Pojęcie filozofii:
Filozofia - (gr. Phileo - miłość, Sophia -mądrość) słowa tego użył pierwszy raz Pitagoras, uważając, że mądrość jest czymś boskim, a człowiek może być jedynie „miłośnikiem mądrości”. Filozofia jest umiłowaniem mądrości, często nazywana królową nauk. Jest to refleksja na temat rzeczywistości. Początkowo utożsamiano ja po prostu z wiedzą. Filozofia skupiała się najpierw na kosmosie, później do zagadnień doszedł człowiek i Bóg. W filozofii występują wartości duchowe i intelektualne.
*Władysław Tatarkiewicz - „filozofia to nauka, która daje ogólny pogląd na świat. Nauka, której zakres jest najszerszy a pojęcia najbardziej ogólne.”
*Adam Schaff - „filozofia to nauka, która mówi o istocie i strukturze bytu, o właściwości i prawomocności ludzkiego poznania, o wartościach życia”.
*Sufolski - „filozofia to synteza. To zsyntetyzowana i zintegrowana wizja świata.”
*Senekom - „filozofia to teoria życia, sztuka życia, źródło pociechy na drogach naszego życia.”
Filozof - ktoś, kogo interesuje ostateczna zasada wszechrzeczy i kto za pomocą własnego, naturalnego rozumu, bez odwoływania się do mitów czy religii - proponuje i uzasadnia pewne twierdzenia na ten temat. Ten, kto nie pyta o początek, pierwszą zasadę lub przyczynę bytu czy świata, nie jest filozofem w pełnym tego słowa znaczeniu.
Powstanie filozofii:
W Europie - powstała w Grecji na przełomie VII i VI wieku p.n.e. Polegała ona na stawianiu pytań (o początek, zasadę, naturę wszechrzeczy) i na sposobie szukania na nie odpowiedzi (przez odwoływanie się wyłącznie do naturalnych zdolności poznawczych ludzkiego umysłu, z gotowością do odrzucenia tego, do czego przywykliśmy, za czym stoi autorytet tradycji, powszechnej opinii czy instytucji). Początkowo filozofia była ściśle powiązana z religią. Później ukształtowała się koncepcja wiedzy teoretycznej, jako czegoś wolnego od wiedzy praktycznej, czy wierzeń religijnych. Powstało siedem mędrców Hellady, którzy spojrzeli na świat za pomocą własnych środków poznawczych, całkowicie ignorując mity (Tales z Miletu, Pittakos z Miletyny, Bias z Priene, Chilon ze Sparty, Solon z Aten, Periandes z Koryntu, Kleobulos, z Lindos). Narodziła się samoświadomość, ludzie zaglądali w swoje wnętrza. Powstała sfera rozumowania, co uczyło ludzi samostanowienia. Obecnie najbardziej liberalne podejście do filozofii prezentuje chrześcijaństwo, dla którego wiara ściśle powiązana jest z rozumem.
Koncepcje filozoficzne:
-klasyczna - wiedza autonomiczna (o własnym przedmiocie i odpowiedniej do niego metodzie) o charakterze naukowym/racjonalnym, a więc intersubiektywnie komunikatywna i kontrolowana, uzyskana przy użyciu jedynie naturalnych zdolności poznawczych człowieka, zabezpieczających w dostateczny sposób jej poznawczą prawomocność. Dotyczy ona tego, co podstawowe i zasadnicze w badanym przedmiocie, ujmuje jego istotę i konieczne uwarunkowania. Jeśli przedmiotem tym jest byt, to filozofia zmierza do poznania ostatecznych racji/przyczyn jego istnienia i ukształtowania, do istotnościowej analizy tego, co jest. Jeśli przedmiotem tym jest poznanie, to filozofia rozważa ostateczne podstawy wiarygodności poznania ludzkiego, ostateczne racje/kryteria oceny wyników tego poznania, jako prawdziwych lub fałszywych.
-pozytywistyczna - wiąże się ze scjentyzmem (tzn. poglądem, iż najdoskonalszą, wzorcową postać wiedzy ludzkiej stanowią nauki przyrodnicze typu matematyczno-fizykalnego). Według niej filozofia nie ma własnego przedmiotu i własnych metod. Jest kontynuacją nauk szczegółowych: bądź daje encyklopedyczny przegląd ich teorii, bądź zestawia ich wyniki w syntezę, zwykle kierowaną jakąś ideą, np. cykliczności, postępu. Formułowany na gruncie tej koncepcji ogólny pogląd na świat czy wiedzę ludzką chce być uogólnieniem wyników nauk szczegółowych, a idea przewodnia w ich syntetyzowaniu bywa ekstrapolacją jakiejś teorii czy hipotezy przyrodniczej.
