Procesy Poznawcze (wyklady) - skrypt bednarek, 


 Wykład 1

Paradygmaty a modele umysłu, Charakterystyka poznania i procesów poznawczych

1. Czy istnieją paradygmaty w psychologii?

- Paradygmat w ujęciu T.Kuhna (Struktura rewolucji naukowych, 1962)

- paradygmat jako „matryca dziedziny”

- paradygmat jako wzorcowe przykłady (exemplars)

- Czy można mówić o rewolucji poznawczej w psychologii ?

2. Różne koncepcje człowieka w psychologii

- Introspekcjonizm (odbiorca wrażeń)

- Behawioryzm (kula bilardowa)

- Psychoanaliza (kocioł pod parą)

3. Poznanie a działanie /czyli jakie postawić pytanie badacze/

- behawioryzm a poznanie

- strukturalizm /Wundt/

- funkcjonalizm /Angell/

- pragmatyzm /James/

- asocjacjonizm /Ebbinghaus/

- teoria czynności /Tomaszewski/

Postulat jedności poznania i działania

4. Historia psychologii poznawczej - przełomowe daty

- Konferencja w 1956 w MIT. Uczestnicy:

Chomsky twórca gramatyki generatywno-transformacyjnej;

Simon-jeden z tworców General Problem Solver /program symulujący myślenie/;

Bruner-twórca koncepcji gotowości percepcyjnej oraz badań nad strategiami rozwiązywania problemów/

- Faza systemów wielorakich - 1994- rozwiązania modułowe, mikroparadygmaty

5. Szerokie i wąskie rozumienie procesów poznawczych

a) rozumienie szerokie - Markus - procesy poznawcze to procesy pozwalające na stworzenie systemu przekonań jednostki na temat siebie, świata oraz relacji między sobą a światem

b) rozumienie wąskie - procesy poznawcze to procesy przetwarzania informacji.
- Informacje odbierane ze świata ulegają wielokrotnym modyfikacjom, tak by:
- dostosować je do informacji już występujących w systemie poznawczym
- nadać im postać przydatną dla stworzenia programów działania

6. Koncepcja przetwarzania informacji
Podstawowe fazy przetwarzania informacji

7.Główne założenia przetwarzania informacji

- „od dołu do góry” /bottom - up/

- „od góry do dołu /top - down/

Problem sekwencyjności albo paralelności procesów poznawczych

Osiem wspólnych założeń

1. Umysł ma ograniczoną pojemność - informacje podlegają selekcji

2. Wybór strategii przetwarzania informacji relatywizowany jest do wymogów zadania.

3. Wielokrotnie stosowane strategie tworzą bardziej stabilne struktury poznawcze.

4. Poszczególne części umysłu tworzą względnie spójny system. Istotną rolę pełnią w nim procesy kontroli /uwaga, procesy metapoznawcze/

5. System poznawczy ma charakter wielopoziomowy /np. fonemy, morfemy, zdania/.

6. Przetwarzanie informacji uzależnione jest od kontekstu.

7. Przetwarzanie informacji ma charakter interakcyjny.

8. Procesy poznawcze mają zawsze charakter aktywny.

8. Komputerowa metafora umysłu

- wejście i wyjście

- przetwarzanie informacji

- pamięć

- trafność metafory komputerowej; oraz problemy komputerowej symulacji procesów poznawczych /test Turinga, AI/

9. Problem reprezentacji poznawczej

- Co to jest reprezentacja?

- Czy poznajemy świat bezpośrednio ? /ujęcie Gibsona jako alternatywa dla pojęcia reprezentacji/

- Reprezentacja poznawcza - to umysłowy odpowiednik obiektów - realnie istniejących/fikcyjnych/

hipotetycznych

Obiektem reprezentacji może być przedmiot, osoba, kategoria, lub relacja. Reprezentacja poznawcza zastępuje swój obiekt w procesach przetwarzania informacji

- Reprezentacje nietrwałe

(wyobrażenia, etykiety werbalne, sądy, modele umysłowe) powstają doraźnie, na przykład w celu podjęcia decyzji lub rozwiązania problemu, po czym zanikają.

- Reprezentacje trwałe, składają się na struktury wiedzy, powstają i zmieniają się w dłuższym cyklu czasowym.

Wykład 2 i 3

WSPÓŁCZESNA TEORIA SPOSTRZEGANIA

Spostrzeganie jako podstawowy proces odbioru informacji

Procesy organizujące percepcję wzrokową

Spostrzeganie i rozpoznawanie obiektów - definicje

- Wrażenie - jako składowa spostrzeżenia - to aktywność dróg wstępujących, biegnących od narządów zmysłowych. [D. Hebb (1969)]

- Wrażenie to odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych, np. koloru, jasności, głośności, temperatury, elementarna cecha bodźca (Maruszewski)

RECEPTORY A ODBIÓR WRAŻEŃ

- WZROK - fale świetlne- czopki i pręciki - kolory, wzorce, faktury

- SŁUCH- fale dźwiękowe- komórki włosowe błony bębenkowej - szumy, tony

- WRAŻENIA SKÓRNE- (S) zew. - końcówki nerwów w skórze - dotyk, ból, ciepło, zimno

- WĘCH- substancje lotne- k. włosowe nabłonka węchowego - zapach (piżma, kwiatów, spalenizny, mięty)

- SMAK - substancje rozpuszczalne - kubki smakowe języka- smaki (słodki, kwaśny, słony, gorzki)

- Równowaga- k. włosowe kanałów półkolistych i przedsionka w uchu wew. - ruch w przestrzeni i siła ciążenia

Transdukcja - receptory odbierają, bodziec idzie dalej i jest

Wrażenie -poziom receptora

Bodziec dystalny - każdy bodziec, który potencjalnie może być odebrany i przetworzony

Bodziec zinterpretowany - to wrażenie

Zmysł wzroku - dominacja, ponad 80% odbieramy wzrokiem

Struktury skroniowe - słuch

Wzrok - potylica

(ważne inne struktury)

Próg różnicy (próg bodźca - minimalna wartość, która dostrzegana) wzrok dotyk słuch smak, zapach (wg progu wrażliwości, najmniejsza smak, zapach)

- Zdolność spostrzegania różnicy między bodźcami

- Niezauważalność małych różnic

- JND (just noticeable difference) czyli ledwo dostrzegalna różnica

Prawo Webera

- Przyrost wielkości/ wielkość bodźca = stała K

- Co to oznacza?

- Po co nam prawo Webera ?

Wraz ze wzrostem wielkości bodźca musi się zwiększyć wartość stałej K

K dla ciężaru (np. frytki) = 2%

O ile powiększyć można wielkość, żeby klient nic nie poczuł

Głośność - 4,8 % - o ile można powiększyć natężenie bloku reklamowego, żeby klienci zaakceptowali

K = constans

Prawo Webera, a możliwość zwiększenia zysku (tak, żeby klient zapłacił tyle samo za mniejszą ilość)

- Zwiększenie wymiaru produktu, np. Coca-Cola, Pepsi

- Zmniejszenie wymiaru produktu, np. „United Airlines”, „Sure”

Różne ujęcia spostrzegania

I. Koncepcja potoczna

II. Koncepcje klasyczne

- asocjacjonistyczna (atomizm)

- postaciowa (strukturalizm) całość

Obraz z lewego oka i z prawego różnią się zakresem, polem

Klasyczne teorie procesu spostrzegania (ustalanie relacji wrażenie - spostrzeżenie)

1. Asocjacjonizm/atomizm /Wundt, Titchener/

- Prymat części nad całością

- Wrażenia są pierwotne a spostrzeżenia wtórne

- Spostrzeżenie powstaje w wyniku sumowania wrażeń (by spostrzec róże połączenie barwy, kształtu, zapachu, dotyku)

- Wrażenie łączą się w spostrzeżenie na zasadzie praw kojarzenia:

- styczności w czasie (najważniejsza, np. utwór muzyczny - łączenie poszczególnych dźwięków w tym samym czasie - łączą się w melodię)

- styczności w przestrzeni (elementy sąsiadujące, np. 4 linie - kwadrat)

- podobieństwa łączenie elementów podobnych

- kontrastu przeciwstawnych

- Pewna suma wrażeń powinna prowadzić zawsze do powstania takiego samego spostrzeżenia

2. Gestalt (teoria postaci) /Wertheimer, Koffka/(strukturalizm)

- Prymat całości nad częścią

- Spostrzeżenia są pierwotne (wrażenia można poznać na podstawie analizy spostrzeżenia)

- Spostrzeżenie nie jest prostą sumowania wrażeń (zjawisko fi, sześcian Neckera)

- W polu percepcyjnym zwykle da się wyodrębnić figurę (ważniejszą) i tło (mniej ważną).

Spostrzeżenia można rozłożyć na wrażenia

[Ruch pozorny -zjawisko fi - klatka po klatce - wrażenie ruchu -24 klatki, żeby była ciągłość ruchu]

FIGURA-TŁO

Organizacja percepcyjna

- Figura i tło (łatwiej biel uczynić figurą, a czerń tłem, np. waza i profile)

- Podstawowe prawa organizacji percepcji:

- bliskości

- podobieństwa

- domykania

- dobrej figury/ dobrej kontynuacji (człowiek dąży do symetrii - nawet z najbardziej chaotycznego tła kształty kuliste, uporządkowane)

- wspólnej drogi

Test Witkina EFT - test figur ukrytych

Zależność i niezależność od pola (niezależność - osoby optymalne, zależność - te osoby - dla nich to co widzą jest dominujące)

Ten test bada styl poznawczy -czy ktoś widzi całość czy część

Osoby szybko dostrzegając - analityczne, niezależne od pola

Wolno dostrzegające - globalne

Ta niezależność dotyczy wszystkich zmysłów, nawet na równowadze można to zbadać (badali pilotów)

Spostrzeganie i rozpoznawanie obiektów - definicje

- Spostrzeżenie to efekt aktywności pól czuciowych kory, które odbierają informacje pochodzące z różnych zmysłów i łączą je w całość. D. Hebb (1969)

- Spostrzeganie to zestaw procesów, dzięki którym rozpoznajemy, organizujemy i nadajemy sens wrażeniom otrzymywanym od bodźców zewnętrznych. R. Sternberg (1996)

- Spostrzeganie to zbiór procesów, które prowadzą do stworzenia reprezentacji obiektu, zjawiska, czy ciągu zdarzeń na podstawie danych zmysłowych. Dane zmysłowe pełnią funkcję sygnalizacyjną, ale nie wystarczą do stworzenia pełnego obrazu /Maruszewski/

- Nie jest wyłącznie produktem analizy percepcyjnej, lecz także analizy znaczenia emocjonalnego./ Ocena emocjonalna kształtu i sposobu poruszania zależy od cech sensorycznych np. pająki, węże/

Współczesne badania procesu spostrzegania - odkrycia

Magazyn(y) pamięci sensorycznej

- Rozpoznanie materiału sensorycznego wymaga ich krótkotrwałego przechowania (stąd idea pamięci sensorycznej).

- Pamięć sensoryczna - jest specyficzna dla modalności: pamięć ikoniczna, pamięć echoiczna, pamięć haptyczna (związana ze zmysłem dotyku), itd.

- Przechowywane są w niej wyłącznie informacje o fizycznych właściwościach bodźców.

Maskowanie wzrokowe (badania Averbacha i Coriella, 1961)(nakładanie dwóch bodźców - nie widzimy przerwy)

- Pamięć sensoryczna wrażliwa jest na maskowanie wzrokowe.

- Bodziec, który eksponowany jest po bodźcu pierwotnym w przedziale 75-300 msek, nakłada się na bodziec pierwotny.

- Ludzie nie widzą żadnej przerwy między tymi bodźcami. Można zatem w spostrzeżeniu „złożyć” dwa różne elementy.

Bodziec dystalny - fizyczny parametr bodźca

Bodziec proksymalny - bodziec odebrany przez receptor

Pyt. Jaką rolę pełni bufor sensoryczny
- Przechowywane są w niej wyłącznie informacje o fizycznych właściwościach przedmiotów tj. o ich położeniu, barwie i nachyleniu. Pamięć ta nie przechowuje informacji o znaczeniu bodźca (np. o tym, czy bodziec jest literą, czy też cyfrą).

- Ultrakrótkie przechowanie kopii bodźca (wzrokowe, słuchowe itd, w buforze poznawczym) umożliwiające jego rozpoznanie i wykorzystanie w dalszym przetwarzaniu.

- W tym czasie zachodzi przekodowanie informacji sensorycznej na kod którym posługuje się nasz umysł (np. werbalny). Eksp. Posnera.

Paradygmat badawczy Posnera

- badanie: warunek prezentacja równoległa-szeregowa

- kryteria identyczności:

F - fizyczne - wygląd (AA albo BB)

N - nominalne - nazwa (Aa albo Bb)

R - reguła -samogłoska/spółgłoska (AE albo TB)

- Prezentacja równoległa

F - obraz < obraz

N obraz - nazwa < nazwa

Czas reakcji najkrótszy w F, potem N i R

- prezentacja szeregowa

Czas reakcji krótszy w N niż w F albo identyczne

F obraz - obraz< nazwa

N obraz - nazwa< nazwa

Wyniki:

- ekspozycja jednoczesna: najszybszy dobór fizyczny, następnie nominalny, najdłuższy - oparty na regule

- ekspozycje sekwencyjne: odwrotnie ( obraz-wzrokowy, cech fizycznych przekład na kod nominalny - porównanie tylko nazwy gdy trzeba dokonać kryterium identyczności fizycznej przełożenie litery powtórnie na obraz i porównanie z aktualnie eksponowana literą czas!

PODEJŚCIE INFORMACYJNE, nurt konstruktywistyczny

Człowiek tworzy struktury poznawcze. - główne założenie posługujemy się inf. Którą przetwarzamy, człowiek tworzy świat subiektywnie

- Mapy poznawcze jako umysłowe reprezentacje umożliwiają orientację w otoczeniu.

- Wnioskujemy o świecie na podstawie już posiadanej wiedzy.

- Poznajemy świat pośrednio. - nie poznajemy świata realnego, ale go interpretujemy

Dziecko i inni budują sobie schematy= mapy poznawcze

Mapy, schematy, to co jest w bliskości w pamięci to decyduje co widzimy

PODEJŚCIE EKOLOGICZNE

- Analiza zachowania należy zacząć od opisu naturalnego środowiska, od parametrów fizycznych bodźca

- Analiza aktywności człowieka w relacji do tego środowiska, otoczenie zmienia percepcję naszą, przez zmianę kontekstu na podstawie otoczenia określamy co to może być, np. ryba bo jest woda

- Organizm i środowisko stanowią nierozerwalne elementy danego ekosystemu. Należy je badać łącznie.

- Percepcja bezpośrednia - James Gibson (1966, 1979), Eleanor Gibson

-Inne nazwy: gibsonizm, psychologia ekologiczna; percepcja „dół - góra”, oparta na bodźcach.

-Percepcja ma charakter motoryczny, jest sprawnością nabywana w trakcie uczenia się percepcyjnego, złudzenie pozostaje gdy brak ruchu

-Elementem spostrzegania jest nasza aktywność motoryczna.

-Docierająca do nas informacja ma charakter kontekstowy.

