Mocz

Mocz jest płynem ustrojowym wytwarzanym przez nerki celem wy­dalenia z organizmu rozpuszczalnych w wodzie produktów reszt­kowych metabolizmu (mocznika, kwasu moczowego, kreatyniny), soli mineralnych oraz złuszczonych elementów komórkowych dróg moczowych.

Skład moczu prawidłowego:

• woda: około 95- 98%,

• sole mineralne: około 18 -20 g/d,

• produkty końcowe metabolizmu: około 30 -40 g/d,

• barwniki (urochrom, urobilinogen, urobilina),

• hormony,

• witaminy.

Barwa moczu:

Jasnożółta do ciemnożółtej (zależna od ilości spo­żytych płynów), przezroczysta.

Gęstość moczu:

Ciężar właściwy (stosunek wagowy substancji roz­puszczonych do rozpuszczalnika); 1012-1024.

Odczyn moczu:

pH 6 (słabo kwaśny).

Dobowe wydalanie moczu:

Ilość moczu wydalonego w ciągu doby zależy od podaży płynów, utraty płynów innymi drogami (np. przez perspirację), ciśnienia koloidoosmotycznego oraz od regulacji hormonalnej i nerwowej (adiuretyna, adrenalina).

Wartości prawidłowe:

• noworodki ok. 20 - 50 ml,

• niemowlęta do końca 1 r. ż. ok. 400 - 500 ml,

• dzieci do końca 5 r. ż. ok. 600 - 800 ml,

• dzieci do końca 10 r. ż. ok. 800 - 1000 ml,

• dorośli ok. 1500 - 1800 ml,

Ważne pojęcia:

• Anuria, bezmocz (zatrzymanie wydalania moczu); (<50 ml/24 h),

• Diureza, wydalanie moczu,

• Dyzuria, bolesność przy oddawaniu moczu,

• Enuresis, mimowolne oddawanie moczu (mocze­nie się) (> 3. r. ż.),

• Hematuria, krwiomocz (krwiste domieszki w moczu),

• Incontinentia urinae, nietrzymanie moczu,

• Mikcja, oddawanie moczu,

• Nykturia, zwiększona częstotliwość nocnego odda­wania moczu,

• Oliguria, zmniejszone wydalanie moczu (< 500 ml/24 h),

• Pollakisuria, częste parcie na pęcherz, częste oddawa­nie moczu,

• Poliuria, zwiększone wydalanie moczu (> 2000 ml/24 h),

• Pyuria, ropomocz.

Sposoby uzyskiwania próbek moczu:

Mocz do badań diagnostycznych lub dla celów terapeutycznych uzyskuje się w wyniku:

• samorzutnego oddania moczu,

• pobrania próbki ze środkowego strumienia oddawanego moczu,

• cewnikowania,

• nakłucia pęcherza moczowego.

Postępowanie:

• dokładne poinformowanie pacjenta o celu, sposobie oraz o cza­sie pobrania próbki moczu,

• przygotowanie niezbędnego oprzyrządowania (cewników, po­jemników) - zgodnie z wymaganiami stawianymi przez labora­torium.

Samorzutne oddanie moczu:

• umyć zewnętrzne ujście dróg moczowych,

• samorzutnie oddany mocz zebrać do odpowiedniego, czystego naczynia.

Pobranie próbki ze środkowego strumienia moczu:

• wykonać staranną toaletę zewnętrznych narządów moczowo - płciowych,

• odpuścić początkową porcję oddawanego moczu,

• zebrać próbkę do sterylnego pojemnika ze środkowego strumie­nia moczu.

Cewnikowanie:

Przez to określenie rozumie się uzyskiwanie lub odprowadzanie moczu za pomocą cewnika. Rozróżnia się następujące cewniki dopęcherzowe:

• Materiał:

• guma,

• tworzywo sztuczne, rozmiar: określany za pomocą skali Charriẻre'a (l charriẻre = 1/3 cm).

• Kształt:

• cewnik Nẻlatona - prosta, tępa końcówka,

• cewnik Tiemanna - końcówka zwężona, ugięta,

• cewnik stały, umieszczany w pęcherzu na dłuższy okres (Foley'a) z balonikiem gumowym blokującym odpływ moczu.