-neopozytywistyczna - istnieją dwa zasadnicze rodzaje nauk: nauki formalne i nauki realne. Pierwsze mają charakter czysto analityczny, oparte są na pewnych konwencjach określających sposób posługiwania się (skonstruowanymi) systemami znaków. Należą do nich logika i matematyka, które poza tym mogą pełnić funkcję narzędzia przy uprawianiu nauk realnych i wtedy mają charakter hipotetyczny. Nauki realne to empiryczne nauki przyrodnicze i humanistyczne, przy czym wzorcem dla nich jest fizyka (posługująca się istotnie narzędziami matematycznymi). Filozofia nie stanowi odrębnej wiedzy, nie jest jedną z nauk. Problemy filozoficzne bądź mają charakter naukowy i są rozważane na terenie nauk szczegółowych, bądź nie mają charakteru naukowego, są „pseudoproblemami”, nie wyrażają żadnego poznania, lecz co najwyżej ludzkie postawy, emocje, aspiracje, potrzeby; filozofia w tym ujęciu staje się bliska sztuce i religii. Gdyby - przez sentyment dla tradycji - chciano „filozofię” nazwać jakąś nauką, to można tę nazwę stosować do logicznej analizy języka naukowego.
-lingwistyczna - według tej koncepcji klasyczna problematyka filozoficzna, zwłaszcza metafizyczna, bądź wymyka się naukowym badaniom, bądź nie jest jeszcze dostatecznie przygotowana do racjonalistycznych rozstrzygnięć. Racjonalnie, odpowiedzialnie możemy zająć się jedynie sposobem mówienia o filozoficznych problemach i ich rozwiązaniach, charakterem i strukturą języka filozofii czy języka filozofów. Często przy tym problem filozoficzny okazuje się problemem językowym, a wiele sporów merytorycznych ma swe źródło w nieścisłym lub nawykowym sposobie wyrażania się.
-irracjonalistyczna - filozofia jest pewnym osobiście/osobowo zorientowanym ujęciem sensu całości tego, co jest, lub pozycji człowieka w świecie, jest sposobem bycia człowieka w świecie poprzez syntetyczne usensownianie świata, poprzez szczególną orientację własnej samoświadomości. Jest ekspresją i samo utwierdzaniem się podmiotu filozofującego. Jest sposobem oswajania świata lub oswajania się ze światem. Filozofia według tej koncepcji to światopogląd, ogólna postawa życiowa, sztuka bycia.
Główne działy w filozofii:
Jako, że rzeczywistość jest bardzo złożona, filozofia, aby ją ogarnąć we wszystkich aspektach dzieli się na wiele dziedzin/działów
-Metafizyka/Ontologia/Teoria bytu - Słowo metafizyka zapoczątkował, Andronikos miłośnik Arystotelesa (nauka o "pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu). Jest to nauka o bycie, jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje, zarówno w serze realnej (przedmioty, zdarzenia, fakty) jak i wyabstrahowanej (pojęcia, kategorie, terminy). To, co ujmujemy świadomością, można traktować, jako byt, jako coś istniejącego i pytać o jego strukturę i konieczne uwarunkowania. Wiążą się z nią filozofia przyrody (kosmologia filozoficzna) i filozofia człowieka (antropologia filozoficzna). Integralnym fragmentem metafizyki jest filozofia Boga, jako bytu absolutnego (teologia filozoficzna).
-Gnozeologia/Epistemologia - teoria poznania. To, co ujmujemy świadomością, można traktować, jako to, co dane, co się jawi i pytać o ostateczne podstawy pretensji naszego poznania do wiarygodności, do informowania o tym, co się jawi. W granicach tej dziedziny mieszczą się pojęcia dotyczące poznania bytu. Usiłuje ona sformułować odpowiedź na pytania:, czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją granice poznania. Prawie każdy filozof przedstawia własną teorię dotyczącą tych kwestii. Ogólnie można stwierdzić, że teorie poznania dzielą się na racjonalne, przyjmujące za kryterium poznania sprawdzalność lub falsyfikowalność wysuwanych twierdzeń (np. Arystoteles), i irracjonalne, uznające za kryterium poprawności specyficzne przeżycie poznawcze, np. oświecenie, ekstazę itp. (np. Plotyn). Jedne z nich upatrują źródło poznania w doświadczeniu zmysłowym (np. J. Locke), inne w działalności rozumu (np. Kartezjusz). Z teorią poznania wiążą się takie pojęcia, jak sceptycyzm, polegający na podaniu w wątpliwość twierdzeń, i agnostycyzm, negujący możliwość poznania całej rzeczywistości lub jej części. Epistemologia jest to nauka o nauce.
