Teoria, biologia i terapia w psychoneuroimmunologii
Mariusz Wirga
Artyku ten w skróconej formie i bez diagramów zosta opublikowany przez "Charaktery"
W tym artykule opisuj podstawy mechanizmów psychoneuroimmunologii (PNI) oraz, na praktycznych przykadach, przedstawiam, jak myli, poprzez uczucia, wpywaja na nasze ciao. Przedstawiam te wnioski na interwencje psychoterapeutyczna. Ze wzgldu na charakter pisma i brak miejsca dokonuj wielu uproszcze i pomijam inne - ni psychoterapia - moliwoci lecznicze wypywajce z PNI.
Od dziecistwa syszaem: "ucieczka w chorob", "histeria" lub "choroba bydgoska" (chorob bydgosk byy kwitowane napady migreny z nudnociami). Obojtnie jak nazwane, cierpienie danej osoby byo rzeczywiste, a przypisywane im etykiety nie miay adnej wartoci diagnostycznej czy terapeutycznej. Interesowaem si gównie procesami za nimi si kryjcymi, ale te sposobami pomocy. Zanim Robert Ader uku pojcie psychoneuroimmunologii, psychosomatyka bya moj pasj. Moje zainteresowania ukierunkoway te bieg moich poszukiwa lekarskich od ciaa i komórki (patologia), poprzez terapie somatyczne (radioterapia), po psychiatri (czc terapie somatyczne z psychologicznymi). Przez te lata byem wiadkiem, jak wiele si zmienio, jak wiele odkryto i, z czego kilka lat temu drwiono, teraz ju drwi nie wypada. Nie wypada z tym nawet dyskutowa.
Immunologia, jest to nauka o odpornoci. Psychoneuroimmunologia - nauka zajmujca si wzajemnym wpywem zjawisk psychicznych, neurologicznych i odpornociowych. Ukad immunologiczny nazywa bdziemy tutaj odpornociowym. Jest wiele rodzajów komórek chronicych nasz organizm. Nie wdajc si w szczegóy, je wszystkie bdziemy nazywa komórkami odpornociowymi. Niektóre maj moliwo poerania zmienionych komórek (np. nowotworowych, czy starych), bakterii, wirusów i innych patogenów. Inne komórki odpornociowe wydzielaj substancje niszczce takie patogeny. Jeszcze inne produkuj przeciwciaa, wice si z antygenami (obcymi substancjami jak biaka wirusów, bakterii itp).
Choroby mog powstawa ze zmniejszonej lub nadmiernej aktywnoci ukadu immunologicznego. W przypadku zmniejszonej aktywnoci ukadu odpornociowego mamy do czynienia ze zwikszonym zapadaniem na choroby zakane (zmniejszona obrona przed bakteriami, wirusami i innymi patogenami), ale te choroby nowotworowe (zmniejszone rozpoznawanie patologicznie zmienionych wasnych komórek; n.p., nowotwory wystpujce w AIDS - misak Kaposi'ego i choniaki). W przypadku nadmiernej aktywnoci ukadu odpornociowego, komórki ukadu odpornociowego zwracaj si przeciw wasnemu organizmowi (choroby autoimmunologiczne).
Od tysicleci wiadomo byo, e stan psychiki i ducha ma istotny wpyw na zdrowie. Dlatego te tradycyjnie medycyna cza to, co w danych czasach byo szczytem technologii medycznej z interwencjami psychologicznymi i praktykami duchowymi. Dopiero wzglednie niedawno, technologia zdominowaa medycyn i teraz, paradoksalnie, dziki technologii i jej ograniczeniom nastpuje powrót do holistycznego podejcia do zdrowia. W dalszej czci przedstawiam przykady interakcji psychoneuroimmunologicznych, a nastpnie przedstawiam, jak wspóczesna nauka znajduje wyjanienia dla tych procesów.
Psychika a wystpowanie i przebieg chorób
Osobiste dowiadczenia oraz badania naukowe wskazuj, e zapadamy na choroby znacznie czciej, gdy jestemy pod wpywem negatywnych emocji. Na przykad, studenci denerwujcy si sesj egzaminacyjn, choruj czciej i ich ukad odpornociowy ma mniejsz wydolno ni ci, którzy spokojnie podchodz do egzaminów (Kiecolt-Glaser, 1984; 1986; 1991). Jednak zdrowe radzenie sobie ze stresem studiów zwizane jest z lepszym zdrowiem (n.p., ilo produkowanych przeciwcia po podaniu szczepionki jest wiksza u tych, którzy s najmniej zestressowani i zdenerwowani (Glaser i wsp., 1992). Zaburzenia lkowe jak lk uogólniony (Linn, 1981) i zespó stresu pourazowego (Ironson, 1997) zwizane byy ze znacznym obnieniem funkcji ukadu odpornociowego.
Depresja (choroba afektywna jednobiegunowa) jest zwizana ze zwiekszon zapadalnoci na wiele chorób oraz ze zwikszon umieralnoci (biorc poprawk na samobójstwo jako przyczyn zgonu). Na przykad Simons (Simons, 1998) stwierdzi, e depresja bya istotniejszym czynnkiem ryzyka wystpienia wylewu krwi do mózgu ni poziom cholesterolu. Podobne wyniki mia Everson (Everson, 1998). Przebieg choroby niedokrwiennej minia sercowego by negatywnie zwizany z depresj (Ford, 1998; Penninx, 1998) i brakiem zwizków spoecznych, natomiast pozytywnie z wsparciem emocjonalnym (King, 1997). Uwaa si, e obniona funkcja ukadu odpornociowego pod wpywem depresji, jest co najmniej czciowym wytumaczeniem zwiekszonej umieralnoci osób z depresj (Takeida, 1997). Postuluje si wpyw cechy "wrogoci" (jeden z elementów tzw. osobowoci A) na zapadanie na choroby krenia, ale brak jest przekonujcych danych , by ta cecha wpywaa na przebieg choroby. Czynniki psychiczne odgrywaja te istotn rol te w przebiegu tak powanych chorób jak choroby nowotworowe i infekcja HIV (Benight, 1997; Byrnes, 1998).
Jest wiele rónorodnych czynników sprzyjajcych powstawaniu chorób, w tym te mog by czynniki psychiczne. Nie mog przytoczy tutaj adnych jednoznacznych dowodów, e czynniki psychiczne powoduj powstawania raka, jednak gromadzonych jest coraz wicej dowodów, e czynnki psychiczne maj istotny wpyw na zdrowienie.
Placebo
Wiele ze zjawisk obecnie nazywanymi psychoneuroimmunologicznymi, znanych byo od dziesicioleci (cho nie zrozumianych) przez technologicznie zorientowanych medyków i biologów. Dlatego skuteczno kadego leku porównywana jest z placebo - substancj wygldajc jak badany lek, ale bez adnej aktywnoci farmakologicznej. W takich badaniach znaczna cz chorych reaguje na placebo tak, jakby to by skuteczny lek. Na przykad w badaniach nad bólem pooperacyjnym u 33% pacjentów placebo byo tak samo skuteczne jak morfina (Beecher, 1955). Placebo moe te wywoa oczekiwane przez pacjentów objawy uboczne (n.p., wypadanie wosów) lub prowadzi do uzalenienia. A wszystkie te zjawiska zachodz po podaniu nieaktywnych soli, cukru lub wody destylowanej.
