumieniu PM. Immunitet suwerenny przysługuje tylko i wyłącznie tym jednostkom, które są państwami w rozumieniu PM

Klinghoffer v. S.N.C. Achille Lauro (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych, 1991 rok)

W 1985 roku statek pasażerski Achille Lauro został uprowadzony na Morzu Śródziemnym. Porywacze, którzy skierowali jednostkę do jednego z portów Egiptu, zabili pasażera Leona Klinghoffera: obywatela Stanów Zjednoczonych żydowskiego pochodzenia. Podejrzewano, że zaangażowany w przeprowadzenie akcji był niejaki Abdul Abbas, blisko powiązany z Organizacją Wyzwolenia Palestyny.

Żona Klinghoffera wystąpiła przed sądami Stanów Zjednoczonych z powództwem odszkodowawczym przeciwko armatorowi statku; armator z kolei przypozwał Organizację Wyzwolenia Palestyny. Bezpośrednio z powództwami odszkodowawczymi przeciwko OWP wystąpiło także dwóch innych pasażerów statku.

OWP podniosła zarzut przysługującego jej immunitetu suwerennego wskazując, że jest reprezentantem narodu palestyńskiego.

Sąd argument odrzucił wskazując, że nie można mówić o państwie, jeżeli m. in. (jak w przypadku OWP/Palestyny):

- nie ma ono określonego terytorium,

- nie ma stałej ludności,

- rząd nie wykonuje efektywnego władztwa wobec tego, co określone zostało mianem „Państwa Palestyńskiego” (Zachodni Brzeg Jordanu, Strefa Gazy, oraz Wschodnia część Jerozolimy znajdowały się wówczas pod pełną kontrolą Izraela),

- skoro nie ma określonego terytorium, stałej ludności, oraz efektywnego rządu, to nie można uznać, by Palestyna była w stanie utrzymywać stosunki z innymi państwami, które opierają się na wykonywaniu zobowiązań prawnych naturalnie towarzyszących faktowi uczestniczenia w społeczności międzynarodowej.

Na ostateczną konkluzję nie miała wpływu okoliczność, że OWP miała status obserwatora przy ONZ.

2. On (podmiot) jest owego państwa elementem. Termin państwo ma charakter abstrakcyjny i obejmuje różne agend i jednostki organizacyjne wykonujące prerogatywy suwerennego państwa. Na immunitet powołać się zatem mogą:

1. Rząd, ministerstwa, głowa państwa, urzędy dyplomatyczne i konsularne. Na marginesie dodać należy, że na gruncie polskiej procedury cywilnej ambasada nie ma biernej zdolności procesowej i nie może być pozywana.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2007 roku (I CSK 6/07)

Powód zawarł umowę z ambasadą jednego państw członkowskich UE, której przedmiotem było wynajęcie domu z ogrodem w Konstancinie. Umowa została zawarta na czas określony (tj. pięć lat). Umowa została jednak zerwana przez ambasadę na 14 miesięcy przed jej wygaśnięciem. Wynajmujący (współwłaściciele nieruchomości) wnieśli sprawę do sądu wskazując jako pozwanego ambasadę. Powodowie domagali się zapłaty czynszu za 14 miesięcy.

Sąd Najwyższy utrzymał w mocy rozstrzygnięcia sądów niższych instancji odrzucające pozew bez merytorycznego rozpatrzenia. Stwierdził, że misja dyplomatyczna nie jest podmiotem odrębnym od państwa obcego. Państwo zaś (jako byt abstrakcyjny) działa przez swoje organy. O tym, jaki ma to być organ - decyduje jego prawo ojczyste. Rzeczą powoda jest właściwe wskazanie tego organu. Skoro powód nie wskazał właściwego organu, przeciwko któremu postępowanie miało się toczyć (a jak już podniesiono: organem takim nie jest ambasada), zasadnym było odrzucenie pozwu.

2. Części składowe państw federalnych oraz jednostki podziału administracyjnego w państwach jednolitych o ile działają one w wykonaniu suwerennych kompetencji państwa.

3. Inne podmioty i agendy wykonujące prerogatywy władzy państwowej lub kontrolowane przez państwo.

Auster v. Ghana Airways Ltd. (sąd apelacyjny USA, 2006 rok)

Zgodnie z art. 17 Konwencji warszawskiej o ujednostajnieniu niektórych prawideł, dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego (z 1929 roku):

„Przewożący odpowiedzialny jest za szkody wynikłe w razie śmierci, zranienia lub wszelkiego innego uszkodzenia ciała, którego doznał podróżny, jeśli wypadek, który spowodował szkodę, zdarzył się na pokładzie statku powietrznego lub podczas wszelkich czynności związanych z wsiadaniem i wysiadaniem”.

Powyższe postanowienie znajduje jednak zastosowanie wyłącznie do „przewozów międzynarodowych”, tzn. przewozów spełniających warunki określone w ust. 2 ust. 1, tzn. przewozów, w ramach których:

- miejsce wyruszenia i miejsce przeznaczenia znajdują się na terytoriach dwóch różnych państw-stron Konwencji,

- miejsce wyruszenia i miejsce przeznaczenia znajdują się na terytorium jednego państwa-stron Konwencji, ale w ramach wykonywania danego przewozu przewidziane było lądowanie na terytorium innego państwa- strony konwencji.

Przewóz krajowy (np. z Warszawy do Krakowa) może być traktowany jako „przewóz międzynarodowy” z rozumieniu Konwencji, gdy strony traktują go jako jeden z elementów przewozu międzynarodowego (np. przy zakupie „łączonego” biletu na trasie: Kraków - Warszawa - Nowy Jork - Austin).