-Aksjologia - ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania. W skład aksjologii wchodzą takie pojęcia jak:
*Etyka - nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania.
*Estetyka - jedna z dziedzin filozofii teorii wartości obok etyki, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii.
Miejsce filozofii w nauce:
Filozofia jest nauką wszystkiego, o wszystkim. Ma ogromny szacunek do wszystkich nauk, ale z ostrożnością podchodzi do hipotez.
Nauki dzielimy na:
-realne - szczegółowe, przyrodnicze, historyczne itp.
-idealne - np. matematyka
-kognitywne/poznawcze - dążą do odkrycia sztucznej inteligencji (np. elektrologia, neurologia)
Światopogląd - zespół przekonań i postaw, twierdzeń, ocen i norm, który stanowi spójny, całościowy obraz rzeczywistości, porządkujący postępowanie względem siebie i otoczenia.
Światopogląd a filozofia - światopogląd może korzystać z nauk i filozofii, jednak zawsze będzie poza nie wykraczał. Filozofia daje ogólny pogląd na świat, również naukowy oparty na doświadczeniach i przemyśleniach.
Teologia a filozofia - filozofia jest warunkiem koniecznym teologii - nie można uprawiać ani teologii dogmatycznej, ani moralnej bez posłużenia się odpowiednią aparaturą pojęciową zaczerpniętą z filozofii. Nie należy jednakże utożsamiać teologii z religią. Różnice między filozofią a teologią polegają na optyce spojrzeń.
Filozofia chrześcijańska - odnosi się do teologii z szacunkiem, chce być dla niej wsparciem.
Struktura filozofii:
-element genetyczny -od genezy (hipoteza, teza itd.)
-element formalny -uniwersalność, racjonalność, naukowość
-element merytoryczny -synteza, zsyntetyzowana wizja świata
Poglądy na temat człowieka:
*Arystoteles - „człowiek jest istotą społeczną i polityczną.”
*Ktoś - „człowiek jest egoistą”
*Tomasz Hobbs - „człowiek jest człowiekowi wilkiem”.
*Freud - „w człowieku ukryte są zwierzęce, krwiożercze instynkty, ukryte pod cienką warstwą kultury”
W teologii - „człowiek jest istotą niewiele mniejszą od aniołów. Najważniejszą częścią człowieka jest rozum”.
Etapy powstawania człowieka:
Antropolodzy wyróżniają 3 etapy:
-człowiek chodzi wyprostowany, posiada spionizowaną postawę.
-ma największe mózgowo-czaszkowe ułożenie. Jego rozum jest potężny. Ma najbardziej rozwiniętą budowę ciała (system nerwowy i związane z nim czynności. Tkanka nerwowa występuje tylko u człowieka, każdy człowiek ma w umyśle 100 miliardów komórek i 10 razy więcej komórek glejowych). Człowiek jest najbardziej przystosowany do obrony przed czynnikami zewnętrznymi (jest w stanie np. zrobić ubranie). Człowiek samoegzystuje, jest zbiornikiem materii, energii i regeneracji.
- powstał człowiek myślący, rozumny, aktywny (posługujący się narzędziami), rozrywki i przestrzeni.
Homo contemplans - człowiek myślący
Homo faber - człowiek posługujący się narzędziami
Homo ludens - człowiek radosny, potrafiący się bawić
Homo viator - wędrowiec
Filozoficzne koncepcje człowieka:
-Monistyczna - pogląd w myśl, którego człowiek ma naturę jednorodną, bez względu na stopień swojej złożoności. Człowiek jest bytem złożonym z jednorodnych elementów czy momentów, ukonstytuowanym przez jakościowo jeden podstawowy czynnik. Duch nie może funkcjonować bez ciała, a ciało bez ducha. Monizm psychosomatyczny występował w religii judeowczesnochrześcijańskiej.
-Dualistyczna - Człowiek jest złożony z dwu w zasadzie równorzędnych, choć istotnie odmiennych czynników: ciała i psychiki (duszy). Traktuje je na sposób substancji. Ona te czynniki bądź na siebie przyczynowo oddziaływają (interakcjonizm) bądź rozwijają się równolegle (paralelizm).
Wpływ filozofii greckiej na chrześcijaństwo:
-katalog cnót (cnoty kardynalne, do których dołączono cnoty teologiczne)
-święty Augustyn pod wpływem filozofii platońskiej dokonał schrystianizowania dualizmu platońskiego
-święty Tomasz z Akwinu zaczerpnął od Arystotelesa podział na materię i formę (człowiek = ciało + dusza)
-Kartezjusz uważał, że jedyną substancją jest Bóg. Ta substancja składa się z dwóch innych: cielesnej (reteksencja - ma swój wymiar przestrzenny) i duchowej (reskogitans - dusza mieszka w głowie i myśli). Obie te substancje spotykają się w człowieku.
