Postępowanie karne - wykłady

Proces karny

Przewidziane prawem zachowanie się organów państwowych i pozostałych uczestników, zmierzające do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy, oraz
do wymierzenia mu kary lub zastosowania innych środków, albo uniewinnienia oskarżonego (w razie stwierdzenia braku przestępstwa, sprawstwa lub okoliczności wyłączających odpowiedzialność)

Proces karny

1. konkretny - działalność przewidziana prawem, odbywająca się w wyznaczonym procesie o konkretne przestępstwo lub przeciwko oznaczonej osobie lub osobom o konkretne przestępstwo; nie musi obejmować wszystkich etapów procedury;

2. abstrakcyjny - działalność przewidziana w obowiązujących przepisach, mająca na celu wykrycie i ustalenie czynu przestępnego, jego sprawcy oraz wymierzenie kary lub zastosowanie innych środków;

Celem procesu karnego jest:

1. wykrycie sprawcy przestępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej,
   a uniewinnienia osoby niewinnej;

2. przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięcie zadań postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego,

3. uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego;

4. rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie.

Przedmiot procesu karnego:

• roszczenie przysługujące państwu w stosunku do sprawcy przestępstwa (przedmiot istnieje, gdy naruszono KK, gdy brak przestępstwa - brak przedmiotu);

• to co ma być dopiero w procesie ustalone i rozstrzygnięte (koncepcja Schaffa);

• odpowiedzialność prawna osoby ściganej za zarzucane lub przypisane jej przestępstwo;

• czyn zarzucany - zarzut stawiany sprawcy przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym;

• czyn przypisany - czyn określony w wyroku, za który sprawca ponosi odpowiedzialność;

Przedmiot prawa karnego określany jest w:

1. postanowieniu o wszczęciu postępowania karnego;

2. akcie oskarżenia;

3. postanowieniu o przedstawieniu zarzutów;

4. wyroku sądowym;

Struktura procesu karnego (elementy składające się na całość i ustalone wzajemne powiązania):

• statyka procesu - nauka o strukturze procesu (uczestnicy itd.);

• kinetyka procesu - nauka o ruchu procesowym:

• fakty procesowe:

• czynności procesowe - zachowanie uczestników procesu (np. składanie zażalenia na postanowienie);

• zdarzenia procesowe - fakty niezależne od zachowania uczestników (np. śmierć oskarżonego);

• tok procesu - poszczególne fakty procesowe, rozgrywające się w czasie, stanowiące ogniwa biegu procesowego od jego zawiązania do zakończenia; od największych do najmniejszych; etapy - podfazy procesowe - fazy procesowe - stadia procesowe;

• nurt procesowy - w zależności od przedmiotu procesu:

• postępowanie w kwestii odpowiedzialności karnej,

• postępowanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej;

nurt może obejmować jeden przedmiot procesowy lub kilka, stąd wyróżnia się:

1. proces prosty - rozpoznaje się jeden czyn jednego oskarżonego;

2. proces złożony:

przedmiotowo - 1 osobie zarzuca się popełnienie kilku przestępstw;

podmiotowo - kilku osobom zarzuca się udział w jednym czynie;

przedmiotowo - podmiotowo - kilku osobom zarzuca się kilka czynów;

Funkcje prawa karnego procesowego:

• porządkująca - koordynuje poszczególne czynności celem sprawnego przebiegu procesu;

• zabezpieczająca cele procesu - prawo procesowe to system norm celowościowych wytyczających najlepszy tok procesu, pozwalający na realizację celu do którego dąży;

• gwarancyjna - gwarantuje interesy uczestników procesu, zakłada konieczność uregulowania praw i obowiązków uczestników procesowych (oskarżenia, obrony, sądzenia);

Obowiązywanie prawa procesowego:

• w miejscu - obowiązuje zasada terytorialności: na terenie RP, statkach polskich statków wodnych lub powietrznych; polscy przedstawiciele dyplomatyczni i konsularni za granicą w razie dokonywania czynności w ramach pomocy prawnej; gdy organ RP dokonuje czynności procesowych na terytorium obcego państwa za jego zgodą; przez sąd lub prokuratora RP na żądanie sądu lub prokuratora obcego państwa; wyjątki - art. 588 § 4 KPK, 589 § 1 KPK;

• w czasie - KPK obowiązuje od 1.IX.1998 r.; jeżeli przestępstwo zostało popełnione wcześniej,
  a proces wszczęto później - obowiązują przepisy obowiązujące w chwili wszczęcia procesu; jeżeli
  w trakcie procesów nastąpi zmiana to należy zastosować się do wskazówek zawartych w przepisach przejściowych (możliwe jest stosowanie wyłącznie ustawy nowej lub częściowo przepisów dotychczas obowiązujących);

Zasady procesu karnego

To wzorce, jak powinien przebiegać proces karny. Ich naruszenie zawsze skutkuje uchyleniem wyroku i przekazaniem go do ponownego rozpatrzenia. Kierowane są do wszystkich uczestników
a wynikają z procedury wewnętrznej, prawa międzynarodowego, z doktryny.

Zasada humanitaryzmu

• wyprowadzona z art. 3 Konwencji Europejskiej, art. 7 Międzynarodowego Paktu Praw,
  z art. Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur; ale nie mam jej wyrażonej w KPK;

• obejmuje zakaz stosowania tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania w tracie postępowania karnego;

• przejawem stosowania zasady humanitaryzmu jest jawność rozpraw sądowych, zakaz stawiania pytań sugerujących, zakaz stosowania przymusu lub groźby, hipnozy, środków chemicznych czy technicznych, stawianie obietnic niezgodnych z prawem, zakaz długotrwałego przesłuchania, zakaz sugestii, wielokrotności, przesłuchania nie może prowadzić policjant prowadzący postępowanie przygotowawcze;

• naruszenie zasady humanitaryzmu powoduje nieważność czynności (np. przesłuchania);

• jeżeli sąd opiera się na takich wadliwych czynnościach - proces i wyrok jest nieważny;

Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości

• wyprowadzona z art. 175 Konstytucji (o władzy sądowej);

• wymiar sprawiedliwości to:

wyłączna działalność niezawisłych sędziów (def. podmiotowa);

działalność polegająca na rozstrzyganiu konfliktów ze stosunków prawnych (def.

przedmiotowa);

działalność sądów głownie z dziedziny prawa karnego i cywilnego (def. mieszana);

• wymiar sprawiedliwości przekazuje część czynności wskazanych w ustawie organom właściwym;

• obywatelom należy zapewnić dostęp do sądów, by odwołać się od działań uprawnionych organów np. w postaci zażalenia;

Zasada współdziałania ze społeczeństwem

• znajduje swój wyraz w KK oraz w KPK

• poręczenie majątkowe, poręczenie osoby godnej zaufania, środki probacyjne itp.;

Zasada praworządności

• została wypracowana przez doktrynę;

• to nakaz skierowany do organów procesowych, obejmujący ścisłe przestrzeganie prawa i postępowanie zgodnie z przepisami prawa;

Zasada udziału czynnika społecznego w postępowaniu

• to zasada skodyfikowana, można ja wyrażać w postaci dyrektywy nakazującej rozstrzyganie indywidualnych spraw obywateli z udziałem przedstawicieli społecznych w trzech formach:

• udział przedstawicieli społecznych w składzie orzekającym sądu;

• udział w procesie podmiotów reprezentujących interesy społeczne (przedstawiciel społeczny jest neutralny, ma prawo do pytań i wypowiadania się);

• publiczność rozpraw sądowych;

• typy sądów w zależności od zakresu udziału czynnika społecznego:

złożone wyłącznie z urzędników - społeczeństwo nie ma wpływu na treść wyroku,

istnieje w takim wypadku niebezpieczeństwo rutyny;

sądy mieszane - sędziowie zawodowi i ławnicy;

sądy złożone wyłącznie z czynnika pozasądowego - sądy ludowe po wojnie;

• typy sądów ze względu na udział społeczny:

sąd przysięgłych - wywodzą się z Wielkiej Brytanii, składa się z ławy przysięgłych (sędzia faktu - orzeka co do winy, bez uzasadnienia decyzji) oraz z sędziego zawodowego (to sędzia prawa - przewodniczy rozprawie, stosuje kwalifikacje prawną i wymierza karę)

sąd ławniczy - ławnik jest na równi z sędzią, sędzią co do faktu i co do prawa; udział ławników wynika z art. 182 Konstytucji, art. 3 KPK oraz art. 4 § 1 ustawie o sądach powszechnych; ławnik i sędzia są równi - ławnik ma czynny udział, podpisuje wyrok, ma prawo zgłosić zdanie odrębne od wyroku lub uzasadnienia, nie może tylko przewodniczyć rozprawie; ławnik jest niezawisły i podlega tylko ustawom; ławnika wybierają organy gminy w głosowaniu tajnym, prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje, związki zawodowe, grupa 25 obywateli;

• składy sędziowskie:

• 1 sędzia, 2 ławników - I instancja

• 3 sędziów - II instancja, rozprawa apelacyjna i kasacyjna;

• czyny zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności - 2 sędziów, 3 ławników w I instancji, 5 sędziów w II instancji;

• postępowanie uproszczone (sąd rejonowy) - 1 sędzia;

• postępowanie prywatnoskargowe - 1 sędzia, a w przypadku pomówienia - 1 sędzia, 2 ławników;

• na posiedzeniu sądu rejonowego - 1 sędzia, w sądach wyższych - 3 sędziów;

• w postępowaniu nakazowym - 1 sędzia na posiedzeniu bez udziału stron;

Zasada niezawisłości sędziowskiej

• wynika z art. 178 Konstytucji i dotyczy również ławników;

• sędziowie maja obowiązek przestrzegania i stosowania przepisów rangi ustawowej (również aktów wykonawczych, o ile są zgodne z ustawą); sędziwie są niezwiązani instrukcjami i wytycznymi organów państwowych - sędzia orzeka według swojego własnego przekonania, nikt nie może wpływać na jego decyzje ani go w tym zastępować; na sędzim ciąży obowiązek samodzielnego rozstrzygania kwestii wykładni przepisów i oceny dowodów; sędzia związany jest orzeczeniami TK, prawotwórczym rozstrzygnięciem sądu (przypadek recydywy), zapatrywaniami prawnymi i wskazaniami sadu odwoławczego (w konkretnej sprawie), odpowiedzią SN na pytanie prawne, uchwałami SN wpisanymi do księgi zasad prawnych;

• gwarancje niezawisłości sędziowskiej (ustrojowe i procesowe): odpowiednie warunki pracy, wynagrodzenie, poziom etyczno - moralny sędziego, stałość zawodu sędziego, niepołączalność zawodu sędziego z innymi zawodami (wyjątek - nauczyciel akademicki), immunitet (bez zgody sądu dyscyplinarnego nie można pociągnąć sędziego do odpowiedzialności karnej), samorządność sędziowska (KRS), jawność rozpraw sądowych, swobodna ocena dowodów, tajność narady sędziowskiej, zasada kolegialności składów sędziowskich;

Zasada kolegialności

• nie dotyczy organów ścigania karnego;

• rozstrzygnięcia sądu zapadać mają kolegialnie (wzmacniają autorytet, pozwalają uniknąć pomyłek, gwarantują realizację niezawisłości)

• składy sędziowskie jak w zasadzie udziału czynnika społecznego w postępowaniu;

Zasada instancyjności

• obowiązuje, by decyzja wydana w I instancji mogła być poddana kontroli co do faktu lub co do prawa, na skutek zaskarżenia;

• kontrola następuje przez organu procesowe w trybie nadzoru oraz przez społeczeństwo;

• kontrola procesowa dotyczy rozstrzygnięć prawomocnych i nieprawomocnych;

• środki zaskarżenia - to przewidziane prawem sposoby, przy pomocy których strona niezadowolona z rozstrzygnięcia domaga się zmiany lub uchylenia orzeczenia (apelacja od wyroków nieprawomocnych, kasacja wyroków prawomocnych, sprzeciw od wyroku zaocznego, zażalenie na postanowienie), wniesienie takiej skargi powoduje, że sprawa będzie rozpoznana przez instancje odwoławczą, a wykonanie decyzji zostaje wstrzymane (skarga suspensywna);

• środki nadzoru - toczą się wewnątrz organów procesowych, podejmowane są z inicjatywy samych organów (np. wznowienie postępowania umorzonego);

Zasada ścigania z urzędu (oficjalności)

• dotyczy pierwszego etapu postępowania - momentu wszczęcia postępowania karnego i polega ona na tym, że organy państwa powołane do ścigania przestępstw (policja, prokuratura, ABW, straż graniczna i in.) są uprawnione do wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego niezależnie od woli osoby pokrzywdzonej przestępstwem (czasem nawet wbrew jej woli);

• zasada ścigania z urzędu doznaje pewnych ograniczeń w prawie procesowym:

• przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego - w tej kategorii przestępstw ustawodawca pozostawia pokrzywdzonemu swobodę decyzji, prokurator (tylko i wyłącznie!) może, jeżeli uzna, że wymaga tego interes społeczny (przy czym nie chodzi tu tylko o sam czyn, ale i o okoliczności dotyczące osoby pokrzywdzonej), ingerować, a nawet z własnej inicjatywy wszcząć postępowanie karne, lecz jeśli nie uzyska potem zgody poszkodowanego, ma obowiązek postępowanie umorzyć;

• przestępstwa wnioskowe - a więc takie, które ściga się na wniosek pokrzywdzonego, wyróżnia się w tej kategorii przestępstw dwie grupy:

• przestępstwa bezwzględnie wnioskowe - przestępstwa, co do których ustawodawca wymaga wniosku pokrzywdzonego niezależnie od osoby sprawcy (np. zgwałcenie z art. 197 kk);

• przestępstwa względnie wnioskowe - przestępstwa ścigane z urzędu,
  a dopiero w przypadku gdy sprawcą jest osoba najbliższa dla pokrzywdzonego na wniosek. Decydujące znaczenie ma tu nie rodzaj przestępstwa, a osoba sprawcy.

Z chwilą złożenia wniosku, dalsze postępowanie toczy się z urzędu. Wszystkie osoby, które brały udział w przestępstwie są objęte ściganiem (pokrzywdzony nie może ograniczy ścigania do określonych osób).
Ta reguła nie dotyczy osób najbliższych - wymaga się klarownego żądania ścigania osoby najbliższej.

• kwestią kontrowersyjną jest możliwość cofnięcia wniosku o ściganie - KPK dopuszcza cofnięcie wniosku o ściganie w stadium postępowania przygotowawczego za zgodą prokuratora, a w stadium postępowania sądowego - za zgodą sądu;

• ustawodawca określa moment końcowy złożenia oświadczenia o cofnięciu wniosku w postępowaniu sądowym - tj. po rozpoczęciu przewodu sądowego (do odczytania aktu oskarżenia), ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne, następstwem cofnięcia wniosku jest umorzenie postępowania karnego (wyjątek od możliwości cofnięcia wniosku - nie ma możliwości cofnięcia w sprawach dotyczących przestępstwa zgwałcenia)

Zasada równości stron

• wynika z KPK;

• w postępowaniu przygotowawczym ma miejsce równość faktyczna, a w postępowaniu sądowym - pewną wyższość ma prokurator;

Zasada legalizmu

• organy państwa powołane do ścigania przestępstw są nie tylko uprawnione ale mają zarazem obowiązek wszczęcia postępowania karnego, jego prowadzenia, podjęcia właściwych decyzji kończących postępowanie przygotowawcze, wniesienia do sądu oskarżenia, prowadzenia działalności oskarżycielskiej wykazującej, że dana osoba powinna ponieść odpowiedzialność;

• gwarancje przestrzegania zasady legalizmu:

• nadzór służbowy - nadzór funkcjonujący wewnątrz danego organu ścigania, polega on m.in. na tym, że określone decyzje (te najistotniejsze, decydujące o losach postępowania) nigdy nie są podejmowane przez jedną osobę - trzeba uzyskać aprobatę ze strony szefa;

• nadzór procesowy - jest on określony przepisami KPK, jest to nadzór prokuratora nad innymi organami ścigania, określone decyzje tego innego organu są jedynie projektami decyzji, uzyskają moc prawną dopiero po pisemnym zatwierdzeniu przez prokuratora;

• system uprawnień pokrzywdzonego - pokrzywdzonemu służy środek odwoławczy w postaci zażalenia na takie decyzje jak: postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, postanowienie o umorzeniu postępowania, czym doprowadza do skontrolowania tej decyzji przez instancję wyższą. jeżeli prokurator nadrzędny (to on jako pierwszy rozpatruje zażalenie) uzna, iż zażalenie (nie) jest zasadne, musi przekazać tę sprawę sądowi lub je oddala;

• odpowiedzialność dyscyplinarna i karna osób, które naruszyły zasadę legalizmu, podjęły działania niezgodne z obowiązkiem ustawowym.

• ograniczenie zasady legalizmu może nastąpić tylko na rzecz zasady oportunizmu;

Zasada oportunizmu

• zasada przeciwstawna do zasady legalizmu - ustawodawca w określonych sytuacjach pozostawia uznaniu organom ścigania czy postępowanie ma się toczyć, czy kierując się interesem publicznym/państwowym nie prowadzić tego postępowania;

• w Polsce zasada oportunizmu występuje w pewnych sytuacjach:

• postępowanie w sprawach nieletnich - ustawa z 1982 r. przewiduje, że jeśli w stosunku do określonego nieletniego sąd rodzinny orzekł już środek poprawczy lub orzekł któryś ze środków wychowawczych, a nieletni popełnia kolejny czyn zabroniony, to ze względu na niecelowość orzekania wobec nieletniego środka, sąd może umorzyć to nowe postępowanie (jeżeli w okresie oczekiwania na umieszczenie w zakładzie poprawczym popełnia nowe przestępstwo, to nie ma sensu znów mu wymierzać środka karnego).

• ustawa o świadku koronnym - jeden z członków grupy zorganizowanej decyduje się na współpracę - świadek koronny jest najpierw podejrzanym (przedstawiono mu konkretne oskarżenie) - jeśli będzie współpracował z organami ścigania, to nie poniesie odpowiedzialności karnej.

• Art. 11 kpk - umorzenie absorpcyjne - sprawa o występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5 - postępowanie o taki występek można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe
  (ze względu na rodzaj i wysokość kary już orzeczonej za inne przestępstwa).

Zasada skargowości

• istotą tej zasady jest to, że sąd nie rozstrzygnie żadnej sprawy karnej, jeżeli nie będzie spełniony warunek w postaci złożenia przez uprawnionego (oskarżyciela) skargi do sądu;

• skarga ta zakreśla ramy postępowania sądowego (granice podmiotowe i przedmiotowe);

• zasada skargowości prowadzi do tego, że proces jest procesem trójpodmiotowym; każdy podmiot realizuje swoją funkcję procesową:

• funkcję oskarżenia realizuje podmiot oskarżyciel, który wniósł skargę i popiera ją w sądzie;

• funkcję oskarżonego realizuje podmiot, któremu oskarżyciel zarzuca popełnienie czynu;

• funkcję sądzenia sprawuje sąd;

• w RP większość to procedury skargowo - mieszane, tzn. takie, w których rola sądu nie jest ograniczona do roli biernego arbitra, sąd ma pełną inicjatywę dowodową: obok wniosków dowodowych stron, żądań przeprowadzenia dowodów, możliwe jest również wprowadzanie dowodów z urzędu, sąd jest aktywny także w przeprowadzaniu dowodów na rozprawie - pytania świadkom mogą zadawać członkowie składu sądowego

• odstąpienie oskarżyciela od oskarżenia - kwestia ta regulowana jest w zależności od charakteru oskarżyciela:

• art. 14 § 2 - odstąpienie oskarżyciela publicznego nie wiąże sądu - sąd może kontynuować sprawę i może się ona zakończyć wyrokiem skazującym. Oskarżyciel publiczny jest związany zasadą legalizmu, wg której organy państwa mają obowiązek wszczęcia postępowania, wniesienia oskarżenia do sądu
  i popierania go. Oskarżyciel publiczny nie może ograniczyć się do oświadczenia, że odstępuje od oskarżenia- konieczne jest przedstawienie argumentacji, którą sąd może podzielić lub nie.

• art. 496 - oskarżyciel prywatny może odstąpić od oskarżenia, co wiąże sąd
  i prowadzi do umorzenia postępowania przez sąd jeżeli oskarżyciel prywatny odstępuje od rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie. Ustawodawca wprowadza tu warunek w postaci zgody oskarżonego. Odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia jest możliwe aż do prawomocnego zakończenia postępowania (uprawomocnienia się wyroku)

• proces wpadkowy - proces taki może mieć miejsce jeśli w toku prowadzonej rozprawy
  w sądzie ujawnia się, że oskarżony, poza przestępstwem zarzucanym mu w akcie oskarżenia, popełnił jeszcze inne przestępstwo. Sąd z własnej inicjatywy nie może rozszerzyć postępowania. Do rozszerzenia może dojść, jeżeli oskarżyciel ustnie rozszerzy swoją skargę, zgodzi się na to oskarżony i jego obrońca, nie zachodzi konieczność prowadzenia postępowania przygotowawczego - sprawa nadaje się do natychmiastowego rozpatrzenia przez sąd;

Zasada prawdy materialnej

• jest to zasada koronna (naczelna) w hierarchii zasad - przepisy KPK powinny oczywiście służyć wykryciu prawdy;

• zasadę tą zawarto w art. 2 § 2 KPK, a oznacza ona, że wszelkie rozstrzygnięcia w toku postępowania karnego musza opierać się na ustaleniach faktycznych zgodnych
  z rzeczywistością;

• art. 4 KPK nakłada na organy procesowe obowiązek wszechstronnego rozpatrzenia sprawy,
  a więc rozpatrzenia zarówno okoliczności korzystnych jak i niekorzystnych dla podejrzanego (obiektywne działanie organu);

• gwarancje zasady prawdy:

• system środków zaskarżenia - wprowadzenie zwyczajnych środków zaskarżenia/zażalenia (odwołanie, apelacja) oraz nadzwyczajnych środków zaskarżenia (kasacja, wznowienie postępowania);

• zasada kontradyktoryjności - wykorzystanie aktywności stron procesowych;

• zasada bezpośredniości - eliminowanie wszelkich ogniw pośrednich przy przeprowadzaniu dowodów;

• zasada swobodnej oceny dowodów - brak ustawowych reguł dotyczących oceny dowodów;

• zwrot przez sąd sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego;

• przyznanie się oskarżonego do winy - traktowane jest tak, jak każdy inny dowód - poddane jest swobodnej ocenie (art. 388), tylko sąd może ograniczyć dalsze postępowanie dowodowe jeśli uzna przyznanie się do winy za wiarygodne;

• ograniczenia od zasady prawdy materialnej:

1. zakazy dowodowe - okoliczności powodujące, że nie można z dowodu skorzystać:

bezwzględne - zakaz przesłuchania duchownego co do spowiedzi i

obrońcy;

względne - można z dowodu korzystać pod pewnymi warunkami

(prawo do odmowy zeznań, tajemnica zawodowa);

2. zasada ne bis in idem - tworzy powagę rzeczy osądzonej;

3. zakaz rozstrzygania wątpliwości na niekorzyść oskarżonego;

Zasada bezpośredniości

• wymiar sprawiedliwości powinien wyeliminować wszystkie ogniwa pośrednie między organem prowadzącym postępowanie, a źródłami dowodowymi;

• trzy dyrektywy zasady bezpośredniości:

• wszelkie rozstrzygnięcia organów procesowych muszą opierać się na dowodach, materiale dowodowym przeprowadzonym i zgromadzonym w danym postępowaniu karnym);

• organ procesowy musi zetknąć się bezpośrednio z dowodem (źródłem dowodowym);

• w pierwszej kolejności wykorzystuje się tzw. dowody pierwotne - ustność nie wprowadza zakazu korzystania z dowodów pochodnych;

• największym ograniczeniem zasady bezpośredniości jest postępowanie w drugiej instancji - postępowanie odwoławcze - decyzja jest podejmowana na podstawie akt sprawy - korzystanie
  z drogi pośredniej (nie prowadzi się postępowania dowodowego), tylko wyjątkowo
  i w niewielkim zakresie sąd odwoławczy może przeprowadzić dowód (zasadą jest tu pośredniość);

• nie jest realne wypełnienie zasady bezpośredniości w sądach I instancji w tzw. czynnościach niepowtarzalnych (takich czynności dokonuje się np. w przypadkach oględzin miejsca, pobrania krwi od kierowcy - ich powtórzenie nie jest możliwe), czynności takie powinny być bardzo starannie udokumentowane;

• przepisy KPK przewidują wiele odstępstw od zasady bezpośredniości:

1. art. 389 dotyczy możliwości odczytania protokołów zawierających wcześniejsze wyjaśnienia oskarżonego jeżeli: oskarżony nie chce ponownie składać wyjaśnień, oskarżony składa odmienne wyjaśnienia niż poprzednio, oskarżony oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta;

2. art. 391 dotyczący zeznań świadków przewiduje możliwość odczytania podczas rozprawy sądowej protokołów zawierających wcześniejsze zeznania, w przypadku gdy: świadek bezpodstawnie odmawia złożenia zeznań, ma miejsce niestawiennictwo świadka na rozprawie z powodów nie dających się przezwyciężyć, świadek zeznaje wyraźnie odmiennie niż poprzednio, świadek pewnych okoliczności nie pamięta, świadek przebywa za granicą,
   nie można mu było wręczyć wezwania;

3. art. 393 zezwala na odczytanie na rozprawie protokołu oględzin, przeszukań, zatrzymania rzeczy, opinii biegłych, opinii wywiadu środowiskowego, wszelkich dokumentów urzędowych złożonych w postępowaniu, akt o karalności;

4. w wypadkach, gdy stawiennictwo świadka jest niemożliwe w miejscu gdzie odbywa się rozprawa (najczęściej jest to miejscowy sąd rejonowy) czynności dowodowych może dokonać sędzia wyznaczony ze składu orzekającego lub organ pochodzący spoza jednostki rozpatrującej sprawę (pomoc prawna);

Zasada koncentracji materiału dowodowego (zasada ciągłości)

• jest to zasada nieskodyfikowana;

• proces powinien stanowić zwarty ciąg czynności i skupiać środki dowodowe wokół przedmiotu procesu, tak, żeby nie było konieczności przerywania rozprawy;

• ma na celu przyspieszenie postępowania;

• pomaga organom orzekać na podstawie całości materiału dowodowego, który strony mają przedstawiać natychmiast;

• sąd ma prawo cofnąć niekompletny wniosek;

Zasada swobodnej oceny dowodów

• artykuł 7 KPK wyrażający zasadę swobodnej oceny dowodów jest adresowany do wszystkich organów prowadzących postępowanie karne;

• ocena poszczególnych dowodów należy do organu prowadzącego w danej fazie postępowanie
  i jest to ocena, którą kształtują wszystkie dowody, jest oceną swobodną organu procesowego - ustawodawca nie formułuje żadnych reguł, które dotyczyłyby oceny dowodów;

• zasada swobodnej oceny dowodów nie oznacza dowolności ich oceny - poszanowane muszą być reguły logicznego rozumowania, tak by respektowane były wskazania wiedzy (nie może wystąpić sprzeczność z aktualna wiedzą), trzeba także brać pod uwagę doświadczenie życiowe (czy może raczej doświadczenie zawodowe) organu, który dokonuje oceny;

• organ procesowy, który wcześniej dokonał oceny dowodów i podejmuje na tej podstawie decyzję (ustala stan faktyczny), podejmuje odpowiednie rozstrzygnięcia, musi wyjaśnić jednocześnie swoją ocenę dowodów (jakie fakty uznał za udowodnione, jakich nie przyjął i dlaczego; które zeznania świadków uznał za wiarygodne) w uzasadnieniu wyroku.; w razie zaskarżenia wyroku decyzji procesowej, ocena dowodów dokonana w I instancji podlega kontroli w instancji odwoławczej;

Zasada kontradyktoryjności (sporności)

• wprowadza do procesu metody dochodzenia do prawdy w drodze walki procesowej stron;

• muszą temu służyć takie rozwiązania procesowe, które umożliwią stronom prowadzenie aktywnej działalności w procesie - jest to oparte na założeniu, że zaprezentowanie różnej argumentacji sprzyja temu, iż sprawa zostanie wszechstronnie naświetlona (szeroki obraz okoliczności), co sprzyja wydaniu obiektywnego, sprawiedliwego wyroku;

• z tą zasadą mamy do czynienia dopiero po spełnieniu pewnych warunków, a mianowicie:

1. oskarżonemu musza być postawione konkretne zarzuty;

2. strony procesowe muszą mieć zagwarantowaną swobodę podejmowania czynności procesowych;

3. muszą występować co najmniej dwie przeciwstawne strony oraz podmiot prowadzący, kierujący postępowaniem karnym.

4. musi istnieć równouprawnienie stron - strony muszą dysponować mniej więcej takimi samymi uprawnieniami;

• kontradyktoryjność jest zasadą, która decyduje o strukturze postępowania - jej wyrazem są przepisy dotyczące stron procesowych, wyraźnym przejawem zasady kontradyktoryjności jest inicjatywa dowodowa stron (przeprowadzenie dowodów by udowodnić dane okoliczności), strony mogą aktywnie uczestniczyć w postępowaniu dowodowym;

• zasada kontradyktoryjności zakłada aktywną rolę sądu:

• ma on pełną inicjatywę dowodową - może sam wprowadzać dowody z urzędu;

• jest aktywny w toku przeprowadzania dowodów na rozprawie.

Zasada jawności

• jawność dzielimy na: wewnętrzną (w stosunku do stron, które w danym postępowaniu występują) i zewnętrzną (w stosunku do społeczeństwa);

• zasada jawności wobec społeczeństwa nie odnosi się do całego postępowania (czynności
  w śledztwie i dochodzeniu nie są jawne; podobnie jak posiedzenia w sądzie) - dotyczy ona właściwie rozpraw sądowych;

• w śledztwie i dochodzeniu uczestniczą strony, a więc zachowana jest tu jawność wewnętrzna;

• jawność rozpraw sądowych jest istotna, bo społeczeństwo ma możliwość pewnego rodzaju społecznej kontroli nad sądami, mimo iż w wymiarze praktycznym nie ma wielkiego zainteresowania udziałem w rozprawie;

• problem udziału radia, TV, prasy w rozprawach sądowych rozwiązuje art. 357 - decyzję
  o dopuszczeniu przedstawicieli mediów do udziału w rozprawie pozostawia on sądowi, który rozpatruje daną sprawę karną (dotyczy to oczywiście tylko rozpraw jawnych); sąd udzieli zezwolenia rejestrowania przebiegu rozprawy jeżeli przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, a rejestrowanie nie będzie utrudniać przebiegu rozprawy; tylko za zgodą sądu można podawać dane oskarżonego i pokazać jego wizerunek, jeśli chodzi o świadków, poza zgodą sądu na podanie ich danych osobowych i wizerunków, zgodę musi wyrazić sam świadek; podejmując tę decyzję sąd musi brać od uwagę interes uczestnika postępowania (np. osoby pokrzywdzonej); te ograniczenia nie dotyczą dziennikarzy prasowych, którzy rejestrują przebieg rozprawy poprzez sporządzanie notatek;

• zasada jawności doznaje pewnych ograniczeń: rozprawa toczy się za drzwiami zamkniętymi bez udziału publiczności:

1. art. 359 - przewidziano dwie sytuacje, w których następuje obligatoryjne wyłączenie jawności:

1. sąd na rozprawie rozpatruje wniosek prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy (jest to zarazem wniosek dotyczący zastosowania środka zabezpieczającego);

2. sprawy o pomówienie lub znieważenie, chyba że pokrzywdzony złoży wniosek, by rozprawa była jawna;

2. art. 360 przewiduje przypadki wyłączenia jawności rozprawy w całości lub w części, jeśli jawność mogłaby:

1. wywołać zakłócenia rodzaju publicznego,

2. obrażać dobre obyczaje,

3. ujawniać okoliczności ważnych ze względu na interes państwa; jeśli chodzi o tajemnicę państwową to jawność tego fragmentu rozprawy musi być wyłączona;

4. naruszałaby ważny interes społeczny;

5. ujawnić, że choć jeden z oskarżonych jest nieletni;

• w razie wyłączenia jawności rozprawy strony mogą wskazać po dwie osoby, które pozostawałyby na sali - tzw. mężowie zaufania, przewodniczący składu może pozwolić na pozostawanie na sali indywidualnie określonym osobom; osoby, które uczestniczyły w takiej rozprawie mają obowiązek zachowania tajemnicy o tym co działo się na rozprawie;

• moment ogłoszenia wyroku przez sąd zawsze jest jawny - chodzi tu o ogłoszenie samego rozstrzygnięcia (sentencji wyroku), można natomiast wyłączyć jawność przedstawianego ustnie uzasadnienia wyroku;

• zawsze tajna jest faza narady i głosowania składu orzekającego;

• w przypadkach głośnych rozpraw wprowadza się karty (bilety) wstępu na rozprawę;

Zasada domniemania niewinności

• wyraża ja art. 5 § 1 KPK: oskarżonego należy uważać za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i potwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu (chodzi tu o prawomocny wyrok skazujący, ale także wyrok sądu warunkowo umarzający postępowanie);

• jest to domniemanie prawne i odnosi się do sfery obiektywnej (przesądza o statusie procesowym oskarżonego i jego sytuacji), a nie do sfery subiektywnej (nie jest adresowane do organów prowadzących postępowanie);

• konsekwencje domniemania niewinności:

1. winy nie wolno domniemywać (obowiązek jej udowodnienia spoczywa na oskarżycielu),

2. oskarżony nie ma obowiązku udowadniania swojej niewinności (czyli może przyjąć postawę bierną),

3. oskarżony ma prawo do odmowy składania wyjaśnień (nie może to być traktowane jako okoliczność obciążająca);

• jeśli wina nie zostanie udowodniona wyrok musi być uniewinniający;

• z zasadą domniemania niewinności związany jest ściśle postulat in dubio pro reo, polegający na tym, że wątpliwości, których usunąć się nie da, tłumaczyć trzeba na korzyść oskarżonego (niektórzy uznają to za odrębną zasadę);

Zasada prawa do obrony

• można ją wyrazić w postaci dyrektywy, według której w procesie karnym oskarżonemu należy zapewnić prawo do obrony;

• jest to zasada konstytucyjna wyrażona w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP „Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu”;

• z zasady tej wynikają dwa pojęcia obrony:

1. obrona materialna:

• Każdy może ją wykonywać na rzecz oskarżonego (np. Policja, Sąd, oskarżyciel Publiczny)

• działalność ta ma granice wyznaczone przez przepisy prawa.

• formą obrony materialnej jest również milczenie i bierne zachowanie się oskarżonego (zakaz zmuszania kogokolwiek do samooskarżenia)

• obrona formalna - polega na korzystaniu z pomocy obrońcy. Obrońcą w polskim prawie w procesie karnym może być jedynie adwokat. (wyjątkowo aplikant adwokacki). Racje przemawiające za obroną formalną: racja fachowości, stanu psychicznego (niezaangażowanie obrońcy), zdolności wyręczania (znajomość „wydeptanych ścieżek”), pomocy psychicznej (obrońca jest osobą zaufaną oskarżonego)

Obrona formalna to prawo do korzystania z obrońcy (art.6 k.p.k.). Dwie metody: oskarżony sam powołuje obrońcę (obrona z wyboru) lub obrońca ustanawiany jest z urzędu - powołuje go Prezes sądu w dwóch przypadkach:

• gdy obrona jest obligatoryjna, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru,

• na wniosek oskarżonego - gdy nie jest w stanie ponieść kosztów obrony
  z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.

• obrońca w procesie nie ma prawa podejmowania żadnych czynności niekorzystnych dla oskarżonego (art. 86 § 1 k.p.k.), ma stanowisko samodzielne, jego udział nie wyklucza osobistego udziału w postępowaniu samego oskarżonego, obrońca może nawet bronić kilku oskarżonych, o ile ich interesy nie pozostają w sprzeczności;

• oskarżony nie może zaś mieć jednocześnie więcej niż 3 obrońców - art. 77 i 85 k.p.k;

• oskarżony musi mieć obrońcę jeżeli:

1. jest nieletni

2. jest głuchy, niemy lub niewidomy,

3. zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności,

4. nie włada językiem polskim;

5. sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę;

6. postępowaniu ma miejsce przed sądem wojewódzkim jako sądem pierwszej instancji;

7. jeżeli zarzucono oskarżonemu zbrodnię lub pozbawiono wolności. W takim wypadku udział w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej i kasacyjne, jeżeli Prezes sądu uzna to za konieczne;

8. wystąpią pewne sytuacje w postępowaniu apelacyjnym - dana czynność procesowa musi być dokonana przez adwokata pod rygorem skuteczności (apelacja, wniosek o wznowienie postępowania, kasacja), udział obrońcy nie wyłącza osobistego udziału oskarżonego, obrońca w swoim działaniu powinien kierować się dyrektywą - „działać na korzyść oskarżonego”.






















































Uczestnicy procesu karnego

Przez uczestnika procesu karnego rozumie się podmiot, który bierze udział w procesie karnym
w roli, jaką wyznacza mu prawo karne procesowe. Podmiotami występującymi w procesie karnym w roli uczestnika mogą być organy państwowe, osoby fizyczne, osoby prawne, instytucje państwowe lub społeczne oraz zrzeszenia nie mające osobowości prawnej.