W 2000 roku Rosen i Auster-Rosen zakupili w Ghana Airways bilety lotnicze na trasie Nowy Jork -Accra. Po przylocie na miejsce zakupili kolejny bilet (tam i z powrotem) na trasie Accra - Tamale (obie miejscowości na terytorium Ghany). Samolot rozbił się w czasie podchodzenia do lądowania w stolicy Ghany. Na podstawie art. 17 Konwencji podmioty uprawnione wniosły przed jednym z sądów USA roszczenie odszkodowawcze przeciwko Ghana Airways.

Sąd nie zasądził odszkodowania z dwóch powodów:

- przelot na trasie Accra - Tamale nie był przewozem międzynarodowym w rozumieniu Konwencji, nie znajdował zatem do niego zastosowania art. 17;

- Ghana Airways był przewoźnikiem stanowiącym własność państwa. Stanowił zatem podmiot w całości kontrolowany przez państwo i z tego tytułu uprawniony do powołania się na immunitet jurysdykcyjny. Sąd amerykański nie mógł zatem sprawy merytorycznie rozpoznać.

4. Skarb państwa.

5. Nie można wykluczyć, że w pewnych przypadkach zarzut immunitetu suwerennego podnosić może osoba fizyczna wykonująca prerogatywy państwa np. żołnierz na służbie.

Sprawa Mc Elhinney (Sąd Najwyższy Irlandii, 1995 rok).

Mc Elhinney stał się ofiarą użycia przymusu fizycznego przez brytyjskich żołnierzy stacjonujących na przejściu granicznym pomiędzy Irlandia Płn. I Irlandią. Zdarzenie miało miejsce już na terytorium Irlandii. P. Mc Elhinney pozwał przed sądami irlandzkimi m. in. jednego z żołnierzy domagając się zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (szok wynikający z zastosowania groźby przy użyciu broni palnej). Sądy irlandzkie stwierdziły, że nie mają jurysdykcji do rozpatrywania sprawy, jako że żołnierz, który użył siły w stosunku do powoda znajdował się na służbie, a zatem realizował suwerenne prerogatywy państwa. Oznacza to, że mógł powołać się na immunitet suwerenny.

2. Przyjmuje się, że immunitet suwerenny ma charakter ograniczony. Przysługuje on państwu tylko wtedy, gdy w grę wchodzą akty państwa o charakterze władczym (acta de iure imperium). Immunitet nie chroni państwa w sprawach, w których w grę wchodzą akty inne niż władcze (acta de iure gestionis - nieskuteczne).

• Wykład 11 5.05.2008.

Duże problemy rodzi kwestia odróżniania aktów władczych państwa od aktów o innym charakterze. Na gruncie jednej z istniejących koncepcji za akty władcze uznaje się tylko takie akty, które mogą być dokonane jedynie przez suwerena, np. są to wewnętrzne akty administracyjne jak np. wydalenie cudzoziemca; akty legislacyjne np. nacjonalizacja majątku; akty związane z działalnością dyplomatyczno-konsularną, np. odmowa wydania wizy wjazdowej; działania podejmowane przez siły zbrojne danego państwa.

Sprawa Presidenza Consiglio Ministri v Markovic and others (włoski Sąd Najwyższy, 2002 rok)

Sprawa dotyczyła zbombardowania w 1999 roku przez wojska NATO siedziby serbskiej rozgłośni radiowej w Belgradzie. Sąd Najwyższy podkreślił, że żaden włoski sędzia nie ma jurysdykcji w zakresie orzekania w przedmiocie decyzji obcych rządów odnoszących się do sposobu prowadzenia operacji zbrojnych.

W rezultacie wyłączona została możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności cywilnoprawnej (przed sądami włoskimi) państw członkowskich NATO w związku ze szkodami wyrządzonymi w czasie operacji zbrojnej na terytorium Jugosławii przez siły zbrojne członków Organizacji.

Aktami de iure gestionis są akty, które państwo dokonuje występując w obrocie tak jak podmiot prywatny, zaangażowany w działalność komercyjną. Aktami de iure gestionis są np. niektóre umowy o świadczenie usług;

Sprawa skargi przeciwko Cesarstwu Iranu (Niemiecki Sąd Konstytucyjny, 1963 rok)

Ambasada Iranu w RFN zawarła umowę z prywatnym wykonawcą, której przedmiotem było dokonanie remontu pomieszczeń ambasady. Usługobiorca nie wywiązał się z obowiązku zapłaty za usługę.

W toku postępowania sądowego o zapłatę (wszczętego przez niemieckiego wykonawcę) sądy niemieckie odmówiły przyznania immunitetu jurysdykcyjnego Iranowi stwierdzając, że zawarcie przedmiotowej umowy było aktem de iure gestionis.

Umowy o pracę zawierane przez placówkę państwa wysyłającego z obywatelami państwa przyjmującego, przy pracownikach technicznych np. kierowca, tłumacz, recepcjonista.

3. Praktyka państw jest daleka od spójności, gdy chodzi o przyznawanie immunitetu w przypadku aktów suwerennych (władczych) narzucających jednak PM.

Sprawa Al-Adsani (brytyjski sąd apelacyjny, 1996 rok)

Al-Adsani posiadał podwójne, brytyjsko - kuwejckie obywatelstwo. W czasie pobytu w Kuwejcie w 1991 roku, w państwowym więzieniu był bity i torturowany (przypalanie, podtapianie w basenie itd.). Po powrocie do GBR wszczął postępowanie sądowe, domagając się od rządu kuwejckiego odszkodowania i zadośćuczynienia. Czy w takim przypadku immunitet również przysługuje?

Brytyjski sąd apelacyjny stwierdził, że Kuwejtowi immunitet jurysdykcyjny przysługuje, jako że zarzucane państwu działanie nie mieściło się w zakresie żadnego z wyjątków od zasady przyznawania immunitetu, określonych w ustawie brytyjskiej o immunitecie państwa. [W świetle owej ustawy immunitet Kuwejtowi by jednak nie przysługiwał, gdyby można mu było przypisać torturowanie kogokolwiek na terytorium GBR]

Sprawa Prefektura Voiotia v. RFN (grecki Sąd Najwyższy, 2000 rok)

W czasie drugiej wojny światowej oddziały niemieckie napadły na wioskę Distomo w prefekturze Voiotia; wymordowały mieszkańców, zniszczyły mienie. Pięćdziesiąt lat później - spadkobiercy wymordowanych wystąpili przed sądami greckimi przeciwko państwu niemieckiemu z roszczeniami odszkodowawczymi. Strona pozwana podniosła zarzut immunitetu jurysdykcyjnego.