Poglądy na duszę i ciało:
-spirytualizm - istnieje jedynie substancja duchowa (monistyczna wersja), bądź ta rzeczywistość jest ze swej istoty duchowa, zaś świat cielesny jest jedynie przejawem pierwiastka duchowego. Rąbkiem tajemnicy jest to czy jesteśmy sami we wszechświecie, gdyż istnieją byty astralne:
*demonologia - demony, duchy upadłe
*angelologia - anioły, duchy dobre
-materializm - to, co w człowieku niecielesne, jest wtórne i niesamodzielne w stosunku do tego, co cielesne. Tajemnicą jest to czy jesteśmy sami we wszechświecie. Jedynie istniejącym samoistnym bytem jest materia, do której sprowadzają się lub której modyfikacjami (pochodnymi i zależnymi) są wszelkie przejawy rzeczywistości.
*Platon uważał, że istnieją 2 światy - świat idei niezmiennych, doskonałych i pięknych oraz świat zjawiskowy pochodzący od materii. Jest to tzw. idealizm. Według tej koncepcji dusza człowieka mieszka odwiecznie w świecie idei, a po połączeniu się z ciałem, które znajduje się w świecie materii - zapomina świat idei i od tej pory pozostaje w więzieniu ciała (soma seme), cierpi.
*Arystoteles uważał, że nie ma świata idei ani zjawisk. Miał pogląd, entelechistyczny, według którego istnieją 3 rodzaje dusz - zwierzęca, roślinna i rozumna. Akt lub forma jest celową zasadą bytu urzeczywistniającą to, co potencjalnie zawarte jest w materii, powodującą np. rozwój roślin i zwierząt.
Człowiek posiada 3 dusze - porywczą, odważną (w sercu) i rozumną. Dusza jest nieśmiertelna. W czasach Platona wierzono, że jeśli człowiek nie będzie dobrze postępował za życia, to w następnym wcieleniu przybierze postać kobiety. Człowiek jest bezsilny wobec śmierci. Każdy chciałby poznać tajemnicę życia by móc nad nią panować. Mówiąc o otaczającym nas świecie, mamy na myśli Układ Słoneczny. Dążymy do zdobycia informacji, czy jesteśmy sami we wszechświecie.
Propozycje rozwiązań relacji między stroną psychiczną a stroną fizyczną:
-interakcjonizm - teoria uznająca istnienie dwu samodzielnych szeregów zjawisk fizycznych i psychicznych, zakładająca ich wzajemne oddziaływanie (duch wpływa na ciało, a ciało wpływa na ducha. Wszystko jest ważne. Z wielkim szacunkiem odnosi się do psyche i do somy. Ciało nie jest więzieniem duszy tylko jej świątynią).
-paralelizm - teoria uznająca równoległe występowanie zjawisk fizycznych i psychicznych, jako dwu samodzielnych, niezależnych od siebie i nieoddziałujących na siebie szeregów zjawisk (istnieją zjawiska fizyczne i psychiczne, ale nie są od siebie zależne {Kartezjusz}, każda sfera istnieje w swoim zakresie).
-okazjonizm - wzajemne oddziaływanie materii i ducha jest niemożliwe, jednoczesność zaś zachodzących w nich zmian tłumaczy się każdorazową, bezpośrednią interwencją Boga (z okazji pewnych zjawisk fizycznych, Bóg wznieca pewne zjawiska psychiczne, bądź na odwrót {Spinoza, Leibniz}).
-epifenomenalizm - zjawisko wtórne, towarzyszące zjawisku głównemu, lecz niemające wpływu na jego przebieg (zjawiska psychiczne są skutkiem fizycznych, a zjawiska psychiczne są bezproduktywne).
-fizykalizm - pogląd, zgodnie, z którym terminy wszystkich nauk empirycznych należy sprowadzić za pomocą definicji lub redukcji do terminów języka fizyki (orientacja materialistyczna, zjawiska psychiczne są wynikiem zjawisk fizycznych, mają charakter zjawisk fizycznych).