Jednym z najlepiej udokumentowanych a zarazem spektakularnych przypadków skutecznoci placebo jest przykad pana Wrighta (Klopfer, 1957). Pan Wright znalaz si pod opiek doktora Philipa Westa w stanie skrajnie zaawansowanego, zoliwego nowotworu ukadu chonnego. Wzy chonne na szyi, we wnkach puc i pod pachami byy tak powikszone, e pan Wright ledwo móg zaczerpn powietrze i spodziewano si, e umrze w cigu kilku dni. Jego onkolog - dr West - prowadzi wtedy badania nad nowym, a ju sawnym lekiem przeciwnowotworowym nazwanym Krebiozen. Mimo, e pan Wright, ze wzgldu na bardzo z prognoz, nie kwalifikowa si do programu badawczego, ze wzgldów humanitarnych i pod wpywem nalega pacjenta (który bardzo wierzy w nowe "lekarstwo na raka") , dr West postanowi poda lek. Wyniki przekroczyy najmielsze oczekiwania - mimo bardzo zego rokowania pacjent zosta wypisany ze szpitala po dziesiciu dniach bez adnych oznak choroby nowotworowej.
Takie zjawiska nie zdarzaj si onkologom na co dzie. Dlatego dr West rozpozna szybko pana Wrighta, gdy powróci on do szpitala kilka miesicy póniej, w jeszcze ciszym stanie ni poprzednio, po tym jak przeczyta w prasie negatywne opinie o skutecznoci Krebiozenu. Poniewa pan Wright by jedyn osob sporód tysicy poddanych leczeniu, której Krebiozen pomóg, dr West by przekonany, e to wiara w lek, a nie sam lek, spowodowa tak szybk popraw. Tym razem zespó leczcy powiedzia pacjentowi, e poprzednia partia Krebiozenu ulegaa z czasem rozkadowi i lada dzie miaa by wyprodukowana nowa, wielokrotnie suteczniejsza forma Krebiozenu. By jeszcze bardziej wzmocni pozytywne oczekiwanie, codziennie informowano go, e lek ju jest prawie gotowy i wkrótce bdzie transportem lotniczym przesany specjalnie dla pana Wrighta. I faktycznie po paru dniach zespó leczcy z fanfarami wkroczy do pokoju pacjenta ku jego wielkiej radoci ogaszajc, e lek wanie nadszed. Natychmiast podano mu pierwsz dawk "udoskonalonego Krebiozenu" - wod destylowan (placebo). I znowu nastpia radykalna poprawa. W opisie dra Westa guzy zmniejszay si jak topniejce "kule niegu na rozarzonym piecu". Podano mu tylko wod destylowan, a wiara pobudzia tak ukad odpornociowy pacjenta, e nowotwór znikn zupenie - stopnia jak nieg pod wpywem gorca. Taka jest potga si zdrowienia, potga ukadu odpornociowego. Taka jest potga ukadu odpornociowego kadego z nas.
Uczenie odpowiedzi immunologicznej
Fascynujcym przejawem zjawisk psychoneuroimmunologicznych jest uczenie odpowiedzi immunologicznej. Pawow, podajc pokarm godnym psom równoczenie z dzwikiem dzwonka nauczy je, poprzez warunkowanie klasyczne, lini si na sam dwiek dzwonka. Istnieje ponad 100 przykadów z literatury uczenia (warunkowania) ukadu odpornociowego reakcji na obojtny bodziec zarówno zmniejszeniem jak i zwikszeniem odpowiedzi odpornociowej. Jednym z najczciej cytowanych przykadów jest dowiadczenie Adera i Cohena (Ader, 1982; 1991; 1995), gdzie grupie winek morskich ze szczepu z wrodzon tendencj do zapadania na chorob autoimmunologiczn z nadmiernej czynnoci ukadu odpornociowego (tocze) podano lek - cyklofosfamid, równoczenie z obojtn farmakologicznie wod z sacharyn. Cyklofosfamid jest lekiem zmniejszajcym aktywno immunologiczn organizmu i dlatego zmniejsza objawy chorób autoimmunologicznych (gdzie ukad odpornociowy zwraca si przeciw wasnemu organizmowi). Lek ten dla ukadu odpornociowego winek morskich by tym, czym pokarm dla slinianek psów Pawowa (bodcem bezwarunkowym) i wywoywa obnienie aktywnoci nadmiernie pobudzonych komórek odpornociowych (jak pokarm wywoywa linienie u psów ). Woda z sacharyn bya jak dwik dzwonka (obojtnym bodcem warunkowym). Po kilkakrotnym równoczesnym podawaniu cyklofosfamidu z wod z sacharyn (warunkowanie), podawanie samej sacharyny z wod powodowao taki sam rezultat, jak podawanie cyklofosfamidu - zmniejszenie odpowiedzi immunologicznej. Ukady odpornociowe tych winek morskich nauczyy si zmniejsza swoj nadmiern aktywno i choroba autoimmunologiczna, do której byy genetycznie predysponowane, wystpowaa znacznie póniej, ni w grupie kontrolnej, która nie podlega warunkowaniu, a otrzymaa takie same dawki cyklofosfamidu i sacharyny. To nie woda z sacharyn spowodowaa rónic tylko to, czego nauczy si ich ukad odpornociowy. Innym fascynyjcym zjawiskiem jest to, e mona nauczy ukad odpornociowy odrzucenia wszczepionego nowotworu zoliwego w uwarunkowanej reakcji na zapach kamfory (Ghanta, 1990). Pomylne dowiadczenia z warunkowaniem odpowiedzi immunologicznej przeprowadzono te u ludzi (Bovgjerg, 1990).
Wpyw ukadu immunologicznego na zachowanie
Wpyw stanu ukadu immunologicznego na zachowanie stanowi, w ostatnich latach, cel wielu bada. Od lat psychiatrzy wiedz, e wiele chorób ukadu odpornociowego moe przejawia si najpierw objawami psychicznymi. Ponadto istnieje wiele doniesie o zmianach w zachowaniu pod wpywem infekcji wirusowej nawet, gdy nie nastpiy adne mierzalne zmiany fizjologiczne. Lub, e myszy z upoledzon funkcj immunologiczn gorzej sobie radziy w dowiadczeniach z labiryntami ni myszy ze zdrowym ukadem odpornociowym. Jednak pierwszym dowiadczeniem, które najbardzej przekonujco wykazao, e stan ukadu odpornociowego wpywa na zachowanie, by eksperyment przeprowadzony przez Grota'ego i wsp. (Grota, 1989) ze szczepem myszy z wrodzon skonnoci do zapadania na tocze (choroba autoimmunologiczna; podobnie jak winki morskie w akapicie powyej). Jak ju wspomniano cyklofosfamid jest lekiem zmniejszajcym aktywno odpornociow. Myszy i inne stworzenia (wczjc ludzi) nie lubi pi cyklofosfamidu, bo powoduje, ogldnie mówic, "rozstrojenie odka". Jednak myszy z "genetycznie zaprogramowan" chorob autoimmunologiczn, u których cyklofosfamid zmniejsza objawy choroby, pij roztwór z cyklofosfamidem, mimo silnych objawów ubocznych. Najwyraniej, stan ukadu immunologicznego bardziej motywuje te myszki do picia wody z cyklofosfamidem mimo gorzkiego smaku i natychmiast nastpujcych problemów odkowo-jelitowych. Oznacza to, e ukad immunologiczny wpywa na mózg i kierowane przez mózg zachowanie.
U ludzi zauwaono, e substancje wydzielane przez komórki ukadu odpornociowego (cytokiny), s zwizane ze zmianami w aktywnoci ruchowej, zaburzeniami snu oraz zaburzeniami procesów mylenia i pamici obserwowanymi u chorych na depresj i schizofreni (Muller, 1998). Coraz wicej wiadomo na temat wpywu ukadu immunologicznego na zachowanie, ale o tym poniej.