-Spostrzeganie polega na wyodrębnianiu niezmienników, czyli specyficznych układów cech, które pozostają stałe w zmieniających się warunkach spostrzegania.

-Niezmiennik „ pewna liczba własności pola percepcyjnego, która zmienia się regularnie i zgodnie z pewnymi prawami wraz ze zmianą punktu obserwacji” ( np., gdy ktoś idzie z psem, to widzę, że jest większy niż pies, a gdy się oddala, to nadal dla mnie jest osobą, która ma 1,70, a nie 1,40m)

-Odbywa się bezpośrednio na podstawie analizy danych sensorycznych. Nie istnieją żadne schematy pośredniczące, reprezentacje umysłowe, czy inna wiedza wykorzystywana podczas tego procesu.

- JAK ? -> CO ?

- Cel: wyjaśnić sukces codziennego funkcjonowania w środowisku

- Informacja docierająca do organizmu jest wystarczająco bogata by bezpośrednio określić możliwe reakcje:

- niepotrzebne przetwarzanie, wpływ doświadczenia

- informacja o afordancjach, możliwościach obiektów (nierozerwalność percepcji i działania)

- zawarta w tzw. „szyku optycznym”, odbieranym przez aktywny podmiot, „ustrukturyzowane światło”

- Efekt ewolucji organizmu w danym środowisku (dostrojenie się, nie uczenie)

Gibsonizm -ważny ruch, zmiana, przemieszczenie się

Dziecko uczy się pobierania info z otoczenia, aktywne poszukiwanie informacji, ruchy oczu odgrywają ważną rolę

Informacja pobierana z otoczenia ma charakter kontekstowy

Wyodrębnianie niezmienników-obiekty nie są w całości rozpoznawane, ale tylko zbiór cech, który pozwoli na skategoryzowanie do określonej grupy, te niezmienniki są w otoczeniu, niezmienniki to specyficzne układy cech, które pozostają stałe w zmieniających się warunkach spostrzegania

Szyk optyczny -interpretacja świata przez pryzmat oświetlenia powierzchni, zaciemnienia

Ograniczenia procesu percepcji - że trzeba się tego nauczyć

Plusy i minusy gibsonizmu

+: Wyjaśnia dokładność percepcji

+: Zwrócenie uwagi na:

-bogactwo informacji dostępnej w środowisku

-wagę wrodzonych ograniczeń percepcji

-dynamiczny charakter percepcji (ruch, aktywność podmiotu)

-istotność badania percepcji w normalnych warunkach (trafność ekologiczna badań)

- Nie radzi sobie z wyjaśnianiem:

- Błędów spostrzegania

- Możliwości spostrzegania w warunkach niedostatecznych danych (kontekst, wiedza)

- Rozpoznawania, możliwości „spojrzenia” na ten sam przedmiot na wiele sposobów

Teoria dwóch systemów wzrokowych (Norman, 2001)

- Wcześniejsze podobne teorie

- system „gdzie?” i system „co?” (wskazywanie vs identyfikacja)

- System obwodowy i ogniskowy

- Neisser 1994: oddzielne systemy: percepcji bezpośredniej, rozpoznawania/reprezentacji

- Norman: „gibsonowski” system grzbietowy (dorsal) i „konstruktywistyczny” system brzuszny (ventral)

Dowody neurofizjologiczne! (ważne)

- Ungerleider i Mishkin: 2 oddzielne szlaki w korze wzrokowej u małp. Z płata potylicznego:

- grzbietowy - do tylnej części płata ciemieniowego,

- brzuszny - do dolnej części płata skroniowego

- Sygnały z kory wzrokowej (uproszczenie):

- grzbietowy - dotyczące analizy ruchu i przestrzeni, z obszarów reprezentujących peryferyczne części siatkówki; także sygnały z ośrodków podkorowych

Układ odniesienia - egocentryczny

- brzuszny - dotyczące analizy kształtu i koloru, z obszarów reprezentujących centralne części siatkówki

Układ odniesienia - allocentryczny

Grzbietowy

Brzuszny

funkcja

wzrokowa kontrola ruchów

rozpoznawanie, identyfikacja

świadomość

większość przetwarzana nieświadomie

większość przetwarzana świadomie

pamięć

potrzebna do wykonania ruchu - krótka

długoterminowa - wykorzystuje info z pamięci

rozdzielczość

większa czasowa - ruch

większa przestrzenna -ruch

Dowody neuropsychologiczne

- Uszkodzenie w części ciemieniowej: ataksja optyczna (trudności ze wskazywaniem lub sięganiem po obiekty) ale poprawna identyfikacja

- Uszkodzenie w korze skroniowej: agnozja wzrokowa. Pacjentka DF - wzrokowa agnozja kształtu:

- nie rozpoznaje twarzy ani przedmiotów,

- nie potrafi odróżnić trójkąta od kwadratu,

- może narysować coś z pamięci, ale nie przerysować

- Nie ma problemów z zadaniami wzrokowo-ruchowymi, poruszaniem się w przestrzeni

Porównanie dwóch systemów

Dwa równoległe systemy odpowiadające dwóm teoriom spostrzegania

- Pojęcia i metody używane przez gibsonistów odpowiadają funkcjom systemu grzbietowego

- Pojęcia i metody używane przez konstruktywistów - funkcjom systemu brzusznego

- Dwa równoległe systemy o różnych funkcjach lecz współdziałające i wspomagające się nawzajem

Fazy spostrzegania

a) Rejestracja sensoryczna

b) Ocena emocjonalna - ciało migdałowate

c) Analiza treści (rozpoznanie)

d) Interpretacja metaforyczna

Neisser - spostrzeganie - charakterystyczny, konstrukcyjny; ma też charakter cykliczny (równoprawnie: antycypacja + pobieranie informacji z otoczenia) to, co ludzie widzą zależy od tego, co antycypują, od przeprowadzanych eksploracji percepcyjnych i od informacji im dostępnych

Współczesne ujęcie spostrzegania

- Rola VSTM

- Ruchy oczu

- Detekcja cech

- Odbiór kształtów i głębi

- Kategoryzacja percepcyjna

- /gotowość i obronność percepcyjna/

PODSTAWOWE RODZAJE RUCHÓW OCZU

1. Odruchy przedsionkowo wzrokowe- kompensują ruchy głowy i całego ciała. Pozwalają utrzymać obraz przedmiotu w polu najostrzejszego widzenia.

2. Ruchy śledzenia - mogą być dowolne (podążania)(np. obserwacja) lub mimowolne (dryfty)(poza świadomością, przebiegają jak skoncentrujemy się na czymś i to trwa długo to oko przestaje się koncentrować i zjeżdża na coś innego, zboczenie z punktu fiksacji)

3. Ruchy skokowe (sakkady, mikrosakkady) - trajektoria zbliżona do konturu spostrzeganego przedmiotu( szybkie, nieregularne do pobierania detalicznych danych)

4. Ruchy zbieżności (konwergencja) (prawego i lewego oka, ważne z punktu widzenia głębi)

5. Drżenie, amplituda kilka minut kątowych, częstotliwość kilkadziesiąt herców.

6. Ruchy akomodacji- zmiana krzywizny soczewki, symetrycznie w obu oczach.

Odbiór kształtów

- Detektory barwy, kształtu, ruchu, głębi

- Niezmienne cechy rzeczywistości (stałość barwy, głębi, wielkości)

- Figura i tło

- Zamykanie /potrzeba całości, symetrii, zrównoważenia mimo luk i zakłóceń w obrazie/ np. subiektywnie widziany biały trójkąt

- Zasady grupowania Wertheimera /bliskości, podobieństwa, kontynuacji

- Ramy odniesienia-pojęcie dobrej figury (symetryczna, raczej regularna, blisko w asocjacji)

Odbiór ruchu i głębi

- Ruch pozorny, ruch indukowany (np. ruch światła w idealnie ciemnym pomieszczeniu), paralaksa ruchowa

- Wskaźniki głębi

- Stałość spostrzeżeń / stałość wielkości, kształtu, położenia

Stałości percepcji

Stałość percepcji - percepcja obiektu jest taka sama, podczas gdy wrażenia zmieniają się.

- Zasada stałości wielkości

- Zasad stałości kształtu

- Zasada stałości jasności

- Zasada stałości barwy

Stałość percepcji świadczy o współwystępowaniu w spostrzeganiu procesów

- dół-góra (bottom-up) [ odbiór informacji zmysłowych do wyższych pięter UN analiza (spostrzeganie zależne od naszych zmysłów)]

- i góra-dół (top-down)[ gdy informacja sensoryczna niepełna + gdy informacja z innych źródeł uruchamianie systemów pamięciowych kompensuje deficyt wzrokowej)

Wskazówki jednooczne w widzeniu głębi

Percepcja głębi - wskazówki jednooczne

WSKAZÓWKI DLA PERCPECJI GŁĘBI

WYDAJE SIĘ BYĆ BLIŻEJ

WYDAJE SIĘ dalej BYĆ DALEJ

Gradient faktury

Większa ziarnistość

Mniejsza ziarnistość

Względna wielkość

Większe

Mniejsze

Interpolacja

Częściowo zasłania inne obiekty

Jest częściowo zasłonięty przez inne obiekty

Perspektywa liniowa

Równoległe linie wydają się rozchodzić wraz z oddaleniem się od horyzontu

Równoległe linie wydają się zbiegać wraz z przybliżaniem się do horyzontu

WSKAZÓWKI DLA PERCPECJI GŁĘBI

WYDAJE SIĘ BYĆ BLIŻEJ

WYDAJE SIĘ BYĆ DALEJ

Ostrość/kontrast obrazu

Obraz ostry, wyraźnie odgraniczony

Obraz zamglony, granice zamazane

Paralaksa ruchowa

Zbliżające się obiekty wydają się coraz większe

Oddalające się obiekty wydają się coraz mniejsze

Percepcja głębi - wskazówki dwuoczne

WSKAZÓWKI DLA PERCPECJI GŁĘBI

WYDAJE SIĘ BYĆ BLIŻEJ

WYDAJE SIĘ BYĆ DALEJ

Konwergencja dwuoczna

Oczy „zezują” do wewnątrz

Oczy „zezują” na zewnątrz

Dwuoczne zróżnicowanie

Silna rozbieżność pomiędzy obrazem widzianym przez lewe i prawe oko

Minimalna rozbieżność pomiędzy obrazem widzianym przez lewe i prawe oko

Nazwiska na które należy zwrócić uwagę:

Weber i Fechner, Wundt i Titchener, Wertheimer , Sperling, Averbach i Coriell, Gibson , Norman , Neisser, Posner

UWAGA: Złudzenia wzrokowe noszą nazwy od autorów

Wykład 4/5

Czym jest uwaga ?- definicje
- „UWAGA jest zawładnięciem przez umysł jednego z obiektów naszego strumienia świadomości.

- Jej istotą jest skupienie, koncentracja i świadomość. Implikuje ona rezygnację z pewnych myśli po to, by efektywnie radzić sobie z innymi” /William James, 1890/.

- Współcześnie uwagę określa się jako proces koncentracji na jednym zadaniu czy źródle bodźców pomimo działania bodźców dystrakcyjnych. (bardzo efektywna uwaga - gdy żaden dystraktom się nie przebije) nie każdy bodziec jest dystraktorem

- Uwaga pozwala dokładniej rejestrować pewne aspekty otoczenia

- Umożliwia uczenie się

- Pozwala na szybkie reagowanie

Związki uwagi ze świadomością

Możemy funkcjonować na niższych poziomach, gdy jesteśmy np. zmęczeni albo pod wpływem środków odurzających

- Ujęcie świadomości wg Armstronga, 1989

-świadomość minimalna - poziom wegetatywny, ma to każdy kto oddycha, poziom sensoryczny

-świadomość percepcyjna - poziom sensoryczny, wrażeń

- świadomość introspekcyjna - doświadczenie, pamięć

Mechanizmy fizjologiczne uwagi

- Reakcja orientacyjna - skierowanie na stymulację + aktywność motoryczna, np. nastawienie uszu)

- Indukcja ujemna

- Pobudzenie układu siatkowatego

- Habituacja, dyshabituacja

NEURONALNE PODSTAWY MECHANIZMU UWAGI 

Współczesne badania systemu uwagowego (hipotezy):

- Istnienie w obrębie układu nerwowego specyficznego systemu uwagowego, odrębnego anatomicznie od systemów sensorycznych. System uwagowy nie jest więc utożsamiany z systemami percepcyjnymi, chociaż nie jest także od nich całkowicie niezależny (Posner i Petersen, 1990; Posner, 1994).

- Mechanizm uwagi jest domeną współpracujących ze sobą i anatomicznie połączonych wzajemnie określonych struktur mózgowych. Nie jest funkcją jakiegoś jednego wybranego miejsca w systemie nerwowym, lecz z drugiej strony nie jest to także funkcja mózgu jako całości (Mesulam, 1981; Posner i Petersen, 1990; Posner, 1994).

- Zróżnicowanie funkcjonalne poszczególnych części systemu uwagowego. Struktury mózgowe zaangażowane w sterowanie mechanizmem uwagi nie pełnią identycznych funkcji, ale każda z tych części może być przypisana do jakiejś określonej funkcji systemu uwagowego (Posner i Petersen, 1990; Posner, 1994).

Koncepcja Michela Posnera

- Koncepcja Posnera: system uwagi orientacyjnej i system uwagi wykonawczej (może modyfikować aktywność systemu orientacyjnego

- System przedni /sieć uwagi-płat czołowy/ i system tylny uwagi /płat ciemieniowy, część wzgórza, części związane z ruchami oczu/

- System przedni - uwaga wykonawcza /system tylny - uwaga orientacyjna

Co wiemy o mózgowych mechanizmach uwagi ?

- Efekt selekcji uwagowej jest obserwowany na bardzo wczesnym etapie przetwarzania informacji.

- Neuronalnym odpowiednikiem filtru uwagowego są procesy wzbudzania a nie hamowania. ( proces uwagi aktywny - trzeba pobudzić)

- Dane potwierdzają istnienie złożonych i powstających równolegle reprezentacji przestrzennej i reprezentacji cech obiektu tj. kolor i kształt (Webster i Ungerleider, 2000).

- Przy identyfikacji obiektu tworzymy jego schemat- aktywizując boczne okolice płata czołowego czyli układ uwagi wykonawczej (Corbetta, 2000).

Cechy uwagi wg C.S. Nosala

1. Natężenie, koncentracja uwagi

2. Dynamika, giętkość albo przerzutność

3. Zakres uwagi, pojemność

4. Wybiórczość albo selektywność uwagi

5. Stabilność

Poziomy analizy psychologicznej wg Nęcki (2000)

I. Procesy fizjologiczne i psychofizjologiczne /pobudzenie/

II. Formalne parametry funkcjonowania umysłu /uwaga i pamięć/

III. Indywidualne sposoby rozwiązywania zadań poznawczych /strategie poznawcze/

IV. Procesy oceny i wyboru /np. wagi problemu, skuteczności strategii/

Trzy ujęcia uwagi

- Uwaga-jako zdolność do selekcjonowania bodźców (Broadbent, 58)

- Jako zdolność do podtrzymywania aktywności przez dłuższy czas, czyli trwałego „wytężania uwagi” (Neuchterlein, Parasuraman, Jiang, 83)

- Jako zdolność polegająca na sprawowaniu kontroli poznawczej nad czynnościami wykonywanymi jednocześnie, czyli przydzielanie zasobów „energii mentalnej” (Kahneman, 73)

Teorie uwagi

- Teorie uwagi selektywnej (Broadbent, 1958). Model zwrotnicy albo filtra.