-behawioryzm - przedmiotem badań psychologicznych może być tylko dostrzegalne zachowanie się ludzi i zwierząt, nie zaś niedostępne dla obserwatora zjawiska psychiczne (zarówno działania cielesne jak i psychiczne objawiają się w zachowaniu człowieka, zachowanie to zależy od wpływów zewnętrznych, absolutnych)
-funkcjonizm/funkcjonalizm - wysuwał na pierwszy plan badanie i wyjaśnianie funkcji zjawisk psychologicznych oraz ich roli w życiu człowieka (nie należy mówić o właściwościach psychicznych, ale tylko o funkcjach poznawczych, emocjonalnych {Feuerbach, Nietzsche, Stirner}
-superweniencja/energetyzm - tłumaczył wszelkie zjawiska przyrody, jako przemiany energii pozbawionej właściwości materialnych, następnie zaś, jako przemiany materii w energię, na odwrót, (gdy struktura osiąga szczytowy punkt swojej złożoności, to powstaje nowe zjawisko, struktura o charakterze mentalnym, która tworzy różne modyfikacje w sferze psychicznej i fizycznej)
Podstawy psychiki człowieka:
-rozum - władza poznawcza, leży u podstaw takich jak wola. Jest odpowiedzialny za abstrakcyjne myślenie, tworzenie pojęć i operowanie nimi.
-emocje
-wola - władza wykonawcza, świadome i celowe działanie (Silna wola wymaga wewnętrznej harmonii. Człowiek dysponuje możliwością poznania wyższego rzędu (tj. przyczyn, egzystencji, istnienia itp.)).
Łączą się one w struktury wyższego rzędu:
-temperament - główną rolę odgrywają w nim elementy emocjonalne
-charakter - elementy poznawcze, wolicjonalne i emocjonalne
-intelekt
-konscjencja/sumienie - współwiedza, współpoznanie oceny moralnej
-jaźń/osobowość - składają się na nią charakter, temperament, elementy poznawcze, podmiotowość. Doświadczamy w niej, że jesteśmy kimś, kto należy do siebie (samoocena, samoświadomość, samorealizacja, samokontrola). Jest to podmiot poznający. W jaźni dochodzi do autodeterminacji, która ma ogromne znaczenie.
Aspekt człowieka - struktura psychosomatyczna, człowiek jest złożony (układ centralny i najwyższy)
Proces poznawczy:
To inaczej podmiot poznający (przedmiot poznawczy i prawo między nimi to cząstka przyrody). Ma na celu poznanie prawdy. Składa się z:
-wrażenia - najniższy poziom; odbiór bodźców przez odpowiedni receptor, jeden z pięciu zmysłów dzielących się na zewnętrzne (telereceptory - słuch, zapach, wzrok) i wewnętrzne (kontaktoreceptory - smak, dotyk).
-spostrzeżenia - synteza wrażeń, skupiska wrażeń.
*obraz spostrzeżeniowy - widzimy słońce, słyszymy krzyk
*sąd realizujący - mówiący czy spostrzegany przedmiot jest realny
*sąd klasyfikujący - umiejscawia wydarzenia w czasie (halucynacja czy omam to błędy, które są wyniszczające).
-wyobrażenia - powstaje na skutek wrażeń pamięciowych (jest to refleksja, poznanie zmysłowe)
-myślenia - poznanie bezpośrednie, umysłowe, łańcuch informacji i procesów myślowych. Powstaje na skutek wrażeń, spostrzeżeń i wyobrażeń. Jednym z najprostszych procesów myślowych jest synteza, abstrahowanie. Umysł potrafi tworzyć pojęcia. Myślenie to przetwarzanie informacji powstałych wskutek wrażeń (możność operowania pojęciami) i operowanie pojęciami.
-rozumowania - wyciąganie wniosków, z jednych sądów wyciągamy inne.
Źródła poznawcze:
Granice poznania wyznacza sam człowiek.
- Rozum - Wokół zagadnienia rozumu powstała idea filozoficzna o nazwie racjonalizm (źródłem poznania i najcenniejszym elementem jest rozum). Racjonalizm można podzielić na dwa rodzaje:
*genetyczny - jego twórcą był Platon, twierdził on, że istnieje świat idei i świat ludzki, człowiek rodził się z pewnym zespołem idei/bagażu. Pogląd ten ogranicza się tylko do idei wrodzonych, (np. odruchy warunkowe).
*ogólny - Kartezjusz, odzwierciedlenie poglądów Platona, ale uwzględnienie też idei nabytych, stworzonych, wykoncypowanych.
-Empiria - doświadczenie. Wokół empirii także powstał pogląd filozoficzny: empiryzm. Według empiryzmu doświadczenie jest wszystkim. Kierunek ten również można podzielić na dwa rodzaje:
*genetyczny - J. Locke, uznaje także doświadczenia wewnętrzne
*ogólny - Arystoteles, tabula rasa, człowiek rodzi się, jako czysta kartka, która zapisuje doświadczeniami w trakcie życia
-Metaracjonalizm - racjonalizm wyższego rzędu nad empiryzmem ogólnym i genetycznym. W tym intuicja.