Zdaniem Sądu: w przypadku rażącego nadużycia uprawnień suwerennych (a zatem w przypadku rażącego naruszenia prawa międzynarodowego) przez państwo, nie jest ono uprawnione do powoływania się na immunitet jurysdykcyjny. Akty państwa naruszające normy ius cogens nie mogą być uznawane za acta de iure imperii.

Sprawa Ferrini v. RFN (włoski Sąd Najwyższy, 2003 rok)

W sierpniu 1944 roku Luigi Ferrini został zatrzymany przez żołnierzy Trzeciej Rzeszy, a następnie wysłany do Niemiec, gdzie został zmuszony do pracy w zakładach zbrojeniowych (do kwietnia 1945 roku).

W toku omawianej sprawy p. Ferrini domagał się od RFN zadośćuczynienia za krzywdy, których doznał w czasie uwięzienia (w szczególności chodziło o poniżające, nieludzkie traktowanie, jakiemu miał być poddany).

Sąd Najwyższy w wyroku zauważył, że na gruncie okoliczności sprawy znaleźć równowagę należy między dwoma zespołami norm:

z jednej strony, prawo międzynarodowe zakazuje dopuszczania się zbrodni wojennych, oraz chroni przyrodzone prawa człowieka,

z drugiej zaś, prawo międzynarodowe nakazuje respektować zasadę suwerennej równości państw, której emanacją jest immunitet jurysdykcyjny państwa.

Zdaniem Sądu, w rozpatrywanym przypadku ciężar zarzutów stawianych stronie pozwanej był tak istotny, że ta okoliczność (sama przez się) przesądza o odmowie zastosowania zasady immunitetu jurysdykcyjnego.

[W kontekście tej sprawy zauważa się także, iż wartości chronione przez immunitet jurysdykcyjny (tj. równość państw, zagwarantowanie państwu swoistej niezależności od obcych sądów przy wykonywaniu jego funkcji państwowych) muszą uznać wyższość norm ius cogens, czy też norm chroniących podstawowe prawa człowieka].

Immunitet jurysdykcyjny przyznawany jest zwykle w praktyce także wówczas, gdy działanie państwa obcego narusza PM w tym normy o charakterze ius cogens. Można postawić jednak tezę, że odmowa przyznania państwu immunitetu w sprawie cywilnej w przypadku rażącego naruszenia przezeń PM zwłaszcza zaś gdy do naruszenia doszło poza terytorium tego państwa, ta odmowa nie będzie stanowiła naruszenia PM.

• Doktryna aktu państwa (Act of state doctrine)

DAP nie jest wyjątkiem od zasady pełnej kompetencji terytorialnej państwa. Omawiamy ją ze względu na jej praktyczne znaczenie oraz ze względu na pozorne podobieństwo do immunitetu suwerennego. DAP rozwinęła się równolegle w prawie USA i WB. Stanowi ona, że co do zasady sądy jednego państwa nie mogą ani kwestionować skuteczności ani też orzekać o legalności publicznych aktów państwa obcego dokonanych przez to państwo na terytorium podległym jego władcy.

Sprawa Luther v. Sagor (brytyjski sąd apelacyjny, 1921 rok)

Należący do Powoda, a znajdujący się na terytorium Rosji, zakład przetwórstwa drzewnego został w 1919 roku znacjonalizowany przez władze sowieckie. Rok później Pozwany, amerykański przedsiębiorca, nabywszy od tych władz część skonfiskowanego drewna, sprowadził ją na terytorium Wielkiej Brytanii z zamiarem zbycia. Powód wystąpił wówczas do sądu z żądaniem stwierdzenia, iż wzmiankowany asortyment stanowi jego własność. Sędziowie Sądu stwierdzili, co następuje: „przyjętym jest, że prawomocność aktów niepodległego, suwerennego rządu w odniesieniu do podległych jego jurysdykcji przedmiotów i rzeczy nie może być podważana przed sądami tego kraju [tzn. Wielkiej Brytanii].” Sąd uznał zatem, że nie może badać kwestii zgodności z prawem wywłaszczenia Powoda przez władze radzieckie; uznał tym samym, że nie może podważać skutków prawnych suwerennych aktów obcego rządu.

Sprawa Banco Nacional de Cuba v. Sabbatino (SN USA, 1964 rok)

Spółka amerykańska zawarła w 1960 roku umowę, której przedmiotem było zakupienie cukru od kubańskiej spółki akcyjnej (opartej o większościowy kapitał amerykański).

Umowa przewidywała, że amerykańska spółka zapłaci za towar gotówką w USA, po przedstawieniu dokumentów okrętowych i weksla płatnego na okaziciela (w momencie zapłaty własność cukru przejść miała na nabywcę).

Władze kubańskie znacjonalizowały spółkę, która była sprzedawcą cukru, na bardzo niekorzystnych warunkach. Podstawę prawną stanowił dekret o upaństwowieniu przedsiębiorstw, w których podmioty amerykańskie dysponowały większością udziałów lub zysków.

Sukcesor znacjonalizowanej spółki - bank kubański - podpisał nowy kontrakt z firmą amerykańską na dostawę cukru. I dopiero wtedy statki z ładunkiem opuściły porty kubańskie.

Po dotarciu ładunku do USA, nowojorska filia znacjonalizowanej spółki kubańskiej zażądała, by nabywca cukru przekazał pieniądze za towar nie bankowi kubańskiemu, lecz tejże filii. Wskazywała ona, że nacjonalizacja dokonana przez władze kubańskie była sprzeczna z prawem międzynarodowym i nie powinna wywierać skutków na terytorium USA.