Wskaniki immunologiczne
Wiele nowych informacji dostarczyy nam badania laboratoryjnie mierzalnych tzw. "wskaników immunologicznych", obserwujce zmiany w czynnoci ukadu odpornociowego pod wpywem rónorodnych interwencji. Najczciej stosowanymi wskanikami immunologicznymi s: poziomy i produkcja rónych klas preciwcia, poziomy rónych subpopulacji komórek odpornociowych (limfocyty T, B, Natural Killer Cells), produkcja interleukin i interferonu, produkcja przeciwcia, odpowied na mitogeny i wiele innych. Stres, oraz stany emocjonalne zwizane z depresj, lkiem, zespoem stresu pourazowego oraz zaburzenia snu s zwizane z obnieniem czynnoci ukadu odpornociowego (Ironson, 1997; Irvin, 1990; Irvin 1990b; 1994; Linn 1981). Wpyw stresu rejestrowany jest nie tylko na poziomie organizmu i komórki, ale te na poziomie genu - stres upoledza procesy naprawcze DNA (Kiecolt-Glaser, 1985). Ciekawym zjawiskiem jest wzmocnienie reakcji odpornociowych poprzez miech. Zaobserwowano, na przykad, e ogldanie miesznego filmu na wideo powodowao zwiekszenie produkcji przeciwcia (Dillon, 1985). Inne dowiadczenia potwierdziy zwizek midzy nastrojem a stanem ukadu odpornociowego (Futterman, 1994; Knapp, 1992). Co wicej, poprzez techniki psychoterapeutyczne jak relaksacja, biofeedback i stosowanie wyobrani mona spowodowa znaczne zwikszenie aktywnoci ukadu odpornociowego mierzonego poprzez wskaniki immunologiczne (Gruber, 1988; Gruber, 1993).
Psychoterapia i zdrowienie
Od lat wiadomo, e u znacznej czci (jeli nie wikszoci) osób zwracajcych si do lekarza ogólnego, u podstaw zgaszanych przez nich dolegliwoci le problemy psychiczne. Logiczne jest te, e interwencja psychoterapeutyczna znacznie zmniejsza czstotliwo wizyt u lekarza (Jones, 1980; Mumford, 1981; Black, 1998). Jednak to badania O. Carla Simontona, z którymi zetknem si po raz pierwszy w 1982 roku, tylko potwierdziy to, co przeczuwaem. Pacjenci Simontona, z zaawansowan chorob nowotworow, którzy podlegali psychoterapii jako uzupenienie konwencjonalnego leczenia onkologicznego, yli dwukrotnie duej ni ci, którzy byli tylko leczeni konwencjonalnie w najlepszych klinikach onkologicznych w USA (Simonton, 1978; 1981; 1992). Ponadto, wród pacjentów Simontona znacznie wicej byo wieloletnich przey (osób, które mimo pocztkowego znacznego zaawansowania choroby, po latach nie miay adnych oznak choroby). Pacjenci Simontona mieli lepsz jako ycia a ci, którzy zmarli, mieli lepsz jako umierania. Podobne wyniki mia Ronald Grossarth-Maticek stosujc terapi poznawczo-behawioraln nazywan creative-novation behaviour therapy (Eysenck, 1991). Pocztkowo wiat medyczny odrzuci te doniesienia uwaajc je za absurdalne i zarzucajc im bdy metodologiczne. David Spiegel próbujc zdyskredytowa doniesienia Simontona przeprowadzi prospektywne, kontrolowane badania na uniwersytecie Stanford u kobiet z zaawansowanym rakiem gruczou piersiowego z przerzutami (Spiegel, 1981; 1983; 1989). Ku swemu zaskoczeniu otrzyma identyczne wyniki jak Simonton i stwierdzi, e pacjentki, które przeszy terapi poznawczo-behawioraln w uzupenieniu leczenia konwencjonalnego, yy przecitnie dwukrotnie duej ni te, leczone tylko konwencjonalnie. Podobne wyniki, otrzyma Fawzy Fawzy u pacjentów z czerniakiem zoliwym (Fawzy, 1990; 1990b; 1993). Badania Spiegela i Fawzy'ego speniaj najwysze kryteria naukowe. Pacjenci Fawzy'ego podlegajcy interwencji nie tylko yli duej, ale te ich wskaniki immunologiczne wskazyway na zwikszon aktywno ukadu odpornociowego. Jest te wiele innych dowodów na to, e u podoa wszystkich przytoczonych w tej czci przykadów le procesy psychoneuroimmunologiczne (Gruber, 1988; 1993; Berczi, 1996).
Nie tylko chorzy na raka, maj korzy z psychoterapii. Na przykad interwencja behawioralna u osób z chorob niedokrwienn minia sercowego spowodowaa zmniejszenie depresji i czstotliwoci rehospitalizacji (Black, 1998). Dean Ornish dowiód, e poprzez powizanie m.in. medytacji, odpowiedniej diety i aktywnoci fizycznej mona odwróci bieg choroby niedokrwiennej minia sercowego. Jego pacjenci mieli znacznie zmniejszone zmiany miadycowe uwidocznione w specjalnym badaniu radiologicznym (koronarografii) po przejciu jego programu w porównaniu do zmian przed przystpieniem do programu (Ornish, 1998). Zanim Ornish przeprowadzi i opublikowa swoje badania, uwaano, e choroba niedokrwienna minia sercowego i powodujca j miadyca byy nieodwracalne i mogy tylko ulec pogorszeniu. W reumatycznym zapaleniu stawów terapia psychoanalityczna spowodowaa u czci pacjentów odwrócenie procesu chorobowego. Jednak gdy "emocjonalne kanay do urazów z dziecistwa zostay otwarte" (co jest typowe w psychoanalizie), znaczna cz tych pacjentów miaa istotne pogorszenie stanu. To, e forma psychoterapii nie jest obojtna wiadomo byo od pewnego czasu. Na przykad Eysenck i Grossarth-Maticek donieli, e chorzy na raka podlegajcy psychoanalizie, yli krócej ni nie podlegajcy adnej psychoterapii (Grossarth-Maticek, 1990).
Obecnie wiele osób zwraca si ku "alternatywnym/komplementarnym" terapiom, w tym rónym oddziaywaniom psychologicznym. Wspóczesna medycyna te próbuje si na te nowe trendy otwiera. Bdmy jednak wiadomi, e przekazujc informacje o wpywie psychiki na zdrowie i chorob, pacjenci mog to odebra, e nie do si staraj, e nie umiej sobie radzi w yciu, e zasuguj na chorob i e sami j sobie wywoali. Poczucie winy takiej osoby moe by obezwadniajce.
Teoria, biologia i terapia w psychoneuroimmunologii
Mariusz Wirga
Artyku ten w skróconej formie i bez diagramów zosta opublikowany przez "Charaktery"
Drogi wzajemnego oddziaywania mózgu i ukadu odpornociowego
W kolejnych czciach bdziemy si zagbiali coraz bardziej w powizania psychiki, ukadu nerwowego, ukadu hormonalnego i odpornociowego. Najpierw zajmiemy si drogami od mózgu do ukadu odpornociowego i z powrotem, a w dalszej czci przedstawi to co najbardziej fascynujce - to, co dzieje si w mózgu, czyli "od myli i emocji do komórki odpornociowej". Na zakoczenie bd praktyczne wnioski terapeutyczne.
Hormony
Trudne byo odrkycie i udokumentowanie wzajemnego oddziaywania mózgu i ukadu odpornociowego, a jeszcze trudniejsze jest poznanie dróg za tymi oddziaywaniami si kryjcymi. Dotychczas odkryto trzy drogi oddziaywania mózgu na ukad odpornociowy: ukad hormonalny, autonomiczny ukad nerwowy oraz wydzielane przez mózg róne substancje, które wszystkie - dla uproszczenia - bedziemy tutaj nazywali neuropeptydami. Natomiast ukad odpornociowy wpywa na mózg i nasze zachowanie gównie poprzez wydzielanie wczeniej wspomnianych cytokin. Jak sobie mona wyobrazi wszystkie te oddziaywania s wzajemnie powizane i trudno jest do koca stwierdzi, co jest skutkiem, a co przyczyn.