- Zmodyfikowany model filtra - koncepcja Treisman (1960). Model szyjki od butelki.

- Koncepcja uwagi podzielnej (Kahneman, 1973).

Uwaga jako filtr

- Problem „szyjki od butelki”- D. Broadbent

- Dwuuszna prezentacja bodźców:

L--------------------------------------------------------P

7 3

4 2

1 5

Przypominanie: dowolna kolejność

741 325 lub 325 741 (65% poprawnie)

Technika „cieniowania”, słuchanie dwuuszne

L--------------------------------------------------------P

Szła Wlazł

Kotek Dzieweczka

Do Na

Płotek Laseczka

Mieszkał pióro

atrament w Wiśle

sum kredka

ołówek wąsaty

Funkcje uwagi wg E. Nęcki

1. Selektywność /efekt coctail party, efekt Stroopa/

- Kanał cieniowany-ignorowany; technika cienia /shadowing/; dichotic task-przekaz dwukanałowy

2. Czujność /detekcja sygnałów, trafienia-odrzucenia/

3. Przeszukiwanie

4. Kontrola czynności jednoczesnych

Selektywność

- Wybór

- cocktail party phenomenon

- odrzucamy informacje nieistotne

- kryteria „istotności” - dotyczy albo parametrów fizycznych bodźca albo poprzez motywy wewnętrzne potrzeby sprawia, że wyselekcjonujemy informację, gdy uznamy coś za wazne

Selekcjonując można : - zablokować - odrzucenie aktywne informacji, która w danym momencie przeszkadza

- torować drogę potrzebnym informacjom

Zadanie Stroopa

Wyjaśnienie

- Np. Colin MacLeod /1991/ - spostrzeganie kolorowego słowa pobudza jedną ścieżkę korową, a próba zidentyfikowania nazwy koloru druku pobudza inną ścieżkę, i zachodzi interferencja między pobudzeniem pierwszej ścieżki i drugiej.

Dystraktor - bodziec podobny do sygnałowego

Czujność

- długotrwałe oczekiwanie

- wydatkowanie energii

- reagowanie na SYGNAŁ - (bodziec ważny)

- ignorowanie SZUMU - bodźce zakłócające

- ignorowanie DYSTRAKTORÓW - bodźce nieważne, podobne do sygnału

Przykłady czujności uwagi:

- śledzenie urządzeń rejestrujących

- służba wartownicza

- psychoterapeuta -słowo - sygnał

Możliwe sposoby zachowania w sytuacji wymagającej czujności

- Reakcje poprawne

- Błędy

osoby impulsywne wolą fałszywy alarm niż chybienie

osoby ostrożne wolą chybienie niż fałszywy alarm

Przeszukiwanie

- Czujność = bierne czekanie

- Przeszukiwanie = aktywne badanie pola percepcyjnego

- Przykłady:

Przeszukiwanie a złożoność sygnału

Przeszukiwanie a podobieństwo sygnału do dystraktorów

Kontrola czynności jednoczesnych

- dwie lub więcej czynności

- ograniczone „zasoby” - im więcej przełączamy, tym więcej strat, przy przerzucaniu uwagi utrata pewnych informacji

- niemożność pogodzenia wymagań

- konieczność przerzucania uwagi

- „koszt” kontroli jednoczesnej

- „koszt” przerzucania uwagi

Gdzie jest umiejscowiony filtr uwagi?
Dwuuszna prezentacja bodźców

Co słyszymy w kanale ignorowanym?

- niewiele

- własne imię

- zmianę tonu głosu

- zmianę języka

Donald Broadbent (nie da się założyć filtra na fizycznym poziomie bodźca)

- Dwuuszna prezentacja danych:

- Dowolna kolejność przypominania:

- Wymuszona kolejność przypominania:

Anna Treisman (aktywowane mapy lokacyjne)

- Wlazł Szła

- Dzieweczka Kotek

- Na Do

- Laseczka Płotek

- Wlazł kotek na płotek

- Szła dzieweczka do laseczka

Efekt synonimu - gdy w kanale ważnym pojawia się słowo-sygnał, na jego wyłapanie trzeba więcej czasu, jeżeli w tym samym czasie w kanale ignorowanym pojawił się jego synonim

Związek iluzoryczny - fuzja/zbitka słów pochodzących z różnych kanałów sensorycznych, jeśli taka fuzja daje wyraz, który coś znaczy

Wnioski:

- Reagujemy na semantyczne właściwości bodźca (znaczenie)

- reagujemy na bodźce warunkowe (łatwiej, czyli na bodźce nauczone)

- w tym: na bodźce podobne semantycznie

- FILTR JEST UMIEJSCOWIONY WYSOKO! - na poziomie semantycznym

Teorie wczesnej selekcji (przyjęcie info ważnej, a odrzucenie zbędnej dokonuje się na wczesnych etapach poznania)

- Broadbent

- fizyczne właściwości bodźca

- model „szyjki od butelki”

- informacje czekają „w kolejce”

- w tym samym czasie stopniowo zanikają (te, które nie są na poziomie semantycznym)

- jak się nie doczekają, nie będą „uważane”

Teorie później selekcji (semantyczne właściwości bodźca zaczynamy analizować, niektóre przetrzymywane w formie osłabionej, bo może będą potrzebne, ale osłabione nie są w stanie trwać dłużej niż mówi sensoryczny bufor)

- Anna Treisman

- semantyczne właściwości bodźca

- model „osłabiacza”

- przechodzą wszystkie informacje, choć większość w postaci osłabionej

- informacje osłabione mogą być wzmocnione, jeśli będzie to konieczne

Model integracji cech (Treisman)

1.Etap przeduwagowy ( sensoryczny, wcześniejsza selekcja)

2.Etap uwagowy (świadomy, czynność rozpoczęta musi być skończona)

kolor i ruch - cechy priorytetowe - je widzimy najpierw, najpierw selekcjonowane

Teorie uwagi podzielnej

Funkcje uwagi sprzyjają zróżnicowaniu poznawczemu - dlatego dzieci w przedszkolu trzeba uczyć przełączania

Do 35 roku życia eksploatowanie umysłu, później nie bardzo

1.Teoria modułów (Allport)

nie ma jednej uwagi, ale filtry ponakładane są na moduły, np. moduł motoryczny. Uaktywnianie różnych modułów, przełączanie między modułami, np. z czytania na pisanie

jeśli ten drugo moduł nie jest zautomatyzowany, to zabiera nam poznawcze zasoby

2.Teoria zasobów (Kahneman) - im bardziej wykorzystujemy uwagę, tym bardziej się męczymy

Energia psychiczna się rozkłada, państwo totalitarne - energia przydzielona tej czynności, która uznana za ważniejszą

Co nie wymaga zasobów?

- Czynności automatyczne (im większa automatyzacja, tym mniej energii się zużywa)

- Czynności limitowane danymi - (Norman i Bobrow) - czy te dane są w naszym zasięgu, a nie chodzi o uwagę, decyduje trudność zadania, brak wiedzy, nie zależy od przydzielonych zasobów)

Uwaga a przetwarzanie informacji

- Przetwarzanie informacji może przebiegać na 3 poziomach: sensorycznym, interpretacji sygnału, semantycznym (Craik i Lockhart, 1972)

- Teoria elastycznego filtra uwagi selektywnej (Johnston, 1978) - szybkość i poprawność analizy i selekcji zależy od poziomu. (przełączanie uwagi kosztuje)

Głębszy poziom-semantyczny

Filtr zakładamy w zależności od tego, jakie zadanie, i jaki stopień znajomości zadania

Różne błędy na poziomie fizycznym i semantycznym ( jeśli ktoś nie zna się na psach, to myli husky z malamutem)

ZADANIA NAVONA-funkcje percepcyjno-uwagowe

Przełączanie uwagi

- uwaga elastycznie „dostosowuje się” do poziomu przetwarzania informacji - ale zmiana poziomu kosztuje (tzw. switching cost)

- wydajnośc przerzutności bada się w paradygmacie task switching

- przełączają uwagę 2 procesy:

- wewnętrzny (kontrolowany) - szykowanie operacji umysłowych

- zewnętrzny (dowolny, automatyczny) - dokończenie czynności przygotowawczych, odpowiedź na stymulację

ZADANIA DIVA- bada funkcje uwagi selektywnej i podzielnej

Co wiemy o własnych procesach psychicznych ?

- Przedświadome przetwarzanie informacji:

- Procesy przeduwagowe

- Torowanie (priming)

- Percepcja podprogowa

- Czynności kontrolowane i automatyczne

- Proces automatyzowania czynności

Procesy przeduwagowe

Procesy przeduwagowe - polegają na przedświadomej obróbce bodźców, tzn. na odbiorze , selekcji i obróbce bodźców, z których działania nie zadajemy sobie sprawy / np. bodźców prezentowanych w bardzo krótkim czasie lub w sposób zdegradowany / ujęcie Neissera

Priming - jeśli pojawia się bodziec przed właściwym to uaktywniają się szlaki nerwowe, które torują dla właściwego bodźca

- Priming - to uprzedzanie. Prezentowanie (S) uprzedzającego tuż przed bodźcem rozpoznawanym /Posner, 1982/ albo inaczej wstępne aktywizowanie szlaków nerwowych /np. litera A po literze A/.

- Odmienne konsekwencje primingu automatycznego i kontrolowanego

- „Mispriming” - jeśli (S) uprzedzający występuje w czasie krótszym niż ok. 200 msek przed bodźcem właściwym - to badany świadomie nie rejestruje primingu.

(skuteczność przekazów podprogowych nie jest potwierdzona naukowo!)

Koncepcja przetwarzania automatycznego i kontrolowanego wg Schneidera i Shiffrina (kontinuum -2 aspekty tego samego, nabywanie wprawy)

p. automatyczne (czynności automatyczne - balistyczność, ciężko zmodyfikować)

- Nie angażuje świadomości

- Małe zapotrzebowanie na zasoby uwagi

- Ma charakter równoległy

- Duża szybkość

- Zadania dobrze znane i łatwe

- Wykorzystuje proste procesy poznawcze

p. kontrolowane

- Angażuje świadomość

- Duże zapotrzebowanie na zasoby uwagi

- Ma charakter sekwencyjny

- Mała szybkość

- Zadania nowe i o dużym stopniu trudności

- Wykorzystuje złożone procesy poznawcze

Kontrola i automat Jak tymi procesami sterować?

- Kontrolnymi:

- uprzedzić badanych, jakie zadanie będzie następne

- ułożyć regularnie zadania

- Automatycznymi:

- robić przerwę na wygaśnięcie aktywacji z poprzedniego zdania (pasywne osłabianie)

- im dłuższa przerwa, tym mniejsze koszty

Jak wyjaśnić procesy automatyzacji?

- Anderson i LaBerge : uważają, że automatyzacja jest skutkiem coraz to lepszego opanowania pojedynczych elementów czynności, które następnie łączą się w grupy /uczenie się alfabetu Mors'a; czytanie/

- Logan - teoria egzemplarzy. Uczenie się procedur, które mogą być wydobywane w odpowiednich sytuacjach

Pasuje do bardziej skomplikowanych zadań, procedura ogranicza, np. gdy zautomatyzowany sposób postępowania z kimś, kto się topi

Błędy typowe dla procesów automatycznych

1. ZEŚLIZGI - przy próbie odejścia od czynności rutynowej następuje ześlizg i kontrolę przejmują procesy automatyczne

2. BŁĄD OMINIĘCIA - przerwanie czynności rutynowej może spowodować pominięcie pozostałych jej faz

3. PERSEWERACJE - powtarzanie całości lub części procedury

4. BŁĄD OPISU - wewnętrzny opis planowanego działania prowadzi do wykonania go na złym obiekcie

5. BŁĘDY ZALEŻNE OD DANYCH - informacja sensoryczna przejmuje kontrolę nad przebiegiem działania planowanego-

6. BŁĘDY ASOCJACYJNE -Silne skojarzenia wyzwalają złą czynność rutynową-

7. Brak aktywacji- brak aktywacji do czynności rutynowej -

WYKŁAD 6 i 7

PRAWIDŁOWOŚCI FUNKCJONOWANIA PAMIĘCI

CZYM JEST PAMIĘĆ ?

A. Jest to proces, dzięki któremu można wykonywać wcześniej wyuczone czynności.

B. Jest to zdolność człowieka (władza umysłowa) pozwalająca na zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie informacji

- /posiadamy zdolność do celowego przechowywania informacji; procesy poznawcze biorą udział w rejestrowaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu doświadczenia; parametry przechowywanych informacji/

Metafory wyjaśniające działanie pamięci

- metafora śladu stopy na piasku

- metafora taśmy magnetofonowej

- metafora taśmy filmowej

- metafora encyklopedii

- metafora pamięci komputerowej /rola „adresu danych” podczas wydobywania z pamięci/

Trudność z określeniem ile mamy rodzajów pamięci?

- Pamięć retrospektywna /pamięć, że.../ o przeszłości

- Pamięć prospektywna /pamięć, żeby.../

- Pamięć gatunkowa - zakodowana genetycznie

- Pamięć indywidualna - transfer, uczenie się, nabywanie wprawy, każdy zgodnie ze swoimi zasobami

- Pamięć społeczna - przesądy, przekonania, uprzedzenia, przejmowane z wychowaniem

- Pamięć ultrakrótka - bufor sensoryczny

- Pamięć krótkotrwała -robocza= operacyjna

- Pamięć długotrwała - dzieli się na semantyczną, częściowo autobiograficzną

- Pamięć mimowolna - bez świadomości uwalniania, bez zasobów uwagi

- Pamięć dowolna - zapamiętujemy świadomie

- Pamięć epizodyczna - epizod kodowany przez różne zmysły

- Pamięć semantyczna - jak encyklopedia-daty, nazwiska itp

- Pamięć autobiograficzna - zarówno fakty (daty, 1 szkoła, nazwisko matki) jak i epizody (tylko te, w których jesteśmy aktorami)

/Norman podaje, że więcej niż 20/

Jakie kryteria powinniśmy uwzględniać?

- Mechanizmy mózgowe (niektóre typy pamięci związane z ciałem migdałowatym, inne z hipokampem)

- Sposób reprezentacji nabywanej, przechowywanej i odtwarzanej informacji

- Reguły przetwarzania informacji

Ile mamy rodzajów pamięci ?

