III.PROZA

B. 1932- 1939

15. PROZA REALIZMU SPOŁECZNEGO

• charakterystyka:

• trudne do rozróżnienia od realizmu psychologicznego (społeczny bardziej socjologiczny)

• populizm

• neonaturalizm

• autentyzm

• gatunki:

• powieść środowiskowa

• powieść reportażowa

• język swoim bogactwem nie ma przysłaniać fabuły (w odróżnieniu od tendencji ekspresjonistycznych)

• weryzm świata przedstawionego

• socjologiczne spojrzenie na człowieka w gromadzie

• bezrobocie

• środowisko proletariacko- robotnicze; upośledzone

• proza o tematyce chłopskiej

• Huculszczyzna (Vincenz)

• tematyka górniczego Śląska

• teksty programowe:

• Zofia Nałkowska Pisana rzeczywistość 1926;

• „patos autentyczności:

• „kult rzeczywistości żytej”

KADEN i ideowy rozmach

• charakterystyka:

• odejście od barokowości

• behawioryzm, przeżycia psychiczne wyrażone przez somatyczne przejawy

• Mateusz Bigda 1933; charakterystyka:

• satyra polityczna na prawicowy odłam ruchu ludowego

• polski parlamentaryzm przed 1926 ; pakt lanckoroński 1923 między „Piastem” i endecją i dojście Witosa do urzędu premiera

• tytułowy bohater, przywódca ludowy

• swoista próba wytłumaczenia przewrotu majowego

• książka ukazała się po wyroku brzeskim na Witosie

• odejście od barokowości na rzecz brutalizmu języka, behawioryzmu

HELENA BOGUSZEWSKA

• Świat po niewidomemu 1932; charakterystyka:

• reportaż z zakładu dla niewidomych dzieci

• mowa pozornie zależna- oddanie psychiki niewidomego

• Ci ludzie 1933; charakterystyka:

• proza fabularna

• portret przedmiejskiej biedoty

*****************PRZEDMIEŚCIE*****************************

Przedmieście 1934, charakterystyka:

• autorzy:

• Helena Boguszewska- zmysł obserwacji, uwydatnienie społecznej typowości, asceza stylistyczna

• Władysław Kowalski

• Kazimiera Muszałówna

• Jerzy Kornacki- hiperbolizm ekspresjonistyczny, stylistyka w sprzeczności z preferencjami Przedmieścia

• Gustaw Morcinek

• Sydor Rey

• Zofia Nałkowska

• charakterystyka:

• reportaże

• życie proletariatu

• części:

• Podróże po Warszawie - tramwajem, furmanką, schodami, karuzelą...

• Prace i ludzie- szofer, krawcy, złodzieje, fabrykanci, przekupka, żebracy...

• Biedy- matki, dom, dzieci, bezrobotni, bezdomni, głodni

WSPÓLNE KSIĄŻKI BOGUSZEWSKIEJ I KORNACKIEGO

• charakterystyka:

• wpływ ekspresjonistycznego stylu Kornackiego

• rozmijanie się z programem Przedmieścia

• utwory:

• Jadą wozy z cegłą 1934- drobnomieszczańskie przedmieście

• Wisła 1935- podróże wodne po Wiśle, realia życia „wodniaków”

• Polonez 1936- 1939- cykl powieściowy; nowości:

• wyraźnie zarysowany bohater

• inteligenckie społecznikostwo

• problematyka polityczna

****************************************************************

JAN BRZOZA (1933- debiut Pamiętnik bezrobotnego)

• twórczość:

• Dzieci 1936- reportaż z życia lwowskich gazeciarzy

• Budowali gmach 1938- budowa czynszowej kamienicy; praca, strajk

HENRYK DRZEWIECKI; Kwaśniacy 1934- lokatorzy wyeksmitowani z domu, działający w samoobronie

HALINA GÓRSKA; Barak płonie- cykl (Ślepe tory, Ucieczki) 1937- 1939; - o ludziach gnieżdżących się w piwnicy lwowskiej kamienicy; działacze społeczni opiekujący sie biedotą (humanitaryzm, watek inteligencki)

WANDA WASILEWSKA Oblicze dnia 1934- reportaż; przedstawienia różnych postaci o robotniczym losie; wezwanie do rewolucji; zakończenie entuzjastycznym opisem rewolucji→ już elementy powieści socrealistycznej; odejście od psychologizmu na rzecz schematyzmu.

JALU KUREK, Młodości, śpiewaj! 1939; - jednoosobowy bohater; maturzysta z robotniczego środowiska, bezrobotny; monografia bezrobocia

***************PROZA O TEMATYCE CHŁOPSKIEJ***************

• charakterystyka:

• populizm

• sięganie do przeszłości

• brutalność naturalistyczna

JAN WIKTOR

• Wierzby nad Sekwaną1933; charakterystyka:

• nędza emigrantów chłopskich we Francji

• współczucie i melodramatyzacja

• Orkan na ugorze 1935; charakterystyka:

• naturalistyczno-reportażowa

• gromada wiejska

POWIEŚĆ NATURALISTYCZNO- REPORTAŻOWA

• charakterystyka:

• dialogi potwierdzające autentyczność

• narracja trzecioosobowa; punkt widzenia mieszkańca wsi

• twórcy:

• Jan Wiktor Orkan na ugorze

• Władysław Kowalski W Grzmiącej 1936

• Wanda Wasilewska Ojczyzna 1935; Ziemia w jarzmie 1938

• Wincenty Burek Droga przez wieś 1935- gawędy o podsandomierskim Ocinku

• Juliusz Kędziora Marcyna 1937

JALU KUREK

• Grypa szaleje w Naprawie 1934- aktualność wątku (!!!); połączone z problemem młodego inteligenta bez perspektyw życiowych

POWIEŚĆ O ZABARWIENIU RADYKALNYM

• twórcy:

• Wanda Wasilewska

• Władysław Kowalski

• Leon Kruczkowski Pawie pióra 1935; postawa komunistyczna; wieś tuż przed Iwś.