Spośród uczestników procesu karnego wyróżnia się następujące kategorie:

1. organy procesowe

2. strony procesowe,

3. przedstawiciele stron procesowych,

4. rzecznicy interesu społecznego,

5. pomocnicy procesowi,

6. osobowe źródła dowodowe,

7. pozostali uczestnicy procesowi.

Organy procesowe

Organem procesowym jest organ państwowy, któremu z mocy przepisów powierzono występowanie
w procesie karnym w oznaczonej roli. Jako jedyne podmioty mogą podejmować decyzje procesowe
o charakterze imperatywnym władczym, decyzje które wiążą wszystkich innych uczestników procesu karnego. Stosownie do roli pełnionej w procesie przez organy państwowe możemy je podzielić na:

• organy kierujące procesem

• organy współdziałające.

Organ kierujący procesem jest organem prowadzącym proces na określonym etapie. Organ ten dokonuje czynności procesowych i wydaje wiążące decyzje procesowe.

Organem współdziałającym jest organ państwowy, który występując w procesie, współdziała z organem kierującym procesem. Tak np. w postępowaniu jurysdykcyjnym, organem kierującym procesem jest prezes sądu lub sąd. Prokurator pełni rolę organu współdziałającego.

Ze względu na różne etapy procesu wyróżnia się:

1. Organy procesowe postępowania przygotowawczego

• organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie

• organy nadzoru (policja)

• Organy procesowe postępowania rozpoznawczego

• organ kierujący procesem, którym jest sąd; poza posiedzeniami lub rozprawą - prezes sądu

• organ współdziałający, którym jest oskarżyciel publiczny ( z reguły prokurator).

• Organy procesowe w postępowaniu wykonawczym, a mianowicie:

• sąd pierwszej instancji

• sąd penitencjarny,

• prezes sądu lub uprawniony sędzia,

• sędzia penitencjarny,

• dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby Więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym
  w przepisach prawa karnego wykonawczego, oraz komisja penitencjarna,

• sądowy kurator zawodowy

• sądowy i administracyjny organ egzekucyjny (komornik)

• urząd skarbowy,

• odpowiedni organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, lub inny organ uprawniony przez ustawę do wykonywania orzeczeń.

Prokuratura

Prokuratura zbudowana jest na następujących zasadach organizacyjnych:

1. jednolitości - wszyscy prokuratorzy tworzą prokuraturę. Zasada ta wyraża regułę w myśl której wszystkie jednostki organizacyjne stanowią jedną organizacyjną całość.

2. Centralizmu - na czele całej prokuratury stoi jeden podmiot - Prokurator Generalny. Jemu podlegli są prokuratorzy wszystkich jednostek organizacyjnych. Zasada ta wyklucza możliwość funkcjonowania w państwie kilku niezależnych od siebie prokuratur.

3. Hierarchicznego podporządkowania - poszczególni prokuratorzy są podporządkowani Prokuratorowi Generalnemu nie wprost lecz przez prokuratora wyższego rzędu.

Prokurator Generalny

Prokurator Krajowy

Prokurator Prokuratury Krajowej

Prokurator apelacyjny

Prokurator prokuratury apelacyjnej

Prokurator okręgowy

Prokuratorzy prokuratury okręgowej

Prokurator rejonowy

Prokuratorzy prokuratury rejonowej

Asesorzy prokuratury rejonowej.

4. Jednoosobowego kierownictwa - polega na tym że na czele każdej prokuratury jest jeden kierownik. Kolegialne rozstrzyganie jest w prokuraturze nieznane.

5. Niezależności - wyraża się w tym że prokuratorzy w sprawowaniu swych funkcji są niezależni od terenowych organów administracji państwowej i samorządowej. Podlegają jedynie prokuratorom przełożonym.

Zasady związane z działalnością prokuratury:

1. DEWOLUCJI - Oznacza że każdy prokurator wyższego rzędu ma prawo przejąć do osobistego wykonania każdą czynność należącą do prokuratora niższego rzędu.

2. SUBSTYTUCJI - Oznacza że Prokurator wyższego rzędu może zlecić wykonanie każdej czynności prokuratorowi niższego rzędu.

3. INDYFERENCJI -Oznacza, że dla skuteczności czynności procesowych nie ma znaczenia, który
   z prokuratorów jej dokonuje. Zmiany personalne przy dokonywaniu czynności nie mają wpływu na ważność tych czynności. Podział zadań między prokuratorami ma charakter wyłącznie wewnętrzny.

Prokurator może prowadzić postępowanie sam lub zlecić je policji.

Prokuratorem może być osoba która:

• Ukończyła wyższe studia prawnicze

• Jest obywatelem polskim

• Ukończyła aplikację prokuratorską lub sędziowską (3 lata)

• Złożyła egzamin prokuratorski lub sędziowski

• Ukończyła 26 lat.

Prokurator w postępowaniu przygotowawczym jest organem, w postępowaniu jurysdykcyjnym jest stroną tzn. oskarżycielem publicznym, działa jako rzecznik interesu publicznego.

Policja

Policja w celu rozpoznania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności dochodzeniowo-śledcze, operacyjno-rozpoznawcze oraz czynności administracyjno-porządkowe. Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach. W zakresie postępowania karnego Policja jest zasadniczym organem prowadzącym dochodzenie, chyba że prowadzi je prokurator. W ramach prowadzonego dochodzenia dokonuje wszystkich czynności, chyba że ustawa wymaga decyzji lub akceptacji prokuratora. Policja więc przeprowadza dowody przedstawia zarzuty osobie podejrzanej o popełnienie przestępstwa.

W postępowaniu sądowym Policja wykonuje niektóre czynności pomocnicze jak np. doprowadzenie na rozprawę oskarżonego aresztowanego. Policja może także wystąpić jako oskarżyciel publiczny w postępowaniu sądowym w sprawach o wykroczenia.

Sądy

W postępowaniu głównym organami rozstrzygającymi są sądy. One kierują procesem karnym i wydają decyzje procesowe w postaci orzeczeń. Sądy są podmiotami jedynie uprawnionymi do rozstrzygania o przedmiocie procesu. Cechą charakterystyczną tych organów jest to, że orzekanie w powierzonych im sprawach należy do niezawisłych sędziów. Niezawisłość sądów dotyczy tylko sfery orzekania.

Nie można wyłączyć sądu można wyłączyć sędziego.

Sądy dzielimy na:

1. Powszechne

• Rejonowe

• Okręgowe

• Apelacyjne

• Szczególne

• Sądy wojskowe

• Trybunał Stanu

3. Sąd Najwyższy - Naczelny organ sądowy, który sprawuje nadzór nad orzecznictwem wszystkich innych sądów.

Struktura:

Od orzeczeń sądów rejonowych


I instancja Sądy rejonowe Sądy okręgowe





Od orzeczeń sądów okręgowych


II instancja Sądy okręgowe Sąd apelacyjny

(nie orzeka w I instancji)

Właściwość sądu jest to uprawnienie sądu do rozpoznania sprawy w określonym zakresie.

Rozróżniamy:

1. właściwość ogólna

• rzeczowa

• miejscowa

• funkcjonalna

• właściwość szczególna

• właściwość z delegacji

• z łączności spraw karnych

• do wydania wyroku łącznego?

Właściwość rzeczowa - jest to uprawnienie do całościowego rozpoznania sprawy ze względu na rodzaj przestępstwa. Właściwość rzeczowa pozwala na ustalenie sądu, który ma rozpoznać sprawę w pierwszej instancji. Art. 24 k.p.k. określa właściwość sądu rejonowego „Sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu. Sąd rejonowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze w wypadkach wskazanych w ustawie.” Jest sądem
w zakresie podstawowym. Sąd rejonowy orzeka w sprawach o występku. Sąd Okręgowy orzeka
w sprawach o zbrodnie.

Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

W II instancji do właściwości Sądu Okręgowego należy rozpoznawanie apelacji od orzeczeń Sądu Rejonowego. Sąd apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w sądzie okręgowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasacje oraz środki odwoławcze i inne sprawy w wypadkach określonych w ustawie.

Właściwość miejscowa - pozwala na ustalenie, który spośród sądów tego samego rzędu (właściwość rzeczowa) jest uprawniony i zobowiązany do orzekania w konkretnej sprawie. Jest to uprawnienie sądu do rozpoznania sprawy, ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa. Miejsce popełnienia przestępstwa jest to miejsce w którym sprawca działał lub zaniechał działania do którego był zobowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub miał nastąpić.

W przypadku kolizji spraw np. (działanie we Wrocławiu, skutek w Katowicach, a według zamiaru miał być w Lublinie) o właściwości decyduje reguła wyprzedzenia tzn. właściwy jest ten sąd w którym najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

W razie popełnienia przestępstwa na polskim statku wodnym lub powietrznym, właściwy jest sąd macierzystego portu statku.

Jeśli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa właściwy jest sąd, w którego okręgu:

• ujawniono przestępstwo

• ujęto oskarżonego

• oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał;

Unormowanie to ma zastosowanie również wtedy jeśli przestępstwo popełniono za granicą. Jeśli nie można ustalić właściwości miejscowej, sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście gminy Warszawa - Centrum.

Właściwość funkcjonalna - jest właściwością obejmującą zakres czynności należących do kompetencji sądu. Jest to uprawnienie sądu do dokonania określonej czynności np. do właściwości funkcjonalnej sądu rejonowego należy rozpoznanie zażalenia na zatrzymanie lub zastosowanie tymczasowego aresztowania, czyli do właściwości konkretnego sądu funkcjonalnie należy jakaś konkretna czynność, która nie jest rozpoznaniem całościowym sprawy.

Właściwość funkcjonalna Sądu rejonowego obejmuje m.in.:

• orzekanie w I instancji,

• rozpatrywanie zażaleń na niektóre postanowienia prokuratora,

• udzielenie pomocy sądowej

Właściwość funkcjonalna Sądu okręgowego obejmuje min.:

• orzekanie w I instancji;

• orzekanie w II instancji, w sprawach które w I instancji rozpoznają Sądy rejonowe,

• orzekanie o odszkodowania za niesłuszne ukaranie, zatrzymanie, tymczasowe aresztowanie;

• orzekanie o wznowieniu, jeśli dotyczy postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem Sądu rejonowego

• inne czynności określone w ustawie,

Właściwość funkcjonalna Sądu Apelacyjnego obejmuje:

• rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczeń Sądu okręgowego wydanych w I instancji,

• orzekanie w innych sprawach, np. o wznowieniu postępowania np. o wznowieniu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem Sądu okręgowego;

Właściwość z delegacji ( przekazania sprawy)

Właściwość z delegacji jest wyjątkiem od właściwości miejscowej. Stwarza ona możliwość przekazania sprawy innemu sądowi równorzędnemu w stosunku do tego, który jest właściwy miejscowo do rozpoznania sprawy. KPK przewiduje trzy wypadki właściwości z delegacji.

• gdy większość osób które należy wezwać na rozpraw zamieszkuje z dala od sądu właściwego,
  a blisko sądu któremu sprawa ma być przekazana. Postanowienie sądu wyższego rzędu
  o przekazaniu sprawy jest wiążące dla sądu któremu przekazano sprawę do rozpoznania. Uregulowanie to podyktowane jest ekonomiką procesu, aby oszczędzić czas i zmniejszyć koszty postępowania.

• upoważnienie dla Sądu Najwyższego do przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli tego wymaga dobro wymiaru sprawiedliwości, np. przestępstwo wywołało duże oburzenie w określonym środowisku, że wydanie obiektywnego orzeczenia staje się utrudnione. Z inicjatywą o przekazanie sprawy może wystąpić właściwy sąd lub prokurator.

• jako skutek wyłączenia sędziów danego sądu. Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

Właściwość z łączności spraw karnych

Właściwość z łączności spraw stanowi postać właściwości szczególnej ze względu na złożoność sprawy. Właściwość z łączności spraw występuje w sprawach złożonych, kiedy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka przestępstw.

Złożoność sprawy może być wynikiem łączności podmiotowej, przedmiotowej, lub podmiotowo-przedmiotowej (mieszanej)..

Łączność podmiotowa występuje wówczas gdy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka przestępstw tej samej osoby. Wówczas całą sprawę rozpoznaje jeden sąd. Tym sądem jest ten, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze, jeżeli sprawy według zwyczajnych kryteriów właściwości należą do sądów tego samego rzędu. Jeżeli przestępstwa należą do właściwości sądów różnego rzędu, całą sprawę rozpoznaje sąd wyższego rzędu.

Łączność przedmiotowa - gdy istnieją związki rzeczowe między poszczególnymi przestępstwami,
np. przestępstwa sprawcy głównego, podżegacza i pomocnika, całą sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla sprawcy głównego, Sąd właściwy dla sprawców głównych jest również właściwy dla podżegaczy
i pomocników, jeżeli przeciwko nim toczy się proces jednocześnie.

Sprawca - to ten kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie, także ten który kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę, lub wykorzystuje uzależnienie innej osoby od siebie i poleca jej wykonanie takiego czynu.

Podżegacz - to ten który chce aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.

Pomocnik - to ten który ułatwia popełnienie czynu zabronionego.

Właściwość do wydania wyroku łącznego - chodzi tu o sytuację, kiedy sprawcę skazano za kilka przestępstw, jeden sąd jest uprawniony do wydania wyroku łącznego.

Spory o właściwość sądu

Spory o właściwość mogą zachodzić wyłącznie między sądami równorzędnymi. Spór o właściwość może być pozytywny lub negatywny.

Spór pozytywny zachodzi gdy dwa sądy dążą do rozpoznania tej samej sprawy.

Spór negatywny występuje wówczas, gdy dwa sądy równorzędne stwierdzają brak podstaw dla swojej właściwości.

Ten sąd któremu sprawę przekazano, może ją rozpoznać lub wszcząć spór, jeżeli ustali że nie jest właściwy do jej rozpoznania. Wszczynając spór sąd ten przekazuje sprawę sądowi nad nim przełożonemu, który rozstrzyga wszczęty spór. Orzeczenie sądu wyższego rzędu jest ostateczne.

W przypadku gdy spór o właściwość toczy się między sądem powszechnym a sądem szczególnym (wojskowym) to zgodnie z art.39 sprawę rozstrzyga zawsze sąd wojskowy.

Składy orzekające

Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego o dwóch ławników.

Ze względu na szczególną zawiłość sprawy - trzech sędziów

W sprawach o przestępstwa za które ustawa przewiduje karę 25 lat pozbawienia wolności - dwóch sędziów i trzech ławników.

Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie - trzech sędziów.

Apelacja lub kasacja od wyroku orzekającego karę dożywotniego więzienia - pięciu sędziów.

Na posiedzeniu sąd rejonowy - jednoosobowo

Na posiedzeniu Sąd okręgowy, apelacyjny i Sąd Najwyższy - - trzech sędziów.

Na posiedzeniu sąd odwoławczy - trzech sędziów.

Wyłączenie organu prowadzącego proces karny

Wyłączenie sędziego z mocy ustawy( art. 40 K.p.k.)

Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie jeżeli:

• Sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

• Jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

• Jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w punkcie 2, albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

• Był świadkiem czynu o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany
  w charakterze świadka, lub występował jako biegły,

• Brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

• Brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

• Brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność,

• Brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowaniu,

• Brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw.

Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.

Skutki wyłączenia Jeśli sędzia stwierdzi że istnieją powody art. 40 k.p.k. powinien złożyć oświadczenie do akt sprawy i wycofać się, a w jego miejsce wstępuje inny sędzia. Jeśli sędzia brał udział w sprawie mimo istnienia okoliczności wyłączających to będzie to albo bezwzględna przyczyna uchylenia wyroku, albo będzie to podstawa nieważności decyzji.

Wyłączenie sędziego podejrzanego o stronniczość (na wniosek art. 41)

Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie, np. ojciec chrzestny gra z oskarżonym w karty - więzy towarzyskie.. Jest to wyłączenie na wniosek. Wniosek ten składają strony nie później niż do rozpoczęcia przewodu sądowego.

Skutki orzekania przez sędziego podległego wyłączeniu:

• Względna przyczyna odwoławcza, tzn. taka którą sąd bierze pod uwagę tylko na wniosek skarżącego i tylko w granicach środka, jeśli mogłaby mieć wpływ na treść orzekania. O wyłączeniu na wniosek decyduje sąd, przed którym sprawa się toczy.

Strony procesowe

Stroną jest podmiot który ma interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Strona występuje we własnym imieniu lub działa przez swojego przedstawiciela. Może to być podmiot występujący z żądaniem opartym na prawie karnym materialnym ukarania sprawcy za czyn mu zarzucany, lub podmiot przeciwko któremu żądanie takie jest skierowane.

Strony dzielimy na

• Strony czynne - to te które występują z żądaniem ukarania sprawcy czyli

• Oskarżyciel publiczny

• Oskarżyciel posiłkowy

• Oskarżyciel prywatny

• Powód cywilny

• W postępowaniu przygotowawczym - pokrzywdzony

• Strony bierne - to te przeciwko którym żądanie jest skierowane, czyli

• Oskarżony

• W postępowaniu przygotowawczym - podejrzany.

Rozróżniamy również

• Strony zastępcze

• Strony nowe

Przez strony zastępcze należy rozumieć podmioty które na podstawie upoważnienia ustawowego przejmują uprawnienia procesowe pokrzywdzonego przed zawiązaniem procesu karnego. Przykładem jest śmierć pokrzywdzonego przed rozpoczęciem procesu karnego. Wówczas prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać: jego małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz osoba przysposabiająca
i przysposobiona, a wypadku ich braku lub nie ujawnienia- prokurator.

O stronie nowej mówi się, gdy w miejsce zmarłego pokrzywdzonego w czasie trwania procesu występującego jako oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, powód cywilny, występują osoby najbliższe, lub prokurator.

Stroną może być tylko podmiot mający zdolność procesową i legitymację procesową.

Zdolnością procesową nazywamy uprawnienie do stania się stroną stosunku spornego, a więc stania się stroną procesową. Zdolność procesowa może występować po stronie czynnej lub po stronie biernej. Po stronie czynnej zdolność procesową posiadają osoby fizyczne bez względu na wiek. Zdolność procesową ma także małoletni, ale jego prawa wykonuje ustawowy przedstawiciel. Postępowanie
w stosunku do nieletnich o czyny karalne ma zastosowanie w stosunku do osób które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat. Zdolność procesową czynną mają osoby prawne, a także instytucje państwowe lub społeczne, choćby nie miały osobowości prawnej. Podmioty te nie mają biernej zdolności procesowej, a więc nie mogą występować w procesie karnym
w roli oskarżonego.

Legitymację procesową stanowi tytuł prawny do wystąpienia w konkretnym procesie w oznaczonej roli procesowej. Na przykład do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego jest uprawniony w zasadzie prokurator, a inny organ - na podstawie szczególnego upoważnienia ustawowego. Podobne uprawnienie do wystąpienia w roli oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego i oskarżyciela posiłkowego ma wyłącznie pokrzywdzony. Legitymacja procesowa różni się od zdolności procesowej tym że tytuł prawny do wystąpienia w roli strony procesowej, wiąże się z oznaczonym procesem karnym.

Poszczególne strony czynne

• Oskarżyciel publiczny - Oskarżycielem publicznym jest organ państwa. Oskarżyciel publiczny występuje jako rzecznik państwa. Oskarżyciel publiczny, działając w procesie spełnia funkcję państwa, co zakłada, że jego interesem nadrzędnym jest interes społeczny. Oskarżycielem publicznym głównym w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego,
  jest prokurator. Ma on pozycję nadrzędną. Oskarżycielem publicznym mogą być także inne organy państwowe, jako inni oskarżyciele publiczni:

1. działający zamiast prokuratora,

2. występujący zamiast lub obok prokuratora.

Inni to PIH, PIP - działają na mocy ustaw szczególnych, albo na mocy rozporządzenia ministra sprawiedliwości.

• Pokrzywdzony - Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przestępstwem. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej. Pokrzywdzony jest stroną tylko w stadium postępowania przygotowawczego. W postępowaniu przed sądem pokrzywdzony uzyskuje prawa strony kiedy wystąpi w postaci oskarżyciela prywatnego, posiłkowego lub powoda cywilnego. Pokrzywdzony może sam wykonywać swe uprawnienia, jeśli posiada zdolność do czynności procesowych. W przeciwnym razie jego uprawnienia wykonuje przedstawiciel ustawowy.

• Oskarżyciel posiłkowy - występuje w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego gdy złoży odpowiednie żądanie i zostanie w tym charakterze dopuszczony przez sąd do udziału w postępowaniu. Oskarżyciel posiłkowy działa obok oskarżyciela publicznego, od którego jest niezależny, oraz zamiast oskarżyciela publicznego gdy nie wniósł on aktu oskarżenia. (skarga subsydiarna).

• Oskarżyciel prywatny - oskarżycielem prywatnym jest pokrzywdzony który wniósł i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Oskarżycielem prywatnym może być pokrzywdzony, a więc przede wszystkim osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym na skutek wniesienia skargi prywatnej (uproszczonego aktu oskarżenia). Skargę prywatną mogą także wnieść ustawowi przedstawiciele pokrzywdzonego, gdy jest małoletni lub ubezwłasnowolniony, lub strony zastępcze w razie śmierci pokrzywdzonego. Oskarżyciel prywatny uzyskuje pozycję strony procesowej. W wyjątkowych sytuacjach przestępstwo prywatnoskargowe może być ścigane z urzędu, tzn. bez inicjatywy pokrzywdzonego, a mianowicie w wypadkach:

1) ingerencji prokuratora,

2) postępowania z nieletnimi,

3) postępowania karnego w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych. Ingerencja prokuratora może przybrać postać: wszczęcia postępowania - ma miejsce wówczas gdy pokrzywdzony nie wniósł skargi prywatnej., wstąpienia do postępowania już wszczętego - może być wykonane gdy pokrzywdzony wniósł już skargę do sądu i ją popierał. Skutkiem ingerencji jest to że postępowanie co do przestępstwa prywatnoskargowego toczy się z urzędu.

• Powód cywilny - jest stroną czynną w zakresie dochodzonego roszczenia cywilnego w procesie karnym wynikającym z popełnionego przestępstwa. Dochodzenie roszczeń cywilnych w procesie karnym określa się nazwą powództwa cywilnego w procesie karnym ( proces adhezyjny). Mimo że powód cywilny posiada uprawnienia strony procesowej, to jednak doznają one pewnych ograniczeń. Ograniczenia te dotyczą dowodzenia. Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia, a więc faktów które mają wpływ na podstawę i wysokość dochodzonych roszczeń. Powód cywilny może zaskarżyć wyrok jako strona, co nie wyklucza wniesienie jedynej apelacji w sprawie przez powoda cywilnego.

Strony bierne

• Oskarżony - Oskarżonym jest osoba przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu, a także osoba co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. W znaczeniu szerszym nazwą oskarżony obejmuje się także podejrzanego. Za podejrzanego uważa się osobę co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. KPK używa też nazwy osoba podejrzana, obejmując nią osobę, co do której istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła przestępstwo (gdy nie przedstawiono jej jeszcze zarzutów). W postępowaniu wykonawczym mamy do czynienia ze skazanym, co do którego zapadł prawomocny wyrok skazujący. Uprawnienia oskarżonego mieszczą się w ramach prawa do obrony.

Podstawowe prawo oskarżonego to prawo do obrony. Obrona występuje w znaczeniu formalnym
i materialnym. W znaczeniu materialnym prawo do obrony i odpierania zarzutów, czyli jest to prawo do podejmowania przez oskarżonego i osoby trzecie wszelkich czynności mających na celu wyłączenie albo złagodzenie odpowiedzialności karnej. W znaczeniu formalnym prawo do obrony to prawo do posiadania obrońcy. Jednocześnie w procesie karnym można mieć trzech obrońców. Z tego prawa do obrony wynikają:

a) prawo do składania wyjaśnień,

b) prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania,

c) prawo składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia.

Przedstawiciele procesowi stron

Istota przedstawicielstwa polega na podejmowaniu czynności w cudzym imieniu na rzecz osoby reprezentowanej. Przedstawiciel wyraża swą wolę w imieniu reprezentowanego, ze skutkiem dla tego ostatniego.

Przedstawiciel ustawowy - Przedstawiciel ustawowy może działać po stronie czynnej jak i po stronie biernej. Różnica polega na tym że przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego działa zamiast niego, gdy pokrzywdzony nie posiada zdolności do działań w procesie, podczas gdy przedstawiciel ustawowy oskarżonego działa obok oskarżonego, na jego rzecz. Przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego może występować wówczas gdy pokrzywdzony nie może działać osobiście, gdyż jego działanie wyklucza ustawa lub jest to z natury rzeczy niemożliwe. Przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego może dokonać wszelkich czynności procesowych w miejsce pokrzywdzonego ze skutkiem prawnym dla tego ostatniego.

Ustawowego przedstawiciela po stronie biernej może posiadać oskarżony, gdy jest on nieletnim, który nie ukończył 17 lat, lub jest ubezwłasnowolniony. Ustawowy przedstawiciel oskarżonego może podejmować:

• obok oskarżonego

• wyłącznie na jego korzyść

wszelkich czynności procesowych w tym wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę.

Obrońca - obrońca jest podmiotem którego zadaniem jest niesienie fachowej pomocy oskarżonemu przez udzielenie przez udzielenie porad i dokonywanie czynności na jego korzyść. Prawo karne procesowe przewiduje wyłącznie obronę adwokacką, tzn. że obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów ustawy prawo o adwokaturze. W roli obrońcy nie może wystąpić inna osoba, nawet najbliższa wobec oskarżonego, lecz nie wpisana na listę adwokatów. Zaniedbywanie obowiązków ze strony obrońcy nie może przynieść szkody oskarżonemu. Adwokat jest zobowiązany zachować w tajemnicy wszystko czego dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. W ściśle określonych wypadkach ustawa przewiduje przymus adwokacki tzn. wymaga aby czynność spełniona została przez adwokata. Apelacja od wyroku sądu okręgowego która nie pochodzi od prokuratora powinna być sporządzona i podpisana przed adwokata.

Pełnomocnik - z pomocy pełnomocnika może korzystać pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym oraz oskarżyciel prywatny, posiłkowy lub powód cywilny w postępowaniu sądowym. Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny.

Rzecznicy interesu społecznego

Zadaniem rzeczników interesu społecznego jest obrona interesu społecznego, interesu ogółu. Tylko istnienie takiego interesu stwarza legitymację do działania w procesie. Rzecznikiem może być instytucja państwowa lub społeczna. Występując jako funkcjonariusz państwowy, rzecznik interesu społecznego działa w imieniu organu państwowego, państwa. Jeżeli jest delegatem organizacji społecznej występuje w imieniu tej organizacji.

Przedstawiciel społeczny

Przedstawiciel społeczny może występować dopiero w postępowaniu przed sądem. Zgłaszając swój udział w postępowaniu karnym organizacja społeczna wskazuje osobę przedstawiciela, który ma ją reprezentować. Przedstawiciel powinien przedstawić pisemne upoważnienie. Dopuszczony do udziału w rozprawie przedstawiciel organizacji społecznej może w toku postępowania wypowiadać się i zgłaszać wnioski na piśmie. Może zabierać głos w ramach przemówień stron. Nie może natomiast zaskarżać zapadłych w procesie orzeczeń.

Prokurator w procesie adhezyjnym

Prokurator jeżeli wymaga tego według jego uznania interes społeczny może w terminie przewidzianym dla wytoczenia powództwa cywilnego wnieść pozew cywilny na rzecz pokrzywdzonych lub stron zastępczych albo popierać wytoczone przez te osoby powództwo. Legitymację do jego działania stanowi interes społeczny, a zatem prokurator występuje tutaj jako rzecznik interesu społecznego.

Rzecznik praw obywatelskich

RPO stoi na straży praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji RP i innych przepisach prawa.

Pomocnicy procesowi - tłumacz, protokolant, specjalista.

Czynności procesowe

1.Pojęcie czynności procesowej

Przez fakt procesowy rozumie się jakiekolwiek względnie zwarte ogniwo w ruchu procesowym, z którym prawo łączy skutki procesowe.

Fakty dzieli się n dwie grupy:

1. zdarzenia procesowe - fakty procesowe, które nie polegają na zachowaniu się uczestników procesu. Są to zjawiska niezależne od uczestników procesu, uczestnicy procesu nie mają na nie wpływu. Zdarzeniami procesowymi mogą być tylko fakty, z którymi prawo procesowe łączy odpowiednie skutki procesowe.

2. Czynności procesowe - jakiekolwiek zachowanie uczestnika procesu, mające na celu wywołanie odpowiednich skutków przewidzianych w prawie karnym procesowym. Wynika z tej definicji, że czynnością procesową jest: tylko zachowanie uczestnika procesu oraz takie zachowanie, z którym obowiązujące przepisy prawa karnego procesowego łączą odpowiednie skutki. Zachowanie może wystąpić przede wszystkim w postaci pozytywnej, ale także w postaci negatywnej.

Czynność procesowa może być prosta (kiedy stanowi pojedyncze zachowanie określonego podmiotu) lub złożona w tym sensie, że w gruncie rzeczy przejawiają się w niej indywidualne zachowania kilku podmiotów.

Trzy grupy czynności procesowych ze względu na treść i charakter:

I - czynności faktyczne (czynności rzeczowe)np. przeszukanie, zatrzymanie

II -spostrzeżenia procesowe tzw. Czynności receptywne polegają na przyjęciu do wiadomości informacji i żądań. Np. wysłuchanie przez sąd wywodów stron.

III - oświadczenia procesowe

Z czynnością procesową wiąże się:

a) zdolność do czynności procesowych - uprawnienie do osobistego podejmowania czynności w procesie

b)legitymacja do działań w procesie - uprawnienie do osobistego przedsiębrania czynności procesowych w ramach posiadanego upoważnienia. Np. będzie mógł dokonywać czynności tylko na korzyść oskarżonego.

Czynność procesowa może być wyraźna lub dorozumiana. Z reguły w procesie występują czynności procesowe wyraźne. Przykładem czynności dorozumianej jest ingerencja prokuratora w ściganie przestępstw prywatnoskargowych.

2.Oświadczenia w procesie karnym

Są to przewidziane przez prawo procesowe uzewnętrznienia treści psychicznych uczestnika procesu w celu przekazanie ich innym uczestnikom.

Oświadczenia procesowe przybierają postać:

1. oświadczeń wiedzy - stanowią uzewnętrznienie treści psychicznych uczestnika procesu, mające charakter wiedzy o faktach. np. oświadczenia dowodowe przytoczenia procesowe, sprawozdania procesowe (m.in. protokół).

2. oświadczeń woli - przybierają postać:

a)oświadczenia postulującego, które przedstawia się postaci wniosków stron. Np.

prośba o ułaskawienie, wystąpienie przez sąd odwoławczy do SN o wyjaśnienie zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy.

b) oświadczenia imperatywnego - czyli władczego, stanowiącego, kiedy chodzi o

decyzje lub polecenia, będące przejawem woli organu kierującego procesem, które są wiążące dla uczestników procesu lub podległego organu.

O bycie oświadczenia woli decyduje istnienie woli w chwili powzięcia i jej wyrażenia.
O prawidłowości oświadczenia woli decyduje także i to, aby wola nie była dotknięta wadą. Wola może być wyrażona wprost przez tego, kto ją powziął. Jest zarówno możliwe zastępstwo w oświadczeniu, jak i powzięciu woli (np. pełnomocnik). Zastępstwo w powzięciu woli zamiast uprawnionej osoby jest dopuszczalne w sytuacjach przewidzianych w obowiązujących przepisach. Takie sytuacje dotyczą np. ustawowego przedstawiciela pokrzywdzonego.

Oświadczenia imperatywne organów procesowych, przybierające postać decyzji procesowych są
z reguły czynnościami nieodwołalnymi przez organ prowadzący proces (nie może z własnej inicjatywy odwołać lub zmienić wydanego wyroku). Możliwa jest jednak korekta wyroku w ramach art. 420 K.p.k. Przykładem postanowienia odwołalnego jest postanowienie o oddaleniu wniosku dowodowego (oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności) czy też postanowienie o stosowaniu środka zapobiegawczego (należy je chylić lub zmienić z urzędu, jeżeli powstaną przyczyny wydania takiej decyzji)

Gdy chodzi o cofnięcie oświadczonej woli przez pozostałych uczestników procesu, to biorąc pod uwagę, że oświadczenie jest realizacją uprawnień, trzeba przyjąć możliwość cofnięcia złożonego oświadczenia woli.

3. Dopuszczalność i skuteczność czynności procesowych stron

Czynność procesowa stron, aby mogła wywierać skutki procesowe przewidziane przez przepisy prawa karnego procesowego, musi posiadać dwie następujące cechy:

1. dopuszczalność - wiąże się ściśle z uwarunkowaniem prawnej możliwości jej dokonania. Czynność jest dopuszczalna, jeżeli nie jest zabroniona przez przepisy prawa karnego procesowego. Przyjmując tezę, że niedopuszczalna jest czynność procesowa, która jest zabroniona, trzeba jednocześnie podkreślić, iż zabronienie (zakaz dokonania) czynności może wynikać nie tylko wyraźnego zakazu, ale także z braku uprawnienia, które a contrario wynika z zakresu przyznanego uprawnienia, np. w zakresie warunków stosowania środków przymusu w procesie karnym. Niedopuszczalność czynności procesowych zachodzi gdy występuje wyraźny zakaz zamieszczony w ustawie, czynność dokonano poza zakresem przyznanych z mocy ustawy uprawnień, upłynie termin prekluzyjny lub zawity, czynności dokonano przez osobę nieuprawnioną lub bez wymaganego upoważnienia, brak prawnych warunków danej czynności decydujących o jej dopuszczalności np. zastosowano tymczasowe aresztowanie bez decyzji sądowej, występują przeszkody procesowe.

Jeżeli czynności niedopuszczalnej dokonał organ procesowy to jej następstwem może być:

- powstanie wady. wymagającej uchylenia orzeczenia albo w ramach wniesionego środka odwoławczego, albo z urzędu.

- uchylenie orzeczenia w ramach środka odwoławczego;

W razie dokonania przez organ procesowy innej czynności, nie stanowiącej decyzji

procesowej, skutków takich uchybień nie da się sklasyfikować jednolicie. Np.. niedopuszczalne czynności dowodowe, których spełnienie powoduje nielegalność dowodu.

W razie dokonania czynności niedopuszczalnej przez stronę należałoby przyjąć, że taka czynność jest prawnie bezskuteczna w tym sensie, iż nie może wywrzeć skutków zamierzonych przez stronę, to znaczy, np. środek odwoławczy nie spowoduje zamieszczonego w nim żądania kontroli zaskarżonego orzeczenia.

Wadliwa czynność prawna może być uzdrowiona w ramach konwalidacji. Następuje ona:

- z mocy prawa, gdy wadliwość czynności nie ma znaczenia w nowym stanie prawnym

- na skutek zaszłości od strony niezależnej np. gdy pokrzywdzony małoletni dokonał

czynności do której był nieuprawniony, ale w między czasie stał się pełnoletni.

- na skutek zachowania strony procesowej lub innego uczestnika, który uzupełnił dotychczasowy brak własnej inicjatywy czy tez na skutek wezwania o uzupełnienie przez organ procesowy.

Od konwalidacji należy odróżnić konwersję, jeżeli za pomocą jednej czynności uzyskuje się skutki innej czynności, gdy jednocześnie ta pierwotna nie traci swej tożsamości np. poprzez złożenie apelacji w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyroku uzyskuje się skutek w postaci wniosku o uzasadnienie wyroku, pomimo jego nie wniesienia.

2. Skuteczność

4. Forma czynności procesowych.

Zgodnie z zasadą ustności czynności na rozprawie maja postać ustnej wypowiedzi. Forma pisemna jest wymagana wtedy, kiedy wynika to z wyraźnego unormowania.

Błędne oznaczenie czynności, a szczególnie środka zaskarżenia, nie pozbawia czynności znaczenia prawnego. Czynność powinna być oceniana wedle jej treści. Jeśli więc czynność zostanie nazwana zażaleniem, a jest wniesiona przeciwko wyrokowi, to należy ją traktować jak apelację.

Jeśli czynność ma posiadać według obowiązujących przepisów, formę pisma, to powinna zawierać następujące składniki: oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy, oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo, treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem, datę i podpis składającego pismo.

Za osobę, która nie może się podpisać, pismo podpisuje osoba przez nią upoważniona, ze wskazaniem przyczyny złożenia swego podpisu. Co do niektórych pism procesowych obowiązujące przepisy ustalają dodatkowe wymagania np. w stosunku do aktu oskarżenia.

W razie braków formalnych pisma procesowego przewidziano odrębny tryb uzupełnienia:

Jeżeli pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, albo brak polega na nie złożeniu należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej, wzywa się osobę, od której pismo pochodzi, do usunięcia braku w terminie 7 dni. W razie uzupełnienia braku w terminie, pismo wywołuje skutki od dnia jego wniesienia. W razie nie uzupełnienia braku w terminie, pismo uznaje się za bezskuteczne, o czym należy pouczyć przy doręczeniu wezwania.