Rodzaje cewników: a) Nelatona; b) Couvelaire'a; c) Tiemanna; d) Malecota; e) Pezzera; f) Foley'a

Cewnik Foley'a

Cewnikowanie

Cel:

• Odprowadzenie moczu z pęcherza moczowego w celu:

• opróżnienie pęcherza w niedrożności dróg moczowych lub porażeniu mięśni pęcherza moczowego, w braku samoistnego oddania moczu,

• opróżnienie pęcherza moczowego przed zabiegiem operacyjnym w okolicy brzucha, aby nie doszło do jego uszkodzenia,

• opróżnienie pęcherza moczowego po zabiegach operacyjnych, aby obserwować wygląd i zabarwienie moczu,

• ogólne badanie moczu,

• bakteriologiczne badanie moczu,

• dobowa zbiórka moczu,

• bilans płynów.

• Płukanie pęcherza moczowego:

• przed zabiegami operacyjnymi,

• stosowanie antybiotyku bezpośrednio na ściany pęcherza moczowego.

Zasady:

• Wykonywanie zabiegu na zlecenie lekarza.

• Przestrzeganie zasad postępowania antyseptycznego.

• Przestrzeganie zasad postępowania aseptycznego.

• Dostosowanie grubości i rodzaju cewnika do stanu cewki moczowej.

• Nadanie poślizgu cewnikowi.

• Delikatne, umiejętne wprowadzanie cewnika.

• Przy zatrzymaniu moczu jednorazowo nieodpuszczanie więcej niż 600 - 800ml moczu.

• Przy założeniu cewnika na stałe obserwowanie jego drożności.

• Przy założeniu cewnika na stałe umieszczenie worka z moczem poniżej poziomu pęcherza moczowego.

• Obserwowanie pacjentki podczas wykonywania zabiegu.

• Udokumentowanie wykonania zabiegu.

Niebezpieczeństwa:

• Spowodowanie urazu.

• Wprowadzenie zakażenia.

• Przy płukaniu pęcherza podanie niewłaściwego leku

Technika wykonania:

• Wytłumaczyć pacjentce cel zabiegu i technikę wykonania:

• poinformować pacjentkę o konieczności współpracy (oddychanie),

• uzyskać zgodę pacjentki na zabieg

• Przygotować konieczne przybory:

• cewnik jałowy z workiem lub bez worka (w zależności od zlecenia),

• lidokaina 2 %,

• jałowe gaziki,

• jałowe rękawiczki,

• jałowa strzykawka (ewentualnie igła),

• sól fizjologiczna,

• miska nerkowata jałowa z wacikami dużymi (ok. 10 szt.),

• miska nerkowata zwykła,

• nożyczki, plaster.

• dzbanek z przegotowaną wodą z nadmanganianem potasu,

• penseta anatomiczna jałowa,

• basen,

• ewentualnie pojemnik na mocz,

• podkład płócienny i gumowy.

• W sposób zapewniający zachowanie jałowości pozostałej części cewnika połączyć koniec cewnika (wejście główne) z workiem na mocz i całość zabezpieczyć przed utratą jałowości (pozostawić cewnik w opakowaniu zewnętrznym).

• Osłonić pacjentkę parawanem.

• Ułożyć pacjentkę w odpowiedniej pozycji: leżącej lub półleżącej ze zgiętymi i mocno odwiedzionymi nogami.

• Ustawić lampę bezcieniową, w celu lepszego oświetlenia ujścia cewki moczowej.

• Umyć jałowo krocze pacjentki.

• umyć ręce,

• podłożyć basen,

• założyć rękawiczki jałowe,

• jałową penseta nabierać waciki,

• drugą ręką polewać krocze wodą z dzbanka,

• wzgórek łonowy - zygzakowato w dół,

• udo dalsze - ruchy tylko w dół bez powracania,

• udo bliższe,

• pachwina dalsza i bliższa - ruchami w dół,

• środek szpary sromowej w kierunku odbytu,

• odbyt - ruchem okrężnym,

• osuszyć krocze osobnymi wacikami,

• odrzucić pensetę i rękawiczki.

• Umyć i zdezynfekować ręce.