• Marian Czuchnowski Pieniądz 1938; postawa komunistyczna; wieś po maju 1926

**************************************************************

STANISŁAW VINCENZ

• Na wysokiej połoninie. Obrazy, dumy i gawędy z Wierchowiny Huculskiej 1936; charakterystyka:

• próba ułożenia w cykle starej epiki huculskiej

• utrwalenie kultury Huculszczyzny

• poszukiwanie swobody

GUSTAW MORCINEK

• charakterystyka:

• twórczość o Śląsku

• okresowo związany z Przedmieściem, realizował jednak odmienne wzorce od propagowanych przez grupę; odlegle od realizmu społecznego

• nowele w stylu „szkoły serca”, dla młodzieży

• motyw górników zasypanych w kopalni

• teksty:

• Wyrąbany chodnik 1931- 1932; charakterystyka:

• walki Ślązaków z Niemcami przed Iwś. z uciskiem; zakończone powstaniami śląskimi

• Serce za tamą1929- nowela

• Chleb na kamieniu 1932- nowela

TEMATYKA ŚLĄSKA

• charakterystyka:

• realizm społeczny

• walka z zacofaniem obyczajowym

• bezrobocie

• twórcy:

• Gustaw Morcinek- odkrywca Śląska dla literatury

• Pola Gojawiczyńska- realizm społeczny;

• Powszedni dzień 1933

• Ziemia Elżbiety1934- życie małego miasteczka na Śląsku; historia dojrzewania młodej dziewczyny

• Halina Krahelska- grupa Przedmieście, realizm społeczny;

• Zdrada Heńka Kubisza 1938

POWIEŚĆ REALISTYCZNA O NIETYPOWYM ŚRODOWISKU

• charakterystyka:

• genezą nowe zjawiska socjologiczne

• nowe drogi w dążeniu do autentyzmu:

• „studia w terenie”

• pisarskie samouctwo (kryptoautobiografie)

• duże zainteresowanie czytelnicze

• Marian Czuchnowski Cynk 1937;- reportaż z więzienia; realia i trzeźwość w podejściu do tematu

• Henryk Worcell Zaklęte rewiry1936- o kelnerach

• Maria Ukniewska Strach 1938- o tancerkach rewirowych

• Sergiusz Piasecki Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy 1937, Piąty etap 1938, Bogom nocy równi 1939- przemytnicy i agenci wywiadu; autor był więźniem- zwolniony dzięki swojemu talentowi pisarskiemu

POWIEŚCI O ŚRODOWISKU ŻOŁNIERSKIM

• charakterystyka:

• połączenie pamiętnika i reportażu

• krytyka wojskowego drylu; wykorzystywanie przewagi człowieka nad człowiekiem

• rozwianie legendy munduru

• twórcy:

• Jalu Kurek Woda wyżej 1935

• Adolf Rudnicki Żołnierze 1933, Doświadczenia 1939 (→Profile i drobiazgi żołnierskie)

• Zbigniew Uniłowski Dzień rekruta 1934

INTELIGENCKA ODMIANA PROZY REALIZMU SPOŁECZNEGO

• charakterystyka:

• powieść radiowa:

• utylitaryzm

• ograniczenie roli narratora

• zainteresowanie „szarym człowiekiem” inteligentem (→temat też prozy psychologicznej)

• twórcy:

• Helena Boguszewska Anielcia i życie 1938; powieść radiowa

• Leon Kruczkowski Sidła 1937

• Maria Kuncewiczowa Dni powszednie państwa Kowalskich 1938; powieść radiowa; dialogizacja; narrator- konferansjer zapowiadający kolejne rozdziały

• Anna i Jerzy Kowalscy Gruce 1936- powieść z pogranicza realistyczno- psychologicznego; panorama społeczna Polski lat kryzysu; bezrobotny inteligent chłopskiego pochodzenia, domorosły filozof, świecki święty, nieustabilizowana inteligentka, zbuntowania mieszczańska pannica

PROZA REALIZMU SPOŁECZNEGO O PISARZACH I ARTYSTACH

• twórcy:

• Maria Kuncewiczowa Dwa księżyce 1933; charakterystyka:

• utwór w nowej stylistyce, innej niż metaforyczno- ekspresjonistyczna, typowa dla wczesnej Kuncewiczowej

• reportaż z życia Kazimierza nad Wisłą

• kontrastowe zestawieni ludzi miejscowych i malarskiej cyganerii

• rezerwa wobec problematyki społeczno- politycznej

• Zbigniew Uniłowski Wspólny pokój 1932; charakterystyka:

• cyganeria nędzy lat kryzysu

• neonaturalizm

• utwór związany z nowym pokoleniem prozaików z pocz. lat 30- tych

1

---