Zacznijmy od ukadu hormonalnego, gdy kady sysza okrelenie "hormony stresu". Nie przypadkiem jednym z pierwszych, którzy udokumentowali wpyw hormonów na odporno by Hans Selye - twórca okrelenia "stres". Wykaza on, e u szczurów poddanych rónym stresom powikszaa si kora nadnerczy wydzielajcych m.in. kortyzol (jeden z hormonów stresu), natomiast grasica (miejsce dojrzewania komórek odpornociowych) tych zwierzt ulegaa zanikowi. Ten, stresem wywoany zanik grasicy, nie wystpowa u zwierzt, u których usunito albo nadnercza albo przysadk (may gruczo u podstawy mózgu, pobudzajcy m.in. kor nadnerczy do wydzielania kortyzolu). Obecnie hormony kortyzolopodobne powszechnie stosuje si w wielu chorobach autoimmunologicznych i zapalnych (by zmniejszy nadmiern aktywno ukadu odpornociowego). Jednak podanie tego hormonu nie jest pozbawione nieporzdanych dziaa ubocznych, które mog by trwae. Na przykad u noworodków z niewydolnoci oddechow podaje si w pierwszej dobie ycia kortyzon. Po piciu latach okazao si, e dzieci te duo czciej choroway i miay obnione poziomy pewnych komórek uadu odpornociowego (limfocytów T) ni grupa kontrolna, która otrzymaa tylko placebo (Gunn 1981). Lek ten jednak ratuje ycie.
Przysadka odpowiada za równowag hormonaln caego organizmu poprzez wpyw na wikszo narzdów ukadu hormonalnego: tarczyce, kor nadnerczy, gonady, nerki, gruczoy piersiowe, macic, oraz takie funkcje jak: przemiana materii, wzrost i pami. Jak dowiedziono, przysadka, bezporednio i porednio, wpywa na produkcj, dojrzewanie i funkcjonowanie komórek ukadu odpornociowego.
Funkcja przysadki jest z kolei kierowana przez ukad limbiczno-podwzgórzowy. Ukad limbiczny jest to struktura mózgowia odpowiedzialna midzy innymi za takie funkcje jak emocje i pami. Ukad limbiczny jest "zintegrowany" wieloma poczeniami z podwzgórzem. Podwzgórze z kolei zawiaduje - poza przysadk - autonomicznym ukadem nerowym oraz zawiera orodki regulujce m.in. cinienie krwi, temperatur ciaa, odczucie godu lub sytoci, pragnienie itp. Ze wzgldu na mnogo wzajemnych pocze i uproszczenie wywodu obie te struktury nazywa bdziemy ukadem limbiczno-podwzgórzowym.
Autonomiczny ukad nerwowy
Kierowany przez podwzgórze autonomiczny ukad nerwowy, zapewnia odpowiednie funkcjonowanie wielu narzdów i procesów fizjologicznych naszego organizmu, które bezporednio nie podlegaj naszej woli jak: czstotliwo pracy serca, kurczenie i rozszerzanie naczy krwiononych czy oskrzeli i renic, praca gruczoów zowych i linianek oraz gruczoów przewodu pokarmowego, funkcjami narzdów pciowych i wielu innych. Autonomiczny ukad nerwowy ma dwie równowace si czci: ukad wspólczulny (czasami nazywany z aciny sympatycznym) i ukad przywspóczulny (nazywany parasympatycznym). To wanie dziaanie obu czci autonomicznego ukadu nerwowego powoduje midzy innymi rumieniec lub zblednicie, przyspieszenie lub zwolnienie pracy serca, wzrost cinienia krwi lub zapa pod wpywem rónych emocji. Zakoczenia nerwowe autonomicznego ukadu nerwowego znajduj si w szpiku (gdzie komórki odpornociowe s produkowane), w grasicy (gdzie niektóre komórki odornociowe dojrzewaj) oraz w wzach chonnych, ledzionie i innych obszarach tkanki limfatycznej, (gdzie komórki odpornociowe dziaaj) (Felten, 1987; 1988). Ponadto, takie zakoczenia nerwowe znaleziono w bezporednim kontakcie z wiekszoci klas komórek odpornociowych (Felten, 1998).
Neuropeptydy
Mózg nie tylko jest skomplikowan sieci pocze i przekaników nerwowych, ale te jest gruczoem wydzielajcym wiele aktywnych fizjologicznie substancji (blisko 100 odkrytych, a liczba ta stale wzrasta). Neuropeptydy s krótkimi acuchami aminokwasów i stanowi tylko cz z wydzielanych przez mózg substancji i teoretycznie naleaoby je zakwalifikowa do ukadu hormonalnego, poniewa, tak jak hormony, dziaaj na komórki odlege od miejsca, gdzie byy wydzielone. Ze wzgldu na ich szczególn rol w naszym organizmie omawiam je osobno. Jednymi z pierwszych odkrytych neuropeptydów byy, wydzielane przez mózg endorfiny (tzn. wewntrzne morfiny). Endorfiny blokuj ból tak, jak to wanie robi morfina i jej pokrewne substancje. Negatywne emocje mog zmniejsza wydzielanie endorfin, a pozytywne zwiksza. To wyjania dlaczego na przykad skoncentrowani na grze sportowcy, mog nie zauway nawet duych kontuzji, gdy w innych sytuacjach (szczególnie w smutku po przegranym meczu) nieznaczne urazy mog odczuwa duo dotkliwiej. Stan bogoci, który moemy odczu pod wpywem relaksu lub medytacji, zwizany jest wanie ze zwikszeniem produkcji endorfin. Oznacza to, e sami moemy sobie zaaplikowa dawk endorfin.
Zaobserwowano, e jedna z endorfin (beta) jest silnym modulatorem ukadu odpornociowego. Nastpnie znaleziono miejsca wice (receptory) dla beta-endorfiny na komórkach ukadu odpornociowego. Wkrótce nastpia lawina doniesie o odnalezieniu miejsc wicych na komórakch opornociowych dla innych neuropeptydów o coraz bardziej skomplikowanych nazwach. Teraz wiadomo, e, wydzielane przez mózg neuropeptydy, wpywaj (podobnie jak ukad hormonalny i autonomiczny ukad nerwowy) na produkcj komórek odpornociowych w szpiku, ich dojrzewanie w grasicy i dziaanie na obwodzie, a take reguluj stan zapalny (Berczi, 1996). Nie powinno nas te zdziwi, e wydzielanie wikszoci neuropeptydów kierowane jest przez ukad limbiczno-podwzgórzowy, podobnie jak dziaanie ukadu hormonalnego i autonomicznego ukadu nerwowego. Co reguluje ukad limbiczno-podwzgórzowy? Na to pytanie postaram si odpowiedzie w czci o neurofizjologii emocji. Okazjuje si bowiem, e to emocje s gównym motorem, poprzez który mózg wpywa na procesy odpornociowe. Jak stwierdzia Candace Pert, kadej emocji towarzyszy wydzielanie odpowiedniego "koktajlu" neuropeptydów, a zmieniony skad chemiczny krwi wie si z odpowiedni reakcj organizmu (Pert, 1985; 1990).
Cytokiny
Cytokinami nazywane s hormony wydzielane przez komórki odpornociowe wpywajce zarówno na mózg, gównie na ukad limbiczno-podwzgórzowy. Cytokiny osigaj szczególnie wysokie stenia podczas stanów zapalnych i infekcji. To one "informuj" mózg o stanie ukadu odpornociowego i uwaa si, e le u podoa wpywu ukadu odpornociowego na zachowanie. Cytokiny wpywaj na regulacj snu, temperatury ciaa i apetytu. Wród substancji wydzielanych przez komórki odpornociowe s te wczeniej przedstawione endorfiny, poprzez które ukad odpornociowy moe wpywa na odczuwanie bólu. Podobnie jak ze wszystkim w naszym organizmie, nadmierna aktywno pewnych cytokin uwaana jest za podstaw choroby autoimmunologicznej jak jest stwardnienie rozsiane (SM). Odkrycie to moe mie istotny wpyw na rozwój skutecznych sposobów leczenia tej choroby [Ruuls].
