Estetyka 14.03.2008 Prawda w sztuce
Rozważania na temat prawdy w okresie wczesnogreckim odnosiło się tylko do poezji. Tego określenia nie stosowano do malarstwa, czy rzeźby. Zastanawiano się czy poezja daje wyraz prawdzie, czy jest prawdziwa w swojej treści.
Prawda = zgodność z rzeczywistością
Homer - widział prawdę w poezji, twierdził że jest odzwierciedleniem rzeczywistości.
Pindar - poetom pozwala się wprowadzać w błąd, kłamać.
Hezjod - poezja zarówno mówi prawdę jak i kłamie. Skłamanie, wprowadzanie w błąd = pseudos ( wymysł, złudzenie) później wprowadzono to określenie do malarstwa i rzeźby.
Dwie teorie odnośnie stosunków sztuki i prawdy:
Błąd, złudzenie - sztuka tworzy ułudę, zmyśla - teoria iluzjonistyczna - jej twórcą Gorgiasz - wg. niego celem poezji jest właśnie mówić nieprawdę, wprowadzać w błąd. Odbieranie poezji opiera się na oczarowaniu. Sztuka ma działać w sposób magiczny.
Sztuka mówi prawdę - teoria zapoczątkowana przez Sokratesa ( później rozwijana), sztuka naśladuje, odtwarza rzeczywistość ( mimesis). Platon - restrykcyjne podejście - wszelka deformacja która nawet zgodna była z prawami optyki była fałszerstwem. Wobec czego Platon wyróżniał 2 rodzaje malarstwa:
eikaustyczne - wiernie odtwarzająca rzeczywistość
fantastyczne
pojawiło się również dwojakie rozumienie prawdy:
prawda obiektywna
jednostkowa - artysta przedstawia rzeczy takimi jakie są nie usuwając cech przypadkowych. - mniej ceniona przez Platona - uważana za dzialanie mechaniczne
Subiektywna - bardziej ceniona przez Platona - artysta usuwa z przedstawienia wszystko to co przypadkowe, przejściowe, zostawia to co istotne, powszechne. Prawda idealna.( takie rozumienie powróciło w epoce klasycyzmu) powszechne zasady, istota = prawda, jak najdalej od naturalizmu.
prawda subiektywna
przez całą starożytność wymagano od sztuki prawdy zalecano nie tylko naśladowanie ale korzystanie z własnych wyobrażeń, wyobraźni. ( w średniowieczu i renesansie rzadko zarzucano sztuce fałsz. Łowiono raczej o „pięknym kłamstwie” )
Poezja nie jest ani kłamstwem, ani fałszem ani wymysłem ani fikcją. Arystoteles - traktat logiczny - obok zdań prawdziwych i fałszywych są takie które nie są ani prawdziwe ani fałszywe. I sztuka wlasnie jest takim zdaniem. Jest poza prawdą i kłamstwem. Sztuka tworzy odrębny świat.
- Tezy Arystotelesa stały się popularne w renesansie
- Średniowiecze - św. Augustyn - sztuka nie może być prawdziwa. - ale to wynika że nie potrafi tej prawdy osiągnąć. Np. teatr - jest fałszem, ale nie wynika on z chęci oszukiwania
- klasycyzm - prawda - najważniejsza w sztuce - to ona przyciąga widzów, czytelników.
Prawda prosta - wierne naśladowanie rzeczywistości ( u Platona prawdą obiektywna jednostkowa)
Prawda idealna - u Platona prawda obiektywna powszechna) prawda leżąca w doborze doskonałości, artysta mógł wybrać najdoskonalsze części rzeczywistości i złożyć je w idealny obiekt potencjalny.
W Hellenizmie domagano się prawdy w sztuce. Czasami potępiano poezję za to że nie ma w niej prawdy ( Epikur). Stoicy uważali że poezja jest w stanie lepiej poznawać prawdę niż filozofia, jeśli chodzi o sprawy boskie, metafizycznej, domagali się prawdy ważkiej, w istotnych sprawach.
Klasycyzm - prawda jest w sztuce najważniejsza. Prawda:
prosta (u Platona obiektywna jednostkowa)
idealna (u Platona obiektywna powszechna) prawda leżąca w doborze elementów -powstaje idealny obiekt potencjalny. Prawda- idealizacja)
wiek XVII XVIII metafora = poetyckie naśladowanie. Poezja nie jest fałszem. Sztuka jest wielka dlatego że zwodzi = prawda artystyczna oparta na wymysłach ( pseudo)
5 znaczeń prawdy:
W znaczeniu logicznym
Wierne odtwarzanie rzeczywistości, rozszerzone na samą rzeczywistośc
Prawda w znaczeniu przenośnym - metafora - obecna również w sztukach nieprzedstawiających np. architektura. Prawda = styl. Bez domieszek = prawdziwy. Doskonałośc
W znaczeniu potocznym, prawdziwy = autentyczny.
Prawda - zgodność dzieła sztuki z jego celem i środkami. Dzieło jest prawdziwe gdy przekazuje myśl artysty.
wiek XX.
Roman Ingarden - dotyka wszystkich znaczeń, prawda - słowo tak wieloznaczne, że wymyka się konkretnemu określeniu. Ingarden rozumie prawdę w sensie logicznym.