Problem prawny: komu przekazać pieniądze?.

SN w wyroku wskazał, że: „władza Sądownicza nie będzie badać ważności upaństwowienia dokonanego na swym terytorium przez suwerenny rząd istniejący i uznawany przez Stany Zjednoczone w czasie trwania sporu”. Był to zatem wyrok niekorzystny dla filii znacjonalizowanej spółki. Oznaczał on, że prawowitym właścicielem sprzedawanego cukru (w świetle prawa Stanów Zjednoczonych) nie jest już filia znacjonalizowanej spółki, lecz bank kubański.

Różnice między DAP a immunitetem suwerennym są następujące:

1. Immunitet suwerenny jest instytucją powszechnego PM natomiast DAP jest konstrukcją prawa krajowego stosowaną w niewielu tylko państwach.

2. Na immunitet suwerenny powoływać się może wyłącznie państwo lub podmiot państwowy, podczas gdy DAP powoływana może być także przez podmioty niepaństwowe, np. osoby fizyczne.

3. Skuteczne powołanie się na immunitet suwerenny oznacza, że sąd w ogóle nie może sprawy merytorycznie rozstrzygać. W przypadku skutecznego powołania DAP sąd może sprawę merytorycznie rozstrzygać tyle tylko, że przy orzekaniu nie jest uprawniony do podważania skutków publicznego aktu innego państwa.

Na DAP nie można się skutecznie powoływać przed sądami USA gdy akt państwa stanowił rażące naruszenie PM.

Sprawa Filartiga v. Peña Irala 1984 roku (sąd okręgowy dla Nowego Jorku)

W 1978 roku syn jednego z paragwajskich dysydentów został na terytorium tegoż państwa porwany, a następnie zgładzony w trakcie tortur przez wysokiego urzędnika miejscowej policji. Dzięki temu, iż jeszcze tego samego roku sprawca wyjechał do Stanów Zjednoczonych, przebywająca tam rodzina zamordowanego złożyła przeciwko niemu pozew cywilny w miejscowym sądzie. Kwestia zastosowania doktryny act of state pojawiła się w związku z przypuszczeniem, iż zarówno porwanie, jak i zabójstwo inspirowane były przez rząd paragwajski (należałoby - zdaniem pozwanego - uznać wówczas, że sąd USA nie może dokonywać prawnej oceny owych aktów i zasądzić żądanego zadośćuczynienia). Sąd odmówił jednak zastosowania doktryny „aktu państwa” i oddalenia powództwa na tej podstawie wskazując, iż zabójstwo stanowi „jasne i oczywiste” naruszenie prawa narodów. Zdaniem Sądu, w przypadkach, gdy „prawnomiędzynarodowa zasada jest tak jasna i powszechnie uznawana [...] doktryna act of state nie znajduje zastosowania”.

• Międzynarodowe trybunały karne

W pewnych przypadkach sprawy przestępstw popełnionych przez osoby fizyczne na terytorium danego państwa podlegać mogą nie tylko jurysdykcji sądów krajowych ale podlegać mogą również jurysdykcji jednego z międzynarodowych sądów karnych (MSK).

1. Pierwszym stałym MSK jest MTK w Hadze, utworzony został na podstawie umowy międzynarodowej nazywanej Statutem, który podpisany został w Rzymie w 1998. Wcześniej tworzone były już MSK powołane do sądzenia osób fizycznych np. Międzynarodowy Trybunał Wojenny (Norymberski), MTW dla Dalekiego Wschodu (Tokijski), MTK dla Zbrodni Wojennych w Byłej Jugosławii, MTK ds. Rwandy, Specjalny Sąd Karny dla Sierra Leone. Wymienione trybunały nie miały charakteru stałego, tzn. powołane były do sądzenia spraw zbrodni w kolejnych konfliktach.

(SPRAWA KANCBERGERA ??? BRAK W SKRYPCIE)

2. Statut MTK wszedł w życie w lipcu 2002 r. (w związku z tym jurysdykcji MTK podlegają osoby, które dopuściły się czynów po dniu 1.07.2002). Stronami statutu jest 105 państw (w tym Polska), z grona stałych członków RB stronami statutu są Francja i WB.

3. Pod względem przedmiotowym jurysdykcji MTK podlegają sprawy następujących czynów:

1. Sprawy zbrodni ludobójstwa.

Art. 6 Statutu MTK

„Dla celów niniejszego statutu "ludobójstwo" oznacza którykolwiek z następujących czynów, dokonany z zamiarem zniszczenia w całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej, takich jak:

(a) zabójstwo członków grupy;

(b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy;

(c) rozmyślne stworzenie dla grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;

(d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy;

(e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy”.

2. Sprawy zbrodni przeciwko ludzkości.

Art. 7 Statutu MTK

„1. Dla celów niniejszego statutu "zbrodnia przeciwko ludzkości" oznacza którykolwiek z następujących czynów, popełniony w ramach rozległego lub systematycznego, świadomego ataku skierowanego przeciwko ludności cywilnej:

(a) zabójstwo;

(b) eksterminacja;

(c) niewolnictwo;

(d) deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności;

(e) uwięzienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych reguł prawa międzynarodowego;

(f) tortury;

(g) zgwałcenie, niewolnictwo seksualne, przymusowa prostytucja, wymuszona ciąża, przymusowa sterylizacja oraz jakiekolwiek inne formy przemocy seksualnej porównywalnej wagi;

(h) prześladowanie jakiejkowiek możliwej do zidentyfikowania grupy lub zbiorowości z powodów politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, religijnych, płci (gender) w rozumieniu ustępu 3 lub z innych powodów powszechnie uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa międzynarodowego, w związku z jakimkolwiek czynem, do którego odnosi się niniejszy ustęp, lub z jakąkolwiek zbrodnią objętą jurysdykcją Trybunału;

(i) wymuszone zaginięcia osób;

(j) zbrodnia apartheidu;

(k) inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze celowo powodujące ogromne cierpienie lub poważne uszkodzenie ciała albo zdrowia psychicznego lub fizycznego.

