Charakterystyka osób niepełnosprawnych umysłowo

1. „Osoby lekko upośledzone umysłowo. Stanowią one 2,6% osób w ogólnej populacji, zaś 85% spośród wszystkich osób umysłowo upośledzonych. Mogą u nich wystąpić niewielkie odchylenia od normy w zakresie narządów zmysłów. W wieku przedszkolnym opanowują umiejętność porozumiewania się słownego z otoczeniem, nawiązują kontakty interpersonalne z rówieśnikami, choć umiejętności te pojawiają się później, niż u ich rówieśników o prawidłowym rozwoju umysłowym. Ich ogólny wiek umysłowy waha się w granicach od 9 do poniżej 12 lat (ICD - 10, 1998, s. 128). W swoim rozwoju nie są w stanie przekroczyć okres operacji konkretnych. Ich myślenie jest konkretno - obrazowe. Nie osiągają okresu operacji formalnych. Występują u nich zaburzenia mowy (w klasie I w 63,4%, zaś w klasie VIII w 14,6%; zob. E.Minczakiewicz, 1988). Zaburzenia te wpływają niekorzystnie na sferę emocjonalną, oraz mogą pogłębiać trudności w porozumiewaniu się werbalnym z otoczeniem. Stąd ważna rola ćwiczeń usuwających te zaburzenia. Mają one trudności w realizacji programu nauczania w szkole masowej, stąd też zaleca się realizację programu szkoły specjalnej dla dzieci lekko upośledzonych umysłowo. W ciągu ośmiu lat opanowują umiejętność czytania, pisania, liczenia w zakresie 5 - 6 klas szkoły masowej. Kończą szkoły specjalne zawodowe, zdobywają zawód, podejmują pracę, którą wykonują. Mogą potrzebować pomocy i wsparcia w sytuacjach stresowych. Troszczą się o siebie i innych. Wymagają sporadycznej pomocy. Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu dojrzałości społecznej młodzieży 17-letniej o prawidłowym rozwoju umysłowym.

2. Osoby umiarkowanie upośledzone umysłowo. Stanowią one około 0,2% osób w ogólnej populacji, zaś około 10% całej populacji osób umysłowo upośledzonych. Rozwój mowy, myślenia, pamięci przebiega z opóźnieniem. Z wyraźnym opóźnieniem opanowują wszystkie umiejętności: później zaczynają sygnalizować o potrzebie fizjologicznej, później zaczynają samodzielnie jeść, ubierać się i rozbierać, myć się, rysować, itp. Większość osób umiarkowanie upośledzonych umysłowo opanowuje umiejętność porozumiewania się słownego podczas wczesnych lat szkolnych. Zdecydowana większość ujawnia zaburzenia mowy (E. Minczakiewicz, 1988). Jako osoby dorosłe, nie przekraczają ogólnego poziomu rozwoju umysłowego 8;11- letniego dziecka o przeciętnym rozwoju intelektualnym. Ich wiek umysłowy waha się w granicach od 6 do poniżej 9 lat (ICD-10, 1998, s, 128). Ich dojrzałość społeczna osiąga poziom 10-latka. Dzieci umiarkowanie upośledzone umysłowo są kierowane do szkół życia. W wyniku nauczania w tej szkole opanowują umiejętność czytania i pisania prostych tekstów, oraz wiele czynności i umiejętności potrzebnych nie tylko w życiu codziennym, ale także w zakładzie pracy chronionej. Mogą pracować poza zakładami pracy chronionej pod kontrolą majstra. Wymagają one w życiu ograniczonej pomocy i wsparcia.

3. Osoby znacznie upośledzone umysłowo. Stanowią one 0,1% osób w ogólnej populacji, zaś 3% - 4% wśród wszystkich osób upośledzonych umysłowo. Ujawniają częściej, niż umiarkowanie upośledzeni wady narządów zmysłów. W okresie wczesnego dzieciństwa bądź nie potrafią porozumiewać się słownie z otoczeniem, bądź porozumiewają się przy pomocy prostych jedno lub dwu-wyrazowych zdań. W wieku szkolnym wzbogaca się ich zasób słownikowy, choć jest ubogi. Jako osoby dorosłe na ogół nie przekraczają ogólnego poziomu rozwoju umysłowego 6-letniego dziecka o prawidłowym rozwoju intelektualnym; ich wiek rozwoju umysłowego waha się w granicach od 3 do poniżej 6 lat (ICD-10, 1998, s. 128), zaś ich dojrzałość społeczna nie przekracza poziomu dziecka w wieku 7-8 lat, choć różnią się one od tych dzieci większym doświadczeniem życiowym. Dzieci znacznie upośledzone umysłowo są kierowane do szkół życia. Wczesna intensywna stymulacja rozwoju intelektualnego i społecznego tych osób, oraz ich intensywna rehabilitacja w szkołach życia umożliwi części tych osób pracę w zakładach pracy chronionej lub w domu oraz życie pod opieką rodziny lub wychowawców. Wymagają oni znacznej pomocy w życiu.

4. Osoby głęboko upośledzone umysłowo. Stanowią one 0,05% osób w ogólnej populacji, zaś około 1% - 2% wśród wszystkich osób upośledzonych umysłowo. Jednostki te jako osoby dorosłe na ogół nie przekraczają poziomu rozwoju umysłowego dzieci 3-letnich o prawidłowym rozwoju umysłowym (ICD - 10, 1998, s. 128), zaś ich przystosowanie społeczne osiąga poziom 4-latka o prawidłowym rozwoju umysłowym. W okresie wczesnego dzieciństwa ujawniają poważne odchylenia od normy w rozwoju umysłowym i motorycznym. Większość osób ujawnia różne schorzenia neurologiczne, które są odpowiedzialne za ich upośledzenia umysłowe. Bardzo późno zaczynają mówić, sygnalizować o potrzebie fizjologicznej, późno opanowują umiejętność jedzenia, ubierania się, mycia się, spełniania prostych poleceń. Intensywna, możliwie wcześnie podjęta rewalidacja może spowodować, iż osiągną optymalny poziom rozwoju: nauczą się samoobsługi, porozumiewania się, wykonywania prostych prac w warunkach ścisłego nadzoru bądź w warunkach zakładu pracy chronionej. Wymagają one w życiu całkowitej pomocy (DSM - IV, 1994, Kostrzewski, 1981).”¹

¹ Tekst przygotowany na podstawie maszynopisu prof. Dr hab. Janusza Kostrzewskiego: „Upośledzenie umysłowe”.

1

1

---