• Rozłożyć jałowy zestaw do cewnikowania, ew. skompletować potrzebne przedmioty, wycisnąć lidokainę na gaziki, zachowując ich jałowość.

• Przygotować zestaw - powiększyć otwarcie opakowania zewnętrznego, w taki sposób, aby można było złapać w sposób jałowy cewnik po założeniu sterylnych rękawiczek

• Założyć jałowe rękawiczki.

• Uchwycić w rękę prawą końcówkę cewnika - „zawinąć” w dłoni, zanurzyć końcówkę w lidokainie znajdującej się na gaziku.

• Lewą rękę rozchylić wargi sromowe mniejsze i odszukać cewką moczową (ew. lekko podciągnąć je w kierunku ku górze).

• Ruchem obrotowym wprowadzić cewnik do cewki moczowej.

• Przesuwając cewnik między palcami, wprowadzić go na głębokość ok. 5 - 8 cm.

• Głębokie wdechy pacjentki pomagają w łatwiejszym wprowadzeniu cewnika.

• Balonik cewnika (wejście boczne) napełniamy solą fizjologiczną (0,9% NaCl) i lekko pociągamy, aby „balonik” oparł się o ścianki pęcherza.

• Worek na mocz przymocować do ramy łóżka.

• Przed usunięciem cewnika należy wypuścić płyn znajdujacy się w baloniku, a cewnik zacisnąć.

Płukanie pęcherza moczowego

Cel:

• Oczyszczenie pęcherza moczowego np. ze skrzepów krwi po operacji.

• Zadziałanie odpowiednimi środkami lub lekami na florę bakteryjną.

Wskazania:

• Po operacji pęcherza moczowego.

• Zapobiegawczo u pacjentek, którym założono cewki na stałe.

• W przypadku tamponady pęcherza moczowego (krwawienie w pęcherzu moczowym).

• Rzadziej w przewlekłym zapaleniu pęcherza moczowego.

Do płukania stosuje się najczęściej następujące środki lecznicze:

• Antybiotyki zgodne z antybiogramem i zleceniem lekarza.

• 0,1 % roztwór azotanu srebra (zmniejsza obrzęk błony śluzowej pęcherza).

• L - 1,5 % roztwór rivanolum (działa odkażająco).

• 0,9 % NaCl (mechanicznie oczyszcza).

Zasady:

• Wykonywanie zabiegu na zlecenie lekarza.

• Przestrzeganie zasad postępowania antyseptycznego.

• Przestrzeganie zasad postępowania aseptycznego.

• Dostosowanie grubości i rodzaju cewnika do stanu cewki moczowej.

• Nadanie poślizgu cewnikowi.

• Delikatne, umiejętne wprowadzenie cewnika.

• Przy zatrzymaniu moczu jednorazowo nieupuszczanie więcej niż 600 - 800 ml moczu
  po usunięciu cewnika.

• Przy założeniu cewnika na stałe obserwowanie jego drożności.

• Przy założeniu cewnika na stałe umieszczenie worka z moczem poniżej poziomu pęcherza moczowego.

• Obserwowanie pacjentki podczas wykonywania zabiegu.

• Udokumentowanie wykonania zabiegu.

• Używanie jałowego płynu do płukania.

• Używanie jałowej strzykawki typu Janeta i drenu.

• Używanie płynu do płukania o temperaturze zbliżonej do temperatury błon śluzowych (37 %)

• Przestrzeganie zleconych stężeń roztworów do płukania.

• Jednorazowo wprowadzanie do pęcherza ilości płynu uzależnionej od odczuć pacjentki (od 30 - 40 ml do 100 - 120ml) pozwoli to uniknąć bolesnych skurczów mięśnia wypieracza moczu.

• Niekiedy zachodzi konieczność pozostawienia w pęcherzu środków leczniczych typu antybiotyki, cytostatyki.

Przygotowanie sprzętu:

• Jałowe narzędzia chwytne w słoju lub w opakowaniu jednorazowego użytku.

• 2 jałowe cewniki jednorazowego użytku.

• W jałowym pakiecie:

• 2 jałowe narzędzia chwytne (pesety),

• w jałowym pojemniku 6 jałowych gazików lub wacików.