2. W rozumieniu ustępu 1:

(a) "atak skierowany przeciwko ludności cywilnej" oznacza sposób działania, polegający na wielokrotnym dopuszczaniu się czynów opisanych w ustępie 1 skierowanych przeciwko ludności cywilnej, podjęty stosownie do lub dla wsparcia polityki państwowej lub organizacyjnej zakładającej dokonanie takiego ataku;

(b) "eksterminacja" obejmuje celowe stworzenie takich warunków życia, inter alia, pozbawienie dostępu do jedzenia i opieki medycznej, które są obliczone na wyniszczenie części ludności;

(c) "niewolnictwo" oznacza realizowanie niektórych lub wszystkich uprawnień związanych z prawem własności w stosunku do człowieka oraz obejmuje realizację tych uprawnień w zakresie handlu ludźmi, a w szczególności kobietami i dziećmi;

(d) "deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności" oznacza zmuszenie ludzi do zmiany ich zgodnego z prawem miejsca zamieszkania połączone z wydaleniem lub innymi przymusowymi działaniami, bez podstawy w prawie międzynarodowym;

(e) "tortury" oznaczają celowe zadawanie dotkliwego bólu lub cierpienia, fizycznego bądź psychicznego, jakiejkolwiek osobie będącej pod opieką lub pod kontrolą oskarżonego; termin ten nie obejmuje bólu i cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo;

(f) "wymuszona ciąża" oznacza bezprawne uwięzienie kobiety, której zajście w ciążę nastąpiło na skutek przemocy, z zamiarem wpłynięcia na skład etniczny jakiejkolwiek grupy ludności lub dokonania innych poważnych naruszeń prawa międzynarodowego; niniejsza definicja w żadnym razie nie może być rozumiana jako naruszająca prawo krajowe dotyczące ciąży;

(g) "prześladowanie" oznacza celowe i dotkliwe, sprzeczne z prawem międzynarodowym, pozbawianie podstawowych praw jakiejkolwiek grupy lub wspólnoty z powodu jej tożsamości;

(h) "zbrodnia apartheidu" oznacza niehumanitarne działania o charakterze podobnym do opisanych w ustępie 1, dokonane w ramach zinstytucjonalizowanego ustroju ukierunkowanego na systematyczny ucisk oraz przewagę jednej grupy rasowej nad jakąkolwiek inną grupą lub grupami rasowymi oraz dokonane w zamiarze utrzymania tego ustroju;

(i) "wymuszone zaginięcia osób" oznaczają zatrzymanie, aresztowanie lub porwanie osób przez Państwo lub organizację polityczną lub z ich upoważnienia, przy ich poparciu lub milczącej zgodzie, a następnie odmowę przyznania faktu tego pozbawienia wolności lub odmowę przekazania informacji dotyczących losu i miejsca pobytu tych ludzi, z zamiarem pozbawienia ich ochrony prawnej przez dłuższy okres czasu.

3. Dla celów niniejszego statutu przyjmuje się, że pojęcie "płeć" (gender) odnosi się do dwóch płci: męskiej i żeńskiej w kontekście społecznym. Pojęcie "płeć" (gender) nie ma żadnego innego znaczenia od wskazanego powyżej”.

3. Sprawy zbrodni wojennych.

Art. 8 Statutu MTK

„Dla celów niniejszego statutu "zbrodnie wojenne" oznaczają [między innymi]:

(a) poważne naruszenia Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r., mianowicie jakiekolwiek z wymienionych poniżej działań skierowanych przeciwko ludziom lub dobrom chronionym na podstawie postanowień odpowiedniej Konwencji Genewskiej:

(i) zamierzone zabójstwo;

(ii) tortury lub nieludzkie traktowanie, w tym eksperymenty biologiczne;

(iii) umyślne sprawianie wielkich cierpień albo ciężkich uszkodzeń ciała i zdrowia;

(iv) poważne zniszczenia i przywłaszczania mienia, nieusprawiedliwione koniecznością wojskową i dokonywane bezprawnie i samowolnie;

(v) zmuszanie jeńców wojennych lub innych chronionych osób do służby w siłach zbrojnych mocarstwa nieprzyjacielskiego;

(vi) umyślne pozbawianie jeńców wojennych lub innych chronionych osób prawa do rzetelnego procesu prowadzonego w normalnym trybie;

(vii) bezprawna deportacja lub przesiedlenie albo bezprawne pozbawianie wolności;

(viii) branie zakładników”.

4. MTK może wykonywać jurysdykcję wobec sprawców opisanych wyżej zbrodni w trzech następujących sytuacjach:

1. Jeżeli państwo będące stroną statutu przedstawi prokuratorowi trybunału sytuację wskazującą na popełnienie zbrodni. W ten sposób wszczęte zostały już postępowania dotyczące zbrodni popełnionych w: Ugandzie, Demokratycznej Republice Konga, Republice Środkowo Afrykańskiej.

Sprawa konfliktu w Ugandzie

Od 1986 roku, kiedy do władzy doszedł prezydent Yoweri Museveni, toczy się tam wojna domowa między siłami rządowymi a Lord's Resistance Army (LRA). Ocenia się, że siły LRA składają się w 85% z dzieci w wieku 11-15 lat, porywanych z wiosek. Ich „inicjacja wojskowa” polega często na dokonywaniu rytualnych mordów bądź okaleczeń. Oddziałom LRA zarzuca się: porywanie i seksualne wykorzystywanie dzieci, zabójstwa i okaleczanie zwolenników rządu (obcinanie uszów, warg, rąk), palenie wiosek, gwałty, masowe przesiedlenia.