5. Terminy procesowe

Pojęcie i rodzaje terminów

W prawie karny procesowym nazwa „termin” jest określeniem wieloznacznym. Kodeks postępowania karnego nazwy tej używa w wielorakim znaczeniu

• przez termin rozumie się pewien czas a dokonanie oznaczonej czynności, jest okresem przestrzeni czasowej odznaczającej się początkiem i końcem. Jest to rozumienie terminu procesowego właściwego, o którym będzie mowa w dalszych wywodach o obliczaniu terminów.

• nazwy termin używa się także w odniesieniu do sytuacji, kiedy przepis ustawy oznacza końcowy moment, w której najpóźniej czynność może być dokonana.

• przepisy KPK. przewidują terminy dotyczące stosowania środków przymusu, określające rozpiętości czasowe dopuszczalności ich stosowania.

• nazwa termin jest używana w kontekście czasu rozpoczęcia, a niekiedy kontynuacji rozprawy.

Terminy procesowe maja na celu przyspieszenie biegu procesu karnego.

Wśród terminów procesowych właściwych można wyróżnić terminy:

USTAWOWE(najliczniejsze)

1) terminy stanowcze, do których należą:

a)terminy zawite- zawite są terminy do wnoszenia środków zaskarżenia oraz inne, które ustawa za zawite uznaje. Chodzi tu o wszystkie środki zaskarżenia, a więc nie tylko o środki odwoławcze, ale także sprzeciwy i quasisprzeciwy. Termin zawity może być przywrócony.

b)terminy prekluzyjne - do tej grupy należy zaliczyć terminy o charakterze bardziej stanowczym w porównaniu z terminami zawitymi, gdyż nie podlegają one przywróceniu. Terminy prekluzyjne powodują skutek zawiłości, tzn. że czynność dokonana po ich upływie jest bezskuteczna.

c)pozostałe terminy stanowcze - czynność dokonana po upływie terminu należącego do tej grupy nie pociąga za sobą bezskuteczności czynności.

Terminy stanowcze charakteryzują się tym, że ich przekroczenie powoduje bezskuteczność czynności(terminy zawite i prekluzyjne) albo inne skutki procesowe(np. prowadzenie rozprawy od początku) lub uchybienia mogące mieć wpływ na treść orzeczenia(pozostałe terminy stanowcze)

2)terminy niestanowcze, które określa się nazwą terminy porządkowe(terminy instrukcyjne) - dokonanie czynności po upływie terminu porządkowego nie powoduje bezskuteczności. Upływ tego terminu w ogóle nie wywołuje skutków procesowych.(wywołuje skutki pozaprocesowe, a mianowicie dyscyplinarne).

USTANAWIANE PRZEZ ORGAN PROCESOWY

Obliczanie terminów

Obowiązujące przepisy wyraźnie określają sposób obliczania właściwych terminów procesowych. Przede wszystkim do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego należy liczyć dany termin. Do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego liczy się dany termin. Jeżeli termin jest oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach, koniec terminu przypada na ten dzień tygodnia lub miesiąca, który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma takiego dnia, koniec terminu przypada na ostatni dzień tego miesiąca. Jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany przez ustawę za dzień wolny od pracy, czynność można wykonać następnego dnia.

Termin jest zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo zostało nadane w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego, w polskim urzędzie konsularnym lub złożone przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji odpowiedniego zakładu, a przez członka załogi polskiego statku morskiego kapitanowi statku. Pismo omyłkowo wniesione przed upływem terminu do niewłaściwego sądu, prokuratora, organu Policji albo innego organu postępowania przygotowawczego uważa się za wniesione z zachowaniem terminu. Nazwanie czynności również nie ma znaczenia dla zachowania terminu, gdyż czynność ta musi być rozpoznana według jej właściwej istoty.

Przywrócenie terminu zawitego

Instytucja przywrócenia terminu odnosi się wyłącznie do terminu zawitego.

Przywrócenie terminu jest przewidziane w art. 126 K.p.k. Przesłankami przywrócenia terminu przewidzianymi w tym przepisie są:

1. wystąpienie przeszkody powodującej niedotrzymanie terminu zawitego

2. przeszkoda jest niezależna od strony - przeszkody niezależne od strony utożsamia się z przyczynami przez stronę nie zawinionymi. Przyczyną przywrócenia terminu jest brak jakiejkolwiek formy winy osoby uprawnionej w dokonaniu czynności w oznaczonym terminie.

3. złożenie w terminie 7 dni od daty ustawiania przeszkody wniosku o przywrócenie terminu

4. dopełnienie czynności, której należało dokonać w terminie

Przywrócenie terminu ma skutek restytucyjny, powodujący, że uznaje się, iż czynność została dokonana w terminie. Na postanowienie odmawiające przywrócenia terminu przysługuje zażalenie.

6. Miejsce czynności prawnych.

Obowiązujące przepisy nie przewidują ogólnych reguł co do miejsca dokonania czynności procesowych.

W postępowaniu przygotowawczym czynności są dokonywane z reguły w pomieszczeniach organu ścigania, ale mogą być dokonane poza jego siedzibą(np. oględziny miejsca przestępstwa).

W postępowaniu sądowym zarówno posiedzenia jak i rozprawy odbywają się w gmachu sądowym. Sąd może pełnić czynności poza swoja siedziba, a w razie konieczności także poza obszarem swojej właściwości, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości lub, jeżeli przez to nastąpi znaczne zmniejszenie kosztów. Sąd może dokonywać poszczególnych czynności w gmachu sądu poza salą rozpraw przezwały skład sadzący lub przez sędziego delegowanego, jeżeli jest to konieczne ze względu na trudności albo, gdy strony wyrażą na to zgodę. Sąd może zlecić dokonanie czynności innemu sądowi rejonowemu, w którego okręgu świadek przebywa, jeżeli nie stawił się z powodu przeszkód zbyt trudnych do usunięcia(pomoc sądowa).

7. Orzeczenia.

Podział orzeczeń

Decyzje procesowe jako oświadczenia woli organu prowadzącego proces przybierają postać orzeczeń lub zarządzeń. Zapadają one w sprawie. Jak długo obowiązują są wiążące dla jej uczestników. Orzeczenia stanowią najważniejsze oświadczenia organów procesowych.

Orzeczenia dzieli się przede wszystkim na wyroki i postanowienia. Do orzeczeń należy zaliczyć uchwały wydane przez SN. Orzeczenia wydaje się w formie postanowienia, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku.

W postępowaniu przygotowawczym orzeczenie może przybrać jedynie postać postanowienia,
w tym stadium wyroków się nie wydaje.

Orzeczenia można podzielić na odwołalne i nieodwołalne w zależności od tego, czy ten sam organ, który kieruje procesem, może je uchylić lub zmienić z własnej inicjatywy (nie w ramach środków odwoławczych).

Orzeczenia można również podzielić na zaskarżalne lub niezaskarżalne ze względu na to,
czy mogą być one zaskarżone środkiem zaskarżenia czy też nie. Wyroki wydane w pierwszej instancji są zaskarżalne: apelacją., poza wyrokiem nakazowym , który można zaskarżyć jedynie sprzeciwem oraz wyrokiem zaocznym, który może być zaskarżony apelacja oraz przez oskarżonego sprzeciwem. Natomiast postanowienia są zaskarżalne. zażaleniem oraz innymi środkami zaskarżenia np. sprzeciwem lub quasi sprzeciwem. Pozostałe postanowienia są niezaskarżalne.

Orzeczenie może być kończące postanowienie i niekończące postępowania. Środkiem odwoławczym nadzwyczajnym mogą być zaskarżane tylko prawomocne orzeczenia sądowe, kończące postępowanie.

Niekiedy dokonuje się podziału orzeczeń na merytoryczne i formalne. Do orzeczeń formalnych zalicza się orzeczenia umarzające proces karny.

Wyroki

Wyroki są orzeczeniami wydawanymi wyłącznie przez sądy i trybunały. Orzeczenie przybiera postać wyroku wtedy , kiedy wymaga wydania tej postaci rozstrzygnięcia.

Postać wyroku powinny mieć orzeczenia rozstrzygające w zakresie przedmiotu procesu, ustalające winę lub niewinność oskarżonego i to jest pierwsze zasadnicze kryterium, decydujące o formie orzeczenia w postaci wyroku.

W myśl tej reguły w sądzie pierwszej instancji wydaje się następujące wyroki:

-uniewinniające

-skazujące

-wyroki warunkowo umarzające postępowania karne( można to uczynić zarówno po rozpoczęciu przewodu sądowego jak i na posiedzeniu przed rozprawa)

-wyroki zaoczne

-wyroki nakazowe

-wyrok łączny

Drugie kryterium odnosi się do bezwarunkowego umorzenia postępowania karnego. Jest nim stan zaawansowania procesu karnego. W razie pojawienia się okoliczności wyłączającej ściganie, postępowanie ulega bezwarunkowemu umorzeniu. Tylko wtedy, gdy okoliczność ta ujawni się po rozpoczęciu przewodu sądowego konieczne jest wydanie wyroku. W innych etapach postępowania orzeczenie w tym przedmiocie następuje w formie postanowienia. O bezwarunkowym umorzeniu postępowania sądowego z powodu przeszkody procesowej z reguły orzeka się postanowieniem, a niekiedy wyrokiem.

Mamy odczynienia ze zróżnicowanym stanem prawnym w zakresie formy orzekania o bezwarunkowym umorzeniu postępowania sądowego w zależności od tego:

a)czy przyczyną bezwarunkowego umorzenia postępowania sadowego są okoliczności

wyłączające ściganie:

-forma postanowienia przed rozpoczęciem przewodu sądowego

-forma wyroku, jeśli okoliczność ta ujawni się po rozpoczęciu przewodu sądowego

b)gdy chodzi o inne przyczyny bezwarunkowego umorzenia postępowania sądowego orzekanie

następuje w postaci postanowienia.

Uchwały Sądu Najwyższego

Decyzje sądu mogą przybierać także postać uchwał. Ta forma decyzji odnosi się do SN.

Jeżeli przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, sąd odwoławczy może odroczyć rozpoznanie sprawy i przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia SN. SN może przekazać rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego powiększonemu składowi tego sądu. Uchwała Sądu Najwyższego jest w danej sprawie wiążąca. Prokurator, obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu. Sąd Najwyższy może przejąć sprawę do swego rozpoznania.

Postanowienia

Postanowienia są formą orzeczenia. Postanowienia wydaje się, jeśli ustawa nie wymaga wydania wyroku. W wielu przepisach ustala się, wprost, że organ procesowy ma wydać orzeczenie w postaci postanowienia. Postanowienia mogą być orzeczeniami kończącymi stepowanie(zamykającymi drogę do wydania wyroku). Postanowienia mogą tez rozstrzygać kwestie incydentalne nasuwające się w toku postępowania, dot. Np. wyłączenia sędziego. Postanowienia te maja charakter imperatywny, rozstrzygający.

Niekiedy postanowienia mają charakter postulatywny, np. gdy sąd odwoławczy postanowieniem przekazuje zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy SN do rozstrzygnięcia.

Postanowienie może być wydane na rozprawie lub na posiedzeniu.

Postanowienie jest zaskarżalne zażaleniem, jeżeli zamyka drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej, dotyczy to środków zabezpieczających lub ustawa to w konkretnym przepisie przewiduje. Zaskarżenie postanowienia zażaleniem nie powoduje wstrzymanie jego wykonania.

W postępowaniu przygotowawczym postanowienia wydaje prokurator oraz inny uprawniony organ, a sąd w wypadkach przewidzianych w ustawie.

Istnieją również postanowienia niepełne, które dla pełnej skuteczności wymagają zatwierdzenia przez prokuratora np. postanowienie o zawieszeniu postępowania.

Uzasadnienie orzeczenia

Nie jest integralną częścią orzeczenia, lecz stanowi czynność odrębną. Zawiera motyw, którym kierował się organ przy wydawaniu orzeczenia. Spełnia ono ważna rolę w procesie, może mieć np. zadanie wychowawcze. Przekonywujące uzasadnienie może wpływać na to, że strona zrezygnuje z wniesienia środka odwoławczego.

Gdy chodzi o wyroki sądu wydawane w pierwszej instancji, ustalono regułę, że podlegają one uzasadnieniu na wniosek strony.

W pewnych szczególnych sytuacjach uzasadnienie wyroku sporządza się z urzędu:

- w postępowaniu w I instancji w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych: nie

dotyczy to wyroku uwzględniającego wniosek, o którym mowa w art. 335 i 387 K.p.k.

-w razie zgłoszenia zdania odrębnego.

Wyroki sadu apelacyjnego z reguły podlegaj uzasadnieniu z urzędu (w ciągu 14 dni od ogłoszenia wyroku).

Uzasadnienie postanowienia winno być sporządzone na piśmie wraz z samym postanowieniem (w sprawach zawiłych lub z innych ważnych przyczyn w terminie 7 dni. Nie sporządza się uzasadnienia postanowienia, jeżeli:

-orzeka się o dopuszczeniu dowodu,

-uwzględnia się wniosek strony, któremu inna się nie sprzeciwiła.

Wyjątki te nie mają zastosowania, gdy orzeczenie podlega zaskarżeniu.

Postanowienia o odmowie wszczęcia, umorzeniu i zawieszeniu dochodzenia oraz o wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, wpisane do protokołu nie wymagają uzasadnienia, choć podlegają zaskarżeniu zażaleniem.

Uzewnętrznienie i oznajmienie orzeczeń

Jak długo orzeczenie nie zostanie uzewnętrznione, tak długo jest ono sprawą wewnętrzną organu wydającego. Oznacza to, że może być ono jeszcze zmienione w wyniku dalszej narady. Z chwilą uzewnętrznienia jest ono wiążące dla organu wydającego.

Uzewnętrznienie postanowień wydawanych na posiedzeniach odbywa się przez przekazanie orzeczenia do wykonania do sekretariatu (podobnie przy śledztwie lub dochodzeniu). Orzeczenia ogłaszane na rozprawie lub posiedzeniu są jednocześnie uzewnętrznione i oznajmione. Oznajmienie jest czynnością powiadamiającą o wydanym orzeczeniu.Postanowienie wydane poza rozprawą oznajmia się przez doręczenie jego odpisu prokuratorowi oraz stronie i osobie nie będącej strona, którym przysługuje środek zaskarżenia, jeżeli nie brali oni udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłoszeniu. Jeżeli wydane postanowienie nie podlega zaskarżeniu, o treści postanowienia zawiadamia się strony.Orzeczenie wydane na rozprawie podlega równocześnie uzewnętrznieniu oraz oznajmieniu przez ogłoszenie na rozprawie głównej.

Sprostowanie oczywistej omyłki pisarskiej w orzeczeniu

Oczywiste omyłki pisarskie i rachunkowe oraz w obliczeniu terminów w orzeczeniu lub zarządzeniu albo w ich uzasadnieniu można sprostować w każdym czasie. Sprostowania dokonuje organ, który popełnił omyłkę. Jeżeli postępowanie toczy się przed instancją odwoławczą, może ona z urzędu sprostować orzeczenie pierwszej instancji. Sprostowanie nie oznacza jednak wprowadzenia do orzeczenia składników pominiętych w nim lub powodujących zmianę w treści rozstrzygnięcia.

Uzupełnienie orzeczeń

KPK wyraźnie przewiduje uzupełnienie wyroku. Stosując wykładnię celowościową, trzeba również dopuścić możliwość uzupełnienia postanowienia. Instytucję tę wprowadzono w celu uniknięcia konieczności uruchamiania postępowania odwoławczego, kiedy w orzeczeniu pominięto pewne rozstrzygnięcie.

Uzupełnienie wyroku jest możliwe, gdy nie zmieszczono w nim rozstrzygnięcia co do:

1. przepadku

2. zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania, środków zapobiegawczych;

3. dowodów rzeczowych

Uzupełnienie orzeczenia przybiera postać postanowienia. Wydaje się je na posiedzeniu na którym mogą być obecne strony. O uzupełnieniu wyroku orzeka organ, którego orzeczenie ma być uzupełnione.

8. Zarządzenia.

Zarządzenia wydaje się w kwestiach niewymagających postanowienia. Zarządzenie w toku postępowania sądowego wydaje prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu sądzącego lub upoważniony sędzia. Jeżeli decyzje ma wydać sąd , to zawsze wymaga on jednej z form orzeczenia. O formie decyzji, czy ma to być orzeczenie czy zarządzenie, przesądza podmiot, który ma ją wydać. W czasie rozprawy zarządzenie wydaje przewodniczący składu sądzącego, np. o wywołaniu sprawy. Przewodniczący składu zarządzeniem załatwia wnioski dowodowe, wydaje zrządzenia niezbędne do utrzymania na sali rozpraw spokoju i porządku. Zarządzenie przewodniczącego składu może być zaskarżone odwołaniem do całego składu sądzącego. Wówczas konieczne jest wydanie postanowienia. Zarządzenie wydane na rozprawie podlega ogłoszeniu na rozprawie. Natomiast wydane poza rozprawa należy doręczyć prokuratorowi i stronie oraz osobie nie będącej stroną, którym przysługuje środek zaskarżenia, jeżeli nie brali oni udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłaszaniu. Zarządzenie jest zaskarżalne zażaleniem w zasadzie tylko wtedy, gdy zamyka drogę do wydania wyroku lub kiedy jest to wyraźnie przewidziane w ustawie.

9. Polecenia.

KPK przewiduje formę oświadczenia imperatywnego sądu lub prokuratora. Nie jest ono rozstrzygnięciem procesowym. KPK. stanowi, że w wypadkach określonych w ustawie sąd lub prokurator wydaje polecenia Policji lub innym organom. Adresatem polecenia mogą być zarówno Policja, jak i inne organy w ramach prowadzonego przez nie postępowania w zakresie procesu karnego. Natomiast wszystkie instytucje państwowe, samorządowe i społeczne są obowiązane w zakresie swego działania do udzielenia pomocy organom prowadzącym postępowanie karne. Wydanie polecenia nakłada na adresata obowiązek stosownego zachowania. Polecenia są wiążące dla adresata.

10. Tryb wydawania orzeczeń.

Forum dla wydania orzeczenia

Wydanie orzeczenia przez sąd wymaga rozprawy lub posiedzenia. W rozprawie znajduje się pełne zastosowanie zasad procesu karnego. Jest to etap procesowy, który ma na celu rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu na podstawie przeprowadzonych na rozprawie dowodów. Do rozprawy mają dostęp strony oraz ich przedstawiciele. Ponadto jawność rozprawy powoduje, że odbywa się ona pod kontrolą społeczna. W posiedzeniu bierze udział skład sądzący; strony oraz osoby nie będące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu, gdy ustawa tak stanowi, chyba, że ich udział jest obowiązkowy. W pozostałych wypadkach strony i wskazane osoby mają prawo wziąć udział w posiedzeniu, tzn. w każdym posiedzeniu, jeżeli się stawią, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Na posiedzeniu sąd wydaje orzeczenia o wysłuchaniu obecnych osób.
Z reguły są to postanowienia, ale na posiedzeniu mogą być także wydawane wyroki dotyczące:

- skazania oskarżonego na posiedzeniu, na skutek umieszczenia przez prokuratora w akcie oskarżenia wniosku o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub środków karnych za występek zagrożony kara nie przekraczającą 10 lat pozbawienia wolności bez przeprowadzenia rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości,

- warunkowego umorzenia postępowania przed rozprawa na wniosek prokuratora

- wydania wyroku nakazowego.

Narada i glosowanie nad orzeczeniem

Narada i głosowanie nad orzeczeniem są tajnymi etapami procesu karnego. Tajność tych etapów ma znaczenie:

• podczas narady i glosowania oprócz składu sądzącego może być obecny tylko protokolant;

• osoby obecne podczas narady mają obowiązek zachowania tajemnicy przebiegu narady
  i głosowania. Naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący składu sądzącego. Jeżeli natomiast zostaną podniesione wątpliwości dotyczące porządku, sposobu narady lub głosowania, rozstrzyga jej cały skład sądzący.

Głosowanie musi być poprzedzone naradą. Narada i głosowanie powinny objąć wszystkie kwestie związane z ustaleniem popełnienia lub nie popełnienia przez oskarżonego przestępstwa, kwestie dotyczące wymiaru kary i stosowania innych środków oraz inne kwestie, które powinny być rozstrzygnięte w orzeczeniu.

Jeżeli rozpoznawana sprawa lub kwestia dojrzała do rozstrzygnięcia, sąd przystępuje do głosowania. Głosowanie ma charakter totalny, tzn. głosowanie odbywa się całościowo nad poszczególnymi rozstrzygnięciami zawartymi w orzeczeniu, a nie nad szczegółowymi pytaniami, które dotyczyłyby poszczególnych kwestii określonego rozstrzygnięcia.

Po naradzie przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, najpierw od ławników według ich wieku, następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego, a sam głosuje ostatni. Sprawozdawca, jeżeli nie jest przewodniczącym, głosuje pierwszy. Rozstrzygnięcia zapadają większością głosów. Może się jednak zdarzyć, że rozstrzygnięcie w wyniku głosowania nie uzyska większości. Wówczas w grę wchodzi tzw. sztuczna większość tzn. przepisy szczegółowo regulują, które ze stanowisk jest traktowane jako rozstrzygnięcie całego składu sądzącego. Istnieją dwa wypadki sztucznej większości:

1. jeżeli zdania tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyska większości, zdanie najmniej korzystne dla oskarżonego przyłącza się do zdania najbardziej doń zbliżonego, aż do uzyskania większości. Unormowanie to może dotyczyć każdego rozstrzygnięcia zamieszczonego w orzeczeniu.

2. Sędzia, który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego, może wstrzymać się od głosowania nad dalszymi kwestiami; wówczas głos tego sędziego przyłącza się do zdania najprzychylniejszego dla oskarżonego.

Orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu sądzącego.

Zdania odrębne

Przepisy o zdaniu odrębnym są jedynym unormowaniem, za pomocą, którego ujawnia się różnica między sędziami, występująca w toku narady i glosowania. Zdanie odrębne powstaje w chwili podpisywania orzeczenia, kiedy sędzia przegłosowany zaznaczy na orzeczeniu swoje zdanie odrębne, zamieszczając przy podpisie słowa: zdanie odrębne, zdanie odrębne, votum separatum albo skrótów c.v.s. (cum voto separato), podając w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie.

Złożenie zdania odrębnego ma taki skutek procesowy, że:

a)należy z urzędu sporządzać uzasadnienie wyroku

b)uzasadnienie wyroku podpisuje cały skład sądzący

c)składający zdanie odrębne dołącza w ciągu 7 dni jego uzasadnienie

11. Prawomocność orzeczeń.

Przez prawomocność rozumie się stan, w którym orzeczenie jest ostateczne, tzn. kiedy stanowi ono „ostatnie słowo” w procesie karnym, kiedy jest niepodważalne.

Prawomocność stanowi cechę orzeczenia. Można wyróżnić :

• prawomocność formalną - oznacza stan niepodważalności orzeczenia za pomocą zwyczajnego środka odwoławczego, wykluczający kontynuację danego procesu karnego. Orzeczenie uzyskuje prawomocność formalną, kiedy:

a) upłyną terminy do złożenia zwyczajnego środka odwoławczego, a strona i ich przedstawiciele

nie skorzystali z tego uprawnienia;

b) prezes sądu pierwszej instancji odmówi przyjęcia wniesionego środka odwoławczego;

c) sąd pozostawi bez rozpoznania wniesiony środek odwoławczy;

d) nie wniesiono wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku

e) wyczerpany zostanie tok instancji na skutek wydania przez sąd drugiej instancji orzeczenia

kończącego postępowanie.

W postępowaniu przygotowawczym wzruszenie orzeczenia wykluczającego kontynuowanie procesu może nastąpić za pomocą wznowienia lub nadzwyczajnego wznowienia umorzonego postępowania przygotowawczego.

• prawomocność materialna - powstaje jednocześnie z prawomocnością formalną. Jest ona jak gdyby skutkiem prawomocności formalnej. Prawomocność materialną można wyrazić w postaci zakazu podwójnego sądzenia tej samej osoby o ten sam czyn. Postępowania nie wszczyna się,
  a wszczęte podlega umorzeniu, jeżeli postępowanie karne, co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone. Jak długo obowiązuje prawomocne orzeczenie, tak długo wiąże się z nim zakaz wszczynania lub kontynuowania postępowania przeciwko oznaczonej osobie o określony czyn. Oznacza to, że uchylenie prawomocnego orzeczenia powoduje ustanie zakazu wynikającego z prawomocności materialnej. Prawomocność materialna działa jak gdyby na wewnątrz oaz na zewnątrz określonego postępowania, w którym zapadło prawomocne orzeczenie. Treścią prawomocności materialnej jest zakaz ne bis in idem . Zakres zakazu ne bis in idem jest węższy w razie umorzenia procesu z powodu przeszkody procesowej o charakterze względnym. Dotyczy on ponownego procesu w tym samym układzie procesowym, co nie wyklucza nowego procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn w innym układzie procesowym.

12.Nieważność orzeczeń.

W obecnym stanie prawnym każde orzeczenie od chwili jego wydania jest ważne bez względu na to, jakimi wadami jest ono obciążone. Wyrok jest ważny do czasu jego uchylenia.

Istota nieważności orzeczeń sprowadza się do założenia, że przy najpoważniejszych uchybieniach prawa, których nie da się pogodzić z państwem prawa, wydane orzeczenie jest nieważne. Kategorię przyczyn nieważności, które ograniczają się do sytuacji ekstremalnych, wymienia ustawa. W takich wypadkach orzeczenie od chwili jego wydania ex punc jest nieważne i podlega stwierdzeniu nieważności przez sąd wyższego rzędu.

Nieważność orzeczeń znajdujemy natomiast poza KPK, między innymi w ustawie o uznaniu za nieważne orzeczeń wydawanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

13. Pozostałe grupy czynności procesowych.

Protokoły

Stanowią podstawową formę dokumentowania czynności procesowych. Spisania protokołu wymagają:

1) przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie,

2) przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora,

3) dokonanie oględzin,

4) dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu,

5) przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania,

6) przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i danych informatycznych,

7) otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów,

8) zaznajomienie podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym,

9) przyjęcie poręczenia,

10) przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązkowa,

11) przebieg rozprawy.

Z innych czynności spisuje się protokół, jeżeli przepis szczególny tego wymaga albo przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne. W innych wypadkach można ograniczyć się do sporządzenia notatki urzędowej. W pozostałym zakresie formą dokumentowania czynności procesowych jest sporządzenie notatki urzędowej.

Protokół powinien zawierać:

1) oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących,

2) przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników,

3) wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub

zarządzenie sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu,

4) w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności.

Wyjaśnienia, zeznania, oświadczenia i wnioski oraz stwierdzenia określonych okoliczności przez organ prowadzący postępowanie zamieszcza się w protokole z możliwą dokładnością. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać zamieszczenia w protokole z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów. W protokole nie wolno zastępować zapisu treści zeznań lub wyjaśnień odwoływaniem się do innych protokołów. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania fragmentów ich wypowiedzi wciągniętych do protokołu.

Protokół z rozprawy spisuje aplikant lub pracownik sekretariatu, protokół może spisać asesor sądowy, jeżeli nie należ do składu sądzącego. Pozostałe protokoły może spisać ponadto osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzającego czynność lub sam przeprowadzający czynność.

Protokół z rozprawy lub posiedzenia podpisuje przewodniczący i protokolant. Protokoły z pozostałych czynności podpisują wszystkie osoby biorące udział w danej czynności. Protokół taki przed podpisaniem należy odczytać, o czym należy w nim uczynić wzmiankę. Osoba uczestnicząca w czynności może podpisując protokół zgłosić jednocześnie zarzuty co do jego treści; zarzuty te należy wciągnąć do protokołu wraz z oświadczeniem osoby wykonującej czynność protokołowaną.

Możliwe jest sprostowanie oczywistych omyłek pisarskich lub rachunkowych w protokole z rozprawy lub posiedzenia. Strony oraz osoby mające w tym interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy i posiedzenia, wskazując nieścisłości lub opuszczenia.Przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy przed uruchomieniem urządzenia uprzedzić osoby uczestniczące w czynności.

Jeżeli względy techniczne nie stoją na przeszkodzie przesłuchanie świadka lub biegłego utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, gdy zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu,

Doręczanie pism

Orzeczenia i zarządzenia doręcza się w uwierzytelnionych odpisach, jeżeli ustawa nakazuje ich doręczenie. Wszelkie pisma przeznaczone dla uczestników postępowania doręcza się w taki sposób, by treść ich nie była udostępniona osobom niepowołanym. Kiedy stawiennictwo jest obowiązkowe wysyła się wezwania. W przeciwnym razie doręcza się zawiadomienie. Wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy, doręcza się przez pocztę lub inny uprawniony podmiot zajmujący się doręczaniem korespondencji albo pracownika organu wysyłającego, a w razie niezbędnej konieczności - przez Policję.

Pismo doręcza się adresatowi osobiście. W razie chwilowej nieobecności adresata w jego mieszkaniu, pismo doręcza się dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było - administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi. Pismo może być także doręczone za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej. W takim wypadku dowodem doręczenia jest potwierdzenie transmisji danych.

Jeżeli doręczenia nie można dokonać w sposób wskazany wyżej, pismo przesłane pocztą pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej operatora publicznego, a przesłane w inny sposób - w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy. O pozostawieniu pisma doręczający umieszcza zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz, że należy je odebrać w ciągu 7 dni; w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć jeden raz; tak samo należy postąpić w razie doręczenia pisma administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi. Pismo można również pozostawić osobie upoważnionej do odbioru korespondencji w miejscu stałego zatrudnienia adresata.

Strona, a także osoba nie będąca stroną, której prawa zostały naruszone, przebywająca za granicą, ma obowiązek wskazać adresata dla doręczeń w kraju; w razie nie uczynienia tego pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju albo, jeżeli adresu tego nie ma, załączone do akt sprawy uważa się za doręczone.

Jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za doręczone.

Odtwarzanie zaginionych lub zniszczonych akt sprawy

Ponownemu dokonaniu czynności nie stoi na przeszkodzie zawiłość sprawy, gdyż odtworzenie aktu lub powtórzenie czynności następuje w tej samej, a nie innej sprawie.Postępowanie w wypadku zaginięcia lub zniszczenia w całości lub w części akt sprawy będącej
w toku przeprowadza sąd, w którym sprawa ostatnio się toczyła. Sąd Najwyższy przeprowadza takie postępowanie jedynie w zakresie odtworzenia akt tego sądu. Postępowanie w wypadku zaginięcia lub zniszczenia akt sprawy prawomocnie zakończonej przeprowadza sąd, w którym sprawa się toczyła w pierwszej instancji, lub inny sąd wskazany w ustawie. Akta postępowania przygotowawczego odtwarza prokurator, stosując odpowiednio przepisy niniejszego rozdziału.

Jeżeli zaginęły lub uległy zniszczeniu akta sprawy prawomocnie zakończonej, odtworzenie nastąpi w częściach niezbędnych do wykonania orzeczenia, wznowienia postępowania, przeprowadzenia postępowania w trybie kasacji albo urzeczywistnienia innych uzasadnionych interesów stron.

Prezes sądu wzywa strony do złożenia w oznaczonym terminie wniosków co do sposobu odtworzenia akt sprawy oraz przedstawienia dokumentów umożliwiających ich odtworzenie.

Prezes sądu wzywa osoby posiadające potrzebne dokumenty do ich przedstawienia sądowi, a w razie potrzeby zarządza ich przymusowe odebranie; przepisy art. 217-236 stosuje się odpowiednio. Po sporządzeniu uwierzytelnionych odpisów należy dokumenty zwrócić osobie, która je dostarczyła lub, od której je odebrano.W celu odtworzenia akt sąd przeprowadza postępowanie, w tym również dowody, jakie uzna za konieczne. W szczególności sąd bierze pod uwagę wpisy do rejestrów karnych, repertoriów i innych ksiąg biurowych, utrwalenia dźwięku lub obrazu, notatki protokolantów, sędziów, ławników, prokuratorów
i adwokatów, którzy uczestniczyli w sprawie. Sąd może też przesłuchać w charakterze świadków wszelkich uczestników sprawy, której akta zaginęły lub uległy zniszczeniu, a także inne osoby, które mogą mieć wiadomości, co do treści akt. Strony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu.

Postanowienie, co do odtworzenia akt sprawy ustala jego zakres lub stwierdza, że odtworzenie akt jest niemożliwe. Na postanowienie to przysługuje zażalenie.

Jeżeli akta sprawy prawomocnie nieukończonej nie mogą być odtworzone albo zostały odtworzone w części, należy czynności procesowe powtórzyć w zakresie niezbędnym do kontynuowania postępowania.

Dostęp do akt sprawy

Stronom, podmiotowi określonemu w art. 416, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej i daje możność sporządzenia z nich odpisów. Za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom. Na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kserokopie dokumentów z akt sprawy. Kserokopie takie można wydać odpłatnie, na wniosek, również innym stronom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym. Prezes sądu może w razie uzasadnionej potrzeby zarządzić wydanie odpłatnie uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy. Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia tajemnicy państwowej, przeglądanie akt, sporządzanie odpisów i kserokopii odbywa się z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd. Uwierzytelnionych odpisów i kserokopii nie wydaje się, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłaty za wydanie kserokopii dokumentów oraz uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy, mając na uwadze koszty wykonania takich kserokopii.

Oskarżonemu na jego żądanie należy wydać bezpłatnie jeden uwierzytelniony odpis każdego orzeczenia. Odpis wydaje się z uzasadnieniem, jeżeli je sporządzono. W sprawach, w których wyłączono jawność ze względu na ważny interes państwa, oskarżonemu wolno wydać tylko odpis orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji, bez uzasadnienia. Nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której strona uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub sporządzonego z jej udziałem.Prokurator może przeglądać akta sprawy sądowej w każdym jej stanie oraz żądać przesłania mu ich w tym celu, jeżeli nie tamuje to biegu postępowania i nie ogranicza dostępu do akt innym uczestnikom postępowania, a zwłaszcza oskarżonemu i jego obrońcy. W razie przesłania akt prokuratorowi jest on obowiązany udostępnić je stronie, obrońcy lub pełnomocnikowi.Na odmowę udostępnienia akt w postępowaniu przygotowawczym przysługuje stronom zażalenie.

Dowody

Znaczenie dowodów w procesie karnym

Uzyskane za pomocą dowodów informacje stanowią podstawę ustaleń faktycznych, decydujących o treści decyzji wydawanych w procesie karnym, w tym także rozstrzygnięć o głównym przedmiocie procesu. Istnieją rzeczowe („ślady” pozostawione na rzeczach) i osobowe („ślady” w psychice osób) źródła dowodowe. Zebrane dowody upoważniają organ do wniesienia aktu oskarżenia.

Pojęcie i rodzaje dowodów

W procesie karnym nazwą „dowód” obejmuje się zarówno źródło informacji, formę informacji, fakt dowodowy, jak również wszystkie czynności procesowe związane z uzyskaniem informacji, wprowadzeniem i uzewnętrznieniem jej w procesie karnym oraz ostateczny wynik przebiegu myślowego. Nazwy tej należy używać w kontekście źródła dowodowego, środka dowodowego i faktu dowodowego. Przez źródło dowodowe rozumie się osobę lub rzecz, które dostarczają środków dowodowych. Środki dowodowe są formą przekazu informacji (spostrzeżeń), które uzyskuje się ze źródła dowodowego, z którym organ styka się bezpośrednio, przeprowadzając dowód, np. zeznania świadka.

Można wymienić następujące źródła i środki dowodowe:

1. oskarżony wyjaśnienia

2. świadek zeznania

3. biegły opinia biegłego, zeznania biegłego

4. dokument treść dokumentu

5. dowód rzeczowy właściwości dowodu rzeczowego

6. eksperyment procesowy wyniki ekspertyzy procesowej

Faktami dowodowymi są poszczególne informacje (ogniwa nośnika informacji) zawarte w środku dowodowym, np. w wyjaśnieniach lub zeznaniach, dotyczące okoliczności określonego zachowania, co do którego toczy się dane postępowanie karne.

Fakty mogą wprost wskazywać na popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa lub pośrednio dowodzić spełnienia przez oskarżonego wskazanego przestępstwa (poszlaki).

