F. Znaniecki Nauki o kulturze (1952)
RÓŻNE ZNACZENIA TERMINU „NAUKA”
Początkowo tylko nauki przyrodnicze, uporządkowana wiedza o zjawiskach przyrodniczych, rozumowe badanie związków pomiędzy pojęciami, za pomocą których wyrażane są te zjawiska
Dziedzina wiedzy, którą od reszty odróżnia obiekt badań ( wyjątek- matematyka)
Jedna, wszechobejmująca całość, jedna nauka nie podzielona
Termin abstrakcyjny- bada oddzielnie różne dyscypliny np. astronomię i wszystkie nazywa naukami.
Każdy dynamiczny system wiedzy. Obiekt badania może być dowolny, byleby badanie odznaczało się pewnymi metodami, które odróżniają myślenie naukowe od praktycznego i metafizycznego.
- myślenie naukowe nie zwraca uwagi na to, czy badane fakty są dobre lub złe, pożądane lub nie, ważny jest porządek związków między faktami jest zatem obiektywne. Myślenie praktyczne odwrotnie, czyli jest nieobiektywne
-myślenie naukowe- stopniowe odkrywanie porządku wiedzy, dane empiryczne, wnioskowanie indukcyjne. Dedukcja pomaga jedynie w systematyzowaniu wyników badań indukcyjnych.
- myślenie metafizyczne-istotę uporządkowanego wszechświata można odkryć raz na zawsze dzięki logicznej dedukcji z absolutnie pewnych przesłanek. W dziejach nauk, hamowało ich rozwój poprzez utrudnianie badań indukcyjnych i piętnowanie badań niezgodnych z myśleniem metafizycznym np. Kopernik.
BADANIA KULTUR
Pierwsze obiektywne opisy tyczą się wyspecjalizowanych dziedzin takich jak systemy prawne ( Arystoteles), militaria i filologia ( grecka)
Tukidydes - rola wiarygodnej wiedzy o przeszłości, historii w badaniach kultur
W Grecji klasycznej, badacze nie potrafili sobie poradzić z różnorodnością kultur i zmianami kulturowymi, toteż uogólnienia o ile są, to wywiedzione z teorii natury ludzkiej a nie z indukcyjnych badań porównawczych.
Starożytni badacze uważali, że wszystkie kultury są do siebie podobne, ponieważ np. wszędzie ludzie mają potrzeby biologiczne i wytwarzają środki do ich zaspokojenia, powtarzalność instytucji np. małżeństwa
Racjonalne zachowanie człowieka wg idealistów - myślenie logiczne, a wg materialistów- wtórny rezultat przystosowania się człowieka do obiektywnego ładu natury
Źródła różnorodności kultur- cechy dziedziczne → etnocentryzm
- cechy nabyte w trakcie przystosowania się np. do środowiska
Zmiany kulturowe zaczęto tłumaczyć psychologiczną teorią motywacji → uogólnienia- wszyscy ludzie podlegają podobnym motywom np. `Władza kusi każdego”
W średniowieczu badania nad kulturą straciły obiektywność teoretyczną → podporządkowanie wszystkiego Religi i kościołowi ( wszystko jest albo dobre, albo złe)
Humanizm → Machiavelli badania nad ogólną teoria natury ludzkiej, jednak przesycona myśleniem praktycznym, miała służyć celom politycznym.
XVIII- nowa koncepcja kultury kojarzona ze światem przyrodniczym, ogniwo łączące to natura ludzka określana przez dziedziczenie i modyfikacje pod wpływem środowiska, oraz istota psychologiczna z drugiej strony.
KWESTIE SPORNE CO DO TEORII CZŁOWIEKA I KULTURY
Kultura jest zdeterminowana biologiczną (badanie „dzikich” ) naturą człowieka a kultura to wytwór psyche człowieka ( badanie kultur współczesnych, piśmiennych, wytwory kultury mają źródła w ideach, psyche)
Kultura jako rezultat natury ludzkiej i wpływów geograficznych, oprócz społ. Prymitywnych tyczy się też kultur wyższych a kultura jako twór myślowy charakterystyczny dla k. wyższych tyczy się też niższych.