29 lipca 2004 roku Prokurator MTK wszczął postępowanie w tej sprawie po tym, jak prezydent Ugandy przedstawił Trybunałowi omawianą sytuację.

2. Jeżeli prokurator uczyni to z własnej inicjatywy (do tej pory ta możliwość nie została wykorzystana).

Wykład 12 12.05.2008.

3. Jeżeli RB ONZ działając na podstawie rozdziału 7 KNZ przedstawi prokuratorowi trybunału sytuację wskazującą na popełnienie zbrodni.

Sytuacja w prowincji Darfur w Sudanie

Od odzyskania niepodległości (w 1956 roku) w Sudanie toczy się konflikt wewnętrzny, którego głównymi uczestnikami są: mieszkający na północy kraju muzułmanie i zamieszkujący południe chrześcijanie.

W Darfurze konflikt ma jednak wymiar nie tyle religijny (Darfur jest zasadniczo muzułmański), ile społeczny. Podzielona na różne szczepy ludność (pasterze i rolnicy) rywalizuje w pustynniejącym rejonie Wielkiej Sahary o ziemię. Niektóre ze szczepów mocniej niż inne zaczęły angażować się we wspomniany konflikt (Północ-Południe) po stronie antyrządowej. Rząd (w odpowiedzi) rozpoczął tworzenie bojówek, werbując ochotników spośród osób należących do innych szczepów darfurskich. Ich członkami stali się niekiedy ci, którzy liczyli na zdobycie ziemi kosztem swych przeciwników.

Raporty organizacji humanitarnych wskazują, że w ciągu 18 miesięcy od nasilenia się konfliktu, wspierane przez rząd w Chartumie grupy prywatnych bojówek (Janjaweed) wymordowały ok. 30.000 czarnych Sudańczyków. Raporty wskazują na dokonywanie morderstw, gwałtów, niszczenie wiosek i zatruwanie ujęć wody.

Na podstawie rezolucji nr 1593 z 2005 roku RB ONZ przedstawiła MTK sytuację wskazującą na popełnienie zbrodni w Sudanie, co stanowiło podstawe do wszczęcia postępowanie w sprawie przez MTK.

Sudan nie jest stroną statutu MTK i nie godził się na przedłożenie sprawy temu Trybunałowi.

W pierwszych dwóch z wymienionych przypadków MTK może wykonywać jurysdykcję jeżeli stroną Statutu jest:

a.) Państwo na terytorium którego popełniony został czyn, albo

b.) Państwo, którego obywatelem jest osoba oskarżona o popełnienie zbrodni.

Państwo, które nie jest stroną Statutu może złożyć deklarację o uznaniu jego jurysdykcji w konkretnej sprawie. Powyższe ograniczenie nie dotyczy oczywiście sytuacji, gdy RB przedstawia trybunałowi daną sprawę.

5. Jurysdykcja MTK ma charakter komplementarny w stosunku do jurysdykcji sądów krajowych. Jeżeli przeciwko osobie podejrzanej toczy się postępowanie karne przed sądem danego państwa to MTK może zająć się sprawą jedynie wówczas, gdy to państwo nie wyraża woli bądź jest niezdolne do rzetelnego przeprowadzenia tego postępowania.

MTK kary śmierci orzec nie może, może natomiast skazać na 4 kary:

1. Dożywotniego pozbawienia wolności.

2. Karę pozbawienia wolności na czas oznaczony w wymiarze do lat 30.

3. Karę grzywny.

4. Trybunał może uznać przepadek korzyści, które pochodzą z przestępstwa.

• Odpowiedzialność państwa za czyn międzynarodowo bezprawny

Pojęcie odpowiedzialność prawna opisuje przewidziane przez prawo np. cywilne, karne czy też podatkowe, oraz odnoszące się do podmiotów prawa ujemne konsekwencje pewnego stanu rzeczy.

Art. 435 Kodeksu cywilnego

Art. 435 K.c. stanowi, że: „Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności”. Na tej podstawie Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 2001 roku przyjął odpowiedzialność armatora za szkody (zawał mięśnia sercowego), których doznał marynarz pracujący na statku jako mechanik (dokonywał napraw w maszynowni, w której temperatura wynosiła ok. 40ºC). W sprawie tej nie stwierdzono winy armatora (rejs odbywał się w strefie tropikalnej, nie było fizycznej możliwości obniżenia temperatury powietrza w maszynowni).

Art. 1 Kodeksu karnego

Z powołanego przepisu wynika, że odpowiedzialność karą na gruncie K.k. ponosi ten człowiek, który:

- dopuścił się czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia, oraz

- szkodliwość społeczna tego czynu jest większa niż znikoma, oraz

- sprawcy czynu można przypisać winę.

Na gruncie PM na państwie ciążą pewne zobowiązania, które wynikają z zawieranych przez nie umów oraz odnoszących się do nich norm PM. Wynika z tego, że poszczególne państwa mogą mieć różny zakres obowiązków. Odpowiedzialność prawnomiędzynarodowa związana jest z zarzuceniem przez państwo ciążących na nim zobowiązań. Zrekonstruowanie zasad, wedle których państwa ponoszą odpowiedzialność jest o tyle trudne, że nie ma żadnego powszechnego traktatu kompleksowo regulującego ten problem. W toku wykładu opisywali będziemy zasady ponoszenia przez państwa odpowiedzialności opierając się na:

1. Normach prawa zwyczajowego.

2. Sporządzonym w 2001r. Przez Komisję PM tzw. „Projekcie konwencji o odpowiedzialności państwa”. Fundamentalne znaczenie ma art. 1 Projektu, stanowi on, że „każdy międzynarodowo bezprawny czyn państwa pociąga za sobą jego międzynarodową odpowiedzialność”. Czyn w tym znaczeniu oznacza zarówno działanie jak i zaniechanie działania, do którego państwo było zobowiązane.