Podział dowodów:

a) osobowe i rzeczowe

b) ze względu na treść środka dowodowego:

- pojęciowe - wyrażają treść pojęciową (np. zeznania świadka, opinie biegłych)

-zmysłowe - uzyskuje się na podstawie zmysłowej percepcji osób przeprowadzających dowód

(właściwości miejsca, rzeczy lub ciała ludzkiego, które poddano oględzinom);

c)ze względu na liczbę ogniw jakie występują między organem a poznawaną rzeczywistością

- pierwotne - występuje tylko jedno ogniwo (np. świadek - obserwator określonego zachowania)

- pochodne - gdy ogniw jest więcej (np. świadek słyszał o zachowaniu się innej osoby)

d) bezpośrednie (wskazują na fakt główny, czyli czyn zarzucany oskarżonemu) i pośrednie (wskazują na

okoliczności, które w zestawieniu z innymi dają podstawę do wysunięcia wniosku o winie lub niewinności oskarżonego; kojarzone z poszlakami);

e) ze względu na formalizm w zakresie postępowania co do przeprowadzania dowodu

- ścisłe (formalne - wymagają zwiększonego formalizmu [dotyczy to ustaleń odnoszących się do winy lub niewinności oskarżonego], co daje większe prawdopodobieństwo że będą odpowiadały prawdzie) i swobodne (nieformalne - mniejszy formalizm, dowody mogą służyć do ustaleń w kwestiach incydentalnych w sprawie [np. dot. wyłączenia sędziego]);

f.) obciążające (udowadniają wniesione oskarżenie) i odciążające (przeciwstawiają się oskarżeniu);
w miarę możliwości pierwsze powinny być przeprowadzone obciążające

Dopuszczalność dowodów w ogóle

KPK wymienia takie dowody jak: wyjaśnienia oskarżonego, opinia biegłego, dokumenty, oględziny, wywiad środowiskowy i eksperyment procesowy (dowody nazwane). Istnieją również dowody nienazwane (nieujęte w KPK), które mogą być dopuszczone; powinno to być jednak uzależnione od następujących warunków:

1. nowy dowód, jeśli jest oparty na nowych metodach badawczych, to metody te powinny być wystarczająca sprawdzone, a wynikające z zastosowania tych metod ustalenia pewne

2. zastosowane metody badawcze lub dowód nie mogą naruszać gwarancji procesowych podmiotów procesowych, a zwłaszcza oskarżonego.

Zakazy dowodowe

Pojęcie zakazów dowodowych

znaczenie wąskie - ograniczone do zakazów dowodzenia

szerokie - obejmujące swym zakresem wszelkiego rodzaju ograniczenia co do możliwości dowodzenia

oraz wprowadzenia i przeprowadzenia dowodów, jak i ich wykorzystania w procesie karnym.

Zakazy dowodzenia

Nazwa „zakazy dowodzenia” obejmuje te sytuacje, kiedy z mocy wyraźnych przepisów wyłączone zostaje dowodzenie oznaczonej tezy dowodowej albo dowodzenie za pomocą określonego dowodu ogólnie dopuszczalnego.

Zakazy dowodzenia określonej tezy dowodowej

Oznacza to, że pewna okoliczność nie może być w ogóle dowodzona za pomocą jakichkolwiek środków dowodowych. Wyłączenie następuje nie ze względu na źródło lub środek dowodowy, lecz z powodu tego co ma być dowodzone i tylko kiedy wyraźny przepis to przewiduje. Mamy z nim do czynienia w kilku wypadkach, np.- przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem, które są tajne, a zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy jest niedopuszczalne;

- oświadczeń oskarżonego co do zarzucanego mu czynu złożonych wobec biegłego lub lekarza udzielającego pomocy medycznej;

Zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu

Wykluczają możliwość zarówno wprowadzenia, jak i przeprowadzenia określonego dowodu
w procesie karnym ze względu na oznaczony interes społeczny. Przeprowadzenie dowodu ogólnie odpowiada interesowi wymiaru sprawiedliwości, aczkolwiek może równocześnie godzić w inne, równie ważne dobro społeczne (np. tajemnica spowiedzi, tajemnica państwowa) i jest możliwe tylko w zakresie w jakim zostało to wyraźnie ustanowione z mocy obowiązujących przepisów. Zakazy
o charakterze bezwzględnym dowodzenia za pomocą określonego dowodu i zakazy dowodzenia o charakterze względnym. Kryterium podziału sprowadza się do tego czy zakaz jest stanowczy, nie przewidujący żadnego odstępstwa, czy też dopuszcza przeprowadzenie dowodu po spełnieniu określonego warunku. Bezwzględne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu charakteryzują się tym, że wyłączenie określonego dowodu z procesu dowodzenia jest absolutne. Dowód objęty takim zakazem jest w jego granicach niedopuszczalny, np.

- zakaz przesłuchania obrońcy oskarżonego co do faktów, o których się dowiedział przy

udzieleniu porady prawnej lub prowadząc sprawę;

- zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi;

Względne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu wprawdzie wyłączają korzystanie
w procesie karnym z określonych dowodów, ale pod warunkami przewidzianymi w ustawie dowody
te mogą być w procesie karnym przeprowadzone (np. pod warunkiem uzyskania zgody odpowiedniego organu), np. zakaz ze względu na tajemnicę państwową, zakaz ze względu na tajemnicę służbową lub zawodową, zakaz ze względu na prawo odmowy złożenia zeznań;

Poszczególne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu

Zakaz przesłuchania obrońcy

Wynika z potrzeby pełnego zagwarantowania zaufania oskarżonego do swego obrońcy,
co umożliwia oskarżonemu nieskrępowaną realizację jego prawa do obrony. Zakaz ten jest skierowany do wszystkich organów procesowych. Dotyczy zarówno obrońcy, który w tym charakterze wystąpił w sprawie karnej, jak i adwokata, który udzielił porady prawnej oskarżonemu oraz adwokata będącego przedstawicielem strony, kiedy osoba podejrzana została zatrzymana, bez względu na to kto obrońcę ustanowił. Zakaz przesłuchania obrońcy i adwokata nie obejmuje adwokata występującego w procesie karnym w roli pełnomocnika strony. Zakaz ten obejmuje tylko te okoliczności, o których dowiedział się on, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę albo w ramach nawiązanego kontaktu z zatrzymanym, bez względu na to skąd pochodziły informacje (od oskarżonego lub z innego źródła).Zakaz te nie może być uchylony nawet na wniosek obrońcy za zgodą oskarżonego i nie obejmuje wiadomości, które dotarły do obrońcy przed wystąpieniem w sprawie w tej roli (np. jeśli był świadkiem określonego zdarzenia).

Zakaz przesłuchania duchownego

Nie obejmuje badania go w celach dowodowych jako świadka w ogóle, lecz przesłuchania w zakresie faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi. Zakaz ten ma charakter bezwzględny (nie może zostać uchylony), nawet jeśli duchowny wyrazi na to zgodę, i trwa również w przypadku gdyby duchowny porzucił stan kapłański.

Zakaz ujawnienia poprzednio złożonych zeznań

Odmowa złożenia zeznań lub uzyskanie zwolnienia ze złożenia zeznań powoduje, że osoba ta nie tylko nie może być przesłuchana w charakterze świadka, ale poprzednio złożone przez nią zeznania nie mogą służyć za dowód, ani nie mogą być odtworzone. Zakaz jest następstwem skorzystania z prawa odmowy zeznań lub uzyskania zgody na nie zeznawanie. Ma charakter bezwzględny. Zakazem ujawnienia poprzednio złożonych zeznań jest objęte wszelkiego rodzaju rekonstruowanie treści zeznań. Jednak sporządzone protokoły oględzin ciała podlegają ujawnieniu na rozprawie, choćby osoba poddana oględzinom odmówiła wyjaśnień lub zeznań albo została od nich zwolniona.

Zakaz przesłuchania świadka ze względu na tajemnicę państwową

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej (klauzula „ściśle tajne” lub „tajne”) mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu ich od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej przez organ przełożony. Z wnioskiem o zwolnienie od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej powinien zwrócić się sąd lub prokurator. Zwolnienia może udzielić organ przełożony w stosunku do osoby zobowiązanej do zachowania tajemnicy. Zwolnienia można odmówić tylko w przypadku gdy złożone zeznania mogłyby wyrządzić poważną szkodę państwu. W razie odmowy zwolnienia przez organ przełożony, sąd lub prokurator mogą zwrócić się do właściwego naczelnego organu administracji rządowej o zwolnienie świadka z obowiązku zachowania tej tajemnicy, jeżeli tego wymaga interes wymiaru sprawiedliwości. Rozstrzygnięcie tego organu jest ostateczne.
W razie zwolnienia świadka od zachowania tajemnicy państwowej może on być na rozprawie przesłuchany z wyłączeniem jawności. Zakaz przesłuchania z powodu tajemnicy państwowej nie dotyczy oskarżonego.

Zakaz przesłuchania świadka ze względu na tajemnicę służbową lub zawodową.

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej albo tajemnicy związanej
z wykonywaniem zawodu lub funkcji (klauzula „poufne” lub „zastrzeżone”) mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy (nie ma charakteru bezwzględnego). Zwolnienie od tego obowiązku powinno przybrać formę postanowienia. Od czasu zwolnienia od zachowania tajemnicy osoby te są zobowiązane do złożenia zeznań. Przesłuchanie takiego świadka odbywa się na rozprawie z wyłączeniem jawności. Co do tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcowskiej, lekarskiej, dziennikarskiej, osoby zobowiązane do zachowania takiej tajemnicy mogą być przesłuchane w charakterze świadka co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości,
a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. O przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie decyduje wyłącznie sąd. Na postanowienie to przysługuje zażalenie. Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nie ujawnienie powyższych danych.

Prawo odmowy zeznań.

Osobom najbliższym w stosunku do oskarżonego pozostawiono swobodę wyboru między zeznawaniem a odmową zeznawania w charakterze świadka. Osoby najbliższe to małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu. Uprawnienia nie traci się w razie ustania małżeństwa lub przysposobienia. Prawo odmowy zeznań przysługuje również świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. W razie skorzystania z tego uprawnienia „...wolno również odczytywać na rozprawie protokoły złożonych poprzednio przez świadka wyjaśnień w charakterze oskarżonego...”.

Jeżeli świadek skorzystał z prawa odmowy zeznań we wcześniejszym stadium procesu, na rozprawie może swoje zdanie zmienić i wyrazić gotowość zeznawania. W razie skorzystania z prawa odmowy zeznań nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym poprzednio złożone zeznania, tej osoby nie mogą służyć za dowód ani być odtworzone. Moment przystąpienia do pierwszego przesłuchania jest ostateczny dla skorzystania przez świadka z przysługującego mu prawa odmowy zeznań. Prawo to nie odradza się, gdy:

- sprawa zostanie skierowana do ponownego rozpatrzenia przez sąd odwoławczy, po uchyleniu

zaskarżonego orzeczenia;

- sprawa zostanie zwrócona do uzupełnienia postępowania przygotowawczego i następnie

skierowana do sądu pierwszej instancji;

- rozprawa będzie się odbywała od początku;

Uprawienie do skorzystania z prawa odmowy zeznań posiada osoba pełnoletnia jak i małoletnia, która nie musi w tym celu działać przez swojego ustawowego przedstawiciela.

Uchylenia się świadka od odpowiedzi na pytanie.

Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie wtedy, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego osobę lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Uchylenie się od odpowiedzi nie jest jednoznaczne z odmową złożenia zeznań. Świadek w takim wypadku ma obowiązek zeznawania. Zwolniony jest tylko z udzielenia odpowiedzi na pytanie. Przewodniczący składu sądzącego będzie mógł ustalić na podstawie wstępnego zapoznania się ze sprawą czy taki przypadek zachodzi, powinien pouczyć świadka, że na skierowane do niego pytanie może nie odpowiadać. Wg SN świadek nie ma obowiązku wyjaśniania, dlaczego odmawia odpowiedzi.

Zwolnienie od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytanie

KPK przewiduje zwolnienie od składania zeznań oraz udzielania odpowiedzi na pytania.

Podstawą zwolnienia jest pozostawanie świadka w szczególnie bliskim stosunku z oskarżonym. Warunkiem dodatkowym jest to, aby świadek wniósł o takie zwolnienie. Ustawa nie precyzuje co znaczy szczególnie bliski stosunek z oskarżonym (może w grę wchodzić faktyczna opieką nad osobą kaleką itp.).

Biegły podlegający wyłączeniu.

Nie mogą być biegłymi osoby do których odnoszą się odpowiednie przyczyny wyłączenia, osoby powołane w sprawie w charakterze świadków, a także osoby, które były świadkiem czynu. W razie ujawnienia się przyczyn, wskazanych wyżej, złożona przez takiego biegłego opinia nie może stanowić dowodu.

Zakaz substytuowania wyjaśnień lub zeznań

KPK stanowi że dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub z zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych (należy to rozumieć jako materiały sporządzone dla potrzeb postępowania dowodowego). Zakaz nie zabrania wykorzystywania w procesie karnym wszelkiego rodzaju pism, zapisków czy też notatek urzędowych lecz zabrania zastępowania nimi wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka. Ten przepis stwarza barierę dla ograniczenia zasady bezpośredniości, aby zamiast wyjaśnień i zeznań świadka nie poprzestawano na łatwiejszym sposobie uzyskiwania informacji. Notatka urzędowa może być dowodem w procesie karnym, kiedy nie zastępuje wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka. Zakazem tym nie są objęte inne materiały pisemne, jak prywatne notatki, grypsy, pamiętniki. Jeżeli sporządzono w procesie notatkę urzędową z czynności, z której wymagane jest spisanie protokołu, to taka notatka nie może być odczytana na rozprawie.

Zakazy stosowania niedopuszczalnych metod dowodzenia

Zakazy te są w pierwszym rzędzie zabezpieczeniem reguły demokratycznego procesu karnego, który zapewnia przesłuchiwanej osobie swobodę wypowiedzi. KPK wyraźnie postanawia, że niedopuszczalne jest: wpływanie na wypowiedź osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej, stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia uzyskane wbrew tym zakazom nie mogą stanowić dowodu. Wykluczone jest stosowanie wobec osoby przesłuchiwanej wszelkiej formy przemocy fizycznej, która wyklucza możliwość zachowania wg własnej woli. Groźba bezprawna to zarówno groźba o której mowa w KK jak i groźba spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej.

Narkoanaliza jest dość powszechnie uznana za niedopuszczalną metodę poszukiwania prawdy w procesie karnym. Poddanie oskarżonego działaniu środków narkotycznych powoduje usunięcie lub wydatne zmniejszenie oporów psychicznych przeciwko przyznaniu się oskarżonego do winy.

Hipnoza stanowi metodę „odblokowania pamięci”. Stosowanie tej metody w procesie karnym w ramach przesłuchania jest wyraźnie zabronione. Niewykluczone są seanse hipnotyczne poza procesowe, których celem jest „odblokowanie pamięci” określonej osoby. Gdy ma być przesłuchana, zwłaszcza przez sąd, osoba poddana wcześniej seansowi hipnotycznemu powinna o tym powiadomić organ przesłuchujący, któremu trudno będzie ocenić na ile treść zeznań przesłuchiwanej osoby jest następstwem „przypomnienia” skutkiem seansu hipnotycznego a na ile następstwem wpływu samego hipnotyzera.

Odrębny problem stanowią badania poligraficzne (wariograficzne) i ich wyniki. KPK zawiera zakaz stosowania środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu w związku z przesłuchaniem.

Zakazy w zakresie wykorzystania dowodów w procesie karnym

Z zakazami dowodowymi w postaci zakazu wykorzystywania dowodów mamy do czynienia wtedy, kiedy zakaz dowodowy ujęty zostanie wyłącznie od strony wykorzystania dowodów, wtedy możemy go określić jako samoistny zakaz wykorzystania dowodów, albo kiedy jest następstwem innej regulacji w postaci zakazu dowodzenia.

W ramach samodzielnych zakazów wykorzystania dowodów można zwrócić uwagę na następujące:

• zakaz wykorzystania treści oświadczenia oskarżonego, dotyczącego zarzucanego mu czynu, jeżeli zostało złożone wobec biegłego albo lekarza udzielającego pomocy medycznej;

• zakaz wykorzystania na rozprawie protokołu przesłuchania jako świadka osoby, która jest przesłuchiwana w charakterze oskarżonego;

• wyjaśnienia podejrzanego nie mogą stanowić dowodu, jeżeli prokurator nie wystąpił z wnioskiem do sądu o nadanie podejrzanemu statusu świadka koronnego albo gdy sąd postanowieniem odmówił dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego

Do niesamodzielnych zakazów wykorzystywania dowodów można zaliczyć

• wszystkie te sytuacje procesowe, kiedy pomimo zakazu dowodzenia określonej tezy dowodowej lub zakazu dowodzenia za pomocą określonego dowodu dowód zostanie przeprowadzony: dowód taki jako nielegalny musi być pominięty w zakresie ustaleń faktycznych;

• zakaz wykorzystywania wyjaśnień, zeznań lub oświadczeń złożonych w warunkach stosowania niedopuszczalnych metod dowodzenia;

• zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego wobec którego po ustanowieniu go biegłym ujawniły się przyczyny nie powołania go w tym charakterze;

Dowodzenie

Dowodzenie - proces poznawczy, mający na celu zebranie wszelkich „śladów” popełnionego przestępstwa i rekonstrukcję tego czynu, co do którego toczy się proces karny. W języku prawniczym zakres nazwy „dowodzenie” jest szeroki. Obejmuje się nią zarówno sam proces rozumowania, polegający na wykazaniu czegoś, co podlega udowodnieniu, jak i ogół czynności polegających na „przeprowadzeniu dowodów”. Proces dowodzenia odbywa się w dwóch płaszczyznach: intelektualnej (wypełnionej rozumowaniem dedukcyjnym [dowodzenie w znaczeniu logicznym] oraz probablistycznym [gdy następstwo jest zdaniem skądinąd uznanym i na jego podstawie uznaje się racje]) oraz faktycznej.

Proces dowodzenia rozpoczyna się w zasadzie od wszczęcia procesu i trwa do jego prawomocnego zakończenia (przypadku wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem trwa nawet dłużej).

Etapy procesu dowodzenia:

poszukiwanie i zabezpieczenie dowodów

wprowadzenie dowodów do procesu karnego

przeprowadzenie dowodów

ocena przeprowadzonych dowodów i czynienie ustaleń faktycznych

Przedmiot dowodzenia

Określenie przedmiotu dowodzenia

Przedmiotem dowodzenia jest to, co podlega udowodnieniu, wykazaniu w procesie karnym (okoliczności natury faktycznej i normatywnej). Dowodzeniu podlega każda okoliczność faktyczna (pewne stany, cechy, zjawiska, stosunki) jeśli ma znaczenie dla sprawy. Dowodząc istnienia lub nieistnienia określonych faktów, dowodzi się jednocześnie prawdziwości lub fałszywości twierdzeń o tych faktach. Przedmiotem dowodzenia jest zatem każda okoliczność istotna dla sprawy, chyba że chodzi
o fakty objęte notoryjnością powszechną lub ustalone w prawomocnym orzeczeniu kształtującym prawo lub stosunek prawny (art. 8 § 2 KPK).

Przedmiotem dowodzenia są również okoliczności „niesporne”, przyznane przez oskarżonego. Tylko wówczas gdy wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości, sąd może za zgodą obecnych stron przeprowadzić postępowanie dowodowe częściowo. Jest kwestią sporną, czy okoliczności normatywne (przede wszystkim przepisy obowiązującego prawa) mogą być przedmiotem dowodzenia. Należy opowiedzieć się za stanowiskiem niedopuszczalności przeprowadzania dowodów co do okoliczności prawa krajowego (prawo obce może być przedmiotem dowodzenia).

Notoryjność

Notoryjność powszechna obejmuje fakty powszechnie znane. Ma ona charakter względny w tym znaczeniu, że co jest notoryjne w jednym miejscu, nie musi być powszechnie znane w innym miejscu. Notoryjność powszechna z punktu widzenia przedmiotu dowodzenia ma takie znaczenie, że fakty powszechnie znanie nie wymagają dowodu (art. 168 KPK) (można z nich czynić ustalenia bez obowiązku przeprowadzania dowodów).

Notoryjność urzędowa obejmuje fakty znane organowi procesowemu z urzędu, a zwłaszcza sądowi, co określa się nazwą notoryjności sądowej (znajomość tych faktów wynika z urzędowania organu procesowego). W zakresie dowodzenia notoryjność urzędowa różni się od notoryjności powszechnej tym, że okoliczności nią objęte wymagają notyfikowania stronom (sąd powinien zwrócić uwagę stronom i ich przedstawicielom, że oznaczone fakty są mu znane z urzędu.

Domniemania

Wyróżniamy domniemania prawne (praesumptiones iuris) i domniemania fatyczne (praesumptiones facti).

Z domniemaniem prawnym mamy do czynienia, kiedy przepis prawa z jednym faktem (podstawa domniemania) wiąże istnienie innego faktu (następnik domniemania). Wykazanie istnienia podstawy domniemania implikuje z mocy przepisu prawa przyjęcie istnienia następnika. Domniemanie prawne dzieli się na znoszące przeciwdowód (praesumptio iuris tantum) i na nie znoszące przeciwdowodu (praesumptio iuris ac de iure). W pierwszym przypadku możliwe jest przeprowadzenie dowodu przeciwko następnikowi domniemania a w drugim nie. Przykład domniemania - nie usprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzeniu pojednawczym lub na rozprawie uważa się za odstąpienie od oskarżenia (nie znoszące przeciwdowodu).

Domniemanie faktyczne jest rodzajem wnioskowania. Określa się je jako zdanie, w którym na podstawie jednego ustalonego wyciąga się wnioski o istnieniu innego faktu z uwagi na występowanie między tymi faktami powiązania przyczynowego, które uzasadnia wnioskowanie oparte na prawdopodobieństwie.

Uprawdopodobnienie

Obowiązujące przepisy nie zawsze wymagają ustaleń opartych na faktach udowodnionych. Uprawdopodobnienie należy rozumieć jako przejaw zasady nie - formalizmu, wprowadzającej możliwość osiągnięcia przez sąd wewnętrznego przekonania o dowodzonej okoliczności z pominięciem formalnego postępowania dowodowego, a więc za pomocą dowodów swobodnych. Uprawdopodobnienie ma miejsce w tych wypadkach, w których obowiązujące przepisy prawa karnego procesowego uzależniają odpowiednie skutki, np. podjęcie decyzji procesowej, od „uzasadnionej wątpliwości”, od „uzasadnionej obawy”, „dostatecznego podejrzenia”.

Poszlaka

Poszlaka jest faktem pośrednio wskazującym na popełnienie lub nie popełnienie przestępstwa. Im więcej poszlak, tym większe prawdopodobieństwo potwierdzenia tezy dowodowej. Mogą one prowadzić do pewności, czyli do udowodnienia, umożliwiając na tej podstawie wydanie orzeczenia o przedmiocie procesu. Proces poszlakowy - brak w sprawie dowodów bezpośrednich, dowodzenie odbywa się za pomocą dowodów pośrednich, dostarczających poszlak.

Prawny obowiązek dowodzenia i ciężar dowodowy

Prawny obowiązek dowodzenia jest także nazywany formalnym ciężarem dowodowym. Obowiązek dowodzenia jest obowiązkiem prawnym, przewidzianym wyraźnie w ustawie (onus probandi). Jest to obowiązek przeprowadzenia wszystkich dowodów mających istotne znaczenie dla sprawy, przemawiających zarówno przeciw oskarżonemu jak i za nim. Obowiązek ten ciąży wyłącznie na organach procesowych. Prawny obowiązek dowodzenia nie odnosi się do oskarżyciela prywatnego, oskarżyciela posiłkowego ani powoda cywilnego, gdyż podmioty te nie są organami procesowymi. Wydaje się, że obrońca oskarżonego ma natomiast prawny obowiązek dowodzenia okoliczności dla oskarżonego korzystnych. Od prawnego obowiązku dowodzenia (formalnego ciężaru dowodowego), należy odróżnić ciężar dowodowy w znaczeniu materialnym. Istota ciężaru dowodowego sprowadza się do tego, kto ponosi skutki braku dowodu lub nie dowodzenia okoliczności mającej znaczenia dla rozstrzyganej sprawy. Niekorzyść braku dowodu lub nie dowodzenia okoliczności obciąża stronę czynną, a więc oskarżyciela i powoda cywilnego. Ciężar dowodowy z zasady nie dotyczy ani oskarżonego ani jego obrońcy. Jedynie w sprawach o pomówienie ciężar dowodowy może obciążać oskarżonego.

Etapy dowodzenia

Dowodzenie - łańcuch czynności zwanych procesem dowodzenia, w którym można wyodrębnić ze względu na ich funkcjonalną rolę następujące etapy:

• poszukiwanie i wstępne zabezpieczenie dowodów;

• prowadzenie dowodów do procesu karnego;

• przeprowadzenie dowodów;

• ocena dowodów i czynienie ustaleń faktycznych

Etap 1 nie zawsze ma miejsce w procesie dowodzenia (dowód na wniosek strony).

1. Poszukiwanie i wstępne zabezpieczenie dowodów

Poszukiwanie i ujawnienie dowodów należy do obowiązków organów procesowych. One powinny znajdować istniejące dowody za pomocą procesowych czynności oraz czynności poza procesowych (czynności operacyjno-rozpoznawcze). Organy mogą żądać wydania przedmiotów mogących stanowić dowód lub dokonać przeszukania pomieszczeń, innych miejsc oraz osób lub rzeczy w celu ich znalezienia. Znalezione dowody mające znaczenie dla sprawy podlegają wprowadzeniu do procesu. Możliwe jest wstępne zabezpieczenie dowodów (np.- Policja przyjmuje na żądanie pokrzywdzonego ustną lub pisemną skargę, w razie potrzeby zabezpiecza dowody).

2. Wprowadzenie dowodów do procesu karnego

Wprowadzenie dowodów do procesu - włączenie ich w obręb toczącego się procesu karnego. Istnieją wątpliwości czy jest to czynność jednorazowa czy odbywająca się dwuetapowo (raz w postępowaniu przygotowawczym, a drugi raz w postępowaniu głównym). W postępowaniu przygotowawczym wprowadzony i przeprowadzony dowód zostaje utrwalony dla potrzeb dalszego postępowania karnego, w tym także dla postępowania głównego.

Istnieją dwie drogi wprowadzenia dowodów do procesu karnego:

1. z urzędu

Odgrywa ono większą rolę w postępowaniu przygotowawczym. Związane z dyrektywą instrukcyjności. Organy ścigania w postępowaniu przygotowawczym, wprowadzając dowód z urzędu, nie są zobowiązane do wydania odrębnej decyzji o wprowadzeniu dowodu do procesu karnego. W postępowaniu głównym wprowadzenie dowodów do procesu karnego z urzędu może nastąpić przed rozprawą lub na rozprawie. Prezes sądu w ramach przygotowania do rozprawy głównej może na wniosek stron lub z urzędu dopuścić dowody, jeżeli druga strona się nie sprzeciwiła i zarządzić sprowadzenie na rozprawę (w przeciwnym razie wydaje postanowienie). Sąd na rozprawie kiedy jest ot konieczne do wyjaśnienia istotnych okoliczności, może postanowieniem dopuścić dowody przez strony nie zawnioskowane.

2. na wniosek

Odgrywa większą rolę w postępowaniu głównym (występuje również w postępowaniu przygotowawczym - wnioski mogą składać: pokrzywdzony, podejrzany i ich przedstawiciele).

W postępowaniu głównym wyodrębnia się dwie grupy dowodów:

• Dowody zamieszczone w wykazie dowodów dołączonych do aktu oskarżenia - zostały one wprowadzone do procesu w postępowaniu przygotowawczym (powinny być przeprowadzone bez potrzeby wydawania decyzji o ich dopuszczeniu, chyba że niektóre z nich są prawnie niedopuszczalne - sąd odmawia przeprowadzenia dowodu);

• Dowody zawnioskowane przez pozostałe strony oraz przez oskarżyciela po wniesieniu aktu oskarżenia. Są to wnioski dowodowe, stanowiące żądanie stron procesowych lub ich przedstawicieli, zgłoszone organowi kierującemu procesem, domagające się przeprowadzenia dowodu z określonego środka dowodowego na oznaczoną tezę dowodową. Może być zgłoszony ustnie lub pisemnie na rozprawie i poza nią, powinien zawierać:

- określenie tezy dowodowej (okoliczność, która ma być wykazana),

- oznaczenie dowodu, za pomocą którego ma być potwierdzona teza dowodowa;

- można także określić sposób przeprowadzenia dowodu.

Wniosek złożony przez osobę nieuprawnioną pozostawia się bez rozpoznania (chyba że chodziłoby
o istotną dla sprawy informację - wtedy dowód wprowadzany zostaje do procesu z urzędu) Wniosek podlega oddaleniu postanowieniem (bez zażalenia), gdy:

przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne

okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (musi

być to niewątpliwe i oczywiste)

okoliczność jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy

dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności

dowodu nie da się przeprowadzić (np. zawnioskowany świadek zmarł)

gdy wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania

Postanowienie o oddaleniu wniosku jest decyzją odwołalną przez organ prowadzący proces (oddalenie wniosku nie stoi na przeszkodzie późniejszemu przeprowadzeniu dowodu). W postępowaniu głównym decyzja w przedmiocie wniosku dowodowego może przybrać postać zarządzenia prezesa sądu wydanego w ramach przygotowania do rozprawy głównej lub przewodniczącego składu sądzącego, jeśli inna strona nie sprzeciwiła się temu wnioskowi. W pozostałych wypadkach decyduje sąd postanowieniem.

3. Przeprowadzenie dowodów

Znamy 3 zasadnicze sposoby przeprowadzenia dowodów:

1. przesłuchanie

2. odczytanie

3. oględziny

4. za dodatkowy sposób można uznać eksperyment procesowy

ad a) Przesłuchanie

Jest sposobem przeprowadzenia dowodów z osobowych źródeł dowodowych (wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, zeznania biegłego). Ogólne reguły przesłuchania, obowiązujący przy każdym przesłuchaniu, bez względu na to, czy ma ono miejsce w postępowaniu głównym - na rozprawie, czy też postępowaniu przygotowawczym, a są to:

• swoboda wypowiedzi składającego wyjaśnienia lub zeznanie - należy umożliwić osobie przesłuchiwanej swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności. Przepis ten jednocześnie ustala porządek przesłuchania, stwierdzając że dopiero po spontanicznej wypowiedzi można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia i kontroli zeznań. Najpierw należy powiadomić oskarżonego o stawianych mu zarzutach, natomiast świadka należy zapytać co wie o sprawie. W ramach naturalnych warunków przesłuchania swobodę wypowiedzi można wyłączyć, np. przez wielogodzinne przesłuchanie doprowadzające do zupełnego wyczerpania osoby przesłuchiwanej. Takich metod nie da się pogodzić z procesem rzetelnie prowadzonym.

• porządek przesłuchania

• zakaz substytuowania zeznań lub wyjaśnień treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych

• zakaz zadawania osobie przesłuchiwanej pytań sugerujących treść odpowiedzi;

• zakazy stosowania dodatkowych środków oddziaływania na osobę przesłuchiwaną - wpływanie na wypowiedź osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej; stosowanie hipnozy przez wprowadzenie przesłuchiwanej osoby w trans hipnotyczny, stosowania środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem

Sprawą dyskusyjną jest kwestia, czy podstęp wyłącza lub ogranicza swobodę wypowiedzi. Zasadne wydaje się stanowisko, że stosowania podstępu nie da się pogodzić z dyrektywą lojalności organów procesowych.

KPK przewiduje sankcję za naruszenie reguły swobody wypowiedzi (naruszenie to wystarczy uprawdopodobnić) w postaci niedopuszczenia (pominięcia) jako dowodu oświadczeń, zeznań lub wyjaśnień złożonych z naruszeniem tej reguły. Pominięcie takiego dowodu powinno być stwierdzone postanowieniem. Dowód taki może być jednak wykorzystany do ustalenia innych dowodów
np. z pominiętych zeznań wynika, że jeszcze inna osoba była świadkiem czynu - można ją przesłuchać).

Nie wolno zadawać pytań sugerujących odpowiedź - uchyla je organ przesłuchujący. W przypadku udzielenia odpowiedzi na takie pytanie, podlega ona wnikliwej ocenie sądu.

Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane (chyba że ustawa to wyłącza).

Okazanie jest formą przesłuchania, której celem jest rozpoznanie osoby lub rzeczy (okazuje się je osobie przesłuchiwanej). Okazanie powinno być przeprowadzone w sposób wyłączający sugestię - podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby - osoby te powinny mieś zbliżoną powierzchowność oraz nie może w grupie uczestniczyć funkcjonariusz organu przesłuchującego. Okazaniem i rozpoznaniem można także objąć pokrzywdzonego lub osobę trzecią (np. świadka zdarzenia). Okazaniu rzeczy powinny towarzyszyć podobne warunki. Z czynności okazanie sporządza się protokół.

Ad b) Odczytanie

Odczytanie jest formą przeprowadzenia dowodu z dokumentu na rozprawie, gdy chodzi o jego treść. Odczytuje się w całości lub w części. Odczytania dokonuje w zasadzie przewodniczący składu sądzącego, a w przyszłości powinien czynić to oskarżyciel. Dokument podlega oględzinom, gdy chodzi o badanie jego autentyczności. Protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu na rozprawie można uznać bez ich odczytania za ujawnione w całości lub w części. Należy jednak je odczytać, jeżeli którakolwiek ze stron o to wnosi (nie odnosi się to do strony, której zeznania lub wyjaśnienia nie dotyczą).

Ad c) Oględziny

Zadaniem oględzin jest stwierdzenie pewnego stanu: rzeczy, ciała lub miejsca, ich właściwości. Spostrzeżeń dokonuje się za pomocą wzroku, ale w grę mogą wchodzić spostrzeżenia poczynione za pomocą innych zmysłów, np. węchu, smaku, dotyku itd. Jeżeli przedmiot może ulec przy badaniu zniszczeniu lub zniekształceniu, część tego przedmiotu należy w miarę możliwości zachować,
lub utrwalić w inny sposób.

Oględziny miejsca przestępstwa mają na celu stwierdzenie śladów przestępstwa i zabezpieczenie ich
w celach dowodowych (ewentualnie szkice, zdjęcia).

Oględzin osób dokonuje się w celu znalezienia śladów przestępstwa, a więc przede wszystkim poszukuje się uszkodzeń ciała spowodowanych przez sprawcę przestępstwa. Jeżeli świadek jest pokrzywdzonym,
a karalność czynu zależy od jego stanu zdrowia, nie może sprzeciwić się oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym. Oględzin ciała, które mogą wywołać uczucie wstydu, powinna dokonać osoba tej samej płci, chyba że łączą się z tym szczególne trudności (obecność osób innej płci - tylko w razie konieczności). Do stwierdzenia stopnia uszkodzeń ciała konieczne jest wezwanie biegłego lekarza medycyny. Jeżeli zachodzi podejrzenie przestępstwa spowodowania śmierci, zawsze muszą być zarządzone oględziny zwłok i ich sekcja (kieruje nią organ procesowy).

W celu dokonania oględzin lub otwarcia zwłok sąd lub prokurator mogą zarządzić ekshumację.

Dowody rzeczowe podlegają oględzinom już w postępowaniu przygotowawczym (sporządza się protokół), a potem również na rozprawie. Jeżeli dowodu rzeczowego nie można sprowadzić na salę rozpraw, to wówczas dowód z oględzin przeprowadza cały skład sądzący z udziałem stron i ich przedstawicieli. W razie napotkania znacznych trudności, albo w przypadku zgody stron, sąd wyznacza do tej czynności sędziego ze swego składu lub sąd wezwany. Oskarżonego aresztowanego sprowadza się tylko wtedy, gdy sąd uzna to za konieczne. W przeciwieństwie do oględzin odmienność eksperymentu uwydatnia się w tym, że polega na odtworzeniu w sposób sztuczny pewnej sytuacji lub dokonaniu czynności doświadczalnych.

Ad d) Ocena dowodów i dokonywanie ustaleń faktycznych

Po przeprowadzeniu wszystkich możliwości dowodowych, przed przystąpieniem do oceny przeprowadzonych dowodów trzeba wyeliminować te, które są nielegalne. Powinny one być pominięte. Nielegalność może być spowodowana:

1. przeprowadzeniu dowodu z nielegalnego źródła:

2. dowód był ogólnie niedopuszczalny lub przeprowadzony w zakresie tezy nie podlegającej dowodzeniu

3. dowód został pozyskany z zakazanego źródła

4. przeprowadzony wbrew zakazom stosowania niedopuszczalnych metod przesłuchania

5. pozyskiwaniem dowodu w sposób nielegalny

6. nieprawidłowym przeprowadzeniem dowodu (np. przesłuchanie bez swobody wypowiedzi)

W pozostałym zakresie dowody podlegają ocenie sądu. W wyniku dokonanej swobodnej oceny dowodów, wyodrębniona zostaje grupa dowodów, które oceniono pozytywnie (stanowi podstawę dowodową wyroku). Ustalenia faktyczne stanowią opisową rekonstrukcję przebiegu określonego czynu lub stanu.
Z reguły podstawą faktyczną decyzji procesowych są fakty udowodnione (obiektywna przekonywalność dowodów). Dotyczy to szczególnie orzeczeń o winie oskarżonego. W przypadku orzeczenia
o przedmiocie procesu nie wystarczy uprawdopodobnienie. W razie stwierdzenia popełnienia przez oskarżonego przestępstwa, czyn ten musi być dokładnie ustalony (wykluczenie ustalenia czynu w postaci alternatywnej).

Poszczególne środki dowodowe

Oskarżony jako źródło dowodowe i jego wyjaśnienia

Oskarżony jest uprawniony do składania wyjaśnień, jak i zobowiązany się do poddania się badaniom określonym w ustawie. Za wyjaśnienie trzeba uznać każde oświadczenie wiedzy oskarżonego, dostarczające informacji o okolicznościach faktycznych rozstrzyganej sprawy, bez względu, bez względu na to, czy ma ono miejsce w postępowaniu przygotowawczym, czy też w dalszych stadiach procesowych. Przysługujące prawo do obrony może realizować składając wyjaśnienia lub za pomocą prawa do milczenia, które nie może być potraktowane jako:

1) milczące przyznanie się do winy (domniemanie niewinności)

2) wzmocnienie podejrzenia popełnienia przestępstwa przez oskarżonego

3) uzasadnienie wymiaru surowszej kary.