• Jałowy środek poślizgowy lub preparat znieczulający np. lidokaina 2 %.

• Jałowe rękawice.

• Jałowy płyn antyseptyczny do odkażania błon śluzowych.

• 2 miski nerkowate.

• Podkłady (gumowy i płócienny) do zabezpieczenia łóżka basen.

• Pojemnik na mocz, jeśli zachodzi konieczność pobrania moczu do badania.

• Przy zakładaniu cewnika na stałe dołączyć zestaw do odprowadzania moczu z urządzeniem.

• Do zawieszania oraz jałowy płyn antyseptyczny w strzykawce do uszczelnienia cewnika Foleya.

• Zlecony środek podgrzany do temperatury ok. 37 %.

• Jałowa strzykawka typu Janeta.

• Jałowy dren do pobierania wprowadzonego płynu.

Technika wykonania:

• Sprawdź zlecenie.

• Umyj ręce.

• Nałóż rękawiczki.

• Przygotuj pacjentkę.

• Zapewnij intymność (osłoń łóżko parawanem).

• Przygotuj zestaw.

• Pod pośladki pacjentki włóż płaską, twardą poduszkę.

• Ułóż pacjentkę w pozycji płaskiej grzbietowej.

• Ustaw sprzęt w okolicy stóp pacjentki.

• Podłuż podkłady zabezpieczające łóżko.

• W pobliżu krocza postaw miski nerkowe (jedną na odprowadzany mocz, drugą na zużyte materiały i narzędzia).

• Otwórz basen.

• Otwórz jałowy pakiet.

• Nasącz waciki jałowym środkiem antyseptycznym.

• Jałowym narzędziem wyjmij cewnik z opakowania i ułóż w jałowym pakiecie.

• Pokryj końcówki cewników 2% lidokainą.

• Nałóż jałowe rękawice.

• Zacewnikuj pacjentkę.

• Załóż jałowy dren do pojemnika (naczynia) z płynem do płukania.

• Zmontuj Janetę.

• Nabierz do Janety ok. 100 ml płynu i połącz ją z końcówką cewnika.

• Wprowadzaj płyn do woli.

• Utrzymaj kontakt z pacjentką i zaprzestań wprowadzania płynu, gdy pacjentka zgłasza uczucie rozpierania w pęcherzu.

• Zaciśnij cewnik przez zagięcie na kilka sekund w celu zadziałania płynu w pęcherzu, a następnie upuść wprowadzony płyn, kierując koniec cewnika do miski nerkowej.

• Obserwuj wprowadzany płyn.

• Prowadź płukanie do momentu uzyskania klarownych popłuczyn.

• Delikatnie, ruchem pół obrotowym usuń cewnik, a następnie zdezynfekuj wacikiem ujście zewnętrzne cewki moczowej.

• Ułóż wygodnie pacjentkę.

• Zabezpiecz zużyty sprzęt, umieść w płynie dezynfekcyjnym lub zabezpiecz do spalenia.

• Zdezynfekuj i umyj ręce.

• Udokumentuj wykonanie zabiegu.

Pobieranie moczu do badania

Badania ogólne moczu

Istota i cel:

• Ocena stanu zdrowia pacjentki.

• Ocena właściwości fizykochemicznych moczu.

• Diagnozowanie objawów chorobowych ze strony nerek.

Zadania położnej:

• Poinformowanie pacjentki o sposobie i czasie oddania moczu do badania.

• Dostarczenie pacjentce pojemniczka przeznaczonego na mocz do badania ogólnego.

Zasady:

• Pobranie co najmniej 50ml moczu.

• Szczelne zamkniecie naczynia i po dołączeniu skierowania dostarczenie do pracowni.

• Niewykonywanie badania u kobiet w czasie krwawienia miesiączkowego.

Przygotowanie pacjentki:

• Przez ok. 8 - 12 h przed oddaniem moczu nie należy przyjmować pokarmów i płynów.

• Mocz należy oddać rano, po nocnym wypoczynku.

• Mocz należy przekazać do laboratorium w pojemniku wraz ze skierowaniem.

• Kobiety w czasie krwawienia miesiączkowego nie powinny oddawać moczu do badania.