Sprawa amerykańskiego personelu dyplomatycznego i konsularnego w Teheranie (USA v. Iran; MTS, 1980 rok)

Sprawa ta może być powołana jako przykład sytuacji, w której państwo ponosi odpowiedzialność za swoje zaniechanie. W listopadzie 1979 roku grupa studentów irańskich zajęła budynek amerykańskiej ambasady w Teheranie. Przez kilkadziesiąt dni budynek był okupowany; przetrzymywano w nim ok. 50 zakładników, z których większość należała do personelu dyplomatycznego i konsularnego misji.

MTS stwierdził, że Iran ponosi odpowiedzialność międzynarodową w związku z zaniechaniem podjęcia działań mających na celu ochronę nietykalności pomieszczeń misji, do czego był zobowiązany w świetle odpowiednich norm prawa międzynarodowego.

• Przesłanki bezprawności czynu

Zgodnie z art. 2 Projektu, czyn jest międzynarodowo bezprawny, gdy spełnione są łącznie dwie przesłanki:

1. Czyn może być przypisany państwu.

2. Czyn stanowi narzucenie międzynarodowego zobowiązania państwa.

Ad. A.) Państwo jest bytem abstrakcyjnym a zatem określić należy za czyje czyny państwo odpowiada. Państwu można przypisać czyny:

1. Jego organów, niezależnie od ich usytuowania w strukturze władzy państwowej, zwłaszcza zaś państwo ponosi odpowiedzialność za:

1. czyny organów ustawodawczych

Sprawa Westa (Amerykańsko-Meksykańska Komisja Mieszana; 1927 rok)

Amerykański wiertniczy został zamordowany na terytorium Meksyku przez bandytów, w stosunku do których następnie zastosowano dekret amnestyjny, obejmujący osoby winne rebelii i buntu. Zdaniem Komisji Meksyk ponosił odpowiedzialność międzynarodową w związku z tym, że nie ukarał efektywnie sprawcy zbrodni: „Udzielenie amnestii za przestępstwo ma ten sam skutek w prawie międzynarodowym, co nieukaranie tego przestępstwa [...]. Wynika z [tego] [...] odpowiedzialność państwa. Meksyk udzielił amnestii mordercom Westa i dobrowolnie pozbawił się możliwości ścigania i ukarania ich. W konsekwencji Komisja przyznała [Stanom Zjednoczonym] odszkodowanie w wysokości 10.000 USD”.

2. czyny organów władzy wykonawczej

Sprawa EUREKO v. Polska (Trybunał Arbitrażowy, 2005 rok)

Holenderska spółka EUREKO nabyła w 1999 roku od polskiego Skarbu Państwa pewną pulę akcji prywatyzowanego PZU. Z umowy sprzedaży wynikało, że Polska zamierza sprzedać, a EUREKO zamierza kupić dalsze akcje PZU, by holenderska spółka uzyskała ich większościowy pakiet. Do dziś - w związku z uchylaniem się od realizacji umowy przez kolejne rządy RP - Polska nie sprzedała EUREKO pakietu większościowego.

Zgodnie z art. 3 ust. 5 polsko-holenderskiej umowy z 1992 roku o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji: „Każda Umawiająca się Strona będzie dotrzymywać każdego zobowiązania podjętego względem inwestycji dokonywanych przez inwestorów drugiej Umawiającej się Strony”.

EUREKO wystąpiła do międzynarodowego trybunału arbitrażowego ze skargą przeciwko Polsce, zarzucając jej m. in. naruszenie art. 3 ust. 5 opisanej wyżej umowy międzynarodowej.

Trybunał w wyroku wstępnym stwierdził, że „działania i zaniechania Rządu Polskiego zostały uznane za nieuczciwe i niesprawiedliwe i w efekcie wywłaszczające […]. Naruszają [one] zobowiązania z art. 3.5. Traktatu do „przestrzegania zobowiązań, jakie mógł zaciągnąć w odniesieniu do inwestycji inwestorów” Królestwa Holandii”.

3. organy władzy sądowniczej

Sprawa statku Costa Rica Packet (GBR v. Holandia; arbitraż, 1891 rok)

Kapitan statku australijskiego został aresztowany przez władze holenderskie pod zarzutem dokonania kradzieży alkoholu z przypadkowo napotkanej a porzuconej przez załogę na pełnym morzu jednostki. Arbiter ustalił, że w danym przypadku sądy holenderskie nie były uprawnione do sądzenia kapitana australijskiego statku. Biorąc dodatkowo pod uwagę, że zgromadzone dowody nie uzasadniały aresztowania a z zatrzymanym niewłaściwie się obchodzono - arbiter nakazał Holandii wypłacenie określonej sumy tytułem odszkodowania.

Państwo nie może uchylić się od odpowiedzialności za akty własnych sądów w oparciu o twierdzenie, że władza sądownicza jest niezawisła. Państwu można pod pewnymi warunkami przypisać czyny jego organów nawet wtedy, gdy działają one ultra vires, tzn. gdy przekraczają kompetencje bądź też łamią rozkazy. Czyn ultra vires organu może być przypisany wówczas tylko, gdy organ ten występuje przynajmniej wedle wszelkich oznak w charakterze kompetentnego organu państwa.

Sprawa Southern Pacific Properties Ltd v. Arabska Republika Egiptu (Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych; 1993 rok)

Spółka zawarła kontrakt z władzami egipskimi, którego przedmiotem miała być realizacja przez nią projektu turystycznego w pobliżu piramid w Giza. W związku z obawami władz egipskich co do bezpieczeństwa obiektów archeologicznych, spółce cofnięto zezwolenie na dokonanie inwestycji. Spółka zażądała odszkodowania. Spór miał być rozstrzygnięty - w oparciu o normy prawa międzynarodowego - przez MCRSI.