W razie odmowy złożenia wyjaśnień na rozprawie należy odczytać protokół jego wyjaśnień złożonych wcześniej w tej lub innej sprawie. Organ przedstawiający zarzut podejrzanemu w postępowaniu przygotowawczym może podejmować zabiegi taktyczne w celu uzyskania wyjaśnień, ale pod warunkiem, że nie naruszają one swobody wypowiedzi ustanowionej jako reguły przesłuchania (wykluczony jest także podstęp). Wyjaśnień nie można uzyskiwać przez prowadzenie dowodu z biegłego. Oskarżony nie ma obowiązku mówienia prawdy. Nie można pociągnąć go do odpowiedzialności za zatajenie dowodów niewinności współoskarżonego. Oskarżony może się bronić wszelkimi sposobami, jedyną granicą jest to, aby swym zachowaniem nie naruszył prawa karnego. Wyjaśnienia mogą być przyznające się do winy, nie przyznające się do winy, jak i częściowo przyznające się do winy. Nie jest wykluczone złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie w postępowaniu przygotowawczym. Sąd nie może nie brać pod uwagę faktu, że oskarżony nie ma obowiązku mówienia prawdy.

Świadek i jego zeznania

Świadkiem w znaczeniu procesowym jest każda osoba, która w tym charakterze została wezwana przez organ procesowy w celu złożenia zeznań w toku procesu karnego lub osoba zgłaszająca się do organu procesowego bez wezwania w celu złożenia zeznań

Świadek w procesie karnym jest osobowym źródłem dowodowym, a jego zeznania są środkiem dowodowym. Od czasu wezwania osoby w charakterze świadka lub zgłoszenia się bez wezwania ciążą na niej określone obowiązki::

1. obowiązek stawiennictwa na wezwanie organu procesowego; nie dotyczy osoby, która się sama zgłosiła do organu procesowego - z reguły wezwania dokonuje organ kierujący procesem. Osoba wezwana w charakterze świadka musi być o fakcie wezwania powiadomiona w sposób określony obowiązującymi przepisami. Jeżeli nie dopełniono nie można wobec takiej osoby stosować środków przymusu. Usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia wystawionego przez uprawnionego lekarza. Niestawiennictwo może spowodować przerwę lub odroczenie. Nieusprawiedliwione - można zastosować kary porządkowe, zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie;

2. obowiązek pozostawania do dyspozycji organu procesowego - osoba wezwana w charakterze świadka nie tylko powinna się stawić w miejscu i czasie oznaczonym w wezwaniu, ale także pozostawać do dyspozycji organu procesowego, aż zostanie zwolniona;

3. obowiązek zeznawania - na osobie wezwanej w charakterze świadka ciąży prawny obowiązek zeznawania. Obowiązkiem złożenia zeznań są zarówno informacje dowodowe posiadane przez świadka mające znaczenie dla toczącej się sprawy jak i dane dotyczące jego tożsamości. Należy najpierw go poinformować o obowiązku złożenia zeznań, a gdy obstaje przy odmowie zastosować przewidziane sankcje;

4. obowiązek złożenia przyrzeczenia - ograniczony został do przesłuchania świadka przez sąd lub sędziego delegowanego. Odstąpiono od składania przez świadków przysięgi religijnej. KPK normuje kiedy odstępuje się od przyrzeczenia (od osób, które nie ukończyły 17 lat, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia, gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy za to przestępstwo został skazany, gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie). Sąd może odstąpić od odebrania przyrzeczenia, gdy strony się nie sprzeciwiają. Przyrzeczenie ma formę uroczystą. Świadek powtarza tekst za sędzią. Głuchy lub niemy świadek składa przyrzeczenie na piśmie (podpisanie tekstu). W razie złożenia już w danej sprawie przyrzeczenia przez świadka przypomina mu się je na następnym przesłuchaniu, chyba że sąd uzna za potrzebne powtórne złożenie przyrzeczenia. Obowiązek złożenia przyrzeczenia może być wymuszony karami porządkowymi.

5. obowiązek zeznawania prawdy - świadek jest zobowiązany do mówienia prawdy. Odpowiedzialność karna zachodzi, gdy świadek zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę. Warunkiem jest uprzedzenie o konsekwencji karnej.

Świadek ma uprawnienie do nie zeznawania i nie odpowiadania na pytania. Sąd uchylanie pytania obraźliwe dla świadka. Świadek może żądać aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności (jeżeli zeznania mogłyby narazić na hańbę jego lub osobę najbliższą). Przysługuje również świadkowi uprawnienie do zwrotu poniesionych wydatków z powodu stawiennictwa.

Jest również możliwość prawna przesłuchania świadka przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość (bierze udział sędzia wyznaczony lub sąd wezwany, w którego okręgu świadek przebywa), w przypadku gdy świadek:

1) nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się usunąć

przeszkody;

2) chce pozostać anonimowy.

Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o dane personalne, karalność za fałszywe zeznania oraz stosunek do stron. Świadek ma zeznawać o znanych mu faktach.

Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom ciała i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym.
W razie istnienia wątpliwości co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego dokonanych spostrzeżeń sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić. W pozostałym zakresie na badanie świadka potrzebna jest jego zgoda.

Świadek nie może być jednocześnie oskarżonym i biegłym. Możliwa jest przemienność występowania w jednym procesie rej samej osoby - raz w roli świadka, a w innym etapie w charakterze oskarżonego.

W sprawach o przestępstwa określone w rozdziałach XXV i XXVI KK (Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece) pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub żąda tego oskarżony, który podczas pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego nie miał obrońcy. Przesłuchuje się z udziałem biegłego psychologa.

Świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, można przesłuchać tylko w obecności psychologa, w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej, albo przestępstwa określone w rozdziale XXV KK, jeżeli te zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Nie stosuje się do świadka współdziałającego w popełnieniu czynu zabronionego.

KPK w celu ochrony świadka:

1. przewiduje, że może on żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą

2. wprowadza możliwość zastrzeżenia danych dotyczących miejsca jego zamieszkania (uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby dla niego najbliższej)

Świadek anonimowy

W sytuacjach, gdy zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach dla świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie (wtedy postępowanie bez udziału stron, objęte tajemnicą państwową)

Takiego świadka przesłuchuje prokurator, a także sąd (może zlecić sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu) w miejscu i w sposób zapewniający zachowanie tajemnicy odnośnie tożsamości. Przesłuchanie świadka anonimowego może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość). Postanowienie o zachowaniu w tajemnicy wskazanych okoliczności doręcza się świadkowi, oskarżonemu, prokuratorowi (na to postanowienie przysługuje zażalenie w terminie 3 dni, rozpoznaje je sąd właściwy dla danej sprawy). W razie uwzględnienia zażalenia, protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu. Świadek do czasu zamknięcia przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji może wystąpić z wnioskiem o uchylenie postanowienia
o anonimizacji. Świadek anonimowy nie może być konfrontowany.

Świadek koronny (ustawa z dnia 25 czerwca 1997r.)

Przepisy tej ustawy mają zastosowanie w sprawach o przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw wyliczonych w art. 1 tej ustawy. Świadkiem koronnym może być tylko podejrzany, który dopuszczony został na mocy postanowienia sądu do składania zeznań w charakterze świadka.

W charakterze świadka koronnego może być dopuszczony podejrzany, jeżeli spełnione zostały łącznie następujące warunki (warunki pozytywne):

• do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu podejrzany w swych wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą się przyczynić do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im,

• zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych okolicznościach popełnienia przestępstwa wymienionego w art. 1 ustawy (art. 3 ust 1 ustawy o świadku koronnym)

Dopuszczenie dowodów z zeznań ŚK można uzależnić od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa i naprawienie szkody nim wyrządzonej.

Przepisów ustawy o świadku koronnym nie stosuje się do podejrzanego który (negatywne):

1. usiłował popełnić lub popełnił przestępstwo zabójstwa, określone w art. 148 § 1-3 KK lub współdziałał w popełnieniu tego przestępstwa;

2. nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego określonego w art. 1, w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego

3. zakładał zorganizowaną grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstw lub taką grupą lub związkiem kierował

Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony za zgodą prokuratora apelacyjnego. Przed wydaniem postanowienia sąd przesłuchuje podejrzanego co do okoliczności umożliwiających zostanie ŚK. Sąd wydaje postanowienie w ciągu 7 dni od daty wpływu wniosku. Jeżeli prokurator nie wystąpi z wnioskiem o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka albo gdy sąd wyda postanowienie odmowne, wyjaśnienia podejrzanego, oraz zeznania złożone przed sądem nie mogą stanowić dowodu. Protokół wyjaśnień podejrzanego podlega zniszczeniu.

W razie wydania postanowienia o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego, postępowanie co do osoby objętej postanowieniem podlega wyłączeniu do odrębnego postępowania i następnie zawieszeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko pozostałym sprawcom. Sprawca (świadek koronny) nie podlega karze za przestępstwo, w którym uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił. Prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14 dni od uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie przeciwko pozostałym sprawcom.

W razie zagrożenia życia lub zdrowia świadka koronnego lub osoby najbliższej w stosunku do niego może być uruchomiony program ochrony, przewidujący ochronę osobistą lub odpowiednią pomoc. Orzeka o tym prokurator, wykonuje postanowienie Komendant Główny Policji.

Biegły i jego opinia

Biegły jest źródłem dowodowym a jego opinia środkiem dowodowym. Biegłego lub biegłych powołuje się wówczas, gdy stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych (istnieje obowiązek organu kierującego procesem do powołania biegłego). Wiadomości specjalne nie są znane przeciętnemu członkowi społeczeństwa. Jeżeli dodatkowe wiadomości specjalistyczne posiada organ postępowania przygotowawczego lub członek składu sądzącego, to fakt ten nie wyłącza potrzeby przeprowadzenia dowodu z biegłego (organ procesowy nie może występować w podwójnej roli). Biegły składa przyrzeczenie. Biegły może zostać zastąpiony innym biegłym, jeżeli pojawią się okoliczności osłabiające zaufanie do jego wiedzy lub bezstronności, lub inne ważne powody. Każda osoba powołana w charakterze biegłego jest zobowiązana do wydania opinii zgodnie ze swą wiedzą specjalistyczną. Postanowienie o powołaniu biegłego (nie przysługuje na nie zażalenie) wydaje organ prowadzący proces. Przedmiotem dowodu z biegłego może być badanie rzeczy
i zjawisk. Powołany biegły wydaje opinię na podstawie swej wiedzy. Opinię składa biegły ustnie lub na piśmie w zależności od ustaleń organu procesowego ustanawiającego biegłego. Ostateczne wyniki biegłego powinny być jednoznaczne, poparte wynikami i przebiegiem badań. Opinia biegłego poddana jest weryfikacji (mogą jej dokonywać strony i ich przedstawiciele, organ procesowy np. zadając biegłemu pytania).

W razie stwierdzenia, że opinia jest niejasna lub niepełna, albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami o tej samej sprawie, można starać się wyjaśnić wątpliwe punkty przez zadawanie biegłemu pytań lub w tym celu ponownie wezwać biegłego. Niekiedy obowiązujące przepisy wymagają, aby jednocześnie wystąpiło więcej biegłych niż jeden (orzekanie o zdrowiu psychicznym oskarżonego). Podstawą dopuszczenia dowodu z badania stanu zdrowia psychicznego jest istnienie wątpliwości co do zdrowia psychicznego oskarżonego. Postanowienie o zarządzeniu badania zdrowia psychicznego oskarżonego może wydać tylko sąd lub prokurator. Badanie zdrowia oskarżonego może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym (postanowienie o obserwacji może wydać tylko sąd, jednak tylko na żądanie biegłych).

Dokument i jego treść

Definicja nazwy „dokument” w prawie karnym materialnym - „Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne”.

Dla dokumentu w znaczeniu procesowym istotnymi składnikami są:

- postać pisemna, czyli strona graficzna dokumentu

- treść dokumentu, czyli zawarta w nim wypowiedź

- podłoże dokumentu, tzn. na jakim materiale umieszczono znaki graficzne wyrażające określoną

treść

- autor dokumentu, czyli podmiot, którego myśl wyrażono w dokumencie.

W dokumencie powinna być wyrażona myśl ludzka w postaci oświadczenia woli lub wiedzy, a zatem powinna się w nim mieścić pewna intelektualna treść. Skoro dokument wyraża myśl określonego człowieka, to podmiot ten powinien być oznaczony, choć nie można wykluczyć istnienia dokumentów anonimowych.

Dokumentem w znaczeniu procesowym jest wyrażenie myśli w postaci pisemnej, bez względu na to,
na jakim podłożu została ona utrwalona, jeżeli zawiera informacje mogące mieć znaczenie dla prowadzonej sprawy karnej. Niekiedy w przypadku dokumentu nie chodzi o jego treść, lecz o jego cechy zewnętrze (np. czy nie jest podrobiony). Dokument w znaczeniu procesowym może być sporządzony poza procesem a następnie wprowadzony do procesu ze względu na swą treść.

Podział dokumentów:

1. urzędowe i prywatne (ze względu na wystawcę dokumentu) - ta sama moc dowodowa;

2. podpisane i nie podpisane (czy wystawca jest znany czy nie);

3. pierwotne i pochodne (oryginał czy wtórnik oryginału);

4. wystawione dla toczącego się procesu i w tym celu nie sporządzone (część wykorzystanych
   w procesie dokumentów wytworzona zostaje w ramach samego procesu [np. protokoły zeznań], inne w związku z procesem [np. wywiad środowiskowy]) oraz również wystawione bez myśli spożytkowania ich w procesie karnym [np. listy prywatne]).

Istnieje zakaz zastępowania dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka notatką urzędową,
ale notatka urzędowa może być odczytana na rozprawie, ale wtedy gdy nie zawiera informacji, które wymagają sporządzenie protokołu. Notatka służbowa nie jest formą dokumentowania czynności procesowych.

Taśmy magnetofonowe, plany, szkice i projekty, np. budowlane można uznać za dokumenty.

Dowód z dokumentu jest przeprowadzany przez odczytanie.

Dokumenty mają osobowo - rzeczowy charakter.

Dowód rzeczowy i jego właściwości

Przyjmuje się, że dowodem rzeczowym może być nie tylko każdy przedmiot, którego cechy mogą dostarczyć informacji dla toczącego się procesu, ale także miejsce, w którym popełniono przestępstwo, jak również ciała płynne i lotne, których cechy np. barwa, zapach, skład chemiczny, mogą mieć znaczenie procesowe. Sposobem przeprowadzania dowodu rzeczowego są oględziny. Obowiązujące przepisy przewidują oględziny:

• miejsca - oględziny miejsca mają na celu z jednej strony postrzeganie zastanego stanu rzeczy w miejscu przestępstwa, a z drugiej strony - poszukiwanie śladów popełnionego przestępstwa, w tym także przedmiotów, za pomocą których przestępstwo zostało popełnione. Z reguły są przeprowadzane w postępowaniu przygotowawczym. Sporządza się protokół oględzin, szkice, fotografie, które mogą być wykorzystane w czasie przewodu sądowego. Do dokonania oględzin może być także poproszony biegły. Art. 205 § 1 KPK - „Jeżeli dokonanie oględzin, przesłuchania przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość, eksperymentu, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub przeszukania wymaga czynności technicznych, w szczególności takich jak wykonanie pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwalenie śladów, można do udziału w nich wezwać specjalistów.”

• Osoby - oględziny osób stanowią sposób przeprowadzenia dowodu z osobowych źródeł dowodowych, gdy dokonuje się oględzin ciała osoby żyjącej. Celem jest znalezienie śladów przestępstwa na ciele osoby. Oskarżony jest zobowiązany poddać się oględzinom ciała oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności ciała. Obowiązek ten może być wymuszony. Z reguły oględzin dokonuje lekarz, jednak nie jest wykluczone, aby wstępne oględziny ciała zostały dokonane przez organ ścigania. Oględzinom może być poddany także świadek. Oględziny ciała które mogą wywołać uczucie wstydu, powinny być dokonane przez osobę tej samej płci, chyba że jest to połączone ze szczególnymi trudnościami (obecność osób odmiennej płci - tylko w razie konieczności). Z oględzin sporządza się protokół podlegający odczytaniu na rozprawie.

• Rzeczy - oględzin rzeczy w szerokim znaczeniu, a więc również cieczy, substancji lotnych, dokonuje się w celu ustalenia ich właściwości zewnętrznych lub wewnętrznych, jak i składu (np. cieczy lub ciała lotnego). Dostrzeżone właściwości wymagają stwierdzenia w protokole oględzin. Nie można czynić ustaleń na podstawie spostrzeżeń, które nie zostały notyfikowane
  i zamieszczone w protokole. Przedmioty nadające się do tego dołącza się do akt sprawy lub w inny sposób zabezpiecza. Organ procesowy może żądać wydania przedmiotów, mających znaczenie dowodowe w sprawie. Może przeprowadzić przeszukanie. Przedmioty wydane lub znalezione można zabrać i dołączyć do akt sprawy lub oddać na przechowanie osobie godnej zaufania. W razie potrzeby dokonania dokładniejszych badań specjalistycznych pobiera się odpowiednie próbki. Dokument poddaje się oględzinom ze względu na jego materialny substrat (czy jest podrobiony).

Eksperyment procesowy i jego wyniki

W celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy można przeprowadzić doświadczenie lub odtworzenie przebiegu zdarzeń albo ich fragmentów stanowiących przebieg rozpoznania. Istota eksperymentu procesowego sprowadza się o tego, że stwarza się sztuczną sytuację, zdarzenie lub stan, które ma odpowiadać określonej wersji rzeczywistości, wynikającej
z przeprowadzonego dowodu lub przeprowadzonych dowodów. Ma on na celu sprawdzenie w sposób doświadczalny przebiegu pewnych zdarzeń dla upewnienia się, czy takie zdarzenie lub jego przebieg były w ogóle możliwe. W ten sposób może być przyjęta określona wersja za możliwą lub uzyskuje się informacje pozwalające na wsparcie przekonania o wiarygodności wyjaśnień lub zeznań świadka (świadków), albo materiał, który tym wyjaśnieniom lub zeznaniom zaprzecza. W dowodzie
z eksperymentu procesowego może wziąć udział biegły, wezwany w tym celu przez organ procesowy lub specjalista. Spisuje się protokół (powinien wskazywać warunku w jakich eksperyment był przeprowadzony, oraz uzyskane wyniki). Może być również zarejestrowany za pomocą aparatury utrwalającej dźwięk i obraz. W postępowaniu głównym eksperyment może być przeprowadzony przed całym składem sądzącym.

Wywiad środowiskowy

Jest specyficznym dowodem w ramach badań osobowo - poznawczych. Przeprowadzenie wywiadu w stosunku do oskarżonego zarządza sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Przeprowadza go kurator sądowy (właściwy dla miejsca zamieszkania oskarżonego) lub inny podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów (również Policja).

Zarządzenie wywiadu środowiskowego może być:

• Obligatoryjne (w sprawach o zbrodnie, w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu);

• Fakultatywne (w miarę potrzeby);

Wywiadu środowiskowego można nie przeprowadzać w stosunku do oskarżonego, który nie ma w kraju stałego miejsca zamieszkania. Dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu kurator ujawnia tylko na żądanie sądu lub prokuratora w postępowaniu przygotowawczym. Kurator przeprowadzając wywiad, zbiera informacje od rodziny oskarżonego, sąsiadów, przełożonych oskarżonego w miejscu jego pracy, od nauczycieli lub wychowawców w szkole oraz od innych osób lub instytucji, które mogą posiadać niezbędną wiedzę o oskarżonym.

Wywiad powinien w szczególności zawierać informacje dotyczące:

a) zachowania się oskarżonego,

b) warunków środowiskowych oskarżonego,

c) sytuacji bytowej oskarżonego i jego rodziny,

d) sposobu spędzania przez oskarżonego czasu wolnego,

e) przebiegu i oceny pracy zawodowej lub nauki oskarżonego,

f) stanu zdrowia oskarżonego, z uwzględnieniem znanej w jego środowisku informacji dotyczącej

stanu zdrowia psychicznego, uzależnienia od alkoholu lub środków odurzających.

Na żądanie organu procesowego kurator ma obowiązek uzupełnić przeprowadzony wywiad.

Środki przymusu

Wpływają one na rolę określonej osoby, aby wypełniła obowiązki procesowe.

Celem środków przymusu jest:

1. uzyskanie i zabezpieczenie dowodów przestępstwa np. przeszukanie, zatrzymanie rzeczy;

2. zabezpieczenie stawiennictwa wezwanych osób np. przymusowe doprowadzenie;

3. zapobieganie uchylania się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości np. zatrzymanie ( w tym wypadku stosuje się również środki zapobiegawcze (np. tymczasowe aresztowanie);

4. zabezpieczenie mienia oskarżonego w celu wykonania kar majątkowych np. zabezpieczenie majątkowe);

5. zapewnienie właściwego przebiegu rozprawy np. kary porządkowe;

Katalog środków przymusu.

Znajduje się w dziale VI KPK oraz innych artykułach (np. art. 532 - stosowanie środków przymusu w postępowaniu odwoławczym), przepisach prawa międzynarodowego, art. 74 (oględziny ciała) itp.

Zatrzymanie.

To środek przymusu polegający na chwilowym pozbawieniu wolności określone osoby, lecz nie dłużej niż na 48 h. KPK przewiduje rodzaje zatrzymań:

• procesowe - określone w KPK np. ujęcie na gorącym uczynki, właściwe zatrzymanie, zatrzymanie w celu przymusowego doprowadzenia, zatrzymanie urzędnika konsularnego;

• poza procesowe - regulowane innymi niż KPK ustawami;

1. Ujęcie na gorącym uczynku

Ujęcie - w przeciwieństwie do zawiadomienia o wiadomym fakcie przestępstwa - nie stanowi ani prawnego ani obywatelskiego obowiązku. Prawo ujęcia gwarantuje natomiast bezkarność każdemu, kto podejmie się schwytania sprawcy przestępstwa w chwili dokonywania tego czynu lub tuż po jego popełnieniu. Zachowanie dozwolone nie może być bowiem jednocześnie karalne nawet wówczas, gdy formalnie wyczerpuje znamiona czynu zabronionego.

Ujęcie jest rodzajem środka przymusu procesowego. Zgodnie z KPK "każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości".

Celem ujęcia jest wyłącznie zagwarantowanie pociągnięcia sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności karnej. Oddalenie się z miejsca przestępstwa i nie ustalenie tożsamości przestępcy może bowiem uniemożliwić lub istotnie utrudnić jego wykrycie, a tym samym doprowadzić do bezkarności. Uprawnienie do ujęcia sprawcy przysługuje każdemu. Oznacza to, że może to uczynić sam pokrzywdzony, ale też świadek zdarzenia czy inna osoba, która powzięła wiadomość o dokonanym przestępstwie i jego sprawcy. Uprawnienie to posiadają także wszelkie osoby prywatne i urzędowe. Jednak zauważyć należy, że szczególną podstawą do takiego działania przez policjanta osobny przepis KPK.

Warunki dopuszczające ujęcie zostały przez przepisy wyraźnie określone i nie mogą być nadużywane. Tzw. gorący uczynek oznacza trwającą akcje przestępczą lub jej usiłowanie. Czas "gorącego uczynku" trwa z zasady do momentu pozostawania sprawcy na miejscu przestępstwa. W ramach pościgu ująć można także sprawcę, który już przestępstwa dokonał i oddala się z miejsca jego popełnienia. Pościg może przebiegać z zachowaniem kontaktu wzrokowego za uciekającym sprawcą. Może tez oznaczać poruszanie się po śladach pozostawionych przez oddalającego się sprawcę. Ważne jest zwartość czasowa momentu zauważenia przestępstwa i podjęcia pościgu, który musi trwać nieprzerwanie.

Dalsze warunki dopuszczalności ujęcia to obawa ukrycia się sprawcy lub niemożność ustalenia jego tożsamości. Ten pierwszy wypadek zachodzi w zasadzie zawsze, ilekroć sprawca poważnego oddala się z miejsca jego dokonania. Należy przyjąć więc, że nie mamy prawa ujęcia sprawcy, który w chwili dokonania kradzieży naszego samochodu okazał się naszym dobrym znajomym albo przedstawił nie budzący wątpliwości dokument stwierdzający tożsamość i nic nie wskazuje, że podejmie próbę ucieczki. W takiej sytuacji pozostanie tylko zawiadomienie Policji lub innego organu powołanego do ścigania przestępstw.

W każdym wypadku ująć wolno tylko osobę, co do której nie ma wątpliwości, że jest sprawcą przestępstwa.

W ramach prawa ujęcia mieści się możliwość czasowego pozbawienia ujętego wolności i np. zamknięcia go w pomieszczeniu, do którego dokonał włamania. Czas takiego zamknięcia ograniczony jest jednak granicami koniecznymi do niezwłocznego wezwania i przybycia Policji. Zamknięcie, a zwłaszcza niekonieczne przetrzymywanie nie może okazać się surogatem kary. W takim bowiem przypadku zachowanie prawnie dopuszczalne przeradza się w przestępstwo nieuprawnionego pozbawienia wolności. W razie stawiania oporu przez osobę ujmowaną, dopuszczalne jest zastosowanie wobec niej siły fizycznej, ale tylko w granicach koniecznych do skutecznego wyegzekwowania ujęcia. Przekroczenie tych granic naraża ujmującego na odpowiedzialność karną za spowodowanie uszczerbku na zdrowiu.


2. Zatrzymanie właściwe.

Ma ono na celu zapobieganie uchylaniu się osoby podejrzanej przed wymiarem sprawiedliwości. Na tej podstawie zatrzymuje się jedynie osoby podejrzewane o popełnienie przestępstwa (np.: zabójstwa, kradzieży, włamania) i to tylko wtedy, gdy policja obawia się, że sprawca ukryje się lub będzie zacierał ślady przestępstwa lub zastraszał świadków. Zatrzymanie polega na pozbawieniu wolności na czas nie przekraczający 72 godzin. Zatrzymany powinien być zwolniony, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Ponadto zatrzymany musi być zwolniony, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania. Okres zatrzymania należy liczyć od momentu faktycznego pozbawienia wolności zatrzymanego.

Zatrzymanego należy pouczyć o jego prawie do wniesienia zażalenia do sądu w terminie 7 dni oraz
o prawie żądania zawiadomienia osoby najbliższej lub innej osoby wskazanej przez niego. Zatrzymany ma prawo do nawiązania w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także na jego żądanie należy umożliwić mu bezpośrednią z nim rozmowę. Podmiot dokonujący zatrzymania może zastrzec, że będzie przy niej obecny.

Osobę zatrzymaną należy natychmiast zwolnić, jeżeli ustały przyczyny uzasadniające zatrzymanie, sąd wydał postanowienie o zwolnieniu lub z opinii lekarza wynika, że zatrzymanie może być niebezpieczne dla życia lub zdrowia zatrzymanego.

Zgodnie z Konstytucją każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób dla niego zrozumiały poinformowany o przyczynach zatrzymania. Z zatrzymania sporządza się protokół, w którym należy podać, o jakie przestępstwo zatrzymany jest podejrzewany oraz wręczyć mu odpis tego protokołu. O pozbawieniu wolności powiadomić należy niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności. Decyzja o zatrzymaniu podejmowana jest w formie zarządzenia, które sporządzane jest wraz
z uzasadnieniem, i na które przysługuje zażalenie do sądu . Zażalenie to przysługuje niezależnie od podstawy zatrzymania, tzn. czy następuje ono zgodnie z przepisami ustawy o Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, czy ustawy o przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

3. Zatrzymanie w celu przymusowego doprowadzenia.

Stosowane jest w toku postępowania i może być stosowane również wobec osoby podejrzanej, gdy osoba, która ma się stawić, nie stawia się dobrowolnie na wezwanie organu prowadzącego. Powinno być poprzedzone wezwaniem i przed organ (i to wezwaniem kilkakrotnym). Stosuje je policja bądź inny organ uprawniony. Czas zatrzymania jest uzależniony od czasu potrzebnego na dokonanie czynności.

Środki zapobiegawcze.

Mają na celu zapewnienie prawidłowego przebiegu procesu karnego poprzez zapobieżenie uchylania się oskarżonego przed wymiarem sprawiedliwości oraz przed jego działalnością zmierzającą do bezprawnych zmian w dowodach, a wyjątkowo także przed dalszą działalnością przestępczą.

W przypadku środków zapobiegawczych stosuje się zasadę minimalizmu środków zapobiegawczych - polega ona na tym, że wybierając konkretny środek zapobiegawczy należy analizować środki od najłagodniejszego do najsurowszego (środek najsurowszy to tymczasowe aresztowanie
i powinien być stosowany tylko wówczas, gdy organ uzna pozostałe środki za niewystarczające).

Podstawy stosowania środków zapobiegawczych:

1. Materialne:

istnienie odpowiedniej podstawy dowodowej (zebrane dowody wskazują na duże

prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez podejrzanego);

istnienie podstawy środka zapobiegawczego - odnosi się do tymczasowego aresztowania, ale

stosuje się również tę zasadę do pozostałych środków zapobiegawczych (uzasadniona obawa ucieczki poza granice RP, ukrycia się na terytorium RP, uzasadniona obawa mataczenia, nakłaniania do zmiany zeznań, ukrywania i niszczenia dowodów, gdy zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku umyślnego, którego górna granica pozbawienia wolności przekracza 8 lat, gdy sąd pierwszej instancji skazał oskarżonego na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, gdy zachodzi uzasadniona obawa,
że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził);

2. formalne (procesowe):

legitymacja organu procesowego - środki zapobiegawcze są stosowane przez sąd, a w postępowaniu przygotowawczym - również prokurator (za wyjątkiem tymczasowego aresztowania, które stosuje sąd na wniosek prokuratora).

stosowanie środków wobec osoby, która została przesłuchana w charakterze podejrzanego, po

wydaniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów;

wydanie decyzji w formie postanowienia (wymogi postanowienia dotyczącego zastosowania

środka zapobiegawczego: dane oskarżonego, zarzucany czyn, kwalifikacja prawna czynu, podstawa materialna środka zabezpieczającego; przy tymczasowym aresztowaniu - czas zatrzymania, czas wpłynięcia, uzasadnienie - motywy zastosowania + umotywowanie podstaw zastosowanego środka);

możliwość skarżenia się na postanowienie w drodze zażalenia, we wniosku o uchylenie lub

zmianę środka zapobiegawczego lub działanie organu procesowego z urzędu;

Środki zaskarżenia środków zapobiegawczych:

1. zażalenie - można dążyć do uchylenia lub zmiany środka zapobiegawczego, skarżyć mogą strony w terminie 7 dni od ogłoszenia postanowienia, zażalenie składa się do sądu, nawet gdy środek zastosował prokurator;

2. działanie organu procesowego z urzędu - środek kontroli wydawanych postanowień, badanie, czy nie odpadły podstawy stosowania środka zapobiegawczego, bądź nie powstały podstawy do dalszego jego stosowania;

3. wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego - może być złożony przez oskarżonego w dowolnym czasie, do organu, który zastosował środek (jeżeli do prokuratora, a ten nie przychyla się do wniosku - wniosek przekazuje się do sadu);

Tymczasowe aresztowanie

To środek o charakterze izolacyjnym - polega na faktycznym pozbawieniu wolności. Należy od niego odstąpić lub nie stosować go jeżeli:

• spowodowałby zagrożenie życia lub zdrowia oskarżonego;

• gdy pociągałoby to wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny;

• gdy możliwe jest oddziaływanie na oskarżonego innymi środkami - nie izolacyjnymi;

• gdy oskarżonemu grozi kara łagodniejsza niż pozbawienie wolności;

• gdy istnieje możliwość, że sąd orzeknie karę z warunkowym zawieszeniem wykonania;

• gdy przewiduje się, że tymczasowe aresztowanie przekroczy czas ewentualnej kary;

• gdy przestępstwo zagrożone jest karą do 1 roku pozbawienia wolności;

Okres tymczasowego aresztowania zalicza się na poczet orzeczonej kary. O zastosowaniu tymczasowego aresztowania decyduje sąd. Tymczasowe aresztowanie nie może trwać łącznie dłużej niż 2 lata (I instancja - 3 miesiące, potem - do roku, sąd apelacyjny - do 24 miesięcy łącznie). Organ stosujący tymczasowe aresztowanie ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić osoby najbliższe tymczasowo aresztowanego, zawiadomić inne osoby na wniosek tymczasowo aresztowanego, zawiadomić jego pracodawcę, szkołę etc. Organ ma również obowiązek podjąć czynności niezbędne do zabezpieczenia mieszkania i majątku tymczasowo aresztowanego.

Poręczenie majątkowe

To nie izolacyjny środek zapobiegawczy. Oskarżony pozostaje na wolności i albo on sam albo osoba trzecia (poręczyciel) składa poręczenie w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki. Poręczenie majątkowe stosowane jest na mocy postanowienia, które określa wysokość, rodzaj, warunki i termin złożenia poręczenia. Wysokość poręczenie zależy od sytuacji majątkowej oskarżonego
i poręczyciela, wysokości wyrządzonej szkody i charakteru popełnionego czynu.

Poręczyciela informuje się o stawianym oskarżonemu zarzucie i poucza się poręczyciela o tym, że będzie jednocześnie z oskarżonym powiadomiony o terminie stawiennictwa się oskarżonego oraz o obowiązku wskazania adresu do doręczeń w kraju, gdy ma zamiar wyjechać za granicę.

Przepadek poręczenia majątkowego jest obligatoryjny w przypadku ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, a fakultatywny gdy oskarżony inaczej utrudnia postępowanie lub narusza postanowienia listu żelaznego.

Termin końcowy poręczenia majątkowego:

1. uchylenie poręczenia - gdy odpadną jego podstawy;

2. gdy było nieskuteczne - data ustania poręczenia, zostaje ono zamienione na inny środek lub gdy zapadła kara pozbawienia wolności;

3. przepadek poręczenia - orzeka o nim na posiedzeniu sąd, przed którym toczy się sprawa bądź sąd właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek prokuratora;

4. cofnięcie poręczenia - może tego dokonać oskarżony lub poręczający w każdym czasie, nie trzeba wskazywać powodów cofnięcia, staje się ono skuteczne gdy przyjęto nowe poręczenie, zastosowano inny środek zapobiegawczy lub odstąpiono od stosowania środka zapobiegawczego.

Poręczenie społeczne

To nie izolacyjny środek zapobiegawczy. Może go udzielić pracodawca, szkoła, uczelnia, zespół w którym oskarżony uczy się/ pracuje, organizacja społeczna do której oskarżony należy. Poręczyciel daje gwarancję, że oskarżony będzie stawiał się na wezwania i nie będzie utrudniał postępowania. Poręczyciel podejmuje uchwałę w tej sprawie, a wyciąg z protokołu dostarcza organowi i wskazuje osobę,
która faktycznie będzie poręczycielem i od której odbiera się oświadczenie o udzieleniu poręczenia. Poręczyciel może zostać ukarany karą porządkową.

Poręczenie osoby godnej zaufania

To kolejny środek zapobiegawczy nie izolacyjny. Poręczenie następuje na wniosek osoby godnej zaufania (jest ot osoba godna zaufania dla organu procesowego, zajmująca jakieś ważne stanowisko). Wobec osoby godnej zaufania może być zastosowana kara porządkowa. Poręczyciel musi być pouczony
o skutkach niewypełnienia obowiązków przez siebie lub przez oskarżonego.

Dozór Policji (wobec żołnierza - przełożonego wojskowego)

To kolejny środek zapobiegawczy nie izolacyjny. Oskarżony ma obowiązek wykonywać zalecenia organu, wynikające z postanowienia o ustanowieniu dozoru.

Zakaz opuszczania kraju

To kolejny środek nie izolacyjny, stosowany w dwóch formach - ograniczonej (zostaje tylko wydane postanowienie, bez zatrzymywania dokumentów) i pełnej (zostaje wydane postanowienie oraz odebrane zostają dokumenty [paszport] lub zakazuje się ich wydania oskarżonemu). Zakaz opuszczania kraju umożliwia Policji zatrzymanie dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy na 7 dni przed wydaniem postanowienia.

Zakaz wykonywania zawodu/prowadzenia działalności

To kolejny środek nie izolacyjny. Stosowany jest gdy przestępstwo zostało popełnione w związku z wykonywaniem zawodu lub prowadzeniem określonej działalności. Okres zakazu jest zaliczany na poczet orzeczonego odpowiedniego środka karnego.

Kary porządkowe

Mają podwójny charakter - represyjny (reakcja na niespełnienie obowiązku procesowego)
i wymuszający (maja wymusić spełnienie tego obowiązku).

Rodzaje kar porządkowych:

kara pieniężna;

aresztowanie porządkowe;

przymusowe doprowadzenie;

obciążenie osoby dodatkowymi kosztami postępowania;

Występują także „pod - kary” porządkowe jak np. upomnienie osoby zakłócającej przebieg rozprawy i wydalenie z sali rozpraw.