Coraz wicej dowodów jest na to, e zakoczenia nerwów czuciowych mog znajdowa si w wzach chonnych, ledzionie, a nawet w szpiku kostnym i grasicy. Moe to by jeszcze jedna droga, poprzez któr mózg "dowiaduje si" o stanie komórek odpornociowych na rónych etapach rozwojowych.
Teraz atwiej moemy zrozumie przedstawione wczeniej zjawiska jak efekt placebo, uczenie odpowiedzi odpornociowej, wpywu ukadu odpornociowego na zachowanie, a take wpywu psychiki na zdrowie. Drogi wzajemnych oddziaywa ukadu limbiczno-podwzgórzowego z ukadem odpornociowym przedstawione s w uproszczeniu na rysunku 1 - Drogi wzajemnych oddziaywa ukadu limbiczno-podwzgórzowego z ukadem odpornociowym (Wirga, 1992)
Neurofizjologia i psychoneuroimmunologia emocji
Istnieje wiele kontrowersji czym jest emocja. Dlatego to, co przedstawiam poniej, moe si te wyda kontrowersyjne. Jest te wiele sposobów patrzenia na te same zjawiska i to, co si widzi, zaley od obserwatora. Przedstawiony tutaj punkt widzenia odpowiada mojej wiedzy, filozofii i ma natychmiastowe zastosowanie terapeutyczne. Swoje wywody popieram historyjk z wamywaczem oraz badaniami poznawczo-neurofizjologicznymi.
Strach
Najczciej dzieli si emocje na negatywne (n.p.: strach, zo) i pozytywne (n.p.: rado, mio). Zgadzajc si z Maultsby'm uwaam, e naley wyróni jeszcze emocje neutralne (jak: spokój, stan bogoci) (Maultsby, 1992). Oznacza to, ze zawsze mamy jakie emocje w spektrum od negatywnych, poprzez neutralne, do pozytywnych. Oczywicie najbardziej wiadomi jestemy odczuwania skarajnych emocji i dlatego zapominamy o neutralnych, które z wielu perspektyw s bardzo zdrowe (patrz wyej "relaks-stan bogoci-endorfiny").
Strach, jako emocja podstawowa, jest wzgldnie dobrze zbadany w porównaniu z innymio emocjami i dlatego stanowi dobry przykad do rozwaa. Reakcje fizjologiczne pod wpywem strachu (znieruchomienie, zwolnienie pracy serca, a nastpnie palpitacje, gsia skórka, zimny pot, itp) przebiegaja bardzo podobnie u wszystkich ludzi niezalenie od pochodzenia, rasy, kultury itp. Oznacza to, e mamy podobne mózgi.
Historyjka z wamywaczem
By pomóc swoim pacjentom i studentom zrozumie skd si bior emocje, uciekam si do mini-horroru (Maultsby, 1999). Prosz ich o wyobraenie sobie nastpujcej sytuacji. "Wyobra sobie, e samotnie pic w nocy w swoim domu, nagle przebudzi ci haas w przedpokoju. Wstrzsne si na jego dwik i pierwsz myl byo: "To jest wamywacz'". Wiekszo naszych pacjentów wie, co mogliby dalej sobie pomyle: "Wamywacz moe mnie pobi!", "Moe mnie ograbi i zniszczy mój dom", "Oh! On moe mnie zabi", i bez trudnoci wyobraaj sobie w takiej sytuacji odczuwanie silnego lku. "Wyobra sobie dalej, e cay w strachu podchodzisz do telefonu, by zadzwoni na policj. Ju masz wybra numer i w tym momencie przypominasz sobie, e wczeniej tego dnia przypadkiem natkne si na twojego najlepszego przyjaciela ze szkolnej awy - Stacha, który na kilka dni przyjecha do twojego miasta w interesach. Zaprosie go do swojego domu, ale poniewa Stachu mia by zajty do pónego wieczoru, dae mu zapasowy klucz do swego domu i poprosie, by ci zbudzi jak przyjdzie. W momencie, gdy sobie to przypomniae, twoje myli natychmiast ulegaj zmianie: "To nie wamywacz, tylko Stachu!", "Zaraz si zabawimy", i twoj intensywny lk jest natychmiast zastpiony intensywn radoci ze spotkania ze starym, najlepszym przyjacielem. Zauwa, e haas by ten sam, ale kiedy zmienie swoje myli z "to jest wamywacz" na "to jest Stachu", twoje emocje ulegy te natychmiastowej zmianie."
adne leki nie mogyby tak szybko zadziaa, by tak szybko zamieni intensywny strach na rado. Taka jest sia naszych szczerych przekona. Oczywicie w sytuacjach terapeutycznych prawie nie zdarza si takie nage przeskoczenie ze skrajnie negatywnych (n.p.: lk wysokoci) do skrajnie pozytywnych emocji. Z reguy najpierw odczuwa si emocj negatywn coraz mniej intensywnie i z czasem zaczyna si j odczuwa neutralnie (przy skutecznej terapii). Osoba ta moe w dalszym cigu pracowa nad odczuwaniem pozytywnych emocji wobec czego, odczuwaa negatywne i cieszy si uprawianiem n.p: spadochroniarstwa.
Pwrómy do naszej historyjki. "Wyobra sobie, e z radoci wybiegasz z pokoju, krzyczc "Stachu kochany! " i w tym momencie otrzymujesz silne uderzenie kija baseballowego." Jest przecie moliwe, e zbiegiem okolicznoci, kiedy mia ci odwiedzi Stachu, w t sam noc, wamywacz postanowi si zakra do twojego domu. Co to nam mówi o pracy ludzkiego mózgu? e mózg nie dba o fakty. Natomiast to, co sobie szczerze pomylimy, o czym jestemy "wicie przekonani", mózg natychmiast przetworzy w nasz wewntrzn rzeczywisto wirtualn i ta wirtualna rzeczywisto bdzie podstaw kontroli naszych emocji i dziaania. Dlatego, to nasze myli, przekonania i postawy decyduj o tym, jak wewnrzn, wirtualn rzeczywisto przeksztaci je nasz mózg i jakie emocje odczujemy i jak si bdziemy zachowywali. Oczywicie, mylenie, emocje i dziaanie dowiadczamy równoczasowo. Ponadto, w dobrze wyuczonych sytuacjach "dziaamy, zanim mielimy czas co pomyle" - jest to kierowane postawami, których dyskusja wykraczaaby poza ramy tego artykuu (Maultsby, 1992, 1998, 1999).
Neurofizjologia strachu
Poniewa przytoczone poniej badania byy przeprowadzone na szczurach, ich odniesienia do zachowa ludzkich jest tylko hipotetyczne. Tak szczegóowa dokumentacja zjawisk w ludzkim mózgu, przy dotychczasowych technikach, nie jest jeszcze moliwa. Moliwe, e zarówno te badania, jak i wnioski, jakie z nich wycigam, nie odnosz si do wszystkich emocji ani nawet do wszystkich zaburze lkowych (cho wiele wskazuje, e tak). Przyszo pokae.