Egipt argumentował, że początkowe decyzje organów władzy wykonawczej (m. in. pewien dekret prezydencki) w przedmiocie udzielenia Spółce pozwolenia na realizację wskazanej inwestycji zostały wydane z naruszeniem prawa egipskiego, a zatem były prawnie bezskuteczne. W związku z powyższym żądanie odszkodowania również miało być pozbawione podstaw. MCSRI wskazało jednak, że Spółka podejmując inwestycje postępowała w zaufaniu do aktów władzy wykonawczej, której organy zakomunikowały jej decyzję o udzieleniu zezwolenia działając - wedle wszelkich oznak - tak, jakby były w tej mierze kompetentne. Spółka miała zatem wszelkie podstawy do tego, by działać dalej w zaufaniu do decyzji w przedmiocie wyrażenia zgody na budowę centrum turystycznego. Jeżeli poczyniła pewne wydatki związane z realizacją projektu, którego (na skutek późniejszego cofnięcia zgody) zrealizować nie mogła - jej roszczenie odszkodowawcze było w pełni uzasadnione.

Sprawa Youmansa (USA v. Meksyk; orzeczenie arbitrażowe; 1926 rok)

Kilku obywateli Stanów Zjednoczonych przebywających na terytorium Meksyku wdało się w spór z grupą miejscowej ludności. Rozwścieczony tłum zmusił Amerykanów do szukania schronienia w jednym z domów w miasteczku. Jego burmistrz wezwał na pomoc oddział wojska. Po przybyciu żołnierze przyłączyli się do oblegających i ostrzelali budynek, w którym ukrywali się Amerykanie.

Komisja stwierdziła, że żołnierze byli na służbie a oddział znajdował się pod odpowiednim dowództwem. W związku z tym nie można było przyjąć, że w rozpatrywanym przypadku chodziło o akty podmiotów prywatnych, pomimo tego, że żołnierze naruszyli regulamin.

Powyższe zasady dotyczące odpowiedzialności ultra vires znajdują zastosowanie także do członków sił zbrojnych danego państwa.

Sprawa U.S.S. Stark (1987 rok)

Irak ponosił odpowiedzialność za nieuzasadniony atak przeprowadzony przez iracki samolot myśliwski na amerykańską fregatę U.S.S. Stark. W wyniku ataku zginęło 37 członków załogi a sam okręt został poważnie uszkodzony. Irak zapłacił odszkodowanie w wysokości 27.000.000 USD.

Art. 91 Protokołu dodatkowego I do konwencji genewskich, dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych.

„[Państwo-strona] jest odpowiedzialne za wszystkie czyny popełnione przez osoby należące do jej sił zbrojnych”.

4. Państwo ponosi odpowiedzialność za czyny podmiotów, które nie są organami, ale które wyposażone są przez to państwo w elementy władczej kompetencji normalnie służącej suwerenności. Zasadę dotyczącą odpowiedzialności za akty ultra vires stosuje się tak jak w punkcie 1.

Incydent z dnia 16 września 2007 roku

Pracownicy amerykańskiej firmy Blackwater (świadczącej usługi m. in. w zakresie ochrony osób i mienia, która na podstawie umowy zawartej z rządem Stanów Zjednoczonych wykonywała pewne zadania w Iraku) otworzyli ogień do tłumu osób cywilnych na jednym z placów Bagdadu. W wyniku incydentu śmierć poniosło 17 osób.

Stany Zjednoczone co do zasady ponoszą odpowiedzialność prawnomiędzynarodową za działania pracowników kontraktowych w przypadkach podobnych do opisanego.

5. Państwo ponosi odpowiedzialność za czyny organów innego państwa pozostawionych jednak do jego dyspozycji i realizujących elementy służących mu władczych kompetencji.

Porozumienie między Australią a Nauru z 1976 roku

Republika Nauru zawarła ze Związkiem Australijskim umowę międzynarodową na podstawie której jeden z sądów australijskich miał pełnić funkcje organu odwoławczego od rozstrzygnięć jednego z sadów Republiki Nauru. Jeżeli wyobrazić sobie sytuację, że ów sąd australijski - działając jako organ odwoławczy od orzeczenia SN Nauru - naruszył prawo międzynarodowe, wówczas odpowiedzialność za jego działanie obciążałaby nie Australię, lecz Nauru.

Zasadę dotyczącą odpowiedzialności aktów ultra vires stosuje się odpowiednio tak jak w punkcie 1.

6. Czyny osób prywatnych co do zasady nie mogą być przypisane państwu. Jeżeli zatem obywatel Polski na ulicy w Warszawie naruszy nietykalność osobistą ambasadora Federacji Rosyjskiej to Polsce odpowiedzialności z tego tytułu przypisać nie można, chyba, że zostanie wykazane, iż polska naruszyła obowiązek obrony. Jednakże, państwo odpowiada za czyny osoby lub grupy osób jeżeli:

• Działają one na podstawie instrukcji udzielonych przez państwo.

Sprawa Alvareza

Alvarez był obywatelem Meksyku podejrzanym o współudział w zabójstwie (na terytorium Meksyku) amerykańskiego agenta Drug Enforcement Administration.

Stany Zjednoczone toczyły z władzami Meksyku bezowocne negocjacje dotyczące sposobu prowadzenia postępowania w sprawie zbrodni, nie wystąpiły jednak z wnioskiem o wydanie Alvareza na podstawie obowiązującego między obu państwami traktatu o ekstradycji. Ostatecznie funkcjonariusze właściwych służb amerykańskich wynajęły niejakiego p. Sosa, byłego meksykańskiego policjanta, który porwał na terytorium Meksyku Alvareza i dostarczył go do Stanów Zjednoczonych. Stanom Zjednoczonym przypisać można odpowiedzialność za naruszenie normy prawa międzynarodowego, zakazującej państwu ścigania osób na terytorium innego państwa bez zgody tego ostatniego.

• Lub znajdują się pod kontrolą państwa przy popełnianiu czynu. Szczególne problemy rodzi tu kwestia przypisywania państwu czynów dokonywanych przez wspierane przez to państwo nieformalne siły zbrojne.

16

---