Kara pieniężna

Górna granica kary pieniężnej to 3 tysiące złotych. Może być zastosowana wobec świadka, biegłego, tłumacza, specjalisty, którzy nie stawili się na wezwanie bądź bez zezwolenia opuścili postępowanie. Może być zastosowana również wobec poręczyciela i osoby, która bezpodstawnie odmawia złożenia zeznań, wydania przedmiotu, wykonania czynności biegłego, złożenia przyrzeczenia.

Nie stosuje się kary pieniężnej do stron procesowych, obrońców, pełnomocników i wobec osób,
którym przysługuje prawo domowy zeznań.

Przymusowe doprowadzenie

Jest stosowane jeżeli osoba wezwana nie stawia się bez usprawiedliwienia lub bez zezwolenia wydala się z postępowania.

Aresztowanie porządkowe

Stosuje się jeżeli osoba uporczywie uchyla się od złożenia zeznania, wykonania czynności lub wydania przedmiotu. Może być zastosowane niezależnie od innej kary porządkowej i może trwać
do 30 dni. Aresztowanie początkowe kończy się gdy osoba aresztowana spełni obowiązek lub gdy zakończono postępowanie przygotowawcze lub w danej instancji. Nie stosuje się kary porządkowej wobec stron procesowych, obrońców, pełnomocników i osób którym przysługuje prawo odmowy zeznań.

Obciążenie dodatkowymi kosztami postępowania

Stosuje się je gdy osoba spowodowała dodatkowe koszty postępowania np. w wyniku niestawiennictwa na wezwanie.

Tryb stosowania kar porządkowych:

1. poprzez wydanie postanowienia;

2. organem stosującym jest prokurator (w postępowaniu przygotowawczym - poza aresztowaniem porządkowym) oraz sąd (w postępowaniu sądowym - co do kary aresztowania porządkowego,
   to stosuje je sąd prowadzący postępowanie sam lub sąd właściwy do rozpoznania na wniosek prokuratora);

3. jedną karę można zastosować tylko raz wobec tej samej osoby

4. na wszystkie postanowienia służy zażalenie, a zażalenie na aresztowanie porządkowe wstrzymuje jego wykonanie;

Inne rodzaje przymusowego wykonania czynności:

• przymusowe doprowadzenie;

• przymusowe przeszukanie, wydobycie i odebranie dowodu

oględziny ciała:

• oskarżony ma obowiązek poddać się oględzinom ciała;

• świadek musi wyrazić zgodę i tylko jeżeli jest to konieczne dla celów dowodowych;

• pokrzywdzony ma obowiązek poddania się oględzinom, jeżeli od stanu jego zdrowia zależy karalność czyny, lecz nie stosuje się przymusowych oględzin, gdy pokrzywdzony odmówił składania zeznań lub został z tego zwolniony;

przeszukanie osób, rzeczy, pomieszczeń;

zatrzymanie korespondencji;

podsłuch telefoniczny;

Etapy postępowania karnego - postępowanie przygotowawcze.

Dzieli się je na kilka sposobów, z czego dwa najczęściej spotykane to:




Postępowanie przygotowawcze

To pierwsze stadium procesu karnego, następuje po otrzymaniu informacji o popełnieniu przestępstwa. Celem postępowania przygotowawczego jest wyznaczenie podstawy do wniesienia aktu oskarżenia do sądu. Cel ten jest realizowany przez osiąganie celów cząstkowych:

- ustalenie, czy rzeczywiście zostało popełnione przestępstwo,
- wyjaśnienie okoliczności sprawy,
- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
-  zebranie danych osobopoznawczych o podejrzanym,
- ustalenie rozmiarów szkody i utrwalenie dowodów dla sądu;

Postępowanie mediacyjne

Daje możliwość porozumienia się między pokrzywdzonym a oskarżonym. W postępowaniu mediacyjnym ustala się rodzaj i wysokość kary oraz sposób naprawienia szkody. Wynik postępowania mediacyjnego sąd bierze pod uwagę przy wydaniu wyroku. Mediacje prowadzą osoby godne zaufania, lecz nie należące do wymiaru sprawiedliwości. Na postępowanie mediacyjne kieruje w postępowaniu przygotowawczym prokurator za zgodną lub na wniosek stron, chociaż na drogę mediacji może skierować również sąd. Z przebiegu postępowania mediacyjnego sporządza się protokół.

Formy postępowania przygotowawczego

Formami postępowania przygotowawczego jest śledztwo (w sprawach poważniejszych) oraz dochodzenie (gdzie nie prowadzi się śledztwa). W ramach obu tych foorm mają miejsce te same etapy:

1. postępowanie in rem (w sprawie) - rozpoczyna się postanowieniem o wszczęciu śledztwa/dochodzenia;

2. postępowanie in personam (co do osoby) - rozpoczyna się postanowieniem o przedstawieniu zarzutów;

Jeżeli sprawca został ujęty na gorącym uczynki, nie przeprowadza się postępowania in rem. Z powodu niewykrycia sprawcy z kolei postępowanie może zostać umorzone.

Śledztwo to forma prowadzenia postępowania przygotowawczego, toczy się w sprawach
o najpoważniejsze przestępstwa. Zakres spraw kwalifikujących się do prowadzenia postępowania
w formie śledztwa określa art. 309 § 1 pkt. 1 do 5 kodeksu postępowania karnego, a są to:

• zbrodnie,

• występki - gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu,

• występki - gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowych organów dochodzenia lub organów nadrzędnych nad finansowymi organami dochodzenia, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych,

• występki, w których nie prowadzi się dochodzenia,

• o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy

Śledztwo prowadzi Policja, jeżeli nie prowadzi go prokurator. Prokurator prowadzi śledztwo
w wypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 oraz w sprawach o przestępstwo określone w art. 148 KK. Uprawnienia Policji przysługują także organom Straży Granicznej oraz ABW, w zakresie ich właściwości oraz innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych Jeżeli prokurator wszczął śledztwo, może powierzyć Policji jego przeprowadzenie w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa; w wypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 nie można powierzyć Policji prowadzenia śledztwa w całości. Prokurator może zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa, a w szczególności czynności wymagające postanowienia, związane z przedstawieniem zarzutów, zmianą postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub zamknięciem śledztwaŚledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok.
W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.

Dochodzenie to forma prowadzenia postępowania przygotowawczego, toczy się w sprawach należących do właściwości sądu rejonowego i określonych w art. 325b KPK (czyny zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności, przestępstwa przeciwko mieniu wywołujące szkodę do 50 tysięcy złotych)  Dochodzenia nie prowadzi się w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem oraz w stosunku do oskarżonego któremu przysługuje obrona obligatoryjna (głuchy, niemy, niewidomy, nieletni, niepoczytalny).

Dochodzenie prowadzi Policja lub inny uprawniony organ.  Prokurator sprawuje nadzór procesowy nad prowadzonym  przez te organy dochodzeniem.  Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy. Prokurator nadzorujący dochodzenie może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy. W razie nie zakończenia dochodzenia w ciągu 3 miesięcy dalsze postępowanie przygotowawcze prowadzi się w formie śledztwa.

Dochodzenie skrócone - może ograniczyć się do ustalenia czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Obowiązkowe są jednak następujące czynności:

1. przewidziane w art. 313 i 314 KPK., które regulują instytucję przedstawienia zarzutów podejrzanemu

2. powiadomienie podejrzanego i obrońcy o terminie końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania, jeżeli wystąpili z wnioskiem o końcowe zaznajomienie;

3. przesłuchanie podejrzanego;

4. przesłuchanie pokrzywdzonego

5. niepowtarzalne, a więc takie, których nie będzie można powtórzyć.

Utrwalenie innych czynności dowodowych następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności.

Nie ma możliwości skrócenia śledztwa - tylko dochodzenie może być skrócone.

Wszczęcie i odmowa wszycia dochodzenia/śledztwa.

Śledztwo/ dochodzenie wszczyna się jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Podejrzenie owo może wynikać z:

• zawiadomienia o przestępstwie (pisemnie do protokołu);

• anonimu (anonim nigdy nie może być samodzielną podstawą);

• własnych działań organów ścigania;

• samooskarżenia;

• czynności operacyjno - rozpoznawczych;

• notatek prasowych i audycji medialnych;

Gdy zawiadomienie jest lakoniczne, anonimowe lub pochodzi z audycji, przeprowadza się czynności sprawdzające. Czynności sprawdzające są dokonywane przed wszczęciem postępowania przygotowawczego (przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia). W razie stwierdzenia, po ich przeprowadzeniu, że nie ma podstaw do prowadzenia postępowania przygotowawczego wydaje się decyzję o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego.

Istnieją trzy formy postępowania sprawdzającego i są one następujące:

• zażądanie uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie;

• uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie przez przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej;

• dokonanie sprawdzenia faktów przez sam organ, z reguły w drodze czynności operacyjno-rozpoznawczych.

W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się:

1. dowodu z opinii biegłego

2. czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej o przestępstwie

Postępowanie sprawdzające nie powinno trwać dłużej niż 30 dni od otrzymania zawiadomienia
o przestępstwie (najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia o przestępstwie powinno być wydane postanowienie o wszczęciu śledztwa/dochodzenia albo o odmowie wszczęcia). Termin 30-dniowy jest terminem instrukcyjnym tzn. postanowienie wydane po upływie 30 dni od zawiadomienia pozostaje skuteczne. Jeżeli w ciągu 6 tygodni osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie, nie zostanie powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia postępowania może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.

Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia zostanie wydane wówczas, kiedy organ państwa powołany do ścigania przestępstw nie znajduje podstaw do wszczęcia. Okoliczności uniemożliwiające wszczęcie postępowania przygotowawczego to tzw. przeszkody procesowe, wymienione w art. 17 KPK (czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa, społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze, oskarżony zmarł, nastąpiło przedawnienie karalności, postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się, sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych, brak skargi uprawnionego oskarżyciela, brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej, zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie).

Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa wydaje prokurator albo Policja, przy czym postanowienie wydane przez Policję wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia wydaje organ uprawniony do prowadzenia dochodzenia, wymagane jest jednak jego zatwierdzenie przez prokuratora. Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia może być zamieszczone w protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. Pokrzywdzonemu oraz instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Wywołana takim zażaleniem kontrola odwoławcza jest swoista, bowiem przewidziano aż dwa szczeble tej kontroli. Zażalenie wnosi się do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził postanowienie o odmowie wszczęcia (pierwszy stopień kontroli); jeżeli jednak prokurator nadrzędny nie przychyli się do wniesionego zażalenia, kieruje je do sądu (drugi szczebel kontroli odwoławczej).

Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego.

W sytuacji określonej w art. 308 k.p.k. może nastąpić faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego nie poprzedzone wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.Rozwiązanie to można określić mianem „czynności procesowych nie cierpiących zwłoki”, czyli tzw. dochodzeniem w niezbędnym zakresie, określanym jeszcze inaczej jako dochodzenie zabezpieczające. Przeprowadzenie takich czynności jest uzależnione od dwóch warunków: zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, a wypadek (sytuacja) jest nie cierpiący zwłoki Wszczęcie postępowania przygotowawczego następuje w momencie dokonania pierwszej czynności procesowej (faktyczne wszczęcie).Czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się od dnia pierwszej czynności przeprowadzonej w tym trybie. Czynności takie mogą być wykonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia przeprowadzenia pierwszej czynności. Prokurator albo Policja są uprawnieni w każdej sprawie do przeprowadzenia czynności procesowych nie cierpiących zwłoki. W przypadku stwierdzenia podstaw do wydania już formalnej decyzji o wszczęciu w postaci postanowienia o wszczęciu śledztwa bądź dochodzenia należy wydać postanowienie o umorzeniu.

Instytucja przedawnienia zarzutów

Instytucja przedstawienia zarzutów rozpoczyna drugą fazę śledztwa lub dochodzenia (fazę in personam), inaugurując postępowanie przeciwko określonej osobie. Osoba ta zostaje pociągnięta do odpowiedzialności karnej i staje się podejrzanym, a więc stroną postępowania przygotowawczego.
By przedstawić zarzut określonej osobie, musi zaistnieć co najmniej dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła ta osoba. KPK. stanowi, że jeżeli dane uzasadniają dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, należy tej osobie przedstawić zarzut popełnienia określonego przestępstwa.

Instytucja przedstawienia zarzutów składa się z pewnego ciągu czynności procesowych; zespół tych czynności jest następujący:

• sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów

• niezwłoczne ogłoszenie jego treści podejrzanemu

• przesłuchanie podejrzanego (pouczenie o uprawnieniach i obowiązkach procesowych)

• pouczenie podejrzanego o prawie żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie

• doręczenie uzasadnienia podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni

Rozwiązanie to jest z pewnością zgodne z regułą uczciwego procesu i realizuje zasadę informacji procesowej (lojalności). Informacje te są szczególnie istotne z punktu widzenia realizowania przewidzianego w Konstytucji RP prawa do obrony każdego obywatela (art. 42 ust. 2)

Ustawodawca przewiduje pewne odrębności (modyfikacje) w unormowaniu instytucji przedstawienia zarzutów. Zgodnie z art. 325g § 1 k.p.k. nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów w dochodzeniu, chyba że podejrzany jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany. W sytuacji, kiedy nie sporządza się postanowienia o przedstawieniu zarzutów, przesłuchanie osoby podejrzanej zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania. Osobę tę od chwili rozpoczęcia przesłuchania uważa się za podejrzanego. Treść zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania musi spełniać takie same wymagania, jak określone dla postanowienia o przedstawieniu zarzutów. W dochodzeniu w niezbędnym zakresie możliwe jest przesłuchanie osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli zachodzą warunki do sporządzenia takiego postanowienia.

Zakończenie postępowania przygotowawczego

Postępowanie przygotowawcze kończy się przez:

1. Wydanie postanowienia o zamknięciu śledztwa.

2. Wniesienie aktu oskarżenia do sądu.

3. Postanowienie o umorzeniu śledztwa (art. 17 KPK lub niewykrycie sprawcy).

4. Wystąpienie przez prokuratora do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania (jeżeli sąd się nie przychyli do wniosku, sprawa zostaje skierowana na rozprawę).

5. Złożenie przez prokuratora wniosku o umorzenie oraz o zastosowanie środków zabezpieczających, jeżeli czyn został popełniony przez niepoczytalnego.

6. Decyzję o zawieszeniu (gdy np. sprawca jest chory psychicznie);

Jeżeli postępowanie przygotowawcze dostarczyło ku temu podstaw, prokurator wnosi do sądu akt oskarżenia, który jest żądaniem wszczęcia postępowania sądowego i rozpoznania sprawy przez sąd, a także wnioskiem o ukaranie oskarżonego. Prokurator może razem z aktem oskarżenia wytoczyć powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego. Prokurator sprawuje funkcję oskarżyciela publicznego, poprzez kierowanie i popieranie przed sądami aktów oskarżenia przeciwko sprawcom przestępstw. Może również wykonywać te czynności w sprawach wniesionych do sądu przez innych oskarżycieli. Prokurator wnosi, w wypadkach przewidzianych w ustawach, środki zaskarżenia tj. zażalenia, sprzeciwy, apelacje i kasacje od orzeczeń sądowych.

W przypadku przestępstw mniejszej wagi prokurator może skierować do sądu wniosek
o warunkowe umorzenie postępowania. W takim wniosku prokurator powinien wskazać dowody świadczące o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a okoliczności przemawiają za warunkowym umorzeniem, wskazać proponowany okres próby, obowiązki które należy nałożyć na oskarżonego i stosownie do okoliczności, także wnioski co do dozoru.

Postępowanie przygotowawcze może zakończyć się także jego umorzeniem, jeżeli postępowanie przygotowawcze nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i brak jest podstaw do zastosowania środków zabezpieczających). Podstawą umorzenia może być na przykład stwierdzenie, iż czynu nie popełniono, brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,
gdy ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa, gdy nie wykryto sprawcy przestępstwa albo gdy brak jest dostatecznych dowodów winy podejrzanego. Są to niektóre z podstaw umorzenia postępowania wymienionych w kodeksie postępowania karnego. Postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania, jak i o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, można zaskarżyć do prokuratora nadrzędnego, a jeżeli on nie uwzględni zażalenia, decyzja taka podlega kontroli sądu.

Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania przygotowawczego, a w szczególności nie można ująć podejrzanego albo nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, postępowanie może być zawieszone na czas trwania tej przeszkody.

Jeżeli postępowanie przygotowawcze ujawni istnienie okoliczności sprzyjających popełnianiu przestępstw lub utrudniających ich ujawnianie, prokurator kieruje wystąpienie do odpowiedniego organu.W wystąpieniu prokurator może żądać również przeprowadzenia kontroli, a także wszczęcia przeciwko winnym osobom, postępowania w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej, służbowej, materialnej lub innej przewidzianej w przepisach dotyczących stosunków pracy.

Stosownie do okoliczności, prokurator może przesłać sprawę właściwemu organowi w celu wszczęcia postępowania służbowego, dyscyplinarnego lub o wykroczenie albo w celu rozpatrzenia sprawy przez właściwą organizację społeczną lub zawodową.

Uzupełnienie postępowania przygotowawczego

Uzupełnienie postępowania przygotowawczego może być zarządzone w czasie trwania samego postępowania przygotowawczego lub w czasie postępowania sądowego.

W postępowaniu przygotowawczym może dotyczyć śledztwa (zakończonego lub nie). Uzupełnienie nie zakończonego postępowania przygotowawczego ma miejsce gdy podejrzany lub jego obrońca złożyli zasadny wniosek o uzupełnienie postępowania przygotowawczego.

Uzupełnienie zakończonego śledztwa lub dochodzenia może mieć miejsce jeżeli postępowanie zakończyła policja i przekazała sprawę prokuratorowi, ponieważ sama nie może sporządzić aktu oskarżenia - prokurator, gdy dostrzeże braki, może zarządzić uzupełnienie postępowania przygotowawczego.

Możliwe jest też uzupełnienie postępowania przygotowawczego w czasie trwania postępowania sądowego - przybiera wtedy postać zarządzenia wydanego przez sąd o uzupełnieniu postępowania przygotowawczego, lub nawet o zwrocie całej sprawy do etapu postępowania przygotowawczego.

Kontrola postępowania przygotowawczego

Sprawdzanie czynności postępowania przygotowawczego ma na celu gwarancję ich prawidłowości. Kontrola w postępowaniu przygotowawczym:

1. z urzędu - obejmuje kontrolę prowadzoną w ramach nadzoru prokuratora i kontrolę nad prawomocnymi postanowieniami o umorzeniu;

2. na wniosek - inicjowana przez strony przez wniesienie zażalenia, albo przed prokuratorem albo przed sądem.

Z tytułu sprawowanego nadzoru prokurator może w szczególności:

• zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia,

• żądać przedstawienia sobie materiałów zbieranych w toku postępowania,

• uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia,

• wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia wydane przez prowadzącego postępowanie;

Kontrola dokonywana przez sąd.

1. czynności, które sąd podejmuje dla postępowania przygotowawczego (np. o przepadku przedmiotu, wystawienie listu żelaznego, wyznaczenie obrońcy z urzędu);

2. postanowienia, na które zażalenie jest możliwe do sądu (np. środki zapobiegawcze);

Kontrola prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania

Pozwala po prawomocnym umorzeniu podejmować czynności zmierzające do podjęcia postępowania, wznowienia postępowania, czy uchylenia postanowienia przez Prokuratora Generalnego.

Umorzone postępowanie może być podjęte przez prokuratora, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu. Podjęcie postępowania może nastąpić w każdej chwili aż do momentu przedawnienia karalności, pod warunkiem, że nowe postępowanie nie będzie toczyć się przeciwko osobie, którą w poprzednim postępowaniu przesłuchano jako osobę podejrzaną.

Wznowienie postępowania to forma kontynuacji procesu, w sytuacjach, gdy umorzone postępowanie toczyło się przeciwko określonej osobie i zamierza się prowadzić dalej proces przeciw tej samej osobie. Postępowanie wznawia prokurator nadrzędny nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu postępowania. Głównym powodem wznowienia postępowania jest ujawnienie istotnych okoliczności, nie znanych w poprzednim postępowaniu lub gdy zachodzi tzw. umorzenie absorpcyjne. Postanowienie o umorzeniu postępowania może uchylić Prokurator Generalny, jeżeli uzna, że umorzenie było niezasadne. Wznowić postępowanie można tylko w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia postanowienia o umorzeniu, po upływie 6 miesięcy można działać tylko na korzyść podejrzanego.

Zwyczajny akt oskarżenia.

To ostatni etap postępowania przygotowawczego. Jest skargą wnoszoną do sądu uprawnionego oskarżyciela, w której zawsze zawarte jest żądanie wszczęcia postępowania sądowego i ukarania określonej osoby za określone przestępstwo. Zwyczajny akt oskarżenia musi być złożony na piśmie i zawierać oznaczenie organu do którego jest skierowane, oznaczenie i adres wnoszącego pismo, imię
i nazwisko oskarżonego, inne dane osobowe oskarżonego, czy w sprawie były stosowane środki zapobiegawcze, zarzucany czyn (czas, miejsce, sposób i okoliczności popełnienia), informację o ewentualnej recydywie, datę i podpis składającego pismo.

Akt oskarżenia należy dostarczyć w określonej liczbie odpisów (po 1 dla oskarżonego i sądu) wraz z listą pokrzywdzonych. Prokurator może wnosić o zaniechanie przesłuchania niektórych świadków, by w miejsce przesłuchania odczytać protokoły. Akt musi zawierać uzasadnione w śledztwie fakty i dowody będące podstawą aktu, uzasadnienie to może mieć dwie drogi:

1. metoda chronologiczna - przedstawienie okoliczności w takiej kolejności w jakiej były ujawniane w postępowaniu przygotowawczym;

2. metoda systematyczna - przedstawienie okoliczności w takiej kolejności w jakiej miały miejsce
   w rzeczywistości;

Wyjątki od zwyczajnego aktu oskarżenia

• akt ustny, sporządzany gdy na rozprawie okazuje się, ze oskarżonemu można zarzucić także inny czyn, na podstawie tego samego materiału dowodowego (jeżeli oskarżony nie wyrazi zgody - wszczyna się odrębne postępowanie);

• akt uproszczony, dotyczy spraw prywatnoskargowych, może ograniczyć się do wskazania osoby oskarżonego oraz do wskazania zarzucanego czynu bez kwalifikacji prawnej i wskazania dowodów;

• akt wnoszony przez oskarżyciela posiłkowego, musi spełniać wymagania aktu zwyczajnego, obowiązuje przy nim przymus adwokacki;

Surogaty aktu oskarżenia

To skargi zastępcze:

1. wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie, jeżeli sąd kieruje sprawę na rozprawę, sąd może uwzględnić lub skierować sprawę na rozprawę i wtedy wniosek ten pełni funkcję aktu oskarżenia;

2. wniosek o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środków zapobiegawczych;

Osoby uprawnione do sporządzenia aktu oskarżenia

W śledztwie - prokurator, w przypadku dochodzenia - prowadzący dochodzenie (jeżeli jest to Policja, to przesyła akt do zatwierdzenia prokuratorowi). Te akty muszą być złożone w terminie 14 dni od daty wydania postanowienia o zamknięciu postępowania przygotowawczego, a jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany - w terminie 7 dni.

Uprawnieni są również oskarżyciel subsydiarny i oskarżyciel prywatny.

Dobrowolne poddanie się karze

Prokurator może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego za zarzucany podejrzanemu występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 10, bez przeprowadzenia rozprawy pod warunkiem, że oskarżony wyraża na to zgodę, okoliczności czyny nie budzą wątpliwości co do jego popełnienia, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte pomimo nie przeprowadzenia rozprawy. Sąd może dokonać modyfikacji aktu oskarżenia, na która musi wyrazić zgodę podejrzany.

Etapy postępowania karnego - postępowanie przed sądem I instancji.

Zaczyna się w momencie wniesienia do sądu aktu oskarżenia. Wpływa on do prezesa sądu
i pierwsze czynności zmierzają do przygotowania do rozprawy Oddanie pod sąd ma dwojakie znaczenie:

• szerokie znaczenie - akt procesowy określonej władzy lub osoby na podstawie którego obywatel zostaje postawiony w stan oskarżenia i odpowiada przed sądem na rozprawie sądowej mającej na celu orzeczenie o przedmiocie sprawy;

• ścisłe znaczenie - to akt sądowy polegający na kontroli przez sąd zasadności oskarżenia przed rozprawą główną; obejmuje kontrolę warunków formalnych aktu oskarżenia, wstępne zbadanie sprawy w celu podjęcia decyzji, czy kierować sprawę na rozprawę czy na posiedzenie.

Kontrola warunków formalnych jest przeprowadzana przez prezesa sądu, przewodniczącego wydziału lub wyznaczonego sędziego. Jeżeli stwierdzone są braki formalne zwraca się akt oskarżenia oskarżycielowi, by w ciągu 7 dni uzupełnił braki, a jeżeli w tym terminie nie złoży uzupełnionego aktu oskarżenia, uznaje się, ze brak jest skargi i na tej podstawie umarza się postępowanie. Jeżeli akt spełnia warunki formalne to prezes sądu doręcza odpis aktu oskarżenia oskarżonemu i wzywa go do złożenia wniosków dowodowych w terminie 7 dni. Jednocześnie informuje go o możliwości pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia. Jeżeli akt oskarżenia zawiera wniosek o dobrowolne poddanie się karze, wtedy odpis doręcza się również pokrzywdzonemu. Odpis może być dostarczony bez uzasadnienia, jeżeli zachodzi obawa ujawnienia tajemnicy państwowej, lecz można złożyć wniosek o udostępnienie odpisu, i jeżeli zostanie od uwzględniony to w sekretariacie sądu można zapoznać się z tym uzasadnieniem.

Po kontroli warunków formalnych następuje wstępne zbadanie sprawy przez prezesa sądu, przewodniczącego wydziału lub wyznaczonego sędziego. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, jeżeli:

• prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających,

• zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania,

• złożono wniosek o dobrowolne poddanie się karze;

• zachodzi potrzeba: umorzenia postępowania (a podstawie braku przesłanek procesowych lub
  z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia),

• należy wydać postanowienie o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania,

• ma nastąpić zwrot sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego,

• ma być wydane postanowienie o zawieszeniu postępowania,

• ma być wydane postanowienie o tymczasowym aresztowaniu lub innym środku przymusu,

• ma być wydany wyrok nakazowy.

• gdy zachodzi potrzeba rozważenia możliwości przekazania jej do postępowania mediacyjnego;

• może to przyczynić się do usprawnienia postępowania,

Na posiedzeniu jest obecny 1 sędzia, może wziąć w nim udział prokurator (obowiązkowo gdy sąd orzeka o zastosowaniu środków zabezpieczających), obrońca lub pełnomocnik (jeżeli się stawią), lecz nie ma obowiązku informowania ich o terminie posiedzenia.

Jeżeli nie ma podstaw do wniesienia sprawy na posiedzenie, to prezes podejmuje czynności związane
z organizacją rozprawy -wydaje pisemne zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej, w którym wskazuje:

1. sędziego albo członków składu orzekającego,

2. dzień, godzinę i salę rozprawy,

3. strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę lub zawiadomić o jej terminie,

4. inne czynności konieczne do przygotowania rozprawy,

5. co do oskarżonego pozbawionego wolności należy w każdym wypadku wydać zarządzenie doprowadzenia go na rozprawę.

Sędziego albo sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się w kolejności według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu lub wydziału. Odstępstwo od tej kolejności jest dopuszczalne tylko z powodu choroby sędziego lub z innej ważnej przyczyny, co należy zaznaczyć
w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy.

Gdy w akcie oskarżenia zarzuca się popełnienie zbrodni zagrożonej karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, wyznaczenia składu orzekającego dokonuje się na wniosek prokuratora lub obrońcy w drodze losowania, przy którym mają oni prawo być obecni. Prokurator może złożyć wniosek nie później niż w ciągu 7 dni po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia, a obrońca w ciągu
7 dni od dnia doręczenia mu odpisu aktu oskarżenia.

Prezes sądu w zarządzeniu decyduje także jakie dowody rzeczowe mają być sprowadzone na rozprawę. Pomiędzy doręczeniem o terminie rozprawy a terminem rozprawy musi być różnica co najmniej 7 dni - jeżeli termin nie jest dotrzymany to jest to podstawa do odroczenia rozprawy.

Etapy rozprawy:

1. Część wstępna.

2. Przewód sądowy.

3. Przemówienia stron.

4. Wyrokowanie.

Ad.1 - część wstępna.

W części wstępnej maja miejsce czynności przygotowujące rozprawę. Część wstępna może być odroczona, jeżeli nie zgłosiły się osoby. Część wstępna rozpoczyna się przez wywołanie sprawy przez woźnego sądowego lub protokolanta, na zarządzenie przewodniczącego. Rozprawa powinna być zakończona w I terminie, a odroczenie albo przerwa to wyjątki od tej zasady.

Czynności podejmowane w części wstępnej:

• sprawdzenie obecności osób wezwanych i zawiadomionych o terminie rozprawy;

Jeżeli jakaś osoba jest nieobecna, to sprawdza się, czy jest dowód prawidłowego zawiadomienia lub wezwania i czy ewentualnie osoba ta usprawiedliwiła swoją nieobecność. Jeżeli czegoś brak to jest to podstawa do odroczenia rozprawy, podobnie gdy niestawiennictwo wynika z klęski żywiołowej.

Nieobecność:

- nieusprawiedliwiona nieobecność oskarżonego jest z reguły podstawą odroczenia (można zarządzić zatrzymanie go i doprowadzenie). Jeżeli sam wprowadził się w stan niezdolności to rozprawa może się odbyć pod jego nieobecność, w przypadku trybu uproszczonego można przeprowadzić rozprawę pod nieobecność oskarżonego i wydać wyrok zaoczny, oskarżony nie musi być też obecny przy wydawaniu wyroku łącznego.

- w przypadku nieobecności obrońcy obligatoryjnego następuje odroczenie, w przypadku obrony fakultatywnej - nie odracza się jeżeli oskarżony oświadczy, że nie chce korzystać z pomocy;

- w przypadku nieobecności prokuratora rozprawę odracza się;

- w przypadku nieobecności oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika istnieje domniemanie, ze brak jest usprawiedliwienia i następuje odstąpienie od oskarżenia
i umorzenie (wzruszalne);

- w przypadku nieobecności świadka - jeżeli był to świadek istotny zarządza się przerwę i nakłada na niego karę porządkową, jeżeli świadek był mało istotny to rozprawa może odbyć się pod jego nieobecność, a jego zeznania odczytane z protokołu;

- w przypadku nieobecności biegłego - rozprawę zawsze się odracza;

Pozostałe osoby (np. oskarżyciel posiłkowy) mogą być nieobecne - rozprawa toczy się.

• sprawdzenie czy istnieją przeszkody do rozpoznania sprawy;

Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania,
a w szczególności jeżeli nie można ująć oskarżonego albo nie może on brać udziału
w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody, w drodze postanowienia na które służy zażalenie. W czasie zawieszenia postępowania należy jednak dokonać odpowiednich czynności w celu zabezpieczenia dowodów przed ich utratą lub zniekształceniem. Inną przyczyna może być uchybienie 7 - dniowego terminu między zawiadomieniem oskarżonego a samą rozprawą;

• dokonanie czynności, których termin upływa z rozpoczęciem przewodu;

- oświadczenie pokrzywdzonego, że będzie działał jako oskarżyciel posiłkowy;

- złożenie powództwa cywilnego;

- dopuszczenie przedstawiciela społecznego;

- wniosek o wyłączenie sędziego;

• załatwienie innych kwestii związanych z biegiem rozprawy;

- sąd podejmuje decyzje o umożliwieniu przedstawicielom mediów rejestrowania;

- zarządzenie o uniemożliwieniu oskarżonemu wyjścia z sali rozpraw;

- utajnienie całości lub części rozprawy;

Po dokonaniu tych czynności sąd ustala, czy któryś ze świadków może odmówić składania zeznań, poucza o konieczności zeznawania zgodnie z prawdą, może odebrać przyrzeczenie, zarządza aby świadkowie opuścili salę rozpraw (pokrzywdzony zostaje i jako pierwszy składa ze zeznania), biegli mogą pozostać na sali rozpraw.

Ad. 2 - przewód sądowy

Przewód sądowy dzielimy na:

1. odczytanie aktu oskarżenia;

Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia. Za zgodą obecnych stron, a w wypadku szczególnie obszernego uzasadnienia aktu oskarżenia bez ich zgody, można poprzestać na przedstawieniu podstaw oskarżenia. Jeżeli wniesiono odpowiedź na akt oskarżenia, przewodniczący informuje o jej treści.

2. wyjaśnienia oskarżonego;

Przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, o prawie do odmowy składania wyjaśnień, o prawie do domowy odpowiedzi na pytanie, po czym pyta, czy zrozumiał zarzut, czy przyznaje się do popełnienia zarzuconego czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia. Jeżeli odmawia wyjaśnień to odczytuje się protokół. Do czasu zakończenia pierwszego przesłuchania oskarżony, któremu zarzucono występek może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego; jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, sąd może, na jego wniosek, wyznaczyć mu obrońcę z urzędu. Jeżeli sąd przychyla się do wniosku oskarżonego, to uznaje za ujawnione dowody w sprawie
i wydaje wyrok, jeżeli nie uwzględnia wniosku - następuje dalsze postępowanie (dowodowe)

3. dalszego postępowania dowodowego;

Przewodniczący poucza oskarżonego o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym, prawie składania wyjaśnień co do każdego przeprowadzonego dowodu. W czasie przeprowadzania dowodu mogą być obecni strony i przedstawiciele. Jeżeli oskarżony samowolnie opuści salę rozpraw to można prowadzić rozprawę dalej, a wyrok nie będzie zaoczny i nie będzie dostarczony oskarżonemu. Postępowaniem dowodowym kieruje przewodniczący, strony i przedstawiciele mogą składać wnioski i oświadczenia co do każdego dowodu. Dowody oskarżenia są przedstawiane przed dowodami służącymi do obrony. Dowodzenie następuje zgodnie z zasadą bezpośredniości. Pierwsze dowody to przesłuchanie świadków, lecz nie razem, tak by się nie sugerowali - ten, który zeznawał zostaje na sali rozpraw. Umożliwia im się swobodne złożenie relacji, a następnie zadaje im się pytania - pierwszy zadaje pytania oskarżyciel publiczny, potem posiłkowy i jego pełnomocnik, prywatny i jego pełnomocnik, powód cywilny i jego pełnomocnik, biegły, obrońca, oskarżony, a na końcu członkowie składu sędziowskiego. Jeżeli świadek nie pamięta lub zeznaje odmiennie niż poprzednio, następuje odczytanie protokołu, po odczytaniu którego może on się ustosunkować do swoich zeznań z postępowania przygotowawczego; Strony ustosunkowują się do zarzutów, dowodów, rodzaju
i wysokości kary - wynika to z zasady kontradyktoryjności. Kolejność jest taka sama jak powyżej (ale bez biegłego), a jeżeli któraś ze stron zabrała głos dodatkowo, to prawo głosu przysługuje wszystkim jeszcze raz;

4. zamknięcia przewodu;

Przewodniczący zamyka postępowanie dowodowe, ale przed zamknięciem pyta strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego. Jeżeli odpowiedź jest negatywna lub uznaje się sprawę za wyjaśnienie przewodniczący zamyka przewód sądowy.

Po wysłuchaniu głosów stron sąd niezwłocznie przystępuje do narady. Sąd aż do ogłoszenia wyroku może wznowić przewód sądowy w wypadku dodatkowej kwalifikacji czynu lub by udzielić dodatkowego głosu stronom. Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. W sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów sąd może odroczyć wydanie wyroku na czas nie przekraczający 7 dni. W razie przekroczenia tego terminu rozprawę prowadzi się od początku. W postanowieniu o odroczeniu wydania wyroku należy wskazać czas i miejsce jego ogłoszenia.

Niezwłocznie po ukończeniu głosowania sąd sporządza wyrok na piśmie. Każdy wyrok powinien zawierać:

• oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników, oskarżycieli
  i protokolanta,

• datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku,

• imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego,

• przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu,

• rozstrzygnięcie sądu,

• wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej.

A jeżeli jest skazujący powinien dodatkowo zawierać:

• dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną,

• rozstrzygnięcia co do kary i środków karnych, a w razie potrzeby, co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego aresztowania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych,

W razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego okoliczności wyłączającej ściganie lub danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania, sąd wyrokiem umarza postępowanie albo umarza je warunkowo. Jednakże w razie W razie skazania oskarżonego sąd uwzględnia albo oddala powództwo cywilne w całości lub
w części. W razie innego rozstrzygnięcia sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania (również gdy rozstrzygnięcie powództwa cywilnego przedłużyłoby znacznie postępowanie). W razie skazania oskarżonego sąd może także z urzędu zasądzić odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego. W razie skazania oskarżonego lub warunkowego umorzenia postępowania w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. Jeżeli zasądzone odszkodowanie, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym.

W razie skazania oskarżonego sąd, uwzględniając wniosek prokuratora, zobowiązuje
w wyroku podmiot, który uzyskał korzyść majątkową do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa. Uniewinniając oskarżonego albo skazując go za przestępstwo, które takiej korzyści nie przyniosło, lub umarzając postępowanie - sąd pozostawia wniosek prokuratora bez rozpoznania.