Nie wdajc si w szczegóy, w skrócie przedstawiam struktury nerwowe i mechanizmy lece u podoa strachu oraz ich zwizki z psychoneuroimmunologi. Jak ju wspomniaem, strach odczuwamy w do stereotypowy sposób. Najpierw, moemy wstrzsn si (n.p.: niespodziewanie syszc gony haas). Nastpnie moemy zamrze w bezruchu i serce moe zwolni rytmu i dostajemy "gsiej skórki". Wtedy, prawie natychmiast, nasze serce zaczyna wali, wzrasta cinienie krwi, oblewa nas zimny pot, robimy si bladzi, renice si rozszerzaj, itd, wszystko po to, by przygotowa nas do reakcji walki lub ucieczki. Oczywistym jest, e te reakcje s instynktowne i zachodz bez naszej woli. Jak przedstawiono na rysunku 2 (zmodyfikowane za pozwoleniem MIT Press - LeDoux, 1995) mimo, e róne drogi nerwowe odpowiedzialne s za poszczególne reakcje, kada z tych dróg ma swój pocztek w jdrze rodkowym ciaa migdaowatego. Innymi sowy, jak w kadej reakcji bezwarunkowej, podoem wszystkiech elementów typowej reakcji strachu s genetycznie zaprogramowane struktury neurologiczne - s "hardwired" {czy kto wie jak to przetumaczy?}. Oznacza to, e aktywacja rodkowego jdra ciaa migdaowatego, bdzie prowadzia do przewidywalnej stereotypowej fizjologicznej reakcji strachu.
Skd jednak jdro rodkowe ciaa migdaowatego wie, e ma wyzwoli reakcj strachu. Na rysunku 3 (zmodyfikowane za pozwoleniem MIT Press - LeDoux, 1995) przedstawiony jest schemat, jak ta informacja jest przekazywana. Naley tu podkreli rol nowej kory mózgowej i procesów kojarzeniowych w niej zachodzcych. Oznacza to, e nasza reakcja na bodziec (w naszej historyjce haas) zalee bdzie od tego, jakie znaczenie przypisze kora temu bodcowi. Jeeli przypisze mu negatywne dla przeycia znaczenie (n.p.: "Wamywacz"), wtedy informacja ta, poprzez jdro boczne ciaa migdaowatego, jest przekazana do jdra rodkowego ciaa migdaowatego i zostaje wyzwolona kaskada stereotypowej reakcji strachu. Natomiast, jeeli nasza kora przypisze bodcowi pozytywne znaczenie (n.p.: "Przyjaciel"), wtedy zupenie inny zestaw dróg nerwowych jest aktywowany, lk znika, a my odczuwamy "stereotypow reakcj radoci".
Jakie z tego wypywaj wnioski? Po pierwsze, nasze reakcje emocjonalne s wbudowane w nasz mózg. W zalenoci od tego, jakie znaczenie przypisze kora nowa bodcowi, odpowiednia droga nerwowa bdzie uaktywniona, i ta droga zawsze bdzie prowadzia do takiej, a nie innej reakcji emocjonalnej i fizjologicznej. Po drugie, wyglda na to, e uczenie si emocji jest uczeniem si znacze bodców. To znaczy, uczymy sie co myle o danym bodcu, uczymy si odpowiednich przekona i postwaw wobec tego bodca i te myli, przekonania i postawy konroluj, jakie czci mózgu bd uaktywnione, a jakie nie oraz jakie reakcje emocjonalne i fizjologiczne bdziemy odczuwa (Wirga, 1999).
Jakie ma to wszystko znaczenie dla PNI?
Otórz olbrzymie. Po pierwsze, ciao migdaowate jest czci ukadu limbiczno-podwzgórzowego - siedliska naszych emocji i konroli procesów immunologicznych. Jak wida na rysunku 2, wiele dróg wiedzie od jdra rodkowego ciaa migdaowatego, poprzez autonomiczny ukad nerwowy (wspóczulny i przywspóczulny), hormonalny i neuropepty do ukadu odpornociowego. Wiemy, e u ludzi zaburzeniom lkowym, towarzysz zaburzenia ukadu odpornociowego. Wiele wskazuje na to, e takie moe by tych zaburze podoe.
Przecie kady z nas, czasami przypisuje nadmiernie negatywne znaczenia wielu fizjologicznie obojtnym, cho niepodanym, bodcom (jak: deszczowa pogoda, kolejka w sklepie, korek uliczny, itp). Jednak gdy zbyt wielu fizjologicznie obojtnym, a czsto wystpujcym niepoadanym bodcom, przypiszemy nadmiernie negatywne znaczenia (tzn. mamy o nich negatywne myli przekonania i postawy), oczywistym jest, e bdziemy w stanie ustawicznego napicia emocjonalnego. Poniewa ciao migdaowate wydaje si by t struktur mózgu, która przetwarza procesy mylowe, na procesy emocjonalne i fiziologiczne (wczywszy odpornociowe), taki stan napicia moe mie istotne znaczenie zdrowotne (Wirga, 1999). Wiedzie nas to do spostrzeenia, e to, co mylimy na co dzie ma znaczenie nie tylko dla komfortu, ale te zdrowia somatycznego.
To co jest zdrowiej myle?
W pocztkach mojej pracy z chorymi na raka, zauwayem, e znacznej czci z nich nie pomagao "pozytywne mylenie i wizualizacja" (jak wtedy rozumiaem Metod Simontona). Te niepowodzenia zmotywoway mnie, by spotka si z Simontonem osobicie. Gdy doszo do pierwszego spotkania, dr Simonton wprowadzi mnie w arkana Racjonalnej Terapii Zachowania (RTZ) - terapii poznawczo-behawioralnej, wprowadzonej przez znanego psychiatr amerykaskego Maxie C. Maultsby'go, Jr., mojego wieloletniego szefa i mentora. RTZ stanowi jeden z zasadniczych elementów obecnego Programu Simontona i jest podstawowym sposobem pomagania w kryzysie emocjonalnym. Simonton wyjani mi, e on nie uczy swoich pacjentów pozytywnego mylenia, tylko, zdefiniowanego przez Maultsby'ego, zdrowego mylenia. Zdrowe mylenie ma nastpujce cechy (Maultsby, 1992):
Jest oparte na oczywistych faktach
Pomaga chroni nasze ycie i zdrowie
Pomaga nam osiga nasze blisze i dalsze cele
Pomaga rozwizywa najbardziej niepodane konflikty i unika je
Pomaga nam si czu, tak jak chcemy si czu
Zdrowe mylenie spenia co najmniej trzy z tych piciu zasad. To co jest zdrowe dla jednej odsoby, nie musi by zdrowe dla innej (tzn. pacjent sam decyduje na podstawie tych zasad, co jest dla niego zdrowiej myle w danej sytuacji, a nie jest pouczany przez terapeut). Ponadto, to co jest dla nas zdrowe teraz, nie musi by zdrowe w innym czasie. Przykadem negatywnego mylenia jest: "Nie mog wyzdrowie", przykadem pozytywnego mylenia jest: "Na pewno wyzdrowiej". Natomiast zdanie: "Mog wyzdrowie, niezalenie od tego, jak bardzo jestem chory" nie tylko jest przykadem zdrowego mylenia, ale te podstaw zdrowej nadziei. Zgodnie z definicj, nadzieja jest przekonaniem, e podane rzeczy s osigalne, niezalenie od znikomoci prawdopodobiestwa - nie, e zostan osignite.
Historyjka z wamywaczem
Pocztkowo, nie chciaem wierzy, e tak proste zasady mog by komukolwiek pomocne i je odrzuciem. Moe i te ty, czytelniku, jeste w takim samym stanie umysu, jak ja wtedy. Jednak, gdy si gboko nad tym zastanowimy, to stwierdzimy, e kiedykolwiek osignelimy jaki, zaleny od naszego wysiku sukces, nasze mylenie musiao spenia co najmniej trzy z tych piciu zasad - bo s to te zasady sukcesu. A wyzdrowienie z powanej choroby jest przecie ogromnym sukcesem!
Patrzc z perspektywy terapeuty, czasami czuem si bezsilny wobec - wydawaoby si - beznadziejnej sytuacji pacjenta. Jednak stosujc metody Simontona i Maultsby'ego to wanie pacjenci w tarapatach, chorzy na raka, czy AIDS i ich rodziny, nauczyli mnie, e niezalenie od sytuacji yciowej, gdy zmienili swoje myli i przekonania na zdrowsze (i je stosowali), nie tylko zmienia im si nastrój - odczuwali wicej pozytywnych i neutralnych emocji, a mniej negatywnych, ale take ulegaa poprawie ich jako ycia. Po zmianie przekona na zdrowe i sumiennie je stosujc, odczuwali wiksz rado i sens ycia, mieli poczucie gbokiego spenienia, a ja osobicie miaem ten przywilej by wiadkiem niezwykych ozdrowie.