- Pamięć przemijająca (związana z czasem)

- ultrakrótka (sensoryczna VSTM)

- operacyjna (krótkotrwała STM, robocza)

- Pamięć trwała LTM

- Ad. Pamięć sensoryczna

- modalność wzrokowa /pamięć ikoniczna/

- modalność słuchowa /pamięć echoiczna/

Badania Sperlinga /funkcja VSTM/

Magazynowa metafora pamięci

- Pamięć jako magazyn (metafora pojemnika), Atkinson i Shiffrin, 1971

Pamięć ultrakrótka, pamięć krótkotrwała i trwała /jako kryterium czas przechowania/

- Cechy STM

- czas przechowywania do 20 sekund

- pojemność 7± 2

- kod akustyczny, niekiedy semantyczny

- dostęp łatwy i natychmiastowy

- zapominanie: znikanie lub interferencja

- Cechy LTM

- czas przechowania nieograniczony

- pojemność nieograniczona

- kod semantyczny, wzrokowy lub słuchowy

- dostęp wolny i trudny

- zapominanie: brak dostępu

Pamięć krótkotrwała

- Przeszukiwanie pamięci krótkotrwałej (Sternberg, 1966)

Pamięć krótkotrwała-wnioski z badań /Nęcka, Orzechowski, Florek, 2001/

- przeszukiwanie pamięci krótkotrwałej jest wyczerpujące w przypadku reakcji „nie” i samowygaszające się w przypadku reakcji „tak”
(reakcje „tak” są szybsze niż reakcje „nie”, ale zarazem obarczone są większym ryzykiem błędu)

- reakcje „tak” są wynikiem przetwarzania równoległego, a reakcje „nie” sekwencyjnego

- szybka prezentacja uniemożliwia zbrylanie

Pamięć krótkotrwała

- Efekt zbrylania - łączenie zapamiętywanych elementów w sensowne części

Np.

101001000100010010 (18 elementów)

ale

10 100 1000 1000 100 10 (6 elementów)

70 400 2000 6000 300 90 (6 elementów)

Badanie parametrów STM

Eksperyment Petersonów (1959)

- Przebieg: eksponowano 3 spółgłoski, 3 słowa lub 1 słowo. W okresie odroczenia trwającym do 18 sek. badani odejmowali po 3 lub po 7 od podanej liczby.

- Zadanie wykonywano w rytmie metronomu. Uwzględniano wyniki osób, które potrafiły utrzymać się w zadanym rytmie.

- /Zadanie wykonywano od 3 do 18 sekund/.

Rodzaje pamięci według Larry Sguire

Kryterium sposobu przechowywania danych

1.Deklaratywna jako pamięć jawna, której treści mogą zostać uświadomione i zwerbalizowane

-odnosi się do faktów (obiektów, ich zależności, pamięć deklaratywna)

-do wydarzeń (epizodyczna)

/wiedza, że ....../

Żeby ulokować w tej pamięci potrzebny jest język

2.Niedeklaratywna ma charakter utajony niejawny, jest niewerbalizowalna. Umożliwia wykonanie pewnych czynności w dokładnie określonym kontekście sytuacyjnym

/wiedza, jak......../ (np. jazda na rowerze, pływanie, procedury zanikają później, towarzyszą nam bardzo długo)

Procedury, przechowywana w formie nawyków, mogą pochodzić z warunkowania klasycznego i instrumentalnego; procedury to coś zautomatyzowanego, czego musieliśmy się nauczyć

[ generalizacja bodźca - jeżeli bodźce podobne do właściwego skojarzenie z bodźcem są w stanie wywołać taką samą reakcję(np. królik Alberta) dziecko -muzyka-matka w ciąży jeśli ją wtedy relaksuje ta muzyka, to po urodzeniu dziecko też będzie relaksowała

Różnicowanie - przeciwne do generalizowania, odróżniamy bodźce różniące się detalem]

Pamięć deklaratywna

1.Pamięć epizodyczna (często narażana na amnezję)

- zorganizowana czasowo, odnosi się do osobistej przeszłości, daje poczucie ciągłości istnienia, stanowi podstawę do ukształtowania się poczucia tożsamości.

- Co robiłeś w miejscu X w czasie t ?

Jej źródłem dane zmysłowe, kryterium prawdziwości w nas, epizody lokujemy w kontekście

2.Pamięć semantyczna

-organizacja pojęciowa a nie czasowa, nie zawiera współrzędnych czasowych, odnosi się do świata zewnętrznego, rejestruje wiedzę za pomocą języka, kryterium prawdziwości jest społeczny konsensus.

- Czym jest X ?

Przykładem pamięci niedeklaratywnej jest:

1. uprzedzanie pozytywne (torowanie albo priming), nie wszystkie bodźce torujące wpadają do świadomości

- Ułatwia identyfikację bodźca niewyraźnego

- Decyduje o kształcie, nadanym bodźcowi wieloznacznemu

- Przyspiesza podejmowanie decyzji leksykalnych

- Praktyczne znaczenie uprzedzania

- Wytwarza nastawienia

- Ułatwia „odczytywanie” kontekstu

- Ułatwia przypominanie

2. uprzedzanie negatywne - coś może utrudniać

Funkcjonowanie pamięci

Dowody odrębności magazynów pamięciowych

- Krzywe pozycyjne

- możliwość wybiórczego zniesienia efektów pierwszeństwa i świeżości

- Dane kliniczne

- przypadki pacjentów z wybiórczymi zaburzeniami pamięci (pacjent H.M.: zaburzenie transferu z LTM do STM i odwrotnie dotycząca faktów, uczenie się prostych procedur)

- farmakologiczne zniesienie efektu pierwszeństwa (po podaniu relanium) przy niezaburzonym efekcie świeżości

- Kodowanie informacji

- błędy popełniane podczas krótkotrwałego przechowywania informacji mają charakter akustyczny

- błędy popełniane podczas długotrwałego przechowywania informacji mają charakter semantyczny

Pamięć krótkotrwała i długotrwała - krzywe pozycyjne

Prezentacja długiej (przekraczającej pojemność STM np. 25 elementów) listy pojęć odtworzenie listy

Efekt pierwszeństwa i efekt świeżości

Pierwszeństwa- większe prawdopodobieństwo odtworzenia pierwszych kilku (5 - 10) elementów, nieco słabszy niż efekt świeżości, możliwy do zredukowania poprzez uniemożliwienie powtarzania pierwszych elementów ciągu)

Świeżości - większe prawdopodobieństwo odtworzenia ostatnich kilku (5 -10) elementów, możliwy do zredukowania poprzez odroczenie odtwarzania albo wprowadzenie zadania uniemożliwiającego wewnętrzne powtórki

Osobliwości zapamiętywania

- Efekt pierwszeństwa

- Efekt świeżości

wyjaśnienie:

Efekt świeżości - działa hamowanie retroaktywne / przyswojenie nowych informacji powoduje gorsze odtwarzanie wcześniej zapamiętanych informacji/

Efekt pierwszeństwa- działa hamowanie proaktywne /obniżone zapamiętywanie późniejszych informacji pod wpływem interferującego materiału; materiał ten występuje przed uczeniem się/ - stara informacja wypiera nową, bo jest lepiej zakodowana

- Materiał w środku- działa jedno i drugie

Przechowywanie-kodowanie

- Kodowanie to przetworzenie materiału zapamiętywanego np. nazywanie, kategoryzowanie, kojarzenie, itd.

- Informacje zawarte w pamięci rzadko stanowią odbicie rzeczywistych cech przedmiotów. Pamięć wykorzystuje kody:

- kody sensoryczne, ściśle związane z modalnością zmysłową

- kody nominalno-werbalne, związane z aktywnością werbalną i nazywaniem przedmiotów

- Kodowanie zależy od dwóch podstawowych grup czynników: psychologicznych i fizjologicznych

Badanie głębokości kodowania - fizyczny, fonologiczny, semantyczny

Najbardziej efektywne -fonologiczny, semantyczny im głębsze zaangażowanie, tym lepiej zapamiętamy

(przesłyszenie - baron/baran - błąd z poziomu fonologicznego; dziecko patrzy na kozę i mówi baran -błąd z poziomu semantycznego; złe przeczytanie ze ściągi - błąd z poziomu sensorycznego)

Rozpoznanie ze wskazówką wydobycia (np. w „Milionerach”, a w „Wielkiej Grze” -nie ma wskazówek, przeszukiwanie

Czynniki psychologiczne:

Stopień „dopasowania” nowych informacji do informacji już zakodowanych w pamięci:

- Dawniej - zapamiętywanie jest tym lepsze im większy stopień dopasowania informacji nowych do już posiadanych schematów pamięciowych (zasada unikania dysonansu poznawczego).

- Obecnie wiadomo, że najlepiej zapamiętywane są te informacje, które wykazują umiarkowany poziom rozbieżności z istniejącymi schematami (Higgins).

- To wydaje się interesujące i przyciągające uwagę.

Czynniki fizjologiczne:

- m.in. czynniki decydujące o poziomie pobudzenia CUN, a w szczególności tych jego części, które odpowiedzialne są za pamięć (hipokamp, ciało migdałowate)

- stwierdzono, że niektóre czynniki chemiczne zaburzają pamięć

Alkohol i barbiturany zaburzają transfer informacji z pamięci krótkotrwałej do pamięci trwałej

Hormony stresu powodują wzrost poziomu pobudzenia, ale działają one w sposób niespecyficzny

Neuropsychologia pamięci

- Rola hipokampa /p. deklaratywna/

uszkodzenie hipokampa uniemożliwia przejście informacji z STM do LTM /por. film o Jeremy/

- Płat ciemieniowy /lewy/ a STM; Płat skroniowy a nowe informacje werbalne w LTM

- ciało migdałowate - pamięć emocjonalna

Pamięć - ile mamy faz pamięci ?

1. Zapamiętywanie

2. Przechowywanie

3. Odtwarzanie

- a) wspomnienia (dane osobiste) - nacechowane osobistymi interpretacjami, duża doza emocji, wywołane wewnętrznie

- b) przypomnienia (dane osobiste) - brak rysu osobistego, wywołane zewnętrznie

- c) rozpoznanie (wskazywanie wśród dostarczonych informacji tych, z którymi jednostka zetknęła się uprzednio)

Tulving - mały i duży cykl pamięciowy

Duży-gdy informacja odgrywa tak ważną rolę, że zaczynamy to przetwarzać, duży cykl skutkuje w decyzji o zachowaniu

Każde przejście przez taki cykl oznacza zakodowanie gdzie indziej, np. złe patrzenie słówka z ang. -zakodowany błąd - czy on jak będzie zapytany to odpowie błędnie, czy sobie przetworzy

Pewne dane w małym cyklu, inne w dużym, a te które się powtarzają wielokrotnie możemy zasymilować

Np. gdy uczymy się w kuchni, to gdy próbujemy sobie coś przypomniec to przypomnijmy sobie siebie uczącego się w kuchni

Fazy pamięci według Tulvinga -prawidłowości

- Ludzie wielokrotnie stykają się z tymi samymi lub podobnymi informacjami.

- Zawartość pamięci ulega zatem stopniowym zmianom.

- Ludzie samodzielnie poszukują pewnych informacji, które potem kodują w pamięci.

- To, co ludzie sobie przypominają zależy nie tylko od śladu pamięciowego, lecz także od wskaźników jakie można wykorzystać przy przypominaniu.

- Mówi o tym zasada specyficzności kodowania Tulvinga i Thomsona (1973).

Zasada specyficzności Tulvinga

- „Im bardziej dostarczone wskaźniki w fazie odtwarzania przypominają wskaźniki zarejestrowane w fazie kodowania, tym odtworzenie jest lepsze”.

- Wynika z tego, że informacje dostępne w czasie zapamiętywania i odtwarzania pokrywają się tylko częściowo. Zmiana kontekstu odtwarzania może poprawić jego efekty /wywiad poznawczy/

- Ludzie nie zawsze ujawniają zawartość całej pamięci w zachowaniu /hipnoza/

Proces zapominania - badania

- Ebbinghaus - zaoszczędzanie przy ponownym uczeniu się, np. zapamiętujemy listę wyrazów, przy ponownym jej uczeniu czas jest krótszy, bo pozostały już jakieś ślady pamięciowe

Bezsensowne wyrazy

- Bahrick - sprawdzanie opanowania słówek z języka hiszpańskiego (rozpoznajemy najłatwiej, średnio rozumiemy, najtrudniej sobie przypominamy)

Rozpoznanie - wybranie kafeteria; rozumienie -przetłumaczenie; przypominanie - po latach

- Linton - porównywanie dat dwóch zdarzeń z własnego życia (pamiętnik)pamięć autobiograficzna najbardziej odporna na zapominanie

Porównanie wyników badań Ebbinghausa, Bahricka i Linton

- Wykorzystywano materiał pamięciowy o różnym stopniu strukturalizacji

- Materiał pamięciowy angażował badanych w niejednakowym stopniu /Ebbinghaus badał p. deklaratywną, Bahrick-p. deklaratywną i proceduralną, Linton-epizodyczną/

- Stosowano różne metody odtwarzania (rozpoznanie, odtwarzanie, przypominanie)

[gdy kogoś uczymy musimy poprawiać, gdy błędnie powie, bo inaczej zakoduje i złą i dobrą odpowiedź]

Wniosek:

- Przechowanie zależy od stopnia sensowności materiału.

- Informacje sensowne, o dużym znaczeniu osobistym - lepiej przechowujemy i wolniej zapominany

Zapominanie /koncepcje

Przyczyny zapominania:

- Zacieranie śladów pamięciowych /np. Thorndike/

- Interferencje:

retroaktywna - nie możemy przywołać starych, bo te nowe nam to utrudniają

proaktywna - Są informacje, które utrudniają przyswojenie nowych informacji - gdy wcześniejszy materiał interferuje

- Miejsce na nową wiedzę

- Procesy psychodynamiczne-selektywne zapominanie

-reinterparetacja epizodów z własnej biografii

Problemy badawcze dotyczące WM (Baddeley)

- Strukturalny aspekt pamięci roboczej:

Jaką strukturę ma pamięć robocza?

- Procesualny aspekt pamięci roboczej:

Jaki jest mechanizm przeszukiwania informacji utrzymywanej w pamięci roboczej?

Funkcje pamięci roboczej

- „ kuźnia myśli”

- rozumienie mowy

- planowanie działań

- monitorowanie procesów poznawczych (metapoznanie, samokontrola)

Pytanie Baddeleya i Hitcha:Do czego służy pamięć krótkotrwała?

- Tymczasowy system przechowywania

potrzebny do wykonywania zadań typu:

obliczenia arytmetyczne, rozumowanie czy rozwiązywanie problemów

- Służy do przetrzymywania kilku porcji informacji i wykrywania związków między nimi

- STM służy głównie jako PAMIĘĆ OPERACYJNA /lata 70-te/

WIELOKOMPONENTOWY MODEL PAMIĘCI ROBOCZEJ Baddeley'a i Hitch'a - z pętli przenosi się do magazynu

Pętla fonologiczna (bufor pamięciowy - by obronić, krótkotrwale przechowuje informacje fonologiczne w sposób:

1.aktywny - KONTROLNY SYSTEM ARTYKULACYJNY (pętla artykulacyjna)

system werbalnych powtórek wewnętrznych „głos wewnętrzny” - przechowuje informacje przez ich ciągłe,

bezgłośne powtarzanie

2.pasywny - MAGAZYN FONOLOGICZNY

„ucho wewnętrzne - system przechowywania informacji w postaci cichych wypowiedzi - czas zanikania ok.2s.