Zaliczeniu na poczet orzeczonej kary podlega okres tymczasowego aresztowania odbytego przez oskarżonego w innej sprawie, w której postępowanie toczyło się równocześnie, a zapadł w niej prawomocny wyrok uniewinniający, umorzono postępowanie albo odstąpiono od wymierzenia kary.

Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie; w czasie ogłaszania wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem sądu, stoją. Zgłoszenie zdania odrębnego podaje się do wiadomości, a jeżeli członek składu orzekającego, który zgłosił zdanie odrębne, wyraził na to zgodę, także jego nazwisko. Po ogłoszeniu przewodniczący lub jeden
z członków składu orzekającego podaje ustnie najważniejsze powody wyroku.

W wypadku wyrokowania poza rozprawą, treść wyroku udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia. Niestawiennictwo stron, ich obrońców
i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku. Jeżeli oskarżony pozbawiony wolności nie był obecny przy ogłoszeniu na rozprawie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, a nie miał obrońcy, orzeczenie to doręcza się oskarżonemu.

Jeżeli wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia co do przepadku, zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych albo dowodów rzeczowych, sąd orzeka o tym postanowieniem na posiedzeniu. Strony mają prawo wziąć udział w tym posiedzeniu. Oskarżonego aresztowanego sprowadza się na posiedzenie tylko wtedy, gdy prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne. Na postanowienia sądu w zakresie wymienionym wyżej przysługuje zażalenie.

Osobie nie będącej oskarżonym, która zgłasza roszczenie do mienia objętego przepadkiem przedmiotów, przysługuje prawo dochodzenia swych roszczeń tylko w drodze postępowania cywilnego.

W terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku strona, a w wypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, także pokrzywdzony, mogą złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia strony, wymienionego podmiotu oraz pokrzywdzonego od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia. Wniosek składa się na piśmie. Wniosek nie pochodzący od oskarżonego powinien wskazywać tego
z oskarżonych, którego dotyczy. Dla oskarżonego pozbawionego wolności, który nie ma obrońcy i nie był obecny podczas ogłoszenia wyroku, termin 7 dni biegnie od daty doręczenia mu wyroku. Prezes sądu odmawia przyjęcia wniosku złożonego przez osobę nieuprawnioną lub po terminie. Na zarządzenie prezesa przysługuje zażalenie.

Uzasadnienie wyroku powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, a w wypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu - od daty ogłoszenia wyroku; w sprawie zawiłej, w razie niemożności sporządzenia uzasadnienia
w terminie, prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony.

W wypadku złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku w części odnoszącej się do niektórych oskarżonych sąd może ograniczyć zakres uzasadnienia do tych tylko części wyroku, których wniosek dotyczy.

Uzasadnienie powinno zawierać:

• wskazanie, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych,

• wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku,

• okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających, uwzględnieniu powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku.

POSTĘPOWANIA SZCZEGÓLNE

Postępowania szczególne, zmierzają do rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej oskarżonego, ale różnią się od typowego procesu. Wyróżniamy postępowania:

• o wzbogaconym przebiegu (sądy przysięgłe);

• o zredukowanym przebiegu (upraszczane czynności procesowe)

• postępowanie uproszczone;

• w sprawach z oskarżenia prywatnego;

• postępowanie nakazowe;

• postępowanie przyspieszone (sądy 24 h)

• równoważne (tak samo sformalizowane - np. kodeks karny skarbowy);

Modyfikacji dokonuje się jednostopniowo (bezpośrednio do postępowania zwyczajnego stosuje się postępowanie uproszczone) lub dwustopniowo (upraszcza się postępowanie uproszczone).

Postępowanie uproszczone

Stosowane jest w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, ale nie przed sądami wojskowymi. Postępowanie uproszczone nie dotyczy postępowania przygotowawczego, lecz TYLKO postępowania sądowego.

Mogą mieć miejsce następujące uproszczenia:

• jeden sędzia zawodowy (w sprawie zawiłej - 1 sędzia zawodowy + 2 ławników);

• apelacje może rozpatrywać jeden sędzia (na zarządzenia prezesa sądu);

• oskarżycielem publicznym może być Policja lub inny uprawniony organ;

• odpis aktu oskarżenia doręcza się oskarżonemu łącznie z wezwaniem na rozprawę;

• brak oskarżyciela publicznego (akt oskarżenia odczytać może protokolant);

• w przypadku nieusprawiedliwionego braku oskarżonego zapada wyrok zaoczny;

• możliwa jest przerwa do 21 dni w rozprawie, a jeżeli termin 21 dni będzie przekroczony,
  to następuje postępowanie zwyczajne w tym samym składzie sędziowskim;

Wyrok zaoczny

Może zapaść w postępowaniu uproszczonym, jeżeli na rozprawie brak będzie oskarżonego i jego obrońcy. Istnieje możliwość odczytania wyjaśnień oskarżonego. Sąd może zastosować każdą z kar zasadniczych, środki karne, a ze środków zabezpieczających - tylko przepadek rzeczy. Wyrok zaoczny to tylko uprawnienie sądu i podlega doręczeniu oskarżonemu i jego obrońcy, a od daty doręczenia biegnie
7 - dniowy termin do zgłoszenia sprzeciwu, który powoduje utratę mocy wyroku, gdy oskarżony usprawiedliwi swoja nieobecność. Oskarżony może złożyć wniosek o uzasadnienie i wnieść apelację.

Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego.

• gdy ściganie przestępstwa odbywa się w trybie prywatnoskargowym;

• uiszczono zryczałtowana wartość wydatków (450 zł);

• nie nastąpiło przedawnienie karalności;

• przy odstąpieniu oskarżyciela prywatnego od ścigania (oświadczenie oskarżyciela o wycofaniu się lub ugoda);

• nieletniość sprawcy przestępstwa;

• obowiązkowe jest posiedzenie pojednawcze lub mediacja;

• łącznie z pojednaniem może dojść do ugody, która staje się tytułem egzekucyjnym po nadaniu klauzuli wykonalności;

• do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego oskarżony może wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu akt oskarżenia o ściganie o czyn, który pozostaje w związku z czynem mu zarzucanym (oskarżenie wzajemne);

• pierwszy zadaje pytania ten, który pierwszy wniósł oskarżenie prywatne;

• sąd w wyroku musi zaznaczyć, że postępowanie toczyło się z oskarżenia wzajemnego;

• możliwa jest ugoda i pojednanie;

• nie można wnieść oskarżenia wzajemnego, jeżeli do postępowania przyłączył się prokurator;

• jeżeli prokurator obejmuje oba oskarżenia, to postępowania toczą się z Urzedu;

• uproszczenia w postępowaniu z oskarżenia prywatnego:

• brak obligatoryjnego postępowania przygotowawczego (policja może jednak zabezpieczyć dowody);

• uproszczony akt oskarżenia (osoba oskarżona, zarzucony czyn i dowody) złożony
  w sądzie przez policję w sposób ustny do protokołu lub pisemny;

• obowiązkowo ma miejsce posiedzenie pojednawcze, które prowadzi 1 sędzia;

• skład orzekający to 1 sędzia (ewentualnie 1 sędzia + 2 ławników w sprawach skomplikowanych);

Postępowanie nakazowe

Sąd może orzec o przedmiocie procesu wyrokiem nakazowym bez potrzeby przeprowadzania rozprawy. Takim wyrokiem nie można orzec kary pozbawienia wolności, a tylko ograniczenie wolności, grzywnę do 100 stawek dziennych, przepadek rzeczy lub nawiązkę.

Postępowanie nakazowe jest niedopuszczalne gdy oskarżony jest aresztowany, gdy sprawa toczy się
z oskarżenia prywatnego i w sytuacji, gdy obrona jest obligatoryjna.

Wyrok nakazowy jest wydawany bez udziału stron, na posiedzeniu i podlega doręczeniu oskarżycielowi, oskarżonemu i jego obrońcy oraz prokuratorowi. Oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy, w terminie zawitym 7 dni od doręczenia tego wyroku. Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu, jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną. W razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc; sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych. Jeżeli w sprzeciwie podniesiono wyłącznie zarzuty przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu cywilnym, wyrok nakazowy traci moc tylko w tej części, a sąd na posiedzeniu pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania. Sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc. Wyrok nakazowy, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto, staje się prawomocny.

Postępowanie przyspieszone

Postępowanie przyspieszone ma miejsce, gdy sprawa jest rozpatrywana w trybie uproszczonym, sprawcę ujęto na gorącym uczynku lub bezpośrednio po tym. W ciągu 24 h sprawcę doprowadzono do sądu i złożono wniosek o rozpoznanie sprawy. Postępowaniu przyspieszonym podlegają także sprawy prywatnoskargowe o charakterze chuligańskim. Nie stosuje się postępowania przyspieszonego
w sprawach wojskowych.

Uproszczenia w postępowaniu przyspieszonym:

• nie prowadzi się dochodzenia (lub prowadzi się je tylko w niezbędnym zakresie);

• jeżeli dochodzenie się prowadzi to nie wydaje się postanowienia o jego wszczęciu, nie przedstawia się zarzutu ani nie zamyka się postępowania przygotowawczego;

• zamiast aktu oskarżenia stosuje się wniosek o rozpoznanie sprawy;

• policja doręcza pouczenie o prawach pokrzywdzonego;

• prezes sądu doręcza oskarżonemu i obrońcy odpis wniosku o rozpoznanie i wyznacza termin do przygotowania obrony;

• oskarżony ma prawo do kontaktowania się z obrońcą bez osób trzecich;

• postępowanie uproszczone nie dotyczy postępowania adhezyjnego;

• sąd rozpoznaje sprawę niezwłocznie w terminie 14 dni;

• sprawę prowadzi 1 sędzia (również w postępowaniu odwoławczym);

• na świadka, biegłego, tłumacza i specjalistę nałożono obowiązek stawienia się w czasie wyznaczonym przez sąd;

• sam chuligański charakter występku może być podstawą do zastosowania środka zabezpieczającego;

• sprawa może zostać zwrócona do postępowania przygotowawczego z przewodu sądowego, gdy trzeba uzupełnić materiał dowodowy;

• w kwestii skazania oskarżonego następuje albo bezwarunkowe pozbawienie wolności + środek zabezpieczający albo, jeżeli grozi oskarżonemu kara powyżej 2 lat pozbawienia wolności, przekazuje się sprawę do postępowania przygotowawczego + środek zabezpieczający;

• wniosek o uzasadnienie wyroku można złożyć w ciągu 3 dni, może być zgłoszony ustanie po ogłoszeniu wyroku, a sporządzić go trzeba również w terminie 3 dni od wniosku o uzasadnienie;

• apelacja przysługuje w terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku, zostaje rozpoznana w ciągu
  1 miesiąca i jeżeli trzeba uzupełnić dowody sąd apelacyjny może przekazać sprawę do prokuratora, ale może również uchylić wyrok lub przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia;

• obrona w postępowaniu przyspieszonym jest obligatoryjna;

Postępowanie odwoławcze

Ma miejsce po zakończeniu sprawy w I instancji. Odwołać się może strona niezadowolona
z wyroku lub postanowienia.

Środki zaskarżenia - skarga skierowana do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej (wyroku lub postanowienia). Niekiedy zaskarżeniu podlegają czynności procesowe (np. na fakt zatrzymania lub brak działania). Skarga rozpoczyna kolejną fazę postępowania.

Cechy środków odwoławczych:

skargowość - kontrola następuje na skutek wniesienia skargi;

suspensywność - wniesienie skargi powoduje wstrzymanie prawomocności decyzji

(nie przy nadzwyczajnych środkach zaskarżenia) i wstrzymanie wykonalności decyzji (przy apelacji ma charakter bezwzględny, przy zażaleniu - względny, decyduje organ);

dewolutywność - powoduje przesunięcie sprawy do instancji odwoławczej (przy apelacji

i kasacji - bezwzględny, przy zażaleniu - względny);

Sprzeciw ma cechy skargowości, braku dewolutywności oraz kasacyjności.

Podział środków odwoławczych

Rozróżnia się zwykłe i nadzwyczajne środki odwoławcze. Do zwykłych środków odwoławczych w postępowaniu karnym zalicza się apelację i zażalenie (pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji nieprawomocnych), zaś do nadzwyczajnych kasację i wznowienie postępowania (pozwalają na wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem sądu).

Natychmiastowe odwołanie - szczególny rodzaj odwołania, przysługujący stronom, ich przedstawicielom oraz innym osobom od zarządzeń przewodniczącego składu orzekającego wydanych na rozprawie do całego składu orzekającego, nie jest to środek zwyczajny ani nadzwyczajny.

Zwykłe środki odwoławcze

Apelacja i zażalenie

1. dopuszczalność środka odwoławczego

Środek odwoławczy przysługuje od orzeczeń wydanych w I instancji (wyjątki: w toku postępowania odwoławczego od niektórych orzeczeń przysługuje zwyczajny środek odwoławczy do innego równorzędnego składu tego sądu [co do środków zapobiegawczych, umieszczeniu na obserwacji i w szpitalu psychiatrycznym], zaskarżeniu podlegają tylko niektóre kategorie postanowień [zamykające drogę do wydania wyroku, co do środka zapobiegawczego, inne przewidziane w ustawie])

2. środek odwoławczy można wnieść w całości albo w części przeciwko orzeczeniom

wydanym w I instancji. Można zaskarżyć tylko rozstrzygnięcia naruszające nasze prawa - musi istnieć uciążliwość po stronie skarżącego (wyjątek - uciążliwość nie musi dotyczyć oskarżyciela publicznego, bo działa w interesie państwa, wobec czego może działać zarówno na korzyść jak i na niekorzyść pokrzywdzonego). Można zaskarżyć również uzasadnienie wyroku. Skutkiem niedopuszczalności środka odwoławczego jest to,
że prezes sądu I instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego. Każda skarga musi być sporządzona w formie pisemnej i spełniać wymogi formalne (art. 119 KPK) oraz wskazywać zaskarżone rozstrzygnięcia/ustalenia oraz zawierać to, czego skarżący się domaga (to tzw. wniosek odwoławczy i musi wskazywać czy skarżący zaskarża całość orzeczenia czy tylko część). Muszą też wskazane być zarzuty - zarzut to stwierdzenie
o uchybieniach, czyli ujemna ocena dostrzeżonego uchybienia - nie ma ograniczenia co do zarzutów, można wskazywać wszelkie uchybienia.

W skardze odwoławczej wskazane mogą być nowe fakty i dowody, nawet te, które ujawniły się po wydaniu zaskarżonego wyroku. Gdy skarga ma braki formalne, to zwraca się ją, by w terminie 7 dni składający uzupełnił je, a jeżeli tego nie zrobi - uważa się, ze skarga nie wpłynęła. Skargę składa się do organu, który wydał zaskarżone orzeczenie.

Środek odwoławczy może być cofnięty do czasu wydania orzeczenia przez sąd odwoławczy. Regułą jest, że środek może cofnąć osoba, która go wniosła. W niektórych przypadkach na skuteczne cofnięcie skargi potrzebna jest zgodna oskarżonego (skarga na jego korzyść, w przypadku obrony obligatoryjnej). Oskarżony może cofnąć wniosek na korzyść, z wyjątkiem skargi wniesionej przez oskarżyciela publicznego oraz w przypadku obrony obligatoryjnej.

Względne przyczyny odwoławcze:

By skarga była skuteczna orzeczenie zaskarżone musi stwierdzać:

1. obrazę przepisów prawa materialnego,

2. obrazę przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia,

3. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia,

4. rażącą niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka;

Bezwzględne przyczyny odwoławcze

Jeżeli organ uzna cofnięcie skargi, to środek pozostawia się bez rozpatrzenia, chyba, że zachodzą bezwzględne przyczyny odwoławcze:

•  w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu;

• sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie,

• sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego,

• sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu,

• orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie,

• zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu,

• zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie,

• zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone,

• zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17

• oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy (mimo iż powinien mieć) lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy,

• sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

• jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

Przebieg postępowania odwoławczego

apelacja - środek odwoławczy przysługujący od wyroków I instancji;

uprawnieni do wniesienia apelacji to:

1. strony;

2. osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, która uzyskała korzyść materialną z przestępstwa popełnionego przez sprawcę działającego w jej imieniu lub interesie;

3. oskarżyciel publiczny;

warunkiem złożenia apelacji jest złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku;

apelację wnosi się do sadu, który wydał zaskarżony wyrok;

2 etapy postępowań:

• przed sądem I instancji;

• wszczyna się w momencie wniesienia apelacji;

• apelacja podlega badaniu prezesa sądu: czy jest dopuszczalna, czy jest wniesiona przez osobę uprawnioną, czy zachowano termin i czy odpowiada wymogom formalnym;

• jeżeli wniosek jest dopuszczalny, prezes wydaje zarządzenie o przyjęciu apelacji, zawiadamia prokuratora, obrońców, pełnomocników i strony;

• strona może wnieść pisemną odpowiedź na apelację;

• prezes sądu przesyła akta sprawy sądowi odwoławczemu;

• przed sądem odwoławczym;

• przygotowanie do rozprawy odwoławczej;

• rozprawa apelacyjna, posiedzenie, czynności końcowe;

• prezes sądu odwoławczego bada apelację pod tym samym kątem co sąd
  I instancji, jeżeli stwierdzi uchybienia, pozostawia apelację bez rozpoznania (na to zarządzenie przysługuje zażalenie);

• prezes, o ile uzna apelację za dopuszczalną, ustala czy będzie prowadzona rozprawa czy posiedzenie;

• udział w rozprawie mogą wziąć prokurator, obrońca, strony, pełnomocnicy;

Rozprawa apelacyjna

• część wstępna:

sprawdzenie obecności;

strony składają wnioski;

• przewód sądowy:

sprawozdanie sędziego sprawozdawcy - obejmuje zarzuty i wnioski apelacyjne

(kwestie, które sąd musi wziąć pod uwagę z urzędu);

postępowanie dowodowe - strony składają wyjaśnienia, oświadczenia, wnioski;

przemówienia stron - o kolejności decyduje przewodniczący składu, przy czym

skarżący wypowiada się pierwszy;

• wyrokowanie:

narada i głosowanie;

sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku;

Rozstrzygnięcia:

1. wyrok utrzymujący w mocy wyrok I instancji;

2. zmiana wyroku sądu I instancji;

3. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia;

4. uchylenie wyroku i uniewinnienie oskarżonego;

5. umorzenie postępowania;

Postępowanie zażaleniowe

Może mieć miejsce przed organem I instancji oraz przed organem odwoławczym. Przysługuje na postanowienia, czynności, brak czynności i zarządzenia. Uprawnionymi do wniesienia zażalenia są strony, przedstawiciele stron oraz osoby, których postanowienie dotyczy lub których prawa narusza.

Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia (doręczenia) postanowienia do organu, który wydał zaskarżone postanowienie.

Jeżeli organ w toku sprawdzania dopuszczalności stwierdzi uchybienia - odmawia przyjęcia zażalenia. Jeżeli organ przyjmie zażalenie i przychyli się do niego, może zmienić decyzję, jeżeli się nie przychyli - przekazuję sprawę do instancji odwoławczej. Sąd odwoławczy rozpatruje zażalenie na posiedzeniu,
w którym mogą brać udział strony, pełnomocnicy i obrońcy. Organ może rozstrzygnięcie, które zaskarżono utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać do ponownego rozpatrzenia

NADZWYCZAJNE ŚRODKI ZASKARŻENIA

Kasacja i wniosek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu.

Kasacja

Kasacja przysługuje od orzeczeń i od wyroków. Podstawą do wniesienia kasacji są uchybienia bezwzględne (art. 439 KPK) oraz rażące naruszenie prawa, jeżeli mogło mieć wpływ na treść orzeczenia. Kasacja na korzyść oskarżonego może być wniesiona w razie skazania na bezwzględną karę pozbawienia wolności, a na niekorzyść w razie uniewinnienia, umorzenia postępowania (niepoczytalność sprawcy, znikoma społeczna szkodliwość czynu, lub gdy ustawa stanowiła, że sprawca nie podlega karze).

Wnieść kasację może strona (za wyjątkiem strony, która nie zaskarżyła orzeczenia I instancji - ta strona nie może wnieść kasacji od orzeczenia sądu odwoławczego), minister sprawiedliwości, RPO.

Kasację strona może wnieść w terminie 30 dni od daty doręczenia jej orzeczenia z uzasadnieniem, Minister Sprawiedliwości i RPO - w każdym czasie, ale jeżeli od uprawomocnienia się orzeczenia minęło więcej jak 6 miesięcy , to nie mogą wnieść kasacji na niekorzyść oskarżonego. Strony są związane przymusem adwokackim. Kasacja wnoszona jest do SN za pośrednictwem sądu odwoławczego. Przyjmując kasację prezes sądu odwoławczego doręcza odpis kasacji stronom. Po złożeniu odpowiedzi na kasację przez prokuratora, przekazuje akta do SN. W przypadku przyjęcia kasacji doręcza się jej odpis stronom, obrońcom i pełnomocnikom. Jeżeli SN stwierdzi, że sąd odwoławczy nie uzupełnił braków formalnych, zwraca akta. Kasację w SN rozpatruje skład w osobie 1 sędziego (ewentualnie,
na zarządzenie Prezesa SN - skład 3 sędziów). Kasacja jest rozpoznana na rozprawie i może być oddalona na posiedzenie w razie oczywistej bezzasadności. Nie można oddalić kasacji wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości lub RPO.

Rozstrzygniecie może być następujące:

1. oddalenie kasacji;

2. uchylenie orzeczenia w całości lub w części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia;

3. umorzenie postępowania i przekazanie do ponownego rozpatrzenia;

Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem

Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli:

• w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia,

• po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że:

skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,

skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności

zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności

wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,

sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie

przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.

Postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia oraz gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.

Wznowienie postępowania może nastąpić na wniosek strony. Wniosek o wznowienie na korzyść złożyć może w razie śmierci skazanego osoba najbliższa.

Wznowienie postępowania, ograniczone wyłącznie do orzeczenia o roszczeniach majątkowych wynikających z przestępstwa, może nastąpić tylko przez sąd właściwy do orzekania w sprawach cywilnych. Do wznowienia oraz dalszego postępowania po wznowieniu sąd właściwy do orzekania
w sprawach cywilnych stosuje odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

W kwestii wznowienia postępowania orzeka sąd wojewódzki, zaś wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem sądu wojewódzkiego - sąd apelacyjny. Sąd orzeka w składzie trzech sędziów. W kwestii wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem sądu apelacyjnego lub Sądu Najwyższego orzeka Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów. W kwestii wznowienia postępowania sąd orzeka na posiedzeniu bez udziału stron, chyba że prezes sądu lub sąd postanowi inaczej.

Jeżeli sąd zarządził sprawdzenie okoliczności w faktycznych, strony mają prawo wziąć udział
w czynnościach sprawdzających.

Na postanowienie oddalające wniosek lub pozostawiające go bez rozpoznania przysługuje zażalenie, chyba że orzekł o tym sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy. Orzekając o wznowieniu postępowania, sąd uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania. Od tego orzeczenia środek odwoławczy nie przysługuje. Uchylając zaskarżone orzeczenie, sąd może wyrokiem uniewinnić oskarżonego, jeżeli nowe fakty lub dowody wskazują na to, że orzeczenie to jest oczywiście niesłuszne, albo też postępowanie umorzyć. Od wyroku uniewinniającego lub umarzającego postępowanie przysługuje środek odwoławczy (chyba, że pochodzą od SN - wtedy odwołanie nie przysługuje).

Jeżeli postępowanie wznowiono na skutek wniosku na korzyść oskarżonego i toczy się ono po jego śmierci lub jeżeli zachodzi przyczyna zawieszenia postępowania, prezes sądu wyznacza do obrony praw oskarżonego obrońcę z urzędu, chyba że wnioskodawca ustanowił już obrońcę.




Postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego.

To instytucja umieszczona w oddzielnej ustawie, reguluje ona tryb, odszkodowanie i zadośćuczynienie. Uznaniu za nieważne podlegają orzeczenie wydane przez polskie organy sądowe (w tym - organy sprawiedliwości o organy przesądowe) w okresie od 1.I.1944 do 31.XII.1956 roku, gdy czyn był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego albo z oporem przeciwko kolektywizacji. Za nieważne uznaje się orzeczenia zapadłe po wymienionym okresie, ale dotyczące czynów popełnionych w nim. Postępowanie to wszczynane jest na wniosek stron, a sądem właściwym jest sąd okręgowy, który sprawą zajmuje się na posiedzeniu z obowiązkowym udziałem prokuratora. Dowody mogą być swobodnie wprowadzone, można tez zarządzić odtworzenie akt.
O uznaniu orzeczenia za nieważne sąd orzeka postanowieniem. Jeżeli orzeczono konfiskatę lub przepadek dóbr to mienie podlega zwrotowi. Sąd może opublikować orzeczenie w prasie. Postanowienie sądu o unieważnieniu orzeczenia jest zaskarżalne w drodze zażalenia. Sąd poucza o prawie żądania odszkodowania za szkodę i poniesione krzywdy. Całość kosztów pokrywa Skarb Państwa.

POSTĘPOWANIE PO UPRAWOMOCNIENIU SIĘ ORZECZENIA

Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

Następuje, gdy w okresie próby sprawca popełnia podobne przestępstwo umyślne lub fakultatywnie. Wniosek o podjęcie może zgłosić oskarżyciel, pokrzywdzony, prokurator, może tez sąd podjąć postępowanie z urzędu..

W kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego orzeka sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy. W posiedzeniu ma prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik. Na postanowienie o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania oraz w kwestii podjęcia postępowania przysługuje zażalenie. O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego należy powiadomić poręczającego.

W razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego, sprawa toczy się od nowa na zasadach ogólnych, przed sądem właściwym do jej rozpoznania.

Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie

Oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść (także, jeżeli po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu). Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia powstaje również w związku z zastosowaniem środka zabezpieczającego oraz w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.

Roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodował tym niekorzystne dla siebie orzeczenie
w przedmiocie skazania, tymczasowego aresztowania, zastosowania środka zabezpieczającego albo zatrzymanie (wyjątki: a) szkoda powstała na skutek przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązku przez funkcjonariusza publicznego, b) gdy chodzi o osobę poniżej 15 roku życia, c) gdy zadawane były pytania sugerujące)

Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano orzeczenie w pierwszej instancji, a w wypadku tymczasowego aresztu lub zatrzymania - w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego lub zwolnienie zatrzymanego. Sąd okręgowy orzeka wyrokiem na rozprawie w składzie trzech sędziów; sprawy o odszkodowanie powinny być rozpoznawane w pierwszej kolejności; postępowanie wolne jest od kosztów.

Roszczenia o których mowa przedawniają się po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia, w wypadku tymczasowego aresztowania - od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w razie zaś zatrzymania - od daty zwolnienia.

W razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił:

• należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie,

• stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania.

Żądanie odszkodowania należy zgłosić w terminie przedawnienia lub w ciągu roku od śmierci oskarżonego. Żądający odszkodowania może ustanowić pełnomocnika. Upoważnienie do obrony udzielone obrońcy w sprawie zachowuje moc jako upoważnienie do działania w charakterze pełnomocnika.

W razie naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za krzywdę, Skarb Państwa ma roszczenie zwrotne do osób, które swoim bezprawnym działaniem spowodowały niesłuszne skazanie, zastosowanie środka zabezpieczającego, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Powództwo dotyczące tych roszczeń może wytoczyć w postępowaniu cywilnym prokurator lub organ, który jest powołany do reprezentowania Skarbu Państwa. Jeżeli prokurator nie dopatrzy się podstaw do wytoczenia powództwa, wydaje w tej kwestii postanowienie i zawiadamia o tym uprawniony organ.

W sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie przepisy KPC stosuje się tylko w kwestiach nie uregulowanych w KPK. Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie ma zastosowanie do cudzoziemców na zasadzie wzajemności.

Ułaskawienie

Prośbę o ułaskawienie skazanego może wnieść on sam, osoba uprawniona do składania na jego korzyść środków odwoławczych, krewni w linii prostej, przysposabiający lub przysposobiony, rodzeństwo, małżonek i osoba pozostająca ze skazanym we wspólnym pożyciu. Prośbę o ułaskawienie wniesioną przez osobę nieuprawnioną lub niedopuszczalną z mocy ustawy sąd pozostawia bez rozpoznania. Osoba, która wniosła prośbę o ułaskawienie, może ją cofnąć.

Prośbę o ułaskawienie przedstawia się sądowi, który wydał wyrok w pierwszej instancji. Sąd powinien rozpoznać prośbę o ułaskawienie w ciągu 2 miesięcy od daty jej otrzymania.

Sąd rozpoznaje prośbę o ułaskawienie w takim samym składzie, w jakim orzekał. W skład sądu powinni w miarę możności wchodzić sędziowie i ławnicy, którzy brali udział w wydaniu wyroku. Jeżeli sąd orzekał jednoosobowo, prośbę o ułaskawienie rozpoznaje się w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.

Rozpoznając prośbę o ułaskawienie sąd w szczególności ma na względzie zachowanie się skazanego po wydaniu wyroku, rozmiary wykonanej już kary, stan zdrowia skazanego i jego warunki rodzinne, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, a przede wszystkim szczególne wydarzenia, jakie nastąpiły po wydaniu wyroku.

Jeżeli w sprawie, w której wniesiono prośbę o ułaskawienie, orzekał tylko sąd pierwszej instancji
i wyda on opinię pozytywną - przesyła Prokuratorowi Generalnemu akta sprawy lub niezbędne ich części wraz ze swoją opinią, a w razie braku podstaw do wydania opinii pozytywnej - pozostawia prośbę bez dalszego biegu. Jeżeli w sprawie, w której wniesiono prośbę o ułaskawienie, orzekał sąd odwoławczy, sąd pierwszej instancji przesyła mu akta lub niezbędne ich części wraz ze swoją opinią. Sąd odwoławczy pozostawia prośbę bez dalszego biegu tylko wtedy, gdy wydaje opinię negatywną, a opinię taką wydał już sąd pierwszej instancji; w innych wypadkach sąd odwoławczy przesyła Prokuratorowi Generalnemu akta wraz z opiniami. Opinie pozytywne nie są dostępne dla osób które mogą wnieść o ułaskawienie.

Jeżeli prośbę o ułaskawienie choćby jeden sąd zaopiniował pozytywnie, Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej prośbę o ułaskawienie wraz z aktami sprawy i swoim wnioskiem. Prośbę o ułaskawienie skierowaną bezpośrednio do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej przekazuje się Prokuratorowi Generalnemu w celu nadania jej biegu.

Ponowna prośba o ułaskawienie, wniesiona przed upływem roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby, może być przez sąd pozostawiona bez rozpoznania.

Postępowanie o ułaskawienie może wszcząć z urzędu Prokurator Generalny, który może żądać przedstawienia sobie akt sprawy z opiniami sądów albo przedstawić akta Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej bez zwracania się o opinię. Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej akta sprawy lub wszczyna z urzędu postępowanie o ułaskawienie w każdym wypadku, kiedy Prezydent tak zadecyduje.

Uznając, że szczególnie ważne powody przemawiają za ułaskawieniem, zwłaszcza gdy uzasadnia to krótki okres pozostałej do odbycia kary, sąd wydający opinię oraz Prokurator Generalny mogą wstrzymać wykonanie kary lub zarządzić przerwę w jej wykonaniu do czasu ukończenia postępowania o ułaskawienie.

Wyrok łączny

Jeżeli zachodzą warunki do orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby prawomocnie skazanej wyrokami różnych sądów, właściwy do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji. Jeżeli w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu, wyrok łączny wydaje sąd wyższego rzędu. W razie zbiegu wyroków sądu powszechnego i szczególnego, o karze łącznej orzeka ten z sądów, który wymierzył karę surowszą podlegającą łączeniu. Wyrok łączny sąd wydaje
z urzędu lub na wniosek skazanego albo prokuratora.

Sąd w razie potrzeby zwraca się do zakładów karnych, w których skazany przebywał, o nadesłanie opinii o zachowaniu się skazanego w okresie odbywania kary, jak również informacji o warunkach rodzinnych, majątkowych i co do stanu zdrowia skazanego oraz danych o odbyciu kary z poszczególnych wyroków. Wniosek o wydanie wyroku łącznego pochodzący od prokuratora powinien zawierać te dane. Jeżeli brak warunków do wydania wyroku łącznego, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania.

Wyrok łączny wydaje się po przeprowadzeniu rozprawy. Stawiennictwo osobiste skazanego nie jest obowiązkowe, chyba że sąd postanowi inaczej. Jeżeli po wydaniu wyroku łącznego zachodzi potrzeba wydania nowego wyroku łącznego,
z chwilą jego wydania poprzedni wyrok łączny traci moc. Jeżeli choćby jeden z wyroków stanowiących podstawę wyroku łącznego ulega uchyleniu lub zmianie, wyrok łączny traci moc, a sąd w miarę potrzeby wydaje nowy wyrok łączny.

Z chwilą uprawomocnienia się wyroku łącznego, wyroki podlegające połączeniu nie ulegają wykonaniu w zakresie objętym wyrokiem łącznym. W wypadku wymierzenia w wyroku łącznym kary niższej od okresu odbytych i połączonych już kar pozbawienia wolności lub równej temu okresowi, przewodniczący niezwłocznie zarządza zwolnienie skazanego, jeżeli nie jest on pozbawiony wolności
w innej sprawie. Przesyłając zarządzenie do wykonania, załącza się wydany wyrok łączny.

W wyroku łącznym należy oznaczyć w miarę potrzeby datę, od której należy liczyć początek odbywania kary orzeczonej wyrokiem łącznym, oraz wymienić okresy zaliczone na poczet kary łącznej.

POSTĘPOWANIE W SPRAWACH KARNYCH ZE STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Immunitety osób należących do przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych

Nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych:

1. uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych,

2. osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw,

3. osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw,

4. członkowie rodzin osób wymienionych wyżej, jeżeli są z nimi we wspólnocie domowej,

5. inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.

Nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych w zakresie czynności pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, a na zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie:

kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw obcych,

osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów

międzynarodowych.

Kierownik urzędu konsularnego oraz inni urzędnicy konsularni państw obcych podlegają zatrzymaniu lub tymczasowemu aresztowaniu jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni. O ich zatrzymaniu lub tymczasowym aresztowaniu zawiadamia się niezwłocznie Ministra Spraw Zagranicznych. Poza tym osoby te mogą być pozbawione wolności tylko w wykonaniu prawomocnego wyroku sądu polskiego.

Osoby wyłączone według zasady z orzecznictwa sądów polskich będą im podlegać, gdy państwo wysyłające zrzeknie się w sposób wyraźny immunitetu w stosunku do osoby wymienionej w tych przepisach. W stosunku do funkcjonariuszy organizacji międzynarodowych korzystających z immunitetu o zrzeczeniu rozstrzyga właściwa organizacja międzynarodowa.

Osoby nie podlegające orzecznictwu sądów polskich nie są obowiązane do składania zeznań
w charakterze świadka lub do występowania w charakterze biegłego lub tłumacza; można jednak zwrócić się o wyrażenie przez te osoby zgody na złożenie zeznań albo na wystąpienie w charakterze biegłego lub tłumacza. W razie wyrażenia zgody wezwania doręczone tym osobom nie mogą zawierać zagrożenia stosowaniem środków przymusu, a w razie niestawiennictwa na wezwanie lub odmowy złożenia zeznań nie można wobec nich stosować tych środków.

Przeszukania pomieszczeń przedstawicielstwa dyplomatycznego można dokonać tylko za zgodą szefa tego przedstawicielstwa lub osoby czasowo pełniącej jego funkcję. Do przeszukania pomieszczeń konsularnych konieczna jest zgoda kierownika urzędu konsularnego lub osoby czasowo pełniącej jego funkcje albo szefa przedstawicielstwa dyplomatycznego.

Wyłączeń z orzecznictwa sądów polskich nie stosuje się do osób które w myśl zasady głównej nie podlegają orzecznictwu sadów polskich, ale czyn, który im się zarzuca zawiera się w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, jeżeli są obywatelami polskimi lub mają w Rzeczypospolitej Polskiej stałe miejsce zamieszkania.

Europejski Nakaz Aresztowania

Europejski nakaz aresztowania został wprowadzony decyzją ramową (dalej - DR) Rady Unii Europejskiej z 13.6.2002 r. w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania i procedur przekazywania między państwami członkowskimi UE.

Decyzja ramowa - to akt prawny UE pozbawiony zasadniczo sankcji w wypadku jej niewdrożenia, służy zbliżaniu porządków prawnych państw członkowskich wspólnoty, przy czym pozostawia stronom technikę, czyli określenie formy i metody wprowadzania w życie. Z formalnego punktu widzenia decyzja ramowa wiąże poszczególne państwa, co do skutku, pozostawiając swobodę wyboru metody,
co w praktyce oznacza, iż implementacja owego aktu polega na przeniesieniu całości jej postanowień do prawa wewnętrznego. Nie jest zaś możliwe, jak to ma miejsce w przypadku konwencji, bezpośrednie stosowanie tych postanowień.