• Jeżeli pacjentka nie jest w stanie oddać moczu bezpośrednio do pojemniczka, może oddać mocz do czystego naczynia, a następnie przelać do pojemnika.

Przygotowanie sprzętu:

• Pojemnik przeznaczony do pobrania moczu do badania.

• Skierowanie na badanie wypisane przez lekarza, z pieczątką lekarza.

Sposób wykonania:

Mocz należy oddać po uprzednim podmyciu się:

• Pierwszą porcję do ubikacji.

• Drugą do naczynia laboratoryjnego.

• Resztę do ubikacji.

Pobranie moczu na posiew - badanie bakteriologiczne moczu

Istota i cel:

Badanie polega na pobraniu próbki moczu do jałowego naczynia. Wskazaniem do badania jest najczęściej podejrzanie zakażenia dróg moczowych.

Zadania położnej:

• Poinformowanie o sposobie i czasie oddania moczu do badania.

• Dostarczenie pacjentce pojemniczka przeznaczonego na mocz na posiew.

• Jeżeli istnieje zalecenie pobrania moczu przez cewnikowanie, należy wykonać cewnikowanie zgodnie z procedurą.

• Dostarczenie pacjentce jałowego naczynia.

Zasady:

• Przed pobraniem moczu pacjentka powinien się podmyć.

• Naczynie do pobrania powinno być jałowe.

• Po pobraniu moczu należy zamknąć naczynie w sposób jałowy.

• Do naczynia z moczem należy dołączyć skierowanie.

Przygotowanie pacjentki:

• Mocz należy oddać rano, po nocnym wypoczynku, z pierwszej porcji, ze środkowego strumienia.

• Przed pobraniem moczu należy się dokładnie podmyć.

• Nie należy otwierać jałowego naczynia do czasu oddania moczu do naczynia.

• Kobiety w czasie krwawienia miesiączkowego nie powinny oddawać moczu do badania ewentualnie pobiera się.

• Mocz przez cewnik.

Przygotowanie sprzętu:

• Pojemnik przeznaczony do pobrania moczu do badania.

• Skierowanie na badanie wypisane przez lekarza, z pieczątką lekarza.

Sposób wykonania:

• Mocz należy oddać po dokładnym umyciu narządów płciowych wodą i mydłem.

• Otworzyć jałowe naczynie - drugą porcję oddać do naczynia.

• Zamknąć dokładnie naczynie - resztę moczu oddać do ubikacji.

Dobowa zbiórka moczu

Istota i cel:

Badanie polega na zbieraniu każdej oddanej porcji moczu przez pacjentkę do miareczkowego

naczynia przez 24 h:

• ocena dobowej ilości wydalanej przez pacjentkę,

• uzyskanie moczu do badań specjalistycznych np. elektrolitów, kwasu moczowego.

Zadania położnej:

• Przygotowanie miareczkowego naczynia z pokrywą - oznaczenie go imieniem i nazwiskiem pacjentki.

• Poinformowanie pacjentki o konieczności oddawania każdej porcji moczu do naczynia.

• Po 24 h odczytanie ilości zebranego moczu i wpisanie do dokumentacji pacjentki.

• Pobranie porcji moczu na zlecone badania.

• Przygotowanie pacjentki do prowadzenia dobowej zbiórki moczu w domu.

Zasady:

• Zbieranie moczu do naczynia należy zacząć po oddaniu pierwszej porcji moczu do ubikacji np.: do pustego pęcherza.

• Każda porcja moczu oddanego w ciągu całej doby powinna być przelana do słoja.

• Ilość moczu należy zmierzyć bardzo dokładnie.

• Jeżeli jedna porcja moczu została oddana do ubikacji, należy to zgłosić, gdyż badanie to nie będzie dokładne i należy je powtórzyć.

Przygotowanie sprzętu:

• Przygotowanie słoja miareczkowanego z pokrywą.

• Oznaczenie słoja nazwiskiem pacjentki, u którego będzie prowadzona dobowa zbiórka moczu.

• Umieszczenie słoja w łazience w dostępnym dla pacjentki miejscu.

Sposób wykonania:

• Przez 24 h należy oddawać każdą porcję moczu do oznaczonego naczynia.