-Rewelacjonizm - objawienie w postaci iluminacji, olśnienia, natchnienie elementy, które posiadają wymiar nadprzyrodzony. Łączy się ze spirytualizmem: najwyższą formą źródła poznania.
Rodzaje podejścia ludzi do poznania:
-Agnostycyzm - agnostycy uważają, że nie ma pełnej prawdy („prawdą jest, że nie ma prawdy”)
-Sceptycyzm - sceptycy wyrażają zwątpienie we wszystko
-Absolutyzm dzieli się na:
*dogmatyzm - nie wiem, jak jest, ale tworzę taki dogmat, odwoływanie się do niesprawdzonych autorytetów.
*krytycyzm - odwołując się do autorytetów wymaga uzasadnień.
Są dwie prawdy:
-poznawcza/gnozeologiczna - szukamy jej w nas, zależy od nas i naszych władz poznawczych. Racjonalna cecha sądów lub innych struktur asertywnych
-ontologiczna - tkwi w rzeczach, osobach, Bogu, itp. Jest to bycie doskonale sobą, zgodność z własną naturą („prawdziwe złoto”) lub wzorcem (np. pomysłem artysty).
Przykłady definicji prawdy:
Istnieją dwa zespoły definicji prawdy: klasyczne i nieklasyczne.
-Klasyczna -prawdziwość poznania/arystotelowska/korespondencyjna -Tomasz z Akwinu - „Prawda jest dorównaniem treści myśli z tym, do czego się ona odnosi.” K. Ajdukiewicz - „myśl M jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy, gdy myśl M stwierdza, że jest tak a tak a tak jest właśnie”. R. Ingarden - „Sąd S jest prawdziwy, jeżeli stan wyznaczony przez jego treść zachodzi niezależnie od istnienia sądu S w obrębie tej dziedziny bytu, w której dany sąd go umieszcza”. Ponieważ jedynie sądach coś się stwierdza (pozytywnie lub negatywnie), jedynie sądom przysługuje prawdziwość lub fałszywość.
Nieklasyczna:
-koherencyjna - relacja wewnątrzpoznawcza, polegająca na zdolności, myśli między sobą
-pragmatyczna/pragmatystyczna - prawdziwość myśli polega na jej użyteczności w działaniu, na byciu odpowiednim narzędziem sprawnego, skutecznego działania.
-ewidentystyczna - myśl prawdziwa to myśl oczywista, to sąd stwierdzający coś oczywistego lub coś z oczywistością. „Prawda jest zgodnością intelektu z rzeczą” - nasze zdanie jest prawdziwe, jeśli jest zgodne z otoczeniem. Jeśli zgodność jest prawdziwa następuje odbicie zjawiska w świadomości. Pojęcie adekwatności (równoważność, identyczność) jest różnie pojmowane przez filozofów, np. „zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jest prawdziwe”. Prawdziwe jest to, co jest oczywiste.
-Koncepcja powszechnej zgody - prawdziwe jest to, na co wszyscy się zgadzają.
-Koncepcja konsensualna - prawdziwe jest to, co uznane jednogłośnie.
-Koncepcja logiczna, - jeśli coś jest formalne to jest logiczne.
-Utylitarystyczna - prawdziwe jest to, co użyteczne.
Definicje te nie są pełne. Ocena prawdy wymaga kryteriów.
Prawdziwe i nieprawdziwe sprawdziany:
Nieprawdziwe:
-ewidencja, oczywistość
-Zgoda powszechna
-Konsensus
-Konwencje
-Intuicja, instynkt
Prawdziwe:
-empiria, doświadczenie
-praktyka
-zasada niesprzeczności - coś nie może być i nie być, nie może być białe i jednocześnie czarne
-zasada dostatecznej racji
-psychologiczne, np. dobra wiara, uczciwość
-religijne - odwoływanie się do autorytetu, np. do Pisma Św.
Typologia prawdy - wszystko zależy od zakresu i stopnia zgodności:
-cała - połowiczna
-zewnętrzna - wewnętrzna
-pozorna - prawdziwa
-względna - absolutna
-naukowa - popularna
-Prawda ontologiczna - zgodność rzeczy z jej istotą.
-Egzystencjonalna - prawda dotycząca egzystencji, tj. jej sensu, miejsca, itp.
-Filozoficzna
-Moralna - poglądy przekonania, postawy.