Niewtpliwie nasza wiedza w ostatnich latach w zakresie PNI sie zwielokrotnia, ale w dalszym cigu wzrost wiedzy zdaje sie tylko pomnaa nowe pytania i to, czego jeszcze nie wiemy. Jednake to, czego nie wiemy, niech nie hamuje nas w stosowaniu tego, co ju wiemy. Nawet gdyby w pszyszoci okazao si, e powysze wywody s bdne, ponadczasowym zawsze bdzie warto zdrowotna i egzystencjalno-duchowa codziennej praktyki radoci, poczucia sensu ycia i gbokiego spenienia.
Wicej o Programie Simontona w Polsce
--------------------------------------------------------------------------------
Literatura
Ader R, Cohen N. Behaviorally conditioned immunospuupression and murine systemic lupus erythematosus. Science 1982; 215:1534-1536.
Ader, R., Felten, D. & Cohen, N. Psychoneuroimmunology: second edition. Academic Press. New York. 1991
Ader, R., Cohen, N. & Felten, D. Psychoneuroimmunology: interactions between the nervous system and the immune system. Lancet 1995, Vol. 345, 99-103
Antoni MH, Baggett L, Ironson G, et al. Cognitive-behavioral stress management intervention buffers distress responses and immunologic changes following notification of HIV-1 seropositivity. J Consult Clin Psychol 1991; 59(6):906-915.
Beecher HK. The powerful placebo. JAMA 1955, 159:1602-1606.
Benight CC , Antoni MH , Kilbourn K , Ironson G , Kumar MA , Fletcher MA , Redwine L , Baum A , Schneiderman N. Coping self-efficacy buffers psychological and physiological disturbances in HIV-infected men following a natural disaster. Health Psychol 1997 May;16(3):248-55
Berczi I , Chalmers IM , Nagy E , Warrington RJ; The immune effects of neuropeptides. Baillieres Clin Rheumatol 1996 May;10(2):227-57
Black JL , Allison TG , Williams DE , Rummans TA , Gau GT; Effect of intervention for psychological distress on rehospitalization rates in cardiac rehabilitation patients. Psychosomatics 1998 Mar-Apr; 39(2):134-43
Bovbjerg DH, Redd WH, Maier LA, et al. Anticipatory immune suppression and mausea in women receiving cyclic chemotherapy for ovarian cancer . J Consult Clin Psychol 1990; 58:153-157.
Byrnes DM , Antoni MH , Goodkin K , Efantis-Potter J , Asthana D , Simon T , Munajj J , Ironson G , Fletcher MA. Stressful events, pessimism, natural killer cell cytotoxicity, and cytotoxic/suppressor T cells in HIV+ black women at risk for cervical cancer. Psychosom Med 1998 Nov-Dec;60(6):714-22
Cassileth BR, Lusk EJ, Miller DS, et al. Psychocial correlates of cancer survival in advanced malignant disease. N Engl J Med 1985; 312:1551-1555.
Dillon KM, Baker KH. Positive emotional states and enhancement of the immune system. Int J Psychiatry Med 1985; 15(1):13-18.
Everson SA , Roberts RE , Goldberg DE , Kaplan GA; Depressive symptoms and increased risk of stroke mortality over a 29-year period; Arch Intern Med 1998 May 25;158(10):1133-8
Eysenck HJ, Grossarth-Maticek R. Creative novation behaviour therapy as prophyklactic treatment for cancer and coronary heart disease: part II - effects of treatment. Behav Res Ther 1991;29(1):17-31; (errata: Behav Res Ther 1991;29(5):511 and 1993 May;31(4):437)
Fawzy FI, Cousins N, Fawzy NW, et al. A structured psychiatric intervention for cancer patients: I. Changes over time in methods of coping and affective disturbance. Arch Gen Psychiatry 1990; 47:720-725.
Fawzy F, Kemeny M, Fawzy N, et al. (1990b) A structured psychiatric intervention for cancer patients: II. Changes over time in immunological measures. Arch Gen Psychiatry 1990; 47:729-735.
Fawzy FI, Fawzy NW, Hyun CS, et al. Malignant melanoma: effects of an early structured psychiatric intervention, coping, and affective state on recurrence and survival 6 years later. Arch Gen Psychiatry 1993; 50:681-689.
Felten, D.L., & Felten, S.Y. Immune interactions wtih specific neural structures. Brain, Behavior, and Immunity 1987; 1, 279-283.
Felten, S.Y., Felten, D.L., Bellinger, D.L., Carlson, S.L., Ackerman, K.D., Madden, K.S., Olschowka, J.A., & Livnat, S. Noradrenergic sympathetic innervation of lymphoid organs. Progress in Allergy 1988; 43, 14-36.
Felten DL, Personal communication, Santa Barbara, January 1998.
Ford DE, Mead LA, Chang PP, Cooper-Patrick L, Wang N-Y, Klag MJ; Depression is a risk factor for Coronary Artery Disease in Men. Arch Intern Med. 1998; 158:1422-1426
Friedman A, Antoni MH, Ironson G, et al. Behavioral interventions, changes in perceived social support, and depression following notification of HIV-1 seropositivity. Presented at the Annual Meeting of the Society of Behavioral Medicine, Washington, DC, Mar 20-24 1991.
Futterman AD, Kemeny ME, Shapiro D, Fahey JL. Immunological and physiological changes associated with induced positive and negative mood. Psychosom Med 1994; 56:499-511.
Ghanta VK, Hiramoto NS, Solvarson HB, Soong SJ, Hiramoto RN. Conditioning: a new approach to immunotherapy. Cancer Res 1990 Jul 15;50(14):4295-9
Glaser R, Kiecolt-Glaser JK, Bonneau R, et al. Stress-induced modulation of the immune response to recombinant hepatitis B vaccine. Psychosom Med 1992; 54:22-29.
Glaser R, Pearson GR, Jones JF, et al: Stress-related activation of Epstein-Barr virums. Brain Behav Immun 1991; 5:219-232.
Grossarth-Maticek R , Eysenck HJ Prophylactic effects of psychoanalysis on cancer-prone and coronary heart disease-prone probands, as compared with control groups and behaviour therapy groups. J Behav Ther Exp Psychiatry 1990 Jun;21(2):91-9
Grota, L.J., Ader, R., & Cohen, N. (1987). Taste aversion learning in autoimmune MRL lpr/lpr and MRL +/+ mice. Brain, Behavior, and Immunity, 1, 238-250.
Gruber BL, Hall NR, Hersh SP, Dubois P. Immune system and psychological changes in metastatic cancer patients using relaxation and guided imagery: a pilot study. Scand J Behav Ther 1988; 17:25-46.
Gruber BL, Hersh SP, Hall NRS, et al. Immunological responses of breast cancer patients to behavioral interventions. Biofeedback Self Regul 1993; 18:1-22.
Gunn T, Reece E, Metrakos K, Colle E. Depressed T cells following neonatal steroid treatment. Pediatrics 1981; 67, 61-67
Hall HR, Mumma GH, Longo S, Dixon R. Voluntary immunomodulation: a preliminary study. Int J Neurosci 1992; 63:275-285.
Herbert TB, Cohen S. Depresion and immunity: a metaanalytic review. Psycho Bull 1993; 113(3):472-486.
Herbert TB, Cohen S. Stress and immunity in humans: a meata-analytic review. Psychosom Med 1993; 55:364-379.