Informacje mogą docierać do magazynu fonologicznego z 3 źródeł:

- pamięci sensorycznej

- kontrolnego systemu artykulacyjnego

- pamięci trwałej /LTM/

ROLA: pętla fonologiczna specjalizuje się w nabywaniu języka, opanowywaniu mowy, bez pętli nie możemy uczyć się języków - powtarzanie najbardziej bezsensownych wyrazów-dobrze zapowiadający się poliglota

Argumenty za istnieniem pętli fonologicznej

- Efekt akustycznego czy fonologicznego podobieństwa (pomyłki brzmiały podobnie do właściwych form; sekwencje podobnych słów czy liter są szczególnie trudne do zapamiętania we właściwej kolejności)

- Można zaburzać bezpośrednie odtwarzanie wzrokowo prezentowanych cyfr jeśli badany jednocześnie z cyframi odbiera materiał słowny, na który ma nie zwracać uwagi

- Eksperymenty dotyczące zależności pojemności pamięci od długości słów /Walijczycy- Anglicy/

Pojemność pamięci roboczej

- Gorsze zapamiętywanie wolno wypowiadanych słów wskazuje, że ograniczenia pętli fonologicznej związane są wyłącznie z czasem

- Pojemność pamięci zależna jest nie od liczby jednostek, ale od czasu potrzebnego do wypowiedzenia określonej sekwencji

Tłumienie artykulacyjne

- Eliminowanie wewnętrznych powtórek poprzez głośne wypowiadanie ,np. La la la ; 1-2-3-4-5-4-3-2-1

- W czasie tłumienia artykulacji badani nie mogą przenieść materiału przedstawionego wizualnie do krótkoterminowego magazynu fonologicznego

Szkicownik wzrokowo - przestrzenny (skład - wew. „skryba” - aktywny; magazyn wzrokowy - bierny)

- „oko wewnętrzne” - system przechowywania informacji wzrokowych i przestrzennych

- Informacje mogą wchodzić do tej struktury z pamięci ikonicznej lub mogą być wydobywane z LTM

Centralny system wykonawczy

- System kontroli uwagi

- Niezależny od modalności

- Ograniczona pojemność

- Odpowiedzialny za bieżące funkcjonowanie poznawcze

- Kieruje pracą pozostałych systemów, którym zleca wykonanie pewnych funkcji związanych z krótkotrwałym przechowywaniem informacji

Problemy dotyczące pierwotnego modelu pamięci operacyjnej

- Rola świadomości. Pierwotnie zakładano, że centralny wykonawca pomaga w łączeniu - czyli zdolności do integrowania informacji dotyczących lokalizacji, koloru, rozmiaru, zapachu, dotyku obiektu

Pyt. Ale jak można tego dokonać bez multimodalnego krótkotrwałego magazynu?

Bufor epizodyczny

- System krótkotrwałego przechowywania informacji wykorzystujący multimodalne kodowanie

- Posiada ograniczoną pojemność

- Zdolny do integrowania informacji pochodzących z różnych źródeł

- Kontrolowany przez centralnego wykonawcę

- Spełnia niektóre funkcje należące do centralnego wykonawcy. Centralny wykonawca jest teraz uważany za system wyłącznie uwagowy, którego rola wykracza poza funkcje związane z pamięcią

- Ma wyłącznie pamięciowy charakter

WM - MODEL AKTYWACYJNY NELSONA COWANA (1995, 1999)

- Pamięć robocza to zaktywowana część LTM

- Procesualne ujęcie- utrzymywanie dostępności informacji w celu realizacji celu

- Trzy poziomy: (aktywacji śladu pamięciowego)

-ognisko uwagi = świadomość (ok. 4 jednostek) - b. ograniczona= jest tu najaktywniejsza inf., b. mała pojemność, ta informacja jest udostępniania świadomie, w krótkim czasie aktywacja spada i informacja nie jest już dostępna świadomości, ale może nie wpływa na procesy przetwarzania informacji)

Pośredni stan aktywacji = STM

Informacja nie wzbudzona =LTM

Wolicjonalnie kieruje uwagą CW

Wykład 8
Pamięć autobiograficzna - W jaki sposób pamięć może wpędzać nas w kłopoty?

1. NIETRWAŁOŚĆ

2. ROZTARGNIENIE

3. BLOKOWANIE

4. BŁĘDNA ATRYBUCJA

5. PODATNOŚĆ NA SUGESTIĘ

6. TENDENCYJNOŚĆ

7. UPORCZYWOŚĆ

Co to są złudzenia pamięciowe ?
- Subiektywne zafałszowanie przez dodanie, pominięcie lub zatopienie w przypominaniu przeszłego doświadczenia /Drever, 1964/

-błędy pominięcia /ommission/

- błędy popełnienia /commission) /Schacter/.

7% - całkowicie zgodne; 25% całkowicie sprzeczne; pozostałe -różny stopień zgodności /2-3 lata po zdarzeniu/

-po kilku miesiącach nie zdarzają się całkowicie sprzeczne

/pytano o okoliczności zdarzenia/

Co obejmuje pamięć autobiograficzna ?

- Pamięć autobiograficzna to świadoma pamięć własnych doświadczeń życiowych

- Doświadczenie obejmuje dane „zimne” i „gorące” odnoszące się do :

- świata zewnętrznego /społecznego i „pozaspołecznego”

- samego siebie /doświadczenia odnoszące się do konsekwencji własnych działań; odnoszące się do własnych cech/

- relacji między sobą a światem zewnętrznym /badania 8 tygodniowych dzieci przez Murraya i Trevarthena (85r.)/

Skrypty jako forma przechowywania doświadczenia

- Skrypty poznawcze - są to reprezentacje sekwencji zdarzeń mających sens dla obserwatora, zawierające informacje o aktorach, rekwizytach, kolejności zdarzeń oraz celu zdarzeniach (Schank, Abelson) np. wizyta u lekarza

- cechą konstytutywną skryptu jest cel, intencja

Doświadczenie życiowe a pamięć autobiograficzna

- Czym jest pamięć autobiograficzna?

P. autobiograficzna to pamięć deklaratywna odnosząca się do własnej przeszłości /dane semantyczne (fakty) i epizodyczne (narracje, ciągi zdarzeń)

- Czym jest doświadczenie życiowe?

Elementy deklaratywne /pamięć autobiograficzna/ + Elementy niedeklaratywne /zdolności, umiejętności, ślady przeżytych emocji/ /Maruszewski,2000/

Różnice między pamięcią epizodyczną a autobiograficzną

- P. epizodyczna , p. zdarzeniowa, p. autobiograficzna jako synonimy

- Wyodrębnienie p. autobiograficznej /Baddeley, Brewer, Maruszewski/

- P.epizodyczna wg Tulvinga (1985):

1- określone w miejscu i czasie

2 - muszą odnosić się do osobistej przeszłości osoby /uczestnik lub obserwator/ jako przypominanie czegoś lub jako przeżywanie na nowo = świadomość autonoetyczna/

Powstała jako wyspecjalizowany podsystem p. semantycznej, jest skoncentrowana na „JA”

- P. epizodyczna - zaangażowane są płaty czołowe z charakterystyczną asymetrią - lewa kora przedczołowa aktywna przy kodowaniu, a prawa - przy odpamiętywaniu.

- P. semantyczna - przywoływanie danych - aktywna głównie lewa półkula

- P.epizodyczna jako podkategoria p. autobiograficznej /Conway, 1991/

- P. autobiograficzna = określony typ wiedzy.

Mają z p. epizodyczną pewien wspólny obszar tj. zdarzenia osobiste.

Pamięć autobiograficzna - charakterystyka

A. Pamięć autobiograficzną stanowią reprezentacje zbioru zdarzeń, które:

- są uporządkowane sekwencyjne

- są datowane, tj. posiadają mniej lub bardziej dokładną lokalizację czasową /ślub, rozwód, awans/

- mają jakiś sens dla jednostki /sprzyjają poczuciu tożsamości, pozytywnej samoocenie/

- odnoszą się do Ja /jako aktor lub obserwator/.

B. Pamięć autobiograficzna ma charakter hierarchiczny

P. epizodyczna a p. autobiograficzna

- Epizodyczna- pytania: co, gdzie, kiedy, jak?

Formy pamięci autobiograficznej-Rubin

- Ujęcie Rubina i Conway'a

- Rubin (1996) /kryterium: kodowanie- dużo danych obrazowych/ -jeśli w epizodzie jest dużo danych obrazowych, to znajdują się one w innym miejscu niż jeśli byłyby to suche fakty

- Conway (1996) /kryterium: lokalizacja czasowa danych/ młodsze do 2 lat bardziej obrazowe, strasze schematowi; mniej emocjonalne, często o przeciwnym znaku - potem zdarzenia negatywne są postrzegane pozytywnie

Pamięć biograficzną wg Rubina tworzą:

- Narracje werbalne /historie aprobowane społecznie/

- Elementy obrazowe /pamięć „fleszowa”/

- Emocje /np. w depresji przypominamy sobie przykre epizody/

Formy pamięci autobiograficznej - Conway

Conway (1996) /kryterium: lokalizacja czasowa danych/

- Pamięć okresów życia /studia, narzeczeństwo/

- Pamięć zdarzeń ogólnych /cykliczne np. egzaminy, pojedyńcze np. egz. Na prawo jazdy/

- Pamięć zdarzeń specyficznych /pokonanie stromego stoku/

Determinanty trwałości przechowywania w pamięci autobiograficznej

- Czas / krzywa Ebbinghausa (1885) i Linton (1975). Czas nie pracuje na rzecz wierności odtwarzania zdarzeń. Zdarzenia autobiograficzne - wolniejsze tempo zapominania.

- Pojemność schematów pojęciowych podczas kodowania /grupy elementów np. W mnemotechnikach. Uwaga na błędy zbyt ogólnych schematów/.

- Wyrazistość zdarzenia /głębia kodowania/

- Znak emocjonalny zdarzenia /brak jednoznacznych danych/

Specyficzne zjawiska w pamięci autobiograficznej

- Efekt względnej świeżości

- Amnezja wczesnodziecięca

- Reminiscencja

Efekt względnej świeżości

- Polega na tym, że wiele naszych wspomnień pochodzi z ostatniego roku. Ludzie proszeni o swobodne przypominanie wydarzeń z własnej przeszłości, wykazują, że informacje na temat zdarzeń z ostatniego roku stanowią od 1/3 do 2/3 wszystkich wspomnień (Berscheid, 1994).

- Może to się wiązać z koniecznością wykorzystania ich w procesie adaptacji społecznej. Klasyczne teorie uczenia i zapominania wskazują na kolejny mechanizm, określany jako krzywa zacierania śladu pamięciowego.

Amnezja wczesnodziecięca

- Polega na niemal całkowitej niepamięci zdarzeń, które miały miejsce przed 5 rokiem życia (Berscheid, 1994; Baddeley, 1993).

- Jest to sprzeczne z doniesieniami wielu terapeutów, którzy twierdzą, że ich pacjenci przypominali sobie zdarzenia sprzed ukończenia 2 roku życia.

Reminiscencja

- Reminiscencja polega na na tym, że ludzie po przekroczeniu 50 roku życia lepiej - niż wynikałoby to z przebiegu krzywej zapominania - pamiętają zjawiska z okresu, kiedy mieli od 10 do 30 lat (Berscheid, 1994; Rubin, Wetzler, Nebes, 1986).

Pamięć a emocje

- Na pamięć wpływają zarówno emocje silne, które niekiedy są związane ze zdarzeniami traumatycznymi, jak też emocje o mniejszej sile.

Czy możemy wierzyć własnej pamięci? Fałszywe wspomnienia - niemożność rozpoznania źródła informacji prowadzi do powstania fałszywych wspomnień

Psychologia zeznań świadków

- Efekt lampy błyskowej /Brown i Kulik/

- Inflacja wyobraźni /fałszywe wspomnienia/ - nacisk, by coś sobie przypomniec generuje też wspomnienia

Schemat decyduje o tym, jak zrekonstruujemy zdarzenie

Trudno zidentyfikować źródło informacji

- Wspomnienia wyparte i odzyskane /Loftus/

- Pamięć tunelowa /Safer, Christianson/ - wąskie widzenie, szczegółowe, ale niepełne

Zmiany pamięci pod wpływem traumy

A. Amnezja lub hipomnezja (brak pamięci lub osłabienie pamięci)

- przejściowa - informacje tracone są tylko na pewien czas, a potem jednostka uzyskuje do nich dostęp

- trwała - jednostka traci pewne informacje na trwałe

B. Hipermnezja- powtarzające się nawroty wspomnień zdarzenia traumatycznego powodują wtórne zaburzenia emocjonalne. Przyjmują one postać koszmarów nocnych oraz obrazów, które stają jak żywe przed oczyma ofiary traumy.

Czy można poprawić pamięć ?

- Lekcja z badań nad dziećmi - zdolności metapamięciowe.

- Oddziaływanie na fazę kodowania informacji - grupowanie, akronimy, akrostychy.

- Oddziaływanie na fazę odtwarzania: tworzenie ścieżek dostępu do danych pamięciowych: wyobrażenia interakcyjne, słowa wieszaki, metoda miejsc.

Od czego zależy czy zapamiętamy ?

- Od tego czy naprawdę chcę to pamiętać. Motywacja jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na pamięć.

Wykład 9/10

Wyobraźnia, pamięć, orientacja w przestrzeni

Klasyczne koncepcje wyobrażeń

- Idea = jednostka umysłu

- Ciąg idei = proces myślenia

- Wyobrażenie = spostrzeżenie bez bodźca

- Wyobrażenia odtwórcze - jako forma obrazów pamięciowych; są mniej wyraziste i występują pod nieobecność danych zmysłowych /pierwszy dzień w nowej siedzibie SWPS-widok, dźwięki, zapachy/

- Wyobrażenia twórcze- nigdy nie odbierane własnymi zmysłami /przyjęcie urodzinowe na Stacji Polarnej/ - istniejące tylko w umyśle twórcy /trzecie oko na czole/

Czym jest wyobrażenie ?

- Wyobrażenie to „obraz” przedmiotu, który przestał działać na nasze zmysły (Maruszewski)

- W procesie wyobrażania wykorzystuje się te same procesy przetwarzania informacji, które uczestniczą w spostrzeganiu, tyle że bodźce wzbudzające spostrzeganie są nieobecne (Neisser)

- Wyobrażenia to umysłowe reprezentacje obiektów, zdarzeń, miejsc, itp. (Sternberg)

Cykl percepcyjny wg Neissera

Wyobrażenia (c.d.) definicje

- Mechanizm wyobrażania jest nieco odmienną formą „patrzenia na zewnątrz”. Ruchy oczu są niezbędne zarówno przy spostrzeganiu obiektów jak i przy wyobrażaniu /Hebb/.

Eksperyment Bineta i Fernalda (1903):

-Wyobraź sobie wydrukowane słowo.