Spór o powszechniki
-Powszechniki - generalia, uniwersalia. Myślowy, abstrakcyjny, pojęciowy obraz rzeczy. Obraz jest powszechny, ponieważ znajduje się w każdym przedmiocie. Zakres: suma jednostek, które ogarniają powszechnik, treść: najistotniejsze elementy. Idealny obraz skupiający wszystkie najważniejsze elementy desygnatów danego przedmiotu. Ogół może wystąpić w języku, (jako nazwa ogólna) w świadomości, (jako pojecie ogólne) i w sferze transcendentnej względem języka i świadomości poznającej, (jako przedmiot ogólny, czyli idea).
-Pojęcie - suma najistotniejszych elementów pewnej klasy przedmiotów, suma rzeczy dla nich wspólnych. Jest to absolut, z którego wszystko powstaje (George Hegel). Podlega prawom ewolucji, prawom dialektyki (teza, antyteza, synteza).
-Spór o uniwersalia - spór o przedmioty ogólne. Platon (skrajny realizm pojęciowy) przyznawał uniwersaliom byt rzeczywisty i samoistny, a Arystoteles (umiarkowany realizm pojęciowy) nie odmawiał uniwersaliom istnienia, ale nie uważał ich za byty samoistne, zdolne do istnienia w oderwaniu od rzeczy jednostkowych. Uniwersalia to odpowiedniki pojęć ogólnych. Filozofowie stojący na stanowisku realizmu filozoficznego (np. Platon) uważali, że uniwersalia istnieją realnie (np. idea człowieka, dobro w ogóle itd.) Przeciwstawiali się im nominaliści (np. W. Ockham), twierdząc, że uniwersalia są wynikiem myślowego procesu abstrakcji i istnieją jedynie w umyśle.
Spór ten trwa od czasów średniowiecza. Angażował serca i umysły, nie mógł być rozstrzygnięty. Toczy się o:
-naturę pojęcia, czy jest ona materialna, czy duchowa
-sposób istnienia - cielesny (realistyczny) lub niecielesny (nominalistyczny)
W starożytności:
Na stanowisku realistycznym stał Platon. Natomiast Arystoteles, uczeń Platona, mówił: „Platon jest mi przyjacielem, ale większym przyjacielem jest mi prawda”. Uważał, że świat idei jest zależny od świata rzeczy, ponieważ idea jest istotą rzeczy, istnieją powszechniki stanowiące istotę przedmiotu.
W średniowieczu:
Znaczenie miały poglądy św. Augustyna, zwolennika Platona oraz Horacjusza, który odwoływał się do Arystotelesa i swojego nauczyciela Porfiriusza. Dalej zadawano sobie pytanie o naturę powszechników.
Piotr Abelard doszedł do wniosku, że powszechniki to wyrazy, które posiadają znaczenie i głębokie treści. Jego pogląd został nazwany sermonizmem.
Św. Tomasz z Akwinu postawił tezę trójwymiarowej idei:
-pierwszy wymiar - ante rem, ponad rzeczą, idea Boża
-drugi wymiar - idea w rzeczy, istota danej rzeczy, w danej rzeczy tkwi idea
-trzeci wymiar - post rem, po rzeczy, pojęcie.
Pojęcia związane ze światem:
-Realizm - pogląd filozoficzny; to, co nas otacza jest niezależne od naszej woli; może posiadać charakter popularny. To rzeczywistość faktycznie istniejąca.
-Nasz świat, w którym żyjemy to GLOB. Świat, który składa sie z materii ożywionej i nieożywionej. Na świat możemy również patrzeć krytycznie.
-Świat z punktu mikrokosmosu - świat ogromnej ilości związków chemicznych
-Atomy - cząstki niepodzielne(Demokryt). Obecnie zaś mówi sie ze atomy są to cząstki podzielne
-Pierwiastki - wielokrotność najlżejszego atomu
-Makrokosmos - przedmiot naszych zainteresowań
-najstarsza religia - wywodzi się z Mezopotamii. Na początku był chaos (uosobienie 3 bóstw {znajdowali sie w chaosie, ale tym chaosem oni sami nie byli})
Początek przyczyn powstania wszystkiego:
1.Materializm - wszystko wywodzi sie z materii, która jest bytem samoistnym, podlegającym prawom przyrody
2.Idealizm obiektywny - głosi go Platon. Neoplatonizm(od Platona) - zawiera wszystkie doskonałości: duchowa, psychiczna i fizyczna
3.Spirytualizm - przyczyna wszystkiego jest duch: osobowy i rozumny
Chrześcijanie wierzą w boski absolut. Absolut to stwórca całej rzeczywistości, powołał z prochu ciało człowieka i tchnął w niego życie. Utworzył stronę duchową tzw. świadomość.
-realizm ontologiczny i metafizyczny są przeciwnościami idealizmu.