• Jeżeli jedna porcja moczu zostanie oddana do ubikacji niechcąco, należy to zgłosić, gdyż badanie nie będzie dokładne i należy je powtórzyć.

• Naczynie należy chłodnym, zacienionym miejscu.

Bilans płynów

Istota i cel:

Badanie polega na zapisywaniu ilości płynów dostarczonych do organizmu pacjentki i ilości płynów wydalanych; najczęściej badanie obejmuje okres 24 h.

• pomiar i ocena pełnej objętości płynów przyjętych i wydalonych przez pacjentkę w określonym czasie,

• określenie gospodarki wodnej pacjentki.

Zadania położnej:

• Przygotowanie naczyń do pomiaru objętości moczu.

• Przygotowanie dokumentacji.

• Poinformowanie pacjentki o konieczności pomiaru każdej ilości oddanego moczu i przyjętych płynów.

• Po 24 h dokładne zestawienie ilości płynów przyjętych i oddanych, odnotowanie w dokumentacji pacjentki.

• Przygotowanie pacjentki do prowadzenia bilansu płynów w warunkach domowych.

Zasady:

• Dokładne odnotowywanie każdej porcji podanych płynów i wydalonego moczu
  obserwowanie pacjentki, czy nie występują: nadmierne pocenie się, biegunka, wymioty, gdyż te objawy należy udokumentować w karcie bilansów płynów.

• Jeżeli pacjentka prowadzi samodzielnie bilans płynów w warunkach domowych, przekazanie jej dokładnych informacji.

Przygotowanie pacjentki:

• Każdą porcję wypitych płynów powinien zgłaszać (w warunkach szpitalnych) lub dokładnie.

• Zapisywać (w warunkach domowych).

• Każdą porcję moczu należy zbierać w oznaczonym naczyniu.

• Należy zgłaszać (zapisywać) takie dolegliwości jak: biegunka, wymioty, pocenie się.

Przygotowanie sprzętu:

• Miareczkowany słój z pokrywą oznaczony imieniem i nazwiskiem pacjentki.

• Karta bilansu płynów podpisana imieniem i nazwiskiem.

Sposób wykonania:

• Przez 24 h należy odnotowywać (zgłaszać) każdą ilość oddanego moczu i każdą ilość przyjętych płynów.

• Pierwszą porcję rannego moczu należy oddać do ubikacji, a każdą następną wliczać do bilansu.

• Należy zgłosić takie dolegliwości jak: biegunka, wymioty, pocenie się.

• Po 24 h należy podsumować:

• ilość płynów podanych doustnie i dożylnie,

• ilość płynów wydalonych przez pacjentkę (z moczem, kałem, przez skórę, z wymiotami).

• Od sumy płynów podanych należy odjąć sumę płynów wydalonych i otrzymany wynik wpisać w kartę pacjentki.

Karta bilansu płynów

Data, godz.	Płyny dostarczone			Płyny wydalone
	Doustnie	Dożylnie	Przez dren	Mocz	Stolec	Wymioty	Przez dren

Literatura:

1. Caus - Wozniak I:Podstawy pielęgniarstwa w ginekologii i położnictwie. ŚAM, Katowice, 2007.

2. Ciechaniewicz W: Pielęgniarstwo ćwiczenia. PZWL, Warszawa, 2001.

3. Dison N: Technika zabiegów pielęgniarskich. PZWL, Warszawa, 1998.

4. Kirschnik O.: Pielęgniarstwo. Urban & Partner, Wrocław, 1997.

5. Ślusarska B, Zarzycka D, Zachradniczek K :Podstawy pielęgniarstwa. CZELEJ, Lublin 2004.

6. Wołynka S: Pielęgniarstwo ogólne. PZWL, Warszawa, 1986.

7. Zahradniczek K: Pielęgniarstwo. PZWL, Warszawa, 2004.

Podstawy Opieki Położniczej

Ćwiczenia 6c Zabiegi w zakresie układu moczowego 2012-2013

Prowadzenie ćwiczeń - Zakład Propedeutyki Położnictwa

mgr Barbara Kotlarz KZK WOZ SUM w Katowicach

1

---