-Odczytaj je wstecz

/sekwencyjna organizacja od lewej do prawej/

Wyobraźnia a wyobrażenia

- Wyobraźnia jako zdolność do intencjonalnego generowania wyobrażeń

- Przetwarzanie top-down, czyli od góry do dołu

- Występuje prawdopodobnie tylko u ludzi, u zwierząt występują jedynie wyobrażenia /Maruszewski, 2001/

Pojęcie obrazu umysłowego

- Obraz umysłowy:

- Formy reprezentacji poznawczej

Charakterystyka wyobraźni. Funkcje wyobrażeń /wg Młodkowskiego/

- imitacyjna

- akomodacyjna

Kryterium: przekształcenia transmorficzne (Młodkowski, 98)

- kreatywna

- mnemiczna

- symulacyjna

- kompensacyjna

Operacje wyobrażeniowe/w kodzie wzrokowym/

- Reintegracja, majoryzacja, hiperbolizacja, translokacja, multiplikacja /wg kryterium zmiany proporcji elementów obrazu/

- animacja, inwersja barwna, eskalacja czasu, kompresja czasu, metamorfoza /wg kryterium przemieszczanie pierwotnego obrazu/ (Młodkowski, 98)

Spór o naturę reprezentacji umysłowych:- jaka jest liczba kodów - 1,2 czy 3?

Jeden kod - amodalny, uniwersalny język kodowania (Anderson, Bower, Pylyshyn)

Dwa kody - obrazowy i werbalny (Kosslyn, Paivio)

Trzy kody - obrazowy, werbalny i abstrakcyjny (Maruszewski i Ścigała) - percepcyjny, lingwistyczny i semantyczny (Reed i Anderson)

- argumenty empiryczne - badania and rotacjami umysłowymi i skaningiem umysłowym

1.Rotacje umysłowe

- Porównywanie obiektów

- Wyobrażenie ruchu rotowania (obrotowego)

- Czas rotacji wprost proporcjonalny do kąta wielkości kąta rotacji (zależność obowiązuje w zakresie od 0-180 stop.)

- Zależność między kątem i czasem rotacji znika, kiedy badany jest informowany o położeniu litery.

- Czas rotacji nie zależy od stopnia złożoności figury ani od tego, czy rotacja wykonywana jest na płaszczyźnie kartki, czy też prostopadle do niej.

- Operacje umysłowe są analogiczne wobec działań na obiektach fizycznych

2.„Skanowanie” mentalne

- Wyobrażamy sobie jakiś obiekt

- Przeszukujemy go w wyobraźni

- Znajdujemy szukane elementy

- Czas przeszukiwania jest proporcjonalny do wyobrażonej odległości obiektów

/Kosslyn (78) mapa wyspy: chatka, drzewo, jezioro; Pinker (80) zabawki w trójwymiarowym pudełku/

Skanowanie - różne wyjaśnienia

- Skaning -efekt odległości i jego alternatywna interpretacja

a) Kosslyn - „podróż w wyobraźni” przypomina podróż w przestrzeni

b) Pylyshyn- wyniki badań nad skanningiem zależą od instrukcji - kiedy mówi się, by badany szedł od jednego punktu do drugiego, zabiera to więcej czasu niż przy zastosowaniu instrukcji zalecającej przebieganie dystansu.

Skalowanie i zbliżenie (zoom)

- Wyobrażamy sobie obiekt średniej wielkości (np. królika) /badania Kosslyna 75/

- W obecności innego obiektu

- Sprawdzamy, czy obiekt średniej wielkości ma jakąś cechę

Uogólnienie rezultatów badań

1. Im dalej znajdują się od siebie punkty fiksacji uwagi /obiekty o który chodzi w zadaniu/, tym dłużej trwa udzielanie odpowiedzi na pytanie / np. czy województwa sąsiadują ze sobą/ - efekt odległości

2. Im bardziej złożony jest obiekt, tym dłużej trwa odpowiedź na pytanie dotyczące jego atrybutów -efekt złożoności

3. Im mniejszy jest obiekt, tym dłużej trwa odpowiedź na pytanie dotyczące atrybutów - efekt wielkości

Pojęcia (proposition)

- Sąd jako forma reprezentacji poznawczej w której wyrażone są relacje zachodzące pomiędzy pojęciami.

Ma postać predykatu (orzecznika) - orzeka o swoich argumentach=pojęciach

/pies szczeka/

- Wiedza= relacje między pojęciami wyrażone w sądach + relacje między sądami = hierarchiczna struktura wiedzy

Alan Paivio

- Teoria podwójnego kodowania

- Poziomy relacji między dwoma systemami: reprezentacyjny, referencjalny, asocjacyjny

- Różnice indywidualne

- Interferencja słowa i obrazu

Stephen Kosslyn (stanowisko obrazowe/analogowe)

Dwa poziomy reprezentacji:

- Reprezentacja głęboka /sądy/ - LTM

- Reprezentacja powierzchniowa /świadome wyobrażenia/ - STM

Zenon Pylyshyn (stanowisko abstrakcyjne)

- Reprezentacja ma postać sądów (propositions)

- Obrazy to nic nie znaczące epifenomeny

- Sąd

Rodzaje relacji

- działanie - [ugryźć] {pies, kość}

- cecha - [mieć] {ptak, pióra}

- położenie - [nie nad] {kot, stół}

- przynależność - [być członkiem] {kot, zwierzęta}

Polemika między stanowiskiem obrazowym i abstrakcyjnym

- Istnieje odrębna klasa reprezentacji o charakterze obrazowym

- Istnieją specyficzne operacje możliwe do wykonania tylko na obrazach (powiększanie, pomniejszanie części obrazu, skanning, składanie, rozkładanie)

- REALIZM

- Wszystkie reprezentacje na poziomie głębokim zbudowane są z sądów. Wyobrażenia są epifenomenem reprezentacji opartych na sądach

- Istnieją tylko operacje wykonywane na sądach.

- SOLIPSYZM - skrajny przykład f. idealizacyjnej - jestem ja i mój umysł-reszta to dodatek)

Philip Johnson-Laird- modele umysłowe

- Trzy rodzaje reprezentacji poznawczej

- sądy

- modele umysłowe

- obrazy umysłowe

Orientacja w przestrzeni

- Pojęcie „wiedzy przestrzennej”

- Wiedza deklaratywna a proceduralna

- Pojęcie „mapy poznawczej”

- Strategie orientacji w przestrzeni

Elementy wiedzy przestrzennej

- Znaki szczególne (wiedza topograficzna, geograficzna)

- „Ścieżki dostępu”

- Przybliżone odległości

Znaczenie mapowania terenu

- Mapa poznawcza jako reprezentacja umysłowa otoczenia odzwierciedlająca zależności przestrzenne w środowisku -lepsza orientacja

- mapowanie poznawcze /np. parking podziemny/

/zdolności poznawcze lub umysłowe/ Dawns i Stea,77; Lynch, 76; Hauziński, 98; Bańka, 2002/

1. Strategia uczenia się miejsca lokacji i relacji między obiektami

2. Strategia uczenia się ruchów, tj. napięcia mięśni, kierunku skrętu, ilości ruchów

Wskaźniki przestrzeni miejskiej - z psychologii środowiskowej

Jak powinno wyglądać dobrze zaprojektowane miasto? (Lynch, 77)

- Landmarki lub punkty orientacyjne (landmarks)

- Węzły (nodes) - ronda, dworce

- Ścieżki (path) - kanały komunikacyjne -drogi, ścieżki rowerowe

- Krawędzie lub obszary graniczne (edges)

- Dzielnice (districts)

Związki przestrzeni miejskiej z jakością życia

Co to są punkty kotwiczące ?

- „Kotwice” reprezentują „ukrytą” cechę środowiska, czytelną tylko dla odbiorcy, nie koniecznie muszą mieć jednoznaczną lokalizację /np. budka z piwem/

- Lęk- miejsca bezpieczne i niebezpieczne

- Kotwicą są punkty orientacyjne /np. szkoła/

- Ale mogą być bardziej abstrakcyjne elementy jak miejsce pracy, ojczyzna czy np. region narciarski

Różnice indywidualne

- Międzyosobnicze

- Międzypłciowe

- Związane z wiekiem

- Badania neuropsychologiczne nad funkcjami przestrzennymi

Rożnice międzypłciowe w zakresie funkcji poznawczych

Kobiety:

-precyzja manualna

- koordynacja motoryczna

- obliczenia arytmetyczne

-ocena podobieństwa przedmiotów

- fluencja werbalna: szybkość artykulacji, dobieranie słów by wywołać skutek u odbiorcy

- stosowanie reguł gramatycznych

rozpoznawanie emocji w głosie i po wyrazie twarzy

Mężczyźni:

- zdolności motoryczne zorientowane na obiekt

- rozumowanie matematyczne, rozwiązywanie teoretyczny problemów

Wyobraźnia przestrzenna

- manipulacja w przestrzeni (rotacje figur)

-konstruowanie

posługiwanie się mapą

wyodrębnianie części z całości

Wykład 11

POJĘCIA

Pojęcia jako abstrakcyjne reprezentacje umysłowe

Niezbędne określenia

- Pojęcie - reprezentacja obiektów w umyśle

- Kategoria - zbiór obiektów

- Symbol - zastępnik, coś zamiast czegoś

- Słowo- znak, zewnętrzna „etykieta” pojęcia

- Desygnat - przedmiot do którego odnosi się pojęcie

- Znaczenie - relacja znaku do przedmiotu

Pojęcia i kategorie

- Pojęcia to symboliczna reprezentacja obiektu lub zbioru obiektów, określająca istotne właściwości tych obiektów

- Kategoria to zbiór obiektów tworzących jedną, wyodrębnioną grupę. Nie jest jasne czy grupa (kategoria) istnieje w rzeczywistości, czy też w umyśle człowieka. /Średniowieczny spór między zwolennikami nominalizmu i realizmu/.

- Pojęcie jest arbitralną reprezentacją kategorii.

Co jest istotą pojęć ?

- Pojęcie to umysłowa reprezentacja kategorii.

- Reprezentacja ma charakter sumaryczny i pozwala na odróżnienie obiektów z danej kategorii od obiektów spoza niej.

- Pojęcia istnieją wyłącznie w umyśle, a reprezentacje pojęciowe nie zawsze mają swoje odnośniki w rzeczywistości

Definicja pojęć wg Andrzeja Lewickiego (1960)

- Pojęcia to schematyczne reprezentacje zbiorów przedmiotów (czyli kategorii), odzwierciedlające istotne właściwości tych przedmiotów

Typy pojęć wg Kozieleckiego

- Pojęcia ogólne i jednostkowe

- Pojęcia naturalne i matrycowe

- Pojęcia naturalne jako reprezentacja poznawcza, odzwierciedlająca zespół wspólnych cech, które w różnym stopniu przysługują desygnatom (egzemplarzom) danej klasy /typowe-nietypowe; centryczne-peryferyczne; wzorcowe-mało charakterystyczne/

Są mniej określone, niejednoznaczne.

- Pojęcia matrycowe jako poznawcza reprezentacja skończonej liczby wspólnych cech, które w jednakowym stopniu przysługują wszystkim desygnatom danej klasy /np.trójkąt/

Istnieją cechy konieczne i wystarczające

Są dobrze określone, jednoznaczne. Ostre granice między kategoriami.

Wszystkie egzemplarze są równie dobre

Pojęcie reprezentacji

- Reprezentacja poznawcza (cognitive representation) w rozumieniu najszerszym to byt, stan lub proces umysłowy posiadający znaczenie referencyjne odnoszące się do postrzeganego świata fizycznego.

W psychologii przez reprezentacje poznawczą rozumie się albo

1. umysłową reprezentacje przedmiotu odbieranego w danym momencie przez receptory /reprezentacja w obecności/, albo

2. umysłową reprezentacje przedmiotu odbieranego w jakimś przeszłym momencie przez receptory /reprezentacja pod nieobecność/

Reprezentacja wiedzy. Jest pojęciem nadrzędnym dla reprezentacji poznawczej; oznacza wszystkie byty, stany lub procesy umysłowe posiadające znaczenie intensjonalne (sens), a nie tylko ekstensjonalne (referencyjne)

Budowa pojęć

- Pogląd klasyczny- cechy istotne to cechy wspólne wszystkim egzemplarzom należącym do danej kategorii.

- Pogląd Probabilistyczny - cechy istotne to cechy charakteryzujące egzemplarze najbardziej typowe (tzw. prototypy).

- Pogląd Egzemplarzowy - cechy istotne to cechy wybranego egzemplarza.

Reprezentacje w głównych teoriach pojęć

A. Pogląd klasyczny. Pochodzi od Arystotelesa, a jego zwolennikami byli m.in. Lewicki i Bruner.

- Pojęcie to wszystkie cechy zarazem konieczne i wystarczające dla stwierdzenia przynależności do kategorii.

Pogląd klasyczny

- Granice pojęcia są ostre

- Efekt zagnieżdżenia - pojęcia nadrzędne, element mniejszy w większym, np. wszystkie kwadraty są prostokątami

- Tworzenie pojęć: abstrakcja pozytywna(wyodrębnienie cech istotnych) i negatywna (pomijanie cech nieistotnych)

- Identyfikacja: sprawdzanie cech definicyjnych. Lewicki, Hull stwierdzali, że ludzie potrafią poprawnie kategoryzować obiekty jako egzemplarze i „nieegzemplarze”, a nie uświadamiają sobie cech, którymi kierują się w trakcie kategoryzacji.

Jak powstają pojęcia /p. klasyczny/ ? „klipiec”

Pogląd probabilistyczny

- Pochodzi od Wittgensteina

- Wśród psychologów pogląd ten rozwinęła Eleanor Rosch ze współpracownikami.

- Pojęcie to reprezentacja centralnej tendencji kategorii uosabiane przez prototyp.

- Prototyp rozumiany jest jako przypadek najczęstszej przynależności kategorialnej. Może to być obiekt realny lub może to być tylko i wyłącznie reprezentacja umysłowa.

- Granice pojęcia są nieostre i zależą od kontekstu /np. wrotki jako pojazd, karimata jako mebel, Piasek jako aktor/

- Efekt zagnieżdżenia występuje

- Tworzenie pojęć: określanie tendencji centralnej czyli prototypu: średnia lub modalna kategorii.

- Identyfikacja: określanie podobieństwa do prototypu. Na przykład, jeśli prototypem w kategorii zwierzęta jest pies, to inne zwierzęta będą zaliczane do kategorii tym szybciej i z tym większą pewnością, im bardziej będą podobne do psa.

Prototyp - tendencja centralna, najczęstszy przypadek danej klasy

Pogląd egzemplarzowy

- Zwolennikiem jest m.in. Lee Brooks, który twierdzi, że tworzenie prototypów wymaga dużych umiejętności poznawczych (duże zasoby pamięci, możliwość „obliczania średniej arytmetycznej”, itd..,) oraz kontaktów z wieloma egzemplarzami.

- Istnieją jednak kategorie, w których występuje tylko jeden egzemplarz (np.moja matka), albo doświadczenia o niepowtarzalnym charakterze /np. spotkanie z obcym/ (cofamy się do ostatniego)

- Pojęcie to reprezentacja jednego egzemplarza lub grupy egzemplarzy z tego samego poziomu pionowego wymiaru kategorii.

- Np. pies to reprezentacja psa, który mieszka w moim domu, albo też pies to wszystkie psy, które są do niego podobne

- Granice pojęcia są ostre

- Brak efektu zagnieżdżenia-bo porównanie do jednego zawsze

- Tworzenie pojęć: wyodrębnianie cech pierwszego egzemplarza.

- Identyfikacja: określenie podobieństwa do ostatnio widzianego egzemplarza.