Ironson G , Wynings C , Schneiderman N , Baum A , Rodriguez M , Greenwood D , Benight C , Antoni M , LaPerriere A , Huang HS , Klimas N , Fletcher MA. Posttraumatic stress symptoms, intrusive thoughts, loss, and immune function after Hurricane Andrew. Psychosom Med 1997 Mar-Apr;59(2):128-41
Ironson G, Antoni M, Schneiderman N, et al. Stress management interventions and psychosocial predictors of disease progression in HIV-1 infection. In: Goodkin K, ed. Psychoneuroimmunology, stress, mental disorders and health. Washington, DC: American Psychiatric Press. 1999
Irwin M, Caldwell C, Smith T, et al. Major depressive disorder, alcoholism, and reduced natural killer cell cytotoxicity. Arch Gen Psychiatry 1990; 47:713-719.
Irwin M, Patterson T, Smith T, et al. (1990b) Suppression of immune functin by life stress and depression. Biol Psychiatry 1990; 27:22-30.
Irwin, M, Mascovich A, Gillin JC, et al. Partial sleep deprivation reduces natural killer cell activity in humans. Psychosom Med 1994; 46:493-498.
Jones, K, Vischi T. Impact of alcohol, drug abuse, and mental health treatment on medical care utilization: a review of the literature. Med Care 1980; 17 (Suppl 2):1-82.
Kiecolt-Glaser JK, Garner W, Speicher CE, et al. Psychosocial modifiers of immuno-competnece in medical students. Psychosom Med 1984; 46:7-14.
Kiecolt-Glaser JK, Stephens R, Lipitz P, et al. Distress and DNA repair in human lymphocytes. J Behav Med 1985; 8:311-320.
Kiecolt-Glaser JK, Glaser R, Strain E, et al. Modulation of cellular immunity in medical students. J Behav Med 1986; 9:5-21.
Kiecolt-Glaser JK, Glaser R. Methodological issues in behavioral immunology research with humans. Brain Behav Immun 1988;2:67-78
Kiecolt-Glaser JK, Glaser R. Psychoneuroimmunology: can psychological interventions modulate immunity? J Consult Clin Psychol 1992;60(4):569-575
King KB. Psychologic and social aspects of cardiovascular disease. Ann Behav Med 1997 Summer;19(3):264-70.
Klopfer B. Psychological variables in human cancer. Journal of Projective Techniques, 1957, 21, 331-340.
Knapp PH, Levy EM, Giorgi RG , et al. Short-term immunological effects of induced emotions. Psychosom Med 1992; 54:133-148.
LeDoux JE. In search of an emotional system in the brain: Leaping from fear to emotion and consciousness. In The Cognitive Neurosciences. Gazzaniga, M. S. ed. Cambridge, Mass.: MIT Press 1995; 1049-1061
Lindberg NE , Lindberg E , Theorell T , Larsson G; Psychotherapy in rheumatoid arthritis--a parallel-process study of psychic state and course of rheumatic disease. Z Rheumatol 1996 Jan-Feb;55(1):28-39
Linn BS, Linn MW, Jensen J. Anxiety and immune responsiveness. Psychological Reports 1981; 49:969-970.
Lutgendorf SK , Antoni MH , Ironson G , Klimas N , Kumar M , Starr K , McCabe P , Cleven K , Fletcher MA , Schneiderman N. Cognitive-behavioral stress management decreases dysphoric mood and herpes simplex virus-type 2 antibody titers in symptomatic HIV-seropositive gay men. J Consult Clin Psychol 1997 Feb;65(1):31-43
Maultsby MC. Racjonalna terapia zachowania. Fundacja ALTERNA, Pozna 1992.
Mautlsby MC, Wirga M. Behavior therapy. In Encyclopedia of Mental Health, Academic Press 1998; 221-233. (kliknij na link)
Mautlsby MC, Wirga M, DeBernardi. wiat twoich emocji. KOS, Katowice 1999 (w przygotowaniu)
Mulder CL, Emmelkamp P, Antoni MH, et al. Cognitive behavioral and experiential group psychotherapy for HIV-infected homosexual men: a comparative study. Psychosom Med 1994; 56:423-431.
Mulder CL, van der Pompe G, Spiegel D, et al. Do psychosocial factors influence the course of breast cancer? A review of recent literature, methodological problems and future directions. Psycho-Oncology 1992; 1:155-167.
Muller N , Ackenheil M; Psychoneuroimmunology and the cytokine action in the CNS: implications for psychiatric disorders. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 1998 Jan;22(1):1-33
Mumford E, Schlesinger HJ, Glas GV. Reducing medical costs through mental health treatment: research problems and recommendations. In: Broskowski A, Marks E, Budman SH, eds. Linking health and mental health. Beverly Hills, CA: Sage, 1981;257.
Ornish D , Scherwitz LW , Billings JH , Gould KL , Merritt TA , Sparler S , Armstrong WT , Ports TA , Kirkeeide RL , Hogeboom C , Brand RJ. Intensive lifestyle changes for reversal of coronary heart disease. JAMA 1998 Dec 16;280(23):2001-7
Penninx BW , Guralnik JM , Mendes de Leon CF , Pahor M , Visser M , Corti MC , Wallace RB Cardiovascular events and mortality in newly and chronically depressed persons > 70 years of age. Am J Cardiol 1998 Apr 15;81(8):988-94
Pert CB , Ruff MR, Weber RJ, Herkenham M. Neuropeptides and their receptors: a psychosomatic network. J Immunol 1985 Aug;135(2 Suppl):820s-826s
Pert CB. Personal communication, Garmish-Partenkirchen, 1990
Rider MS, Achterberg J. Effect of music-assistaed imagery on neutrophils and lymphocytes. Biofeedback Self Regul 1989; 14(3):247-257.
Ruuls SR , Sedgwick JD; Cytokine-directed therapies in multiple sclerosis and experimental autoimmune encephalomyelitis. Immunol Cell Biol 1998 Feb;76(1):65-73
Simons LA , McCallum J , Friedlander Y , Simons J; Risk factors for ischemic stroke: Dubbo Study of the elderly. Stroke 1998 Jul;29(7):1341-6
Simonton, O. C., Matthews-Simonton S., Creighton, J., (1978) Getting Well Again. New York, NY: Bantam Books, Inc.
Simonton OC , Matthews-Simonton S. Cancer and stress: counselling the cancer patient. Med J Aust 1981 Jun 27;1(13):679, 682-3
Simonton, O. C., Henson, R., Hampton, B., (1992) The Healing Journey. New York, NY: Bantam Books, Inc.
Solomon GF, Benton D, Harker J, et al. Prolonger asymptomatic states in HIV-seropositive persons with 50-CD4+ T-Cells.mm3: preliminary psychoimmunologic findings. J AIDS 1993.
Spiegel D, Bloom JR, Yalom I. Group support for patients with metastic cancer: a randomized outcome study. Arch Gen Psychiatry 1981; 38:527-533.
Spiegel D, Bloom JR. Group therapy and hypnosis reduce metastic breast carcinoma pain. Psychosom Med 1983; 45:333-339.
Spiegel D, Bloom JR, Kraemer HC, Gottheil E. Effect of psychosocial treatment on survival of patients with metastic breast cancer. Lancet 1989;2:888-901.
Takeida K , Nishi M , Miyake H; Mental depression and death in elderly persons. J Epidemiol 1997 Dec;7(4):210-3
Van Rood Y, Bogaards M, Goulmy E, van Houwelinger HC. The effects of stress and relaxation on the in vitro immune response in man: a meta-analytic study. J Behav Med 1993; 16:163-181.
Van Rood Y, Bogaards M, Goulmy E, van Houwelinger HC. The effects of stress and relaxation on the in vitro immune response in man: a meta-analytic study. J Behav Med 1993; 16:163-181.
Wirga M. Zwyciy chrobe. Fundacja ALTERNA, Pozna 1992.
Wirga M, DeBernardi M. ABCs of cognition, emotion and action. 1999 - manuscript in review.
--------------------------------------------------------------------------------