Zawarty w decyzji ramowej kształt e.n.a. jest rezultatem niewydolności w Europie systemu współpracy w sprawach karnych. Szereg zasad i przeszkód ekstradycyjnych, często tak starych jak sama ekstradycja, to rozwiązania, które zupełnie nie przystają do "obszaru bez granic", jakim jest UE, gdzie istnieje wysoki stopień wzajemnego zaufania państw podzielających ideę państwa opartego na rządach prawa. Należałoby do tego dodać zmniejszenie faktycznego znaczenia obywatelstwa "kosztem" domicylu, do czego przyczyniają się nie tylko wolność przemieszczania się i wyboru miejsca zamieszkania, ale również instytucja obywatelstwa Unii.

Wedle definicji legalnej e.n.a. jest: "decyzją sadową, wydaną przez państwo członkowskie w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie żądanej osoby, celem przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania wyroku lub postanowienia o tymczasowym aresztowaniu lub decyzji o zastosowaniu środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności (detention order)".

Oznacza to, że decyzja o przekazaniu jest autonomiczną decyzją sądów, nie zaś państw, mimo że możemy mówić o ograniczeniu podstawowej zasady rządzącej wydawaniu przestępców, a mianowicie suwerenności. Przekazanie za pomocą e.n.a. jest decyzją wyłącznie sądową. Mówiąc o szansach (wolność przemieszczania) i ryzykach integracji można stwierdzić również, że "swobodnemu przepływowi osób" powinien towarzyszyć "swobodny przepływ decyzji sądowych w sprawach karnych", jednak z ideą "wzajemnego uznawania" wiąże się szereg zasadniczych kontrowersji.

E.n.a. jest jakościowo inną od ekstradycji formą współpracy sądów, a nie państw, polegającą na autonomicznym wzajemnym uznawaniu decyzji sądowych w sprawach karnych.

W przypadku abolicji przeszkody obywatelstwa, jak i azylu, ustawa implementującej e.n.a. przewiduje przekazanie warunkowe. Oznacza to konieczność wykonania kary w Polsce, a co za tym idzie, możliwości np. zastosowania aktu łaski.   

Okoliczność, że czyn nie jest przestępstwem według prawa polskiego, nie stanowi przeszkody do wykonania nakazu, jeżeli dotyczy on czynu zagrożonego w państwie jego wydania karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności albo czynu, za który może być orzeczony inny środek skutkujący pozbawieniem wolności, będącego przestępstwem:

1) udziału w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw;

2) aktu terrorystycznego w rozumieniu odrębnych przepisów prawa;

3) handlu ludźmi;

4) przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego;

5) nielegalnego wytwarzania, przetwarzania, obrotu lub przemytu środków odurzających, prekur­sorów, środków zastępczych lub substancji psychotropowych;

6) nielegalnego obrotu bronią, amunicją, mate­riałami wybuchowymi lub radioaktywnymi;

7) łapownictwa i płatnej protekcji;

8) oszustwa;

9) wprowadzania do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł;

10) fałszowania oraz obrotu fałszywymi pieniędzmi lub innymi środkami płatniczymi;

11) przeciwko ochronie danych gromadzonych, przechowywanych, przetwarzanych lub przeka­zywanych w systemie informatycznym;

12) przeciwko środowisku naturalnemu, w tym nielegalnego obrotu zagrożonymi gatunkami zwierząt i roślin;

13) udzielenia pomocy w nielegalnym przekroczeniu granicy lub pobycie;

14) zabójstwa;

15) spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;

16) nielegalnego obrotu organami i tkankami ludz­kimi;

17) bezprawnego pozbawienia człowieka wolności;

18) uprowadzenia człowieka dla okupu;

19) wzięcia lub przetrzymywania zakładnika;

20) rasizmu i ksenofobii;

21) rozboju z użyciem broni palnej lub groźby jej użycia;

22) wymuszenia rozbójniczego z użyciem broni palnej lub groźby jej użycia;

23) nielegalnego obrotu dobrami kultury;

24) sprzeniewierzenia cudzego mienia;

25) podrabiania oraz obrotu podrobionymi wyrobami;

26) fałszowania oraz obrotu sfałszowanymi doku­mentami;

27) nielegalnego obrotu hormonami lub podobnymi substancjami;

28) obrotu kradzionymi pojazdami mechanicznymi;

29) zgwałcenia;

30) podpalenia;

31) należącym do właściwości Międzynarodowego Trybunału Karnego;

32) porwania statku wodnego lub powietrznego;

33) sabotażu.

Nie wszystkie z ww. przestępstw-fenomenów posiadają definicję legalną. Niektóre z nich są tylko pewnymi pojęciami, a ich znaczenie wzbudza wiele kontrowersji, zwłaszcza że narodowe tłumaczenia tej listy różnią się zasadniczo, co powoduje, że podnosi się przy tym konstytucyjność takiego rozwiązania, co polega na złamaniu zasady nullum crimen sine lege.

Przeszkody w wykonaniu

Przeszkody obligatoryjne

Ideą e.n.a. jest usunięcie lub znaczne uproszczenie przeszkód tradycyjnie towarzyszących wydaniu. Organ sądowy państwa wykonania e.n.a. odmawia (obligatoryjnie) jego wykonania w następujących przypadkach:

• jeśli przestępstwo, którego dotyczy e.n.a., jest objęte amnestią w państwie członkowskim wykonania i gdy państwo to było właściwe dla ścigania tego przestępstwa na mocy swojego prawa karnego;

• jeśli z informacji będących w posiadaniu organu sądowego wykonania wynika, że w stosunku do osoby poszukiwanej zapadło prawomocne orzeczenie państwa członkowskiego w odniesieniu do tych samych czynów, pod warunkiem że w przypadku skazania osoba ta odbyła już karę lub była w trakcie jej odbywania, bądź kara nie mogła być już wykonana zgodnie z prawem państwa członkowskiego skazania;

• jeśli osoba, której dotyczy e.n.a., nie może zgodnie z prawem państwa członkowskiego wykonania, z powodu swego wieku, ponosić odpowiedzialności karnej za czyn będący podstawą wydania nakazu;

• gdy e.n.a. został wydany w celu wykonania kary albo środka skutkującego pozbawieniem wolności, a osoba ścigana jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu.

Przeszkody fakultatywne

Oprócz przeszkód obligatoryjnych, istnieją przeszkody fakultatywne, zgodnie z którymi sąd może odmówić wykonania e.n.a., jeśli:

• przestępstwo będące podstawą e.n.a., inne niż wymienione w katalogu (pkt. 1 - 33), nie stanowi przestępstwa państwa członkowskiego wykonania; jednakże w zakresie opłat, podatków, ceł i obrotu dewizowego nie można odmówić wykonania e.n.a. na tej podstawie, że prawo państwa członkowskiego wykonania nie przewiduje takiego samego rodzaju opłat lub podatków albo nie reguluje w ten sam sposób opłat, podatków, ceł i obrotu dewizowego jak ustawodawstwo państwa członkowskiego wydania e.n.a. Oznacza to całkowite obalenie przeszkody skarbowego charakteru przestępstwa, jako przeszkody w wydaniu w obszarze UE. E.n.a. milczy na temat przeszkody wojskowego charakteru przestępstwa, przez co należy rozumieć, że przeszkoda ta ma, w założeniu DR, zostać zniesiona.

• osoba, której dotyczy e.n.a., jest ścigana w państwie członkowskim wykonania z powodu tego samego czynu, który stanowi podstawę e.n.a.;

• organy sądowe państwa członkowskiego wykonania podjęły decyzję bądź o niewszczynaniu postępowania w odniesieniu do przestępstwa będącego przedmiotem e.n.a., bądź o jego zakończeniu, gdy w stosunku do osoby poszukiwanej w państwie członkowskim zapadła prawomocna decyzja dotycząca tych samych czynów, która stanowi przeszkodę dla późniejszego ścigania;

• ma miejsce przedawnienie ścigania lub wykonania kary, zgodnie z ustawodawstwem  państwa członkowskiego wykonania, a czyny podlegają właściwości tego państwa członkowskiego zgodnie z jego prawem wewnętrznym; 

• z informacji, którymi dysponuje organ sądowy wykonania, wynika, że poszukiwana osoba została prawomocnie osądzona za popełnienie tych samych czynów przez państwo trzecie, pod warunkiem, że w przypadku skazania osoba ta odbyłaby lub byłaby w trakcie odbywania kary bądź kara nie mogłaby być już wykonana zgodnie z prawem państwa skazania;

• e.n.a. został wydany w celu wykonania kary lub środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności, jeżeli osoba poszukiwana ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim wykonania, jest jego obywatelem lub w nim na stałe przebywa, i kiedy państwo to zobowiązuje się do wykonania kary lub środka zabezpieczającego zgodnie ze swym prawem wewnętrznym;

• e.n.a. dotyczy przestępstw, które:

• zgodnie z prawem państwa członkowskiego wykonania zostały popełnione, w całości lub w części, na terytorium państwa członkowskiego wykonania lub w miejscu za takie uznawanym, lub

• zostały popełnione poza terytorium państwa członkowskiego wydania e.n.a. i gdy prawo państwa członkowskiego wykonania nie zezwala na ściganie takich samych przestępstw popełnionych poza jego terytorium.

KOSZTY PROCESU

Do kosztów procesu należą:

1. koszty sądowe (opłaty i wydatki poniesione przez Skarb Państwa do chwili wszczęcia postępowania);

2. uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika;

Rodzaje i wysokość opłat oraz zasady i tryb ich wymierzania określa odrębna ustawa.Wydatki Skarbu Państwa obejmują w szczególności wypłaty dokonane z tytułu: doręczenia wezwań i innych pism, przejazdów sędziów, prokuratorów i innych osób z powodu czynności postępowania, sprowadzenia i przewozu oskarżonego, świadków i biegłych, oględzin, badań przedsięwziętych w toku postępowania oraz przesyłek i przechowania zajętych przedmiotów, jak również ich sprzedaży, ogłoszeń w prasie, radiu i telewizji, wykonania orzeczenia, w tym również o zabezpieczeniu grożących kar majątkowych, jeżeli kary te zostały orzeczone, z wyłączeniem kosztów utrzymania w zakładzie karnym i kosztów pobytu w zakładach leczniczych na obserwacji psychiatrycznej, należności świadków
i tłumaczy, kosztów postępowania mediacyjnego, należności biegłych lub instytucji wyznaczonych do wydania opinii lub wystawienia zaświadczenia, kosztów obserwacji psychiatrycznej oskarżonego w zespole opieki zdrowotnej, z wyłączeniem należności biegłych psychiatrów, opłat przewidzianych za udzielenie informacji z rejestru skazanych, nie opłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej
z urzędu przez adwokatów, ryczałtu kuratora sądowego za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, realizacji umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną,

Jeżeli wysokości i zasad ustalania należności nie regulują odrębne przepisy, Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, określi, w drodze rozporządzenia, wysokość i sposób ich obliczania, mając na uwadze faktyczny koszt dokonania danej czynności. W razie braku rozporządzenia o wysokości danego wydatku decydują kwoty przyznane przez sąd, prokuratora lub inny organ prowadzący postępowanie.

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, wszelkie wydatki wykłada tymczasowo Skarb Państwa. Koszty postępowania mediacyjnego ponosi Skarb Państwa. Skarb Państwa ponosi także koszty związane z udziałem w postępowaniu tłumacza w zakresie koniecznym dla zapewnienia oskarżonemu jego prawa do obrony.

Wydatki związane z ustanowieniem obrońcy lub pełnomocnika wykłada strona, która go ustanowiła.

Oskarżyciel prywatny składa przy akcie oskarżenia lub wraz z oświadczeniem o przyłączeniu się do toczącego się postępowania lub podtrzymaniu oskarżenia, od którego prokurator odstąpił, dowód wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków (450 zł).

W postępowaniu z oskarżenia prywatnego w razie pojednania się stron przed wszczęciem przewodu sądowego, warunkowego umorzenia postępowania, umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy lub znikomej społecznej szkodliwości czynu albo z powodu stwierdzenia w zarzucanym czynie znamion przestępstwa ściganego z urzędu, zmiany trybu ścigania z powodu przyłączenia się prokuratora do postępowania wszczętego przez oskarżyciela prywatnego i zakończenia tego postępowania w trybie publicznoskargowym - prezes sądu zarządza zwrot uiszczonych przez oskarżyciela prywatnego zryczałtowanych wydatków w całości, a w połowie - w razie pojednania się stron po rozpoczęciu przewodu sądowego.

Zwolnienie od kosztów sądowych

Sąd zwalnia osobę w całości lub w części od wyłożenia kosztów podlegających uiszczeniu przy wnoszeniu pisma procesowego, jeżeli wykazała ona, że ze względu na jej sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów wyłożenie ich byłoby zbyt uciążliwe.

Sąd może zwolnić oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego w całości lub w części od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych, jeżeli istnieją podstawy do uznania, że uiszczenie ich byłoby dla nich zbyt uciążliwe ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów, jak również wtedy, gdy przemawiają za tym względy słuszności.

W razie skazania lub warunkowego umorzenia postępowania wobec żołnierza odbywającego zasadniczą służbę wojskową albo pełniącego służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego, nie pobiera się od nich należnych Skarbowi Państwa kosztów sądowych.

Zasądzenie kosztów procesu

W orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd określa, kto, w jakiej części i zakresie ponosi koszty procesu. Jeżeli w orzeczeniu nie zamieszczono rozstrzygnięcia o kosztach, jak również gdy zachodzi konieczność dodatkowego ustalenia ich wysokości lub rozstrzygnięcia o kosztach postępowania wykonawczego, orzeczenie w tym przedmiocie wydaje odpowiednio sąd pierwszej instancji lub sąd odwoławczy. Na orzeczenie w przedmiocie kosztów służy zażalenie, jeżeli nie wniesiono apelacji.
W razie wniesienia apelacji i zażalenia - zażalenie rozpoznaje sąd odwoławczy łącznie z apelacją.

Zażalenie na postanowienie prokuratora albo innego organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze w przedmiocie kosztów wnosi się, odpowiednio, do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał postanowienie, albo do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez inny organ. Jeżeli prokurator nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu.

Od skazanego w sprawach z oskarżenia publicznego sąd zasądza koszty sądowe na rzecz Skarbu Państwa oraz wydatki na rzecz oskarżyciela posiłkowego.

Od skazanego w sprawach z oskarżenia prywatnego sąd zasądza na rzecz:

  1)   oskarżyciela prywatnego poniesione przez niego koszty procesu,

  2)   Skarbu Państwa

W sprawach z oskarżenia publicznego, jeżeli oskarżonego nie skazano za wszystkie zarzucane mu przestępstwa, wydatki związane z oskarżeniem w części uniewinniającej lub umarzającej postępowanie ponosi Skarb Państwa.

W sprawach z oskarżenia prywatnego, w razie odstąpienia od wymierzenia kary z powodu wzajemności krzywd lub wyzywającego zachowania się oskarżyciela prywatnego, jak również biorąc pod uwagę liczbę i rodzaj zarzutów, od których oskarżony został uniewinniony, sąd może obciążyć oskarżonego poniesionymi przez oskarżyciela kosztami procesu tylko częściowo.

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania koszty procesu ponosi:

  1) w sprawach z oskarżenia prywatnego - oskarżyciel prywatny, a w razie pojednania się stron - oskarżyciel i oskarżony w zakresie przez siebie poniesionym, jeżeli strony w zawartej ugodzie nie uregulowały tego inaczej,

  2) w sprawach z oskarżenia publicznego - Skarb Państwa, z wyjątkiem należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika przez pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego albo inną osobę, a także z tytułu obrony oskarżonego w sprawie, w której oskarżony skierował przeciwko sobie podejrzenie popełnienia czynu zabronionego.W wyjątkowych wypadkach, w razie umorzenia postępowania, sąd może orzec, że koszty procesu ponosi w całości lub w części oskarżony, a w sprawach z oskarżenia prywatnego oskarżony lub Skarb Państwa.Koszty procesu przypadające od kilku oskarżonych lub oskarżycieli prywatnych albo posiłkowych, jak również od oskarżonych i oskarżycieli, sąd zasądza od każdego z nich według zasad słuszności, mając w szczególności na względzie koszty związane ze sprawą każdego z nich.

Jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej, do kosztów procesu za postępowanie odwoławcze od orzeczeń kończących postępowanie w sprawie mają odpowiednie zastosowanie przepisy o kosztach za postępowanie przed sądem pierwszej instancji.

Niezależnie od tego, kto wniósł środek odwoławczy, jeżeli dojdzie do zmiany wyroku skazującego lub orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania na niekorzyść oskarżonego, koszty procesu za postępowanie odwoławcze ustala się na ogólnych zasadach.

W sprawach z oskarżenia publicznego, w razie nieuwzględnienia środka odwoławczego, wniesionego wyłącznie przez oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego, koszty procesu za postępowanie odwoławcze ponosi na ogólnych zasadach ten, kto wniósł środek odwoławczy, a jeżeli środek ten pochodzi wyłącznie od oskarżyciela publicznego - koszty procesu za postępowanie odwoławcze ponosi Skarb Państwa. W razie nieuwzględnienia środków odwoławczych wniesionych przez co najmniej dwa uprawnione podmioty, koszty są dzielone przez sąd według zasad słuszności.

Wydatki poniesione przez sąd, związane z rozpoznaniem kasacji lub wznowieniem postępowania z urzędu, ponosi Skarb Państwa.

Prawo do ściągnięcia zasądzonych kosztów procesu przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić.

Koszty procesu związane z powództwem cywilnym i zasądzeniem odszkodowania z urzędu

Jeżeli przepisy nie stanowią inaczej, w kwestii kosztów procesu wynikłych z powództwa cywilnego stosuje się przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym. Powód cywilny jest tymczasowo zwolniony od obowiązku uiszczenia wpisu od powództwa cywilnego i apelacji. Oskarżony uiszcza wpis tylko wtedy, gdy jego apelacja dotyczy wyłącznie powództwa cywilnego.

W razie uwzględnienia powództwa w całości lub w części, sąd zasądza od oskarżonego na rzecz powoda należne mu koszty procesu, a jeżeli powód był zwolniony od kosztów sądowych, sąd zasądza je od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa; jeżeli powód korzysta z pełnomocnika wyznaczonego z urzędu, należność z tego tytułu sąd zasądza bezpośrednio na rzecz pełnomocnika.

Koszty procesu wynikłe z oddalonego powództwa cywilnego oraz cofnięcia apelacji ponosi powód cywilny. W razie zawieszenia postępowania lub pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania, koszty procesu poniesione przez powoda cywilnego w postępowaniu karnym zalicza się do kosztów procesu cywilnego o to samo roszczenie.

W razie zasądzenia odszkodowania pieniężnego z urzędu, sąd zasądza od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa stosowne koszty sądowe według przepisów obowiązujących w postępowaniu cywilnym w wypadku zasądzenia powództwa cywilnego. .

POSTĘPOWANIE KARNE W SPRAWACH PODLEGAJĄCYCH ORZECZNICTWU SĄDÓW WOJSKOWYCH

W sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych nie stosuje się przepisów o postępowaniu uproszczonym, prywatnoskargowym, nakazowym i przyspieszonym. Poza tym stosuje się przepisy działów poprzednich, chyba że przepisy działu niniejszego stanowią inaczej.

Orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy:

• żołnierzy w czynnej służbie wojskowej o:

• przestępstwa określone w rozdziałach XXXIX - XLIV KK,

• przestępstwa popełnione przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi,

• przestępstwa popełnione podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,
  w obrębie obiektu wojskowego lub wyznaczonego miejsca przebywania, ze szkodą dla wojska lub z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej - z wyjątkiem przestępstw popełnionych na szkodę osoby nie będącej żołnierzem,

• żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz członków ich personelu cywilnego, o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

Sprawy te nie przestają podlegać orzecznictwu sądów wojskowych mimo zwolnienia żołnierza z czynnej służby wojskowej lub ustania zatrudnienia pracownika w wojsku.

Jeżeli sprawca przestępstwa podlegającego orzecznictwu sądów wojskowych popełnił także przestępstwo podlegające orzecznictwu sądów powszechnych, a przestępstwa pozostają ze sobą w takim związku, że dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga ich łącznego rozpoznania, rozpoznaje je łącznie sąd wojskowy (podobnie postępowanie przygotowawcze).

Jeżeli w sprawie przeciwko dwóm lub więcej oskarżonym sąd wojskowy nie byłby właściwy do jej rozpoznania w całości bądź ze względu na rodzaj jednego z czynów, bądź ze względu na osobę jednego z oskarżonych, a dobro wymiaru sprawiedliwości tego wymaga, sąd wojskowy może rozpoznać sprawę łącznie lub przekazać ją w tym celu sądowi powszechnemu. W toku postępowania przygotowawczego odpowiednie uprawnienia przysługują prokuratorowi wojskowemu. Na postanowienie w przedmiocie przekazania sprawy przysługuje zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd wojskowy właściwy do rozpoznania sprawy.

W sprawach orzeka sąd wojskowy, obejmujący swoją właściwością jednostkę wojskową, w której żołnierz pełnił służbę wojskową lub pracownik był zatrudniony. Właściwość sądu wojskowego ze względu na przynależność oskarżonego do jednostki wojskowej określa się według chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego.

W sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych orzekają stosownie do zakresu właściwości:

  1)   wojskowy sąd garnizonowy,

  2)   wojskowy sąd okręgowy,

  3)   Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa.

Wojskowy sąd garnizonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu. W wypadkach wskazanych w ustawie wojskowy sąd garnizonowy rozpoznaje również w zakresie swej właściwości środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym. Wojskowy sąd garnizonowy ma poza tym uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami powszechnymi przysługują sądowi rejonowemu.

Wojskowy sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o przestępstwa:

• popełnione przez żołnierzy posiadających stopień majora i wyższy,

• podlegające w postępowaniu przed sądami powszechnymi właściwości sądu okręgowego

• popełnione przez żołnierzy i członków personelu cywilnego,

• inne na podstawie przepisów szczególnych.

W postępowaniu przygotowawczym, w przedmiocie tymczasowego aresztowania w stosunku do żołnierzy, a także do żołnierzy sił zbrojnych państw obcych i członków ich personelu cywilnego, orzeka jednoosobowo wojskowy sąd okręgowy.Wojskowy sąd okręgowy rozpoznaje także środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w wojskowym sądzie garnizonowym oraz od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym. Wojskowy sąd okręgowy rozpoznaje ponadto sprawy przewidziane dla sądu wyższego rzędu nad wojskowym sądem garnizonowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę. Wojskowy sąd okręgowy ma poza tym uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami powszechnymi przysługują sądowi okręgowemu.

Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w wojskowym sądzie okręgowym, kasacje, sprawy przewidziane w KPK dla sądu wyższego rzędu nad wojskowym sądem okręgowym, inne sprawy przekazane przez ustawę Sądowi Najwyższemu.

W sprawie dwu lub więcej oskarżonych, należącej do właściwości sądów wojskowych tego samego rzędu, orzeka sąd wojskowy właściwy dla oskarżonego o przestępstwo zagrożone karą najsurowszą. W razie niemożności ustalenia w ten sposób właściwości, sprawę rozpoznaje sąd wojskowy, na którego obszarze działania najpierw wszczęto postępowanie. Jeżeli jednak sprawa należy do właściwości sądów wojskowych różnego rzędu, rozpoznaje ją sąd wyższego rzędu.

Uprawnienia procesowe Prokuratora Generalnego i prokuratora apelacyjnego przysługują również Naczelnemu Prokuratorowi Wojskowemu, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, a uprawnienia prokuratora okręgowego przysługują odpowiednio wojskowemu prokuratorowi okręgowemu.

Prokurator wojskowy odmawia wszczęcia postępowania o przestępstwo ścigane na wniosek dowódcy jednostki wojskowej, jeżeli wobec sprawcy zastosowano już środki przewidziane w wojskowych przepisach dyscyplinarnych. Nie dotyczy to wypadku, w którym wniosek o ściganie składa wyższy dowódca po uchyleniu kary dyscyplinarnej albo prokurator sam tak postanawia.

Prokurator wojskowy może wszcząć postępowanie karne o przestępstwo ścigane na wniosek dowódcy jednostki wojskowej, także bez wniosku, jeżeli wymagają tego ważne względy dyscypliny wojskowej.

Dowódcy jednostki oraz pokrzywdzonemu, na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy.

Przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego staje się z chwilą złożenia skargi przez pokrzywdzonego przestępstwem ściganym z urzędu. Prokurator wojskowy może także wszcząć z urzędu postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Na postanowienie prokuratora pokrzywdzonemu przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Na wniosek pokrzywdzonego, złożony przed prawomocnym ukończeniem postępowania wszczętego, postępowanie w sprawie umarza się, chyba że interes społeczny temu się sprzeciwia; w razie złożenia wniosku po rozpoczęciu przewodu sądowego w pierwszej instancji konieczna jest ponadto zgoda oskarżonego.

O oskarżonym żołnierzu, prócz danych osobowych, zbiera się też dane dotyczące przebiegu służby wojskowej, wyróżnień oraz ukarań dyscyplinarnych. Uprawnienia i obowiązki zawodowego kuratora sądowego przysługują odpowiednio wojskowemu kuratorowi społecznemu.

Środki przymusu i postępowanie przygotowawcze

W sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych uprawnienia i obowiązki procesowe Policji dotyczą także Żandarmerii Wojskowej. Prawo zatrzymania osoby podejrzanej podlegającej właściwości sądów wojskowych przysługuje, także przełożonemu wojskowemu i wojskowym organom porządkowym.

O zatrzymaniu żołnierza lub pracownika wojska należy niezwłocznie zawiadomić dowódcę jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę a pracownik jest zatrudniony, również gdy zatrzymany tego nie żąda. Jeżeli zatrzymanie żołnierza nastąpiło w związku z uzasadnionym przypuszczeniem popełnienia przestępstwa ściganego na wniosek dowódcy jednostki wojskowej, zatrzymanego należy niezwłocznie zwolnić również na polecenie uprawnionego dowódcy, chyba że wyższy dowódca lub prokurator wojskowy temu się sprzeciwią.

Postępowanie przed sądem

Ławnikiem nie może być żołnierz mający niższy stopień wojskowy niż oskarżony pełniący czynną służbę wojskową. Ograniczenia tego nie stosuje się, jeżeli ławnik ma stopień generała brygady lub kontradmirała. W sprawie o przestępstwo inne niż określone w rozdziałach XXXIX-XLIV KK, na wniosek oskarżonego złożony w terminie 7 dni od doręczenia mu zawiadomienia prokuratora wojskowego o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu wojskowego z pouczeniem, prezes tego sądu, wyznacza do składu orzekającego zamiast ławników żołnierzy - ławników odpowiedniego rzędu sądu powszechnego.

W rozprawie lub posiedzeniu przed wojskowym sądem garnizonowym może na podstawie upoważnienia prokuratora wojskowego brać udział asesor prokuratury wojskowej.

Udział obrońcy w rozprawie głównej przeciwko żołnierzowi odbywającemu zasadniczą służbę wojskową albo pełniącemu służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego jest obowiązkowy przed wszystkimi sądami wojskowymi. Udział obrońcy w rozprawie apelacyjnej przed wojskowym sądem okręgowym jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne.

Sprawę o przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat lub karą łagodniejszą, jeżeli oskarżony pozostaje na wolności, wojskowy sąd garnizonowy rozpoznaje jednoosobowo również na rozprawie głównej. Mimo trwania sprawy, nawet jeżeli zmienią się okoliczności, sąd rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w tym samym składzie.

Sąd wojskowy pierwszej instancji sporządza uzasadnienie wyroku z urzędu; nie dotyczy to wyroku uwzględniającego wniosek o dobrowolne poddanie się karze.

Kasację do Izby Wojskowej Sądu Najwyższego może wnieść również Naczelny Prokurator Wojskowy.

W kwestii wznowienia postępowania orzeka w składzie trzech sędziów wojskowy sąd okręgowy, a w sprawach zakończonych orzeczeniem tego sądu lub Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.

Dokumenty w procesie karnym

KPK nie wprowadza definicji „dokumentu”, za to definicję ustawową zawiera art. 115 KK - dokumentem jest każdy przedmiot lub zapis na komputerowym nośniku informacji, z którym związane jest określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.

Według doktryny dokument w znaczeniu procesowym to nie tylko dokument w znaczeniu prawa materialnego ale również inne dowody pisemne, których treść może mieć znaczenie w procesie karnym.

Według SN - istotną cechą uznania przedmiotu za dokument jest oświadczenie woli lub myśli osoby wystawiającej dokument, na mocy którego stwierdza się istnienie pewnego faktu mającego znaczenie dla osoby korzystającej w procesie z tego przedmiotu.

Cechy dokumentu

• treść dokumentu - wypowiedź człowieka jako wyraz myśli ludzkiej;

• strona graficzna dokumentu - wyrażenie myśli ludzkiej za pomocą odpowiednich znaków graficznych;

• podłoże dokumentu - odpowiedni materiał, na którym wyrażona jest treść;

• autor dokumentu - podmiot, którego myśl jest w dokumencie zawarta;

Oświadczenia woli zawarte w dokumencie mogą bezpośrednio lub pośrednio dotyczyć procesu (np. protokół bezpośrednio dotyczy procesu).

Rodzaje dokumentów

Dokument to mieszane źródło dowodowe, ponieważ wyrażona myśl zbliża go do źródeł osobowych, natomiast graficzne wyrażenie zbliża go do dowodów rzeczowych.

Podział według bezpośredniości zetknięcia z myślą autora dokumentu:

1. dokumenty pierwotne - pochodzą bezpośrednio od autora dokumentu;

2. dokumenty pochodne - to kopie, odpisy dokumentów (pośrednie zetknięcie z myślą autora dokumentu);

Podział dokumentów według stosunku do faktu głównego:

dokumenty dowodzące faktów głównych wprost;

dokumenty wymagające dochodzenia złożonego;

Podział dokumentów ze względu na wystawcę dokumentu:

• dokumenty urzędowe - wymagają zachowania odpowiedniej formy, pochodzą od organów państwowych, instytucji, zakładów, organizacji, wydawane są w ramach uprawnień nadanych tym podmiotom w celu uzewnętrznienia ich woli; istnieje domniemanie ich prawdziwości i autentyczności;

• dokumenty prywatne - wszelkiego rodzaju pisma, w których konkretny podmiot wyraża w postaci graficznej swoją wolę, a osoba wystawiająca nie budzi wątpliwości; powinien być podpisany;

Podział dokumentów według kryterium celów postępowania karnego:

• procesowe - zostały wyraźnie sporządzone dla celów procesowych albo zostały wprowadzone do procesu jako dowody choć przeznaczone były dla innych celów;

• pozaprocesowe - wydane z innym przeznaczeniem a wprowadzone do postępowania karnego, ponieważ dawały pretekst do przeprowadzania czynności sprawdzających i uzasadniały wszczęcie postępowania;

Podział dokumentów według tego, za pomocą czego się je sporządza:

1. sporządzone przez człowieka bezpośrednio;

2. sporządzone za pomocą aparatury (np. tasmy, kamery);

Dokumenty dzielimy również na polskie i obce.

Kodeks postępowania karnego wymienia następujące dokumenty:

• wywiad środowiskowy;

• zaświadczenie lekarskie - to pismo pochodzące od lekarza z zakładu służby zdrowia bądź innej jednostki leczniczej, a w treści zawierające informacje o zdrowiu pacjenta, co do niezdolności do pracy lub niezdolności do wykonywania innych czynności przez pacjenta;

• opinie zakładów pracy, szkół, organizacji - przedstawiane są przez oskarżonego lub obrońcę, zwykle zawierają pozytywną opinię o oskarżonym;

• notatki urzędowe - jeśli nie kolidują z przepisem o sporządzaniu protokołów są dokumentami;

• pisma, zapiski - są dokumentami pod warunkiem, że nie zostały sporządzone by odebrać zeznania oskarżonego;

Inne dokumenty:

• dane o karalności oskarżonego z Centralnego Rejestru Skazanych w Warszawie;

• taśma z podsłuchem telefonicznym (utrwala wypowiedź);

• papier wartościowy - stwierdza istnienie pewnego zobowiązania;

• program komputerowy;

Najczęstszą formą przeprowadzania dowodu z dokumentu jest jego odczytanie. Można też powołać biegłego, jeżeli trzeba potwierdzić autentyczność dokumentu lub dokumentowana materia jest wiedzą specjalistyczną, którą biegły może objaśnić. Ocena dokumentów następuje zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów.

Biegły sądowy - osoba posiadająca bogate doświadczenie zawodowe i uznana za eksperta w zakresie swojej działalności, powoływana w postępowaniu sądowym w celu przedstawiania fachowych opinii o okolicznościach mających znaczenie dla wyniku sprawy sądowej, a których wyjaśnienie wymaga specjalistycznej wiedzy.

Biegłym sądowym w sprawie może być wyznaczona przez sąd:

• osoba figurująca na liście biegłych prowadzonej przez prezesów sądów okręgowych

• inna osoba, ale o której wiadomo, że posiada odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie nauki

• instytucja naukowa lub specjalistyczna (tzw. biegły instytucjonalny).

Za sporządzenie opinii biegły uzyskuje wynagrodzenie od Skarbu Państwa. Strony przedstawiają sądowi opinie prywatne, sporządzone przez osoby, których sąd nie powołał na biegłych. Opinie takie nie stanowią dowodu w postępowaniu, chyba że sąd uzna, że należy powołać ich autorów na biegłych. Co do zasady opinia nie powinna dotyczyć wykładni przepisów prawa, to ostatnie bowiem powinien znać sam sąd. Jednak dopuszczalne niekiedy jest powoływanie biegłych z zakresu prawa, jeżeli istnieje potrzeba dokonania ustaleń w zakresie prawa zagranicznego lub wyspecjalizowanej dziedziny prawa polskiego.

1

PRZESŁANKA PROCESU / warunek dopuszczalności procesu

- stan prawny warunkujący dopuszczalność bądź wszystkich stadiów procesu, bądź tylko niektórych

1. nie ma przesłanek dotyczących tylko postępowania przygotowawczego

2. postępowanie apelacyjne jest dopuszczalne choćby nie wszystkie przesłanki postępowania głównego były spełnione (f. kontrolna apelacji)

PRZESŁANKI PROCESOWE

materialne

(wywierają wpływ na odpowiedzialność karnomaterialną , ale mogą być realizowane tylko w toku procesu) - art.17 KPK

formalne

(warunkują jedynie sam proces karny)

→ umorzenie

uniewinnienia

(potwierdzenie domniemania niewinności)

1. „przesłanka faktyczna”

• czynu nie popełniono

• brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia

2. brak przestępności czynu

• czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego

• ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa

[ okoliczności wyłączające bezprawność czynu (kontratypy) + okoliczności wyłączające winę]

bezwzględne

(abstrakcyjne)

stany prawne warunkujące proces w każdym układzie procesowym

względne

(konkretne)

stany prawne warunkujące proces tylko w określonym układzie procesowym

umorzenia

3. znikomy stopień społ. szkodliwości czynu

4. brak karalności czynu

(np. przy czynnym żalu)

5. przedawnienie karalności

6. abolicja lub amnestia

7. immunitety materialne (adwokacki, prokuratorski, radcy pr., parlamentarny)

8. karalność w obcym państwie czynu popełnionego za granicą przez obywatela polskiego lub obcego

• res iudicata (powaga rzeczy osądzonej)

• litis pendentio (zawisłość prawna sporu)

• podsądność sądom karnym

• właściwość sądu

• skarga uprawnionego oskarżyciela

• wniosek pokrzywdzonego (publicznoskargowe - wnioskowe; dodatkowe wskazanie osoby najbliższej jeśli przeciw niej)

• wymagane zezwolenie na ściganie

• darowanie kary -prezydenckie prawo łaski

• warunkowe zawieszenie wykonania kary przez sąd / Prezydenta (korzystającego z prawa łaski)

• formalne immunitety procesowe:

• Prezydenta RP

• parlamentarny

• sędziowski

• prokuratorski

• sędziów Trybunału Konstytucyjnego

• członków Trybunału Stanu

• pracowników NIK

• Rzecznika Praw Obywatelskich

• Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

• dyplomatyczny

• konsularny

• istnienie stron procesowych

• przeszkody wynikające ze stos. międzynarodowych

• status świadka / biegłego - obcokrajowca, który stawia się dobrowolnie przed sądem ( zakaz ścigania, zatrzymania, tymczasowego aresztowania )

• przy wydaniu osoby ściganej przez inne państwo, tylko w granicach przestępstw ( popełnionych przed przyjazdem ) przez nie zastrzeżonych

inne podziały przesłanek procesu karnego:

POZYTYWNE

- stany prawne, które muszą zachodzić by proces karny był dopuszczalny

NEGATYWNE

- stany prawne, które wyłączają dopuszczalność wszczęcia i dalszego biegu procesu

OGÓLNE

- stany prawne, które warunkują proces w trybie zwyczajnym

SZCZEGÓLNE

(jako dodatkowe)

- stany prawne, które warunkują tryb szczególny procesu

FUNKCJE systemu przesłanek:

• informacyjna: uporządkowanie wiedzy o dopuszczalności procesu

• gwarancyjna: ochrona przed ewentualnym bezzasadnym wciąganiem osób w proces, wyraziste kryterium dopuszczalności;

układ procesowy:

1. osoba oskarżonego.

2. czyn oskarżonego w znaczeniu przedmiotowym.

3. element, którego brak stanowi negatywną przesłankę procesową.

---