Uczymy się porównywania do pierwszego spotkanego egzemplarza (dzieci), nowy obiekt porównujemy do ostatniego egzemplarza sklasyfikowanego do danego pojęcia

Zarzuty wobec poglądu egzemplarzowego

- Minimalizm poznawczy

- Trudności w odróżnieniu kategorii „złych” od „dobrych”

- Bardzo duże zaangażowanie prostych procesów poznawczych.

Krytyka teorii podobieństwa między egzemplarzami:
Murphy i Medin (1985); Medin i Wattenmaker (1987)

- Niedostateczne rozróżnienie między istotą pojęcia a procedurą identyfikacyjną.

- Istota pojęcia to jego najważniejsze cechy, pozwalające określić związek tego pojęcia z innymi pojęciami (np. owoc)

- Procedura identyfikacyjna to cechy, na podstawie których określa się przynależność do kategorii /np.owoce/

- Podobieństwo wcale nie musi definiować kategorii, ponieważ przynależność do określonej kategorii wpływa na ocenę podobieństwa /np.narkoman/

Funkcje poznawcze pojęć

- Ekonomia poznawcza /myślenie abstrakcyjne /za pomocą pojęć/ to myślenie o wielu obiektach naraz/

- Redukowanie różnorodności /Afgańczycy są terrorystami/

* poprzez kategoryzowanie (obiekty latające)

* poprzez określanie relacji (pies jest wierny)

- Możliwość wykonywania różnych operacji na reprezentacjach a nie na samych przedmiotach

- Rozumienie i wyjaśnianie

- Komunikowanie się

Pojęcia jako naiwne teorie - Medin i Wattenmaker

- W świetle tego poglądu pojęcia nie są izolowanymi reprezentacjami, ale stanowią element szerszej struktury wiedzy.

- Zasady wyjaśniające:

- analogia z prawami naukowymi w wiedzy potocznej.

- McCloskey i Gentner - ludzie dysponują naiwnymi teoriami fizycznymi, które stanowią pewne podsumowanie ich doświadczeń, nie mają natomiast wiele wspólnego z fizyką sensu stricte. Podobnie mamy naiwne teorie chemiczne, biologiczne.

- Społeczne reguły kategoryzacji też opierają się na naiwnych teoriach /np. wnioskowanie o grupie na podstawie właściwości zewnętrznych jej przedstawicieli/

Wykład 12/13

MYŚLENIE I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Czym jest myślenie:

- różnie rozumiane w zależności od tradycji

- potocznie przyjmuje się, że:

Myślenie jest procesem świadomym

Myślenie jest procesem kontrolowanym

(a co z myślami intruzyjnymi -tzn., że myślenie nie jest do końca świadome)

Różne definicje myślenia

Behawioryzm- myślenie jako ciche mówienie, da się rozpisać na bodziecreakcja, reakcja bodźcem do następnej reakcji

Psychologia poznawcza - myślenie to:

- Wychodzenie poza dostarczone informacje (Bruner, 1957).

-„Złożona aktywność wysokiego rzędu, która wypełnia luki w posiadanych danych” (Bartlett, 1958).

- Proces tworzenia modeli rzeczywistości umożliwiających wykonywanie operacji na symbolach i testowanie hipotez (Craik, 1943).

- Proces przeszukiwania przestrzeni problemu (Newell, Simon, 1972).

Wąskie rozumienie. Koncepcja najbardziej inspirowana metaforą komputerową.

- Myślenie czyli to co robimy, kiedy zastanawiamy się, jak działać, w co wierzyć, czego pragnąć (Barron, 1988). Myślenie wiąże się z motywacją i emocjami.

Myślenie pozwala symulować procesy i zdarzenia rozgrywające się w świecie rzeczywistym, z wykorzystaniem poznawczej reprezentacji świata (Nęcka, 1997).

Maruszewski (2001) uznaje ujęcie Barrona za najbardziej przydatne, bowiem myślenie ukierunkowane jest na rozwiązywanie problemów ważnych dla jednostki.

Myślenie to nie tylko procesy występujące w czasie rozwiązywania problemów.

Formy myślenia

- Myślenie nieukierunkowane /autystyczne/ („myślenie o niebieskich migdałach”)

- Myślenie ukierunkowane /realistyczne/ zawierające dobrze określony punkt startowy i dobrze określony cel/e

Rodzaje myślenia Nęcka
Czym jest myślenie autystyczne i realistyczne ?

- Myślenie autystyczne, zdominowane przez oddziaływania wewnętrzne, emocje i procesy motywacyjne.

/fantazjowanie, marzenia senne, swobodne skojarzenia/ Dostarcza gratyfikacji, które nie są dostępne w rzeczywistości, nie prowadzi do skutecznego działania, ale stan relaksu

- Myślenie realistyczne - kieruje się zasadą rzeczywistości, ograniczone jest konwencjami społecznymi i logicznymi.

- Uzależnione od stopnia złożoności problemu oraz zdolności indywidualnych. Im więcej danych trzeba uwzględnić przy rozwiązywaniu problemu, tym trwa ono dłużej

- Występuje w sytuacjach problemowych

Czym jest myślenie produktywne i reproduktywne?

- Produktywne - polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla podmiotu. Wynik myślenia wzbogaca wiedzę o dotychczas nieznane treści /np. napisanie oryginalnego eseju, planowanie eksperymentu/.

- Reproduktywne- polega na zastosowaniu uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, na wykorzystaniu poznanych metod rozwiązywania problemów w nowych warunkach /np. tłumaczenie tekstu z obcego języka, planowanie zakupów/.

Czym jest myślenie krytyczne?

- Myślenie krytyczne /jako szczególny przypadek myślenia realistycznego, ukierunkowanego/, prowadzi do celu jakim jest ewaluacja, wytwory aktywności intelektualnej, czy spełniają określone kryteria

- Celem m. krytycznego jest ocena wszystkich ważnych aspektów aktywności intelektualnej człowieka tj.

a) cele i problemy (czy warto je podjąć?)

b) strategie i operacje (czy rokują skuteczne osiągnięcie celu),

c) wytwory (czy spełniają kryteria np. nowości lub wartości). Jest osobnym rodzajem myślenia.

Czym jest myślenie twórcze i odtwórcze ?

- Społeczne kryterium podziału. Granice nieostre.

- Myślenie twórcze - wynik myślenia produktywnego. Jeśli powstało coś nowego nie tylko dla jednostki ale dla innych (Stein, 1953), jeśli wytwór ma wartość poznawczą, estetyczną, etyczną lub użytkową /np. wpłynęło na rozwój nauki, sztuki, filozofii i religii/

- Myślenie odtwórcze - np. uczeń odkrywa prawo Archimedesa czy wzór na obliczenie pola, to społeczeństwo decyduje, czy coś jest twórcze, czy to coś nowego

Metody badania myślenia

- Metody symulacyjne /np. programy komputerowe grające w szachy/.

- Metody eksperymentalne /np. technika głośnego myślenia, rejestracja ruchów gałek ocznych/.

Myślenie - struktura (Kozielecki) każdy proces myślowy -podobna struktura

- Informacje /materiał, treści/- spostrzeżenia, wyobrażenia, pojęcia

- Operacje- (analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie/ -wprawianie w ruch materiału [myślenie analiza-synteza, synteza-analiza -to jest nierozerwalne; w puzzlach wszystko

- Reguły - algorytmiczne (nie wolno pominąć żadnego elementu, np. kodeks drogowy, rozkład autobusów), heurystyczne (niepewność)

Algorytmy- maja charakter masowy, są mechaniczne i niezawodne /np. mnożenie/ formalna metoda rozwiązywania, 100% pewności

Heurystyki - maja charakter zindywidualizowany, nie zawsze są jasno i precyzyjnie sformułowane i nie zawsze gwarantują znalezienie rozwiązania. Są elastyczne /np. jak znaleźć zaginione dziecko?/, skrótowa, nieformalna, spekulatywna

Teorie poznawcze (np. Sternberg, 1990; Jausovec, 1994)

Matakomponenty (Sternberg, 1995) są to procesy wykonawcze wyższego rzędu (higher-order executive procesess) wykorzystywane w planowaniu, monitorowaniu i podejmowaniu decyzji w trakcie wykonywania zadania poznawczego.

Struktura myślenia wg Nęcki

- Budulec -elementarne reprezentacje poznawcze /stany wiedzy, pojęcia, sądy/

- Spoiwo - elementarne operacje na wiedzy /według zdefiniowanych reguł/

Piętra -2. I operacje myślowe; II - metapoznanie. /Procesy decyzyjne monitorujące i kontrolujące: heurystyki, strategie/ Odpowiadają za planowanie i organizację, nadzór i wykorzystywanie informacji zwrotnych/

Czy można zastąpić myślenie uwagą i LTM?

Rola języka w myśleniu. Czy język i myślenie są od siebie zależne?.

A1). Język jest warunkiem i podstawowym narzędziem myślenia /np. behawioryzm/

A2). Najpierw kształtuje się myślenie, potem język. Myślenie może zachodzić bez udziału języka /np. Kohler/

A3). Myślenie i język początkowo rozwijają się niezależnie od siebie, później zaczynają na siebie oddziaływać- język staje się narzędziem myślenia, a fakt użycia języka poprzedzany jest procesem myślowym /np. Wygotski; „wilcze dzieci”/.

Względna niezależność języka i myślenia

- Eksperyment Swinneya (1979) dotyczący efektu torowania /bodźce semantyczne/

Wyniki: początkowa faza interpretacji znaczenia ma charakter odruchowy i automatyczny, następnie uruchamiane są pewne procesy o charakterze refleksyjnym, sięgające do kontekstu, czy też wiedzy jednostki.

Rozwiązywanie problemów - pokonanie przeszkód stojących na drodze do rozwiązania

Co to problem - rodzaj zadania, którego człowiek nie może rozwiązać za pomocą posiadanych wiadomości, umiejętności i nawyków, problem określa relacje między zadaniem a zasobem wiedzy człowieka

- Problemy otwarte i zamknięte

- Problemy dywergencyjne i konwergencyjne

Problemy, podział:

- konwergencyjne - dywergencyjne

- proste - złożone

- łatwe -trudne

- dobrze określone - źle określone

- bogate semantycznie - ubogie semantycznie

- specyficzne(dla pewnej dziedziny) i ogólne(niezależne od żadnej dziedziny wiedzy)

- wymagające porządkowania materiału (organizacji obiektów względem z góry narzuconych reguł), wymagające indukcji ( szukanie relacji między obiektami - transformacyjne

Rozwiązywanie problemów

- Problemy dobrze i źle określone (muszą być przekształcone ma problem dobrze zdefiniowany, aby można rozwiązać je)

Proces rozwiązywania problemów - fazy (Hays, 1986, Sternberg, 1996)

1. Wykrycie problemu /dostrzeżenie/ faza identyfikacji problemu

2. Określenie problemu i stworzenie reprezentacji problemu /analiza sytuacji problemowej/ faza definiowania problemu

Sformułowanie problemu, gdzie ujęte są wszystkie cele, czyli stan końcowy - fiksacja funkcjonalna

Strategie ogólne:

- analityczna -rozbicie problemu na składowe

- syntetyczna/holistyczna - całościowe ujęcie problemu

3. Konstruowanie strategii rozwiązywania problemu /generowanie rozwiązań/

Mogą być tez strategie specyficzne, dobór strategii zależy od typu zadania i profilu zdolności jednostki

4. Organizacja informacji dotyczącej problemu - faza zdobywania informacji niezbędnych do realizacji strategii

5. Alokacja dostępnych zasobów poznawczych -podczas wszystkich etapów rozwiązywania problemu

6. Ciągła kontrola stanu zaawansowania pracy

7. Ocena końcowa /weryfikacja pomysłów/ - może być uruchamiana na różnych etapach, do niej zależy czy rozwiązanie zostanie zaaplikowane, czy powrócenie do poprzedniej fazy, polega na sprawdzaniu możliwości wprowadzania w życie rozwiązania

Metody rozwiązywania problemów

- Wytwarzanie pomysłów i sprawdzanie czy rozwiązania spełniają kryteria zawarte w problemie /np. projekt domu na zlecenie/

- „Środki-cele” /porównywanie aktualnego stanu z pożądanym wynikiem/ np. Donald+ Gerald = Robert/

- Wnioskowanie wstecz /np. Wieża z Hanoi/ co zrobić, żeby przenieść 3 krążki (duży, mały, średni) - wyobrażenie sobie stanu końcowego konstruowanie kolejnych kroków prowadzących wstecz do stanu wyjściowego)

- Rozumowanie przez analogie /wykrycie podobieństwa z inną dziedziną/ A jest jak B bo.../

Dwa sposoby rozwiązywania problemów (Drucker) (problem rentgenowski - jak zniszczyć tkanki nowotworowe, aby nie zniszczyć innych)

- analogia, transfer pozytywny, np. transfer analogii

- drzewo rozwiązań

Przeszkody w rozwiązywaniu problemów

- Fiksacja funkcjonalna: - sztywność na danym poziomie, nieumiejętność odejścia od konwencjonalnej funkcji znanych obiektów, aby użyć ich nietypowo
Duncker, 1945 - problem świecy

Czynniki wpływające na siłę fiksacji funkcjonalnej

- Doświadczenie indywidualne

- Kontekst

Przeszkody w rozwiązywaniu problemów

- Inercja mentalna: automatyzacja odpowiedzi i sposobów myślenia

- Całościowe spostrzeganie problemu

- Ukryte założenia:

Myślenie a rozumowanie

Rozumowanie to wyciąganie wniosków z przesłanek

- Rozumowanie formalne

- Rozumowanie nieformalne

Rodzaje rozumowań

1. Indukcyjne

/występuje zarówno w życiu codziennym jak i w nauce;

- z natury jest wnioskowaniem zawodnym/ „indukcja jest procesem wnioskowania, który rozszerza naszą wiedzę w obliczu niepewności” Holyoak, Nisbett.

- Stopień „zawodności” zależy m.in. od kompletności zbioru przesłanek, jednorodności przypadków, które były podstawą indukcji /np. jak uniknąć zaatakowania na ulicy?/

- Np. Chuligan jest łysy. Chuligan napada staruszki Zatem: Wszyscy łysi napadają staruszki

2.Dedukcyjne

/Cechy, które przysługują całej kategorii, przypisuje się poszczególnym obiektom (osobom) tej kategorii. Jeśli przesłanki są prawdziwe, to wniosek też jest prawdziwy/

- Np. Wszyscy studenci czytają książki. Jan jest studentem. Zatem: Jan czyta książki.

3.Abdukcyjne - szczegół prawo ogólne szczegół

4.Przez analogię - Od szczegółu do szczegółu

Błędy w rozumowaniu dedukcyjnym

- Błąd „atmosfery” - niektórzy ludzie są leniwi, pszczoły są leniwe, a więc ludzie są pszczołami

- Błąd konwersji - wszyscy mają UN, mam UN, więc jestem człowiekiem

Błędy w rozumowaniu indukcyjnym

- Wnioskowanie indukcyjne rozszerza naszą wiedzę w obliczu niepewności (Holyoak i Nisbett, 1988)...

- ...lecz wnioski formułowane na podstawie zawodnych heurystyk rozumowania charakteryzują się wysokim ryzykiem błędu.