Prawdziwy = sąd który jest zgodny ze ze stanem rzeczy - logiczny
Prawdziwy = wierny, jeden przedmiot uchodzi za drugi
Adekwatność = konsekwencja = prawda, dzieło jest prawdziwe wtedy gdy autor operuje tworzywem ( słownym ) tak aby dzieło było zrozumiałe i stanowiło jednolitą całość
Rzeczywistość w dziele może być tworzona dowolnie - prawda artystyczna.
Prawda = autonomia bytowa dzieła - przedmiot przedstawiony nabiera samodzielności. Zaczyna istnieć niezależnie od rzeczywistości. Staje się prawdziwy. Np. sztuka fantastyczna
Ze względu na sposób przedstawienia:
Prawdziwy - przedmiot przedstawiony w sposób sprawny, adekwatny.
Prawda jako konwencja - zgodność z rzeczywistością, zgodność z myślą, intencjami twórcy, zgodność wewnętrzna utworu - dzieło jednolite.
Harmonia - realizujący pomysł, sprawnie wykonany, odnoszący się do rzeczywistości. - jedność formy, treści i intencji
Prawda w odniesieniu do autora:
Prawda to szczerość pisarza, artysty, dzieło - dokument psychologiczny - gdy jest wiernym odzwierciedleniem przeżycia, z drugiej strony o prawdziwości może mówić również zgodnośc z intencjami twórczymi.
Prawdziwe to takie, które najsilniej oddziałuje na odbiorców. Siła oddziaływania miernikiem prawdy.
Podsumowując prawda nie jest jednolicie rozumiana, konwencjonalnie
Prawda od strony interpretacji.
Hermeneutyka - odmiana nauki zajmująca się interpretacją, tłumaczeniem dzieł sztuki ( głównie literackich) - dzieło sztuki - wartość poznawcza - prawda absolutna jest nie do poznania, każde odczytanie jest odrębną prawdą. Każde dzieło coś mówi o rzeczywistości więc w każdym dziele jest jakaś prawda.
Teodor Adorno (?) - również widział prawdę w interpretacji - rozwiązaniu zagadki każdego poszczególnego dzieła sztuki. Do prawdy w sztuce można zbliżyć się krytykując nieprawdę. Nie ma prawdy bez negacji. Nie da się prawdy bezpośrednio zobaczyć.
Sztuka i filozofia - mimo że są od siebie oddzielone - przenikały się wzajemnie
Teoria Hansa Georga Gadamer. Zajmował się on kategoriami mimesis. Prawda - naśladowanie, odtwarzanie rzeczywistości, które nie służy kopiowaniu, lecz przypomnieniu, które ma ułatwić dotarcie do najgłębszej prawdy o rzeczywistości.
Naśladowanie nie jest celem, lecz środkiem dla odbiorcy naprowadzający na istotę rzeczy.
Martin Heidegger
prawda - ( najstarsze źródło z gr.) prawda = niekrytość - próba znalezienia istoty w sztuce
prawda - gdy coś się ujawnia, odkrywa, doznanie prawdy jest niemożliwe, jeśli jesteśmy zamaskowani, skryci, nieszczerzy, nie żyjemy w prawdzie, prawda nie jest oczywista - trzeba jej poszukiwać, odkrywać. Wymaga wysiłku - wyjścia z kryjówek, dociekania, dotyczy zarówno prawdy transcendencji jak i prawdy odnoszącej się do sztuki.
Prawda = prawda bytu
W dziele sztuki nie chodzi o odtworzenie danej chwili poszczególnego bytu, ale raczej odtworzenie jego ogólnej istoty.
Prawda istotowa, powszechna.
Przeznaczeniem sztuki jest odsłanianie, ujawnianie prawdy bytu, (język tekstów Heideggera charakterystyczny dla niego) Heidegger używa tu słowa prześwit - otwarte miejsce w strukturze bytu, szczelina między poznającym a poznawanym. Prześwity się pojawiają, są stanem chwilowym, np. archetypy - nie są stałe, również podlegają zmianom.
Ujawnianie prawdy nie tylko w sztuce przedstawiającej także architektura, np. świątynia grecka. Oglądający dowie się prawdy o samym sobie.
Ujawnianie prawdy - istota piękna dzieła sztuki
dzieła sztuki martwe - gdzie nie wydarza się już prawda, możemy się nimi już tylko delektować, nie odnajmiemy prawdy za ich pośrednictwem.
Dzieła sztuki żywe - prawda jako prześwit, odkrywa się. Prawda - odkrycie prawdy o nas samych
Odnosi się również do poezji. „ co po poecie w czasie marnym” poezja również odnosi się do poszukiwania prawdy.
Sztuka: odkładanie-w-dzieło-prawdy
Każde żywe dzieło poetyckie na swój sposób prawdę przechowuje, odbiorca musi odsunąć się od codzienności i tego co prawdę maskuje, zakrywa i dotrzeć do przechowywanych w dziele prawd.
Istnienie jest poetyckie
Poezja - sposób ujmowania bytu - pierwotny język mówienia o bycie, dotarcia do jego istoty. Z tym wiązało się niebezpieczeństwo - poeta chwyta boskie znaki ( wsposób intuicyjny ) i chce przekazać to innym. Bywa że te znaki są przez ludzi źle interpretowane.
Poezja ujawnia istnienie, ma doprowadzić do istoty jego miejsca i istnienia
Niebezpieczeństwo - wstrząs, który nie prowadzi do dobrego, do poznania prawdy
Sztuka - coś co budzi niepokój ( jak u Witkacego)
Sztuka prowokuje do zadawania pytań, wyzwalamy się z marności świata w którą jesteśmy uwikłani - prześwity