Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa
Karolina Wądołowska
II rok licencjat
Czytelnictwo osób niepełnosprawnych intelektualnie
Referat ten jest próbą przedstawienia czytelnictwa osób niepełnosprawnych intelektualnie. Obecnie odchodzi się już od terminu „upośledzenie umysłowe”, podkreślając tym samym potrzebę uświadomienia specyfiki tego rodzaju niepełnosprawności, obarczonego największym niezrozumieniem i piętnem przez społeczeństwo.
Pojęcie „upośledzenie umysłowe” można określić najogólniej jako: „stan niedostatecznej sprawności intelektualnej na wskutek niedorozwoju lub uszkodzenia we wczesnym dzieciństwie tkanki mózgowej”.
Liczba niepełnosprawnych osób (bez rozróżnienia na rodzaj niepełnosprawności) w Unii Europejskiej przekracza 50 milionów, a jest to ok. 10% całości ludności zamieszkującej UE. Pomimo tak znacznej liczby, nie ma jeszcze ustanowionej jednolitej strategii pomocy tym osobom, każde państwo działa samodzielnie.
Moim celem nie jest ukazanie liczby osób niepełnosprawnych ani wyliczanie ile książek czytają miesięcznie, chciałabym ukazać czym jest czytelnictwo osób z chorobami układu nerwowego, w jaki sposób się różni od czytelnictwa osób potencjalnie zdrowych. Owe zestawienie byłoby bezcelowe, gdyż osoby niepełnosprawne intelektualnie składają się na specyficzną grupę czytelników. Mają inne potrzeby czytelnicze, również przekłada się to na rodzaje materiałów czytelniczych. Osoby niepełnosprawne umysłowo korzystają ze specjalnych publikacji, takich jak: książki „łatwe w czytaniu”, czyli pozycje posiadające sztywną oprawę i kartki, dużą czcionkę, napisane jasnym, prostym językiem, o treści opartej na realiach życia codziennego, zawierających jednoznaczne ilustracje, w terapii używa się również książek-zabawek, „bitów inteligencji” (materiały wykorzystywane do leczenia dzieci z porażeniem mózgowym),czy też kart do nauki czytania.
Droga do książki osoby niepełnosprawnej intelektualnie jest często o wiele dłuższa, niż przeciętnego odbiorcy literatury. Osoby dotknięte upośledzeniem umysłowym, muszą pokonać bariery nie tylko społeczne i fizyczne, nade wszystko walczą z własnymi słabościami, powoli otwierają się na świat lektury. W swojej publikacji dr M. Fedorowicz przytacza słowa Aleksandry Niemczykowej na temat odbioru literatury przez dzieci z niepełnosprawnością umysłową : „Niesłuszny jest stereotyp dziecka upośledzonego umysłowo, a więc odciętego od możliwości czytania. Czytanie dziecka upośledzonego jest inne od dziecka w normie intelektualnej, ale istnieją możliwości aktywizowania czytelniczego tych dzieci i spełnia to ogromną rolę w przełamywaniu jego izolacji od świata. Dziecko upośledzone umysłowo chętnie słucha głośnego czytania, umie wybrać książkę, która go zainteresowała”.
Praca z tak specjalnym czytelnikiem wymaga od terapeuty wyboru najodpowiedniejszej metody biblioterapii, która pozwoli na uzyskanie optymalnie największych efektów w terapii. Przykładami tych metod mogą być dramy, głośne czytanie lektury, pisanie listu do bohatera, czytanie wyselekcjonowanych tekstów biblioterapeutycznych. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną najchętniej czytają historie osób, mających podobne doświadczenia do ich własnych. Osób, które spotkały się z odrzuceniem społeczeństwa, niezrozumieniem, lecz pomimo tego są otwarte na świat i zdobywanie doświadczeń.