- Heurystyka to nieformalna, spekulatywna, uproszczona, albo skrótowa metoda wyciągania wniosków i podejmowania decyzji, charakteryzująca się pewnym ryzykiem zawodności.

Kahneman i Tversky, 1971

- Heurystyka reprezentatywności

- Heurystyka dostępności

- Heurystyka zakotwiczenia

- Wgląd wsteczny

- Heurystyka symulacji

Wnioski:

- Rozumowanie indukcyjne jest zawodne nie tylko ze swojej natury, ale głównie z powodu zawodnych heurystyk stosowanych przez ludzi

- Błędy w rozumowaniu nie wynikają z niskiej inteligencji, lecz z ich uniwersalizmu, czyli tego, że są wspólne większości ludzi i nieprzypadkowe (Necka, 1996)

Nazwiska na które należy zwrócić uwagę:

Bartlett, Craik, Newell i Simon, Barron, Nęcka, Kozielecki, Sternberg, Hays, Duncker, Luchins, Kahneman i Tversky

WYKŁAD 14

PODEJMOWANIE DECYZJI

Ujęcie węższe -świadomy wybór

Ujęcie szersze- wszelki wybór

Rodzaje decyzji /kryterium: zakres wiedzy decydenta o warunkach działania/

-pewne (deterministyczne)

-ryzykowne (niepewne)

Decyzje racjonalne, nieracjonalne, błędne

Jeśli model (formalny) jest dobry, to na pewno nie pasuje do rzeczywistości, jeśli zaś model pasuje do rzeczywistości, to na pewno jest zły” - A. Einstein”

Analiza formalnych teorii gier i podejmowania decyzji

- WNIOSKI:

- Pesymistyczne: nie można skonstruować jednolitej teorii decyzji i algorytmu charakteryzującego ten proces. Istnieje wiele odmian racjonalności (Szaniawski, 1971) stąd wielość modeli decyzji (p. komputerowe).

- Optymistyczne: duża rola twórczości w podejmowaniu decyzji.

Czy częściej podejmujemy decyzje ryzykowne czy pewne?

Psychologiczne wymiary oceny ryzyka

1). WIEDZA NIEWIEDZA

2). WPŁYW BRAK WPŁYWU

3). DOBROWOLNOŚĆ PRZYMUS

4). TYPOWOŚĆ NOWOŚĆ

5). ODROCZENIE BEZPOŚREDNIOŚĆ

6). CHRONICZNOŚĆ KATASTROFICZNOŚĆ

7). PRZYJEMNA STYMULACJA LĘK

GŁÓWNE WYMIARY RYZYKA(SLOVIC)

- Zakres wiedzy i stopień nowości r=-0,43

- Zakres wiedzy i kontrolowalność r=0,72

- Zakres wiedzy i dobrowolność r=0,71

- Stopień nowości i kontrolowalność r=-0,31

- Kontrolowalność i dobrowolność r=0,84

(kontrola czyli poczucie wpływu)

Rodzaje decyzji /kryterium: struktura zadania/

1. Decyzje selekcyjne /0-1/

2. Decyzje alokacyjne / właściwy człowiek na właściwym miejscu/

3. Decyzje hierarchiczne (porządkujące)

- /np. juror/

- Podejmujemy decyzje jednorazowo i wielokrotnie /sekwencyjne/

Czynności przeddecyzyjne

A- Przewidywanie tego, co się zdarzy po podjęciu decyzji /P(o) i P (s)/

B- Ocena wartości tego, co się zdarzy /U/

Heurystyki:

- zasada dostępności psychicznej (Tversky i Kahneman, 83)

- zasada reprezentatywności (Kahneman i Tversky, 72)

- zasada zakotwiczenia i dopasowania (Kahneman,Slovic, Tversky, 82)

Co wpływa na szacowanie prawdopodobieństwa?

Rola heurystyki dostępności psychicznej

- zdarzenia są tym bardziej prawdopodobne, im łatwiej można je zaktualizować w pamięci trwałej, np. wypadki na drogach

- Wpływ na P(s) ma także rodzaj informacji (np. emocjonalna) oraz sposób zakodowania (kody obrazowe-pojęciowe).

- Odpowiada za efekt świeżości

- Złudzenie osobistego doświadczenia (cyganie kradną)

- prawo małych liczb (moi znajomi)

Heurystyka dostępności

- Informacje wizualne i jednostkowe bardziej niż abstrakcyjne przemawiają do wyobraźni.

- Wywierają w ten sposób z reguły większy wpływ na sądy probabilistyczne niż informacje abstrakcyjne.

- Ważne w reklamie i psychomanipulacji /media/.

Rola heurystyki reprezentatywności (złudzenie gracza, złudzenie koniunkcji)

- w ten sposób ludzie badają stopień podobieństwa między przewidywanym zdarzeniem a populacją z której pochodzi

- /np. Kahneman i Tversky- kolejność narodzin dzieci, Lotto, wypadek taksówki- świadek, wywiady z inżynierami i prawnikami, dobór personelu/

Zasada zakotwiczenia

- Mamy skłonność do niedostatecznego korygowania wyjściowej oceny (skądkolwiek by ona pochodziła)

- /przykład: ONZ, Lotto, rola mediów a uliczna sonda, kryzys, sądownictwo- sędziowie rozpatrujący przypadki od cięższych do lżejszych i na odwrót a zasądzona kara, negocjacje - wycena nieruchomości a cena katalogowa, w marketingu - cena wyrobu na metce a obniżona cena/

Rola złudzeń posybilnych

- współdeterminują ocenę możliwości i prawdopodobieństwa wyników działania.

1. To, co jest wartościowe, jest jednocześnie prawdopodobne.

2. Po serii niepowodzeń, wzrasta prawdopodobieństwo sukcesu.

Trafność przewidywań /”wiedziałem, że to się zdarzy”/ jako zjawisko myślenia wstecznego /reakcja postdecyzyjna/

Co wpływa na użyteczność ?

Złudzenia walentne /czyli wartościotwórcze/ zmniejszają realizm ocen użyteczności, jednocześnie podnoszą atrakcyjność działania.

- np.”To co mało prawdopodobne, jest wartościowe”

lub

„To, co jest możliwe, jest wartościowe i godne realizacji”

„To, co nieznane, jest wartościowe”

Klasyczna teoria decyzji (Edwards, Kozielecki, Morgenstein)

- Teoria zakłada, że człowiek podejmujący decyzję jest:

- w pełni poinformowany o alternatywach (opcjach)

- i o skutkach

- zdolny do dostrzegania subtelnych różnic między alternatywami

- racjonalny w swoich wyborach

Podejmowanie decyzji w ujęciu klasycznym

- Wybieramy pracę. Firma A daje 50% gwarancji wzrostu wynagrodzenia o 20% w ciągu roku, a firma B daje 90% szansę wzrostu wynagrodzenia o 10% w ciągu roku. Którą firmę wybrać ?

A= 0,50 x 0,20 = 0,10

B= 0,90 x 0,10 = 0,09

Prawdopodobieństwa awansu jest nieco wyższe w firmie A, więc tę pracę wybieramy.

Względy subiektywne

- Subiektywną wartość przypisujemy:

- prawdopodobieństwu (np. mnie i tak nie dadzą podwyżki)

- użyteczności (np. podwyżka 0 20% może mieć różną subiektywną wartość)

ponadto:

- subiektywnie ważne są inne przesłanki (np. ubezpieczenia, wyjazdy, itp.)

- poszczególne kryteria nie działają oddzielnie /reguła SEU/

SEU- subjective expected utility

- Wybór jest funkcją subiektywnie oczekiwanej użyteczności SEU - czyli iloczynu oczekiwanej użyteczności (U) danego kierunku aktywności i subiektywnego prawdopodobieństwa P(s) osiągnięcia efektu SEU=U x P(s)

Oczekiwana wartość wyniku

- Expected value E{V}

- subjective expected utility (SEU)

STRATEGIE

Dwie możliwości:

- strategia ryzykanta /wygrana znaczy dużo, przegrana znaczy mało/

- strategia ostrożnego /wygrana znaczy mało, przegrana znaczy bardzo dużo/

Ponadto:

- subiektywną wartość ma sama gra. Jeśli nic nie szkodzi, że przegram, to grając mogę tylko zyskać

- strategie są zmienne w czasie /np. w miarę pogarszania się lub polepszania sytuacji gracza.

Model kompensacyjny-jako KTD

Atrakcyjne i nieatrakcyjne strony wzajemnie się równoważą

A B

CENA +1 +2

HAŁAS -2 +3

ODLEGŁOŚĆ +3 -1

CZYSTOŚĆ +2 +2
-------------------------------------

ogólnie +4 +6

Ale:

1. Kryteria mogą nie być równoważne

/np. odległość dwa razy ważniejsza od całej reszty)

2. Kryteria mogą wchodzić w interakcje

/np. hałas może mi nie przeszkadzać, jeśli mieszkanie jest blisko uczelni, bo wtedy nie muszę się uczyć w domu, tylko w cichej czytelni/

Dlaczego klasyczna teoria jest zła? Ponieważ nie jest prawdą, że ludzie jako decydenci

1. Rozważają wszystkie możliwe alternatywy

2. Dysponują pełną wiedzą o alternatywach i ich skutkach

3. Starannie (choć subiektywnie) ważą zalety i wady alternatyw

4. Starannie (choć subiektywnie) ważą prawdopodobieństwo alternatyw

5. Wykazują maksimum racjonalności i trafności osądu

WNIOSEK: jesteśmy decydentami o ograniczonej racjonalności

Zatem w jaki sposób podejmujemy decyzje?

Strategia satysfakcji (H. Simon)

1. Przeglądamy opcje jedną po drugiej

2. Bez szczególnego planu

3. Wybieramy pierwszą, która nas satysfakcjonuje

przykłady:

- kupowanie używanego auta

- wybór męża/żony

Strategia satysfakcji- zalety

- nie tracimy czasu

- radzimy sobie jakoś nawet gdy alternatyw jest bardzo wiele

- unikamy niemiłych skutków konfliktu motywacyjnego dążenie-dążenie;

dążenie-unikanie; unikanie-unikanie

- wyrabiamy sobie opinię osoby umiejącej podejmować decyzje

Strategia eliminacji według aspektów (Tversky)

1. Wybieramy jeden aspekt

2. Ustalamy minimum wymagań

3. Wybieramy pierwszą możliwość, która spełnia te wymagania

4. Wybieramy drugi aspekt itd

Przykład:

I. Najpierw analiza ceny - nie więcej niż 100 tys.zł

II. Odrzucamy wszystko, co jest droższe

III. Potem kolor- czerwony

IV. Spośród tego, co nam zostało w pkt. 2 wybieramy auta czerwone

V. Potem inny aspekt, np. marka itd.

Herbert Simon: jest to strategia ograniczonej racjonalności

Teoria perspektywy (Kahneman i Tversky, 79, Nobel 2002)

Odkrycie efektu obramowania, czyli wpływu mentalnej reprezentacji problemu decyzyjnego na treść podejmowanych decyzji.

1. Ryzyko w zasadzie odstrasza, ale czasem pociąga

2. Decyzja zależy od przyjętej perspektywy - zysku lub straty

Ludzie inaczej wartościują zyski i straty (kieszonkowe, zgubienie a znalezienie 10 zł)

Strategia perspektywy- perspektywa zysku

Loteria A: W 90 przypadkach na 100 wygrywamy 3000 zł, w 10 przypadkach nie wygrywamy nic

Loteria B: W 45 przypadkach na 100 wygrywamy 6000 zł, w 10 przypadkach nie wygrywamy nic

Unikanie ryzyka:

Większość ludzi wybierze loterię A, czyli zysk mniejszy, ale bardziej prawdopodobny.

Strategia perspektywy- perspektywa straty

Loteria C: W 90 przypadkach na 100 tracimy 3000 zł, w 10 przypadkach nic nie tracimy

Loteria D: W 45 przypadkach na 100 tracimy 6000 zł, w 10 przypadkach nic nie tracimy

Preferowanie ryzyka:

Większość ludzi wybierze loterię D, czyli stratę większą, choć mniej prawdopodobną

Strategia plucia w brodę (ang. regret strategy)

1. Oceniam, której opcji bym najbardziej żałował, gdybym jej nie wybrał

2. Więc wybieram ją w pierwszej kolejności

3. Dzięki temu unikam konieczności plucia sobie w brodę

Strategia godna polecenia w przypadku podejmowania decyzji o ważnych, negatywnych i nieodwracalnych skutkach, np. wtedy gdy chodzi o:

- zdrowie własne lub cudze

- wynik operacji wojennych

- operacje finansowe

Decyzje konsumenckie

Różne źródła informacji

Paradygmat Westa, Browna i Hocha

- Słownik poprzez schematyczną strukturę kategorii

●ułatwia określanie preferencji,

●zmniejsza ilość popełnianych błędów w wyborach konsumentów,

●pozwala na wyrażanie bardziej zgodnych preferencji.

●Może posłużyć jako katalizator do odkrywania nowych cech alternatyw (West, Brown i Hoch, 1996).

Słownik konsumencki

Czyli zarys, szkielet całości, który pozwala na identyfikację cech produktu, oszacowanie poziomu tych cech oraz określenie związku cech z produktem /np. dane o produkcie znajdujące się na metce/

ROLA SŁOWNIKA

- Słownik konsumencki odgrywa szczególnie ważną rolę w spostrzeganiu przedmiotów jako całości /integracja cech, rozpoznanie i ich oszacowanie/

- może wpływać na proces uczenia się, a w szczególności na motywację konsumenta i zasoby pamięci.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PP jakieś stare wykłady, procesy poznawcze wyklad 7
W 2.Procesy wyższe w niższych, WSFiZ - Psychologia, III semestr, Wyższe Procesy Poznawcze, wykłady
PP jakieś stare wykłady, procesy poznawcze wyklad 5
Procesy poznawcze-wykłady, Sylabus, Sylabus zajęć z przedmiotu:
W-3. Wyobraźnia (Extranet), Prywatne, psychologia wsfiz, semestr III, Wyższe procesy poznawcze wykła
PP jakieś stare wykłady, procesy poznawcze wyklad 4
W-2[1].Procesy wyższe w niższych wydrukowane, Psychologia, II rok, Wyższe procesy poznawcze - wykład
Procesy poznawcze wykłady Wykład 6
PP, jakieś stare wykłady procesy poznawcze wyklad 7
W-4. Myślenie-extranet, Prywatne, psychologia wsfiz, semestr III, Wyższe procesy poznawcze wykłady
procesy poznawcze wyklad 7, Psychologia, II Semestr, Procesy Poznawcze
procesy poznawcze wyklad 13, Psychologia, II Semestr, Procesy Poznawcze
procesy poznawcze wyklad 3, Psychologia, II Semestr, Procesy Poznawcze
procesy poznawcze wyklad 6, Psychologia, II Semestr, Procesy Poznawcze
procesy poznawcze wyklad 9, Psychologia, II Semestr, Procesy Poznawcze
Blok 2, Wyższe procesy poznawcze - wykłady
PWPP-egzamin, Wyższe procesy poznawcze - wykłady
Blok 2, Wyższe procesy poznawcze - wykłady

więcej podobnych podstron