Kultura, której istotą jest człowiek jako izolowana jednostka a kultura jako ponadjednostkowy system wielu ludzi.
Koncepcja demograficzna - człowiek- organizm, zbiorowość- aglomeracja kolejnych pokoleń organizmów jednostkowych zamieszkujących dany obszar i tworzących aglomerat demograficzny
Koncepcja etnograficzna- człowiek- psychika i rozum, zbiorowość- nieprzerwane trwanie, mniej ważna lokalizacja. Regularność w myśleniu jest przekazywana kolejnym pokoleniom, jednostki w danej zbiorowości są do siebie psychol. Podobne, ale różne od innych grup.
Społeczna statyka (determinizm)a społeczna dynamika (twórczość)
Ogólnie, człowiek i kultura przechodzą od determinizmu do twórczości . Najpierw kultura jest wynikiem adaptacji człowieka do środowiska, a w miarę rozwoju staje się nowym czynnikiem wywierającym wpływ na niego i zmieniającym pierwotną naturę.
Etnologia - uogólniająca nauka o zbiorowościach etnicznych. Początki od „ socjologii” i „ psychologii intermentalnej” Tarde'a ( nazwał tak proces mieszania się nabytych podobieństw psychol. Które wypływają z naszej kultury i tych które są dziedzicznością rasową)
Socjologia - nauka o społeczeństwie- Comte. Dwa aspekty społeczeństwa 1. biologiczny- demograficzny konglomerat ludzi na określonym terytorium geograficznym 2. kulturowy- zorganizowana całość obejmująca świadome życie i całą kulturę.
Socjologia Spencera - synteza antropologii, badań nad współczesnymi społeczeństwami i historii. Ewolucja społeczeństw od agregatu to systemu. Aspekt biologiczny i kulturowy są nierozdzielne i wzajemnie się uzupełniają ( jak anatomia i fizjologia) → organicyzm, społeczeństwo jest jak organizm człowieka, koncepcja społ. Oparta na biologicznej istocie człowieka ( fizjologia).
Social mind- duchowa synteza umysłów indywidualnych. Wizja społeczeństwa przeciwna do organicyzmu. Umysły jednostek uczestniczących w kulturze zawierają się w ponadjednostkowym umyśle.
Ewolucja psychologiczna- istoty ludzkie traktowane jako jednostki pozostające pod łącznym wpływem natury i kultury.
Ewolucja społeczna- istoty ludzkie jako jednostki przynależne do społeczeństw, pozostają pod wpływem środowiska przyrodniczego i nagromadzonych wytworów kulturowych przeszłości.
Historia - przedmiot badania to trwała ludzka zbiorowość, społeczeństwo określone geograficznie i etnograficznie (Sumerowie, Mezopotamia). Bada wszystko co dotyczy przedmiotu w danym okresie. Przyjmuje, że wszystkie zjawiska współzależą od siebie i tworzą dynamiczny kompleks. To utrudnia generalizację, jedynym kryterium selekcji może być względna ważność jakiegoś zjawiska, to jest jednak subiektywne. Nie ma zatem obiektywnego kryterium dla generalizacji. Ideałem badania historycznego jest zatem nie logicznie spójna generalizacja, a pełna synteza.
Postrzeganie wiedzy o człowieku w nauce
- metafizyczne - wszechświat to makrokosmos a człowiek to mikrokosmos w makrokosmosie (doktryny dotyczące człowieka)
- nowoczesna nauka- o człowieku jako całości możemy wiedzieć tyle ile o wszechświecie jako całości, dzięki indukcji (agnostycyzm
-niemożność indukcyjnych badań zjawisk dotyczących tak samo jak badań zjawisk przyrodniczych ( badania nad np. społeczeństwem nie dają się podciągnąć pod schemat idealnej indukcji, czyli fizyki)