Książka w odniesieniu do osób niepełnosprawnych intelektualnie, ma spełniać następujące zadania: wyrównywać różnice w starcie kulturowym, wytwarzać i umacniać więź społeczną, rozwijać procesy poznawcze, kształtować postawy moralne, dostarczać przeżyć estetycznych i wypełniać wolny czas wartościowymi formami pod względem treści.
W przypadku osób niepełnosprawnych intelektualnie czytanie ma wspomagać wzbogacanie wyobraźni, rozszerzać zakres spostrzeżeń i pojęć, dostarczać bodźców do rozwoju emocjonalnego, kształtować postawy, rozwijać mowę dziecka, pomagać w zrozumieniu zachodzących zjawisk i uczyć wyprowadzania wniosków.
Czytelnictwo osób niepełnosprawnych intelektualnie najczęściej skupia się na problemie czytania dzieci. Pewnym jest iż największy kontakt z książką przypada na okres szkolny, dlatego tak ważne jest rozbudzenie zainteresowania książką i wyrobienie nawyku czytania. Czytanie jest istotnym elementem rozwoju jednostki, a w procesie biblioterapeutycznym prowadzi do istotnych zmian w procesie leczniczym. Zadaniem biblioterapeuty jest prowadzenie zajęć w taki sposób, aby chory był w stanie zaakceptować własną niepełnosprawność i by nauczył się z nią prawidłowo funkcjonować.
Osoby z upośledzeniem umysłowym, ze względu na swoją niepełnosprawność, często czują się gorsze, „zamykają się w sobie”, czują się odtrącone i niezrozumiane. Książka jest istotnym elementem łączącym ich życie ze światem zewnętrznym, a zadaniem bibliotekarza jest pomoc w zaprzyjaźnianiu się tej grupy czytelniczej z książką. W Kodeksie etyki bibliotekarza i pracownika informacji naukowej, w rozdziale 2, punkcie III czytamy, że bibliotekarze i pracownicy informacji naukowej „starają się wyrównać ich szanse, działając ze szczególną troską na rzecz użytkowników niepełnosprawnych”.
Na zakończenie chciałabym nadmienić, iż piątego maja obchodzimy Dzień Godności Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie.
Bibliografia:
Borecka Irena, Biblioterapia formą terapii pedagogicznej, Wałbrzych 2008.
Fedorowicz Małgorzata, Specjalne materiały czytelnicze dla osób niepełnosprawnych. Zarys dziejów - formy - obieg społeczny, Toruń 2002.
Mrozek Piotr, Polityka Unii Europejskiej wobec osób niepełnosprawnych, [W:] Biblioteka. Człowiek niepełnosprawny - środowisko lokalne, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2004.
Kodeks etyki bibliotekarza i pracownika informacji [on-line]. Warszawa, 2005 [dostęp: 20.11.09] Dostępny w World Wide Web : http://ebib.oss.wroc.pl/sbp/kodeks_etyki.html.
M. Fedorowicz, Specjalne materiały czytelnicze dla osób niepełnosprawnych. Zarys dziejów - formy - obieg społeczny, Toruń 2002, s. 20.
P. Mrozek, Polityka Unii Europejskiej wobec osób niepełnosprawnych, [w:] Biblioteka. Człowiek niepełnosprawny - środowisko lokalne, Poznań 2004, s. 48-49.
I. Borecka, Biblioterapia formą terapii pedagogicznej, Wałbrzych 2008, s. 29-30.
M. Fedorowicz, dz. cyt. , s. 23.
Lub pracownika biblioteki, w której prowadzone są specjalne zajęcia z tą grupą czytelniczą.
Utożsamianie się z bohaterem i odgrywanie scen, zainspirowanych lekturą.
I. Borecka, dz. cyt. , s. 36.
M. Fedorowicz, dz. cyt. , s. 24.
I. Borecka, dz. cyt. , s. 56.
Kodeks etyki bibliotekarza i pracownika informacji [on-line]. Warszawa, 2005 [dostęp: 20.11.09] Dostępny w World Wide Web : http://ebib.oss.wroc.pl/sbp/kodeks_etyki.html.