Bariery komunikacyjne.
Komunikacja w odniesieniu do ludzi oznacza porozumiewanie się. Przez komunikowanie rozumiemy rozmowę prowadzoną na żywo z innym człowiekiem. Taka rozmowa pozwala nam wyrazić uczucia, myśli, przekonania, wymienić informacje i poglądy, wydać polecenia, wyrazić swój stosunek do partnera oraz nawiązać stosunki z innymi ludźmi.
Nawet najlepsze intencje osoby pragnącej skutecznie przekazywać informacje i rozwiązywać problemy mogą okazać się trudne do zrealizowania, jeśli nie przewidzi i nie potrafi radzić sobie z barierami komunikacyjnymi. Bariery komunikacyjne mogą wynikać z cech osobowości nadawcy i odbiorcy, nieumiejętności precyzyjnego budowania przekazu i wyboru złych środków przekazu, czy też wystąpienia szumów komunikacyjnych.
Psychologowie zajmujący się zagadnieniami związanymi z komunikacją interpersonalną podkreślają, że aby efektywnie komunikować się z innymi ludźmi, należy rozwijać takie umiejętności jak umiejętność obserwacji, słuchania, empatii a także decentralizacji poznawczej, która ułatwia przyjęcie cudzego punktu widzenia i pozwalają na zrozumienie odmiennego świata przeżyć, myśli i doświadczeń drugiej osoby.
Często się zdarza tak, że w pewnym momencie sprawna dotychczas rozmowa, zaczyna stawać się nieuporządkowana. Między nadawcą i odbiorcą pojawia się nagle jakaś bariera utrudniająca, a nawet uniemożliwiająca dalszy proces wzajemnego komunikowania się. Przeszkody takie nazywamy barierami komunikacyjnymi.
Generalnie bariery takie można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne.
Do czynników zewnętrznych zaliczyć można takie przeszkody, które pojawiają się w najbliższym otoczeniu. Należą do nich na przykład: głośna muzyka, głośne rozmowy obok czy gwar uliczny. Wymienione bariery są dosyć łatwe do usunięcia poprze zmianę miejsca rozmowy lub wyłączenie muzyki.
Inna grupę barier komunikacyjnych stanowią bariery wewnętrzne. Te z kolei wynikają z różnicy poglądów osób rozmawiających, napięcia emocjonalnego między nimi, braku zaufania czy też nieprawidłowej interpretacji przekazywanych wzajemnie komunikatów zarówno w sferze werbalnej, jak i niewerbalnej. Bariery takie pojawiają się po obu stronach procesu komunikacji, a więc po stronie nadawcy i odbiorcy.
Pojawienie się barier uniemożliwia więc prawidłowe porozumiewanie się między ludźmi. Aby skierować rozmowę na prawidłowe tory, należy bariery te zlikwidować. Najpierw jednak trzeba je zidentyfikować i określić, jakie czynniki przeszkadzają w rozmowie i skąd się biorą.
Wewnętrzne bariery komunikacyjne można podzielić na cztery podstawowe grupy, czyli osądzanie, decydowanie za innych, uciekanie od cudzych problemów oraz blokady językowe.
Osądzanie przejawia się w narzucaniu rozmówcy własnych opinii i poglądów oraz rozwiązywaniu jego problemów, ocenianiu go na podstawie wyglądu lub tonu głosu, a nie na bazie tego, co mówi. Osądzanie może ujawniać się w formie: krytykowania, obrażania, orzekania lub chwalenia. Osądzamy rozmówcę orzekając, że na przykład nie ma nic do powiedzenia na dany temat i żeby się w ogóle nie odzywał. Barierę komunikacyjną stanowić może także pochwała pod adresem drugiej osoby sugerująca, że niby wszystko jest w porządku, ale rozmówca nie zrobił jednak wszystkiego, co powinien i nie osiągnął dobrego rezultatu.
Kolejna bariera wewnętrzna, określana jako decydowanie za innych przejawia się w pozbawianiu rozmówcy możliwości samodzielnego podejmowania decyzji i nie brania pod uwagę jego uczuć. W tej grupie barier można wymienić takie formy jak: rozkazywanie, grożenie, zbytnie moralizowanie, jak również niewłaściwe zadawanie pytań. Rozkazywanie sprowadza się do narzucania swojej woli drugiej osobie w formie wydawania nakazów.
Kolejna grupa barier dotyczy uciekania od problemów partnera poprzez nie zajmowanie się jego problemami i nie zwracanie uwagi na jego odczucia i emocje. Bariery takie najczęściej przyjmują formę doradzania, zmieniania tematu lub bezsensownego pocieszania. Doradzamy wtedy, gdy mówimy, co byśmy zrobili na miejscu drugiej osoby. Zmieniamy temat poprzez nagłe przerywanie rozmowy na konkretny temat, pytając o nieistotne w tym momencie sprawy. Element przeszkody w dyskusji może tak samo być efektem pocieszania drugiej osoby, kiedy sytuacja wymaga przeanalizowania danego problemu.
Czwarta grupa barier wewnętrznych dotyczy niemożności porozumienia się ze względu na blokadę językową. Najczęściej problem ten pojawia się wtedy, gdy dwie osoby komunikujące się nie znają jednego języka, w którym mogłyby swobodnie rozmawiać. Wówczas dochodzi do takiego punktu rozmowy, kiedy ze względy na brak słów dalsza dyskusja jest praktycznie niemożliwa.
Jeżeli rozmówca chce, aby rozmowa przebiegała bez zakłóceń, trzeba zwracać szczególną uwagę na pewne czynniki bardzo ważne we wzajemnych kontaktach. Do czynników takich należy zaliczyć empatię, czyli wczuwanie się w drugiego człowieka, życzliwość, czyli szacunek dla drugiego człowieka i jego poglądów nawet jeżeli różnią się od naszych własnych, autentyczność przejawiającą się w rzeczywistym stosunku do różnych problemów, konkretność i rzeczowość, bezpośredniość w wyrażaniu swoich uczuć i poglądów, otwartość w wyrażaniu swoich odczuć. Ostatnim takim czynnikiem jest akceptacja uczuć. Oznacza ona wyrażanie tego, co rozmówca czuje i oczekiwanie, że druga osoba przyjmie taką samą postawę, pod warunkiem, że żadna z nich nie będzie narzucać swoich własnych odczuć i emocji.
Literatura:
1. B. Jamrożek, J. Sobczak, Komunikacja interpersonalna, Poznań 2000.
2. S. Kluczyńska, O sztuce porozumiewania się, „Niebieska Linia”, nr 2, 2003.
3. Z. Nęcki, Komunikowanie międzyludzkie, Warszawa 1996.
4. J. Mellibruda, Ja - Ty - My, Warszawa 1980.