-Idealizm subiektywny - Berkley (twórca) - nie ma materii; to, co nas otacza to zbitek wrażeń.
1.Determinizm - wszystkie procesy są z góry zdeterminowane, mają swoje przyczyny.
-Wg Williama Jamesa cały wszechświat jest zbetonowany, wszystko się ze sobą łączy w ścisła strukturę.
-Kauzalizm - każde zjawisko ma swoją sensowną przyczynę
-Autodeterminacja - świadome i celowe działanie wynikające z wolnej woli człowieka.
-Baruch Spinoza - determinizm ogólny
2.Indeterminizm - wszystko jest przypadkiem (okcydentalizm)
3.Celowość, finalizm, teleologizm - teza, że byty mają zakodowany w sobie cel i dążą do jego realizacji np. pogląd, że wszechświat został stworzony, aby człowiek go podziwiał.
-Ewolucja - dominujący pogląd w naukach przyrodniczych, jednak nie w stu procentach udowodniony np. niektórzy uważają, że istnieją układy nieredukowalne, które musiały powstać w całości od razu, a nie ewoluować. Przykładem może być oko, które nie mogłoby pełnić swojej funkcji, gdyby nie było całym okiem, tylko jego połowa lub ćwiartką.
-Kreacjonizm - wszystko, co jest we wszechświecie pochodzi z kreacji, ze stworzenia.
Etyka
Etyka - nauka o obyczajach, czyli o ty, co przystoi w postępowaniu, co jest godne czynienia. Jest nazywana filozofią moralności. Jest to teoria wartości moralnych i postępowania moralnego. Rozważa ona warunki postępowania moralnego i podlegania ocenom i normom etycznym, odpowiedzialności moralnej, zajmuje się ocenami i normami dotyczącymi postępowania ludzkiego (tzn. świadomego i wolnego), szuka ostatecznej racji moralności i naczelnych norm (kryteriów) moralności.
Znamiona etyki - praktyczność, antropologiczność, światopogląd, dynamiczność i...
Typologia etyki - Etyka to system, etyka wielowymiarowa, wieloilościowa
1.W ujęciu rzeczowym/merytorycznym
Etyka ogólna - zajmuje się ogólnymi zagadnieniami natury etycznej (ideologia, struktura, filozofia dobra, odpowiedź, jaka jest struktura etyki)
Etyka szczegółowa
Indywidualna/osobowościowa -(antropologiczna, cnót, powinności). Antropologia zajmuje się dostojeństwem człowieka (odpowiada na pytanie, „kim jest człowiek”), jako osoby ludzkiej. Stosunek człowieka do samego siebie, do swojej cielesności (zdrowia - np. stosunek do nikotyny, alkoholu) i duchowości (osobowość, struktura, suma władz psychicznych człowieka skoncentrowanych na jaźni, sumienie, autonomia, wychowanie, kształcenie, profesja, stosunek do wartości materialnych, środowiska, autorytetów, mądrość, odwaga, wstrzemięźliwość, wrażliwość, wiara, nadzieja, miłość). Etyka norm, przykazów, nakazów
Społeczna - polityka, gospodarka
Etyka opisu - opis zjawisk moralności, psychologia, socjologia moralności, indywidualizm, względność, bezwzględność, relatywność, subiektywność. Nie występuje tu ocena, jedynie opis zjawiska
Etyka norm - norma, powinność, to, co powinno się czynić. 2 Autorytety Boga (przykazania, stosunek do aspektów psychologicznych, nie pożądanie rzeczy złych)
Etyka materialna - etyka norm; zasad, których trzeba przestrzegać, wartości duchowe, religijne, cały szereg norm
Etyka formalna - etyka jednej normy - obowiązkowość
Etyka autonomiczna - etyka tworzona przez nas
Etyka heteronomiczna - tworzona przez społeczeństwo, kościół
2.W ujęciu ideologicznym
Etyka filozoficzna - kategoria rozumu
Etyka religijna - kategoria religii
3.W ujęciu historycznym
Etyka klasyczna - St. Grecja, antynaturalistyczna, cnót, powinności.
Etyka chrześcijańska
Etyka modernistyczna - Edward Moore - zarzuty: ułomność etyki klasycznej (dobro i zło, które nie są definiowane), nie można przenosić wniosków z ogółu na szczegół, etyka subiektywistyczna (sprowadza wszystko do natury), emotywistyczna (to, co wypływa z emocji), motywistyczna, konsektywistyczna sytuacjonistyczna (z sytuacji)
4.W ujęciu prehistorycznym
Etyka przestrzenna
Uniwersalna - „nie zabijaj”, stosunek wobec drugiego człowieka
Partykularna - obowiązująca na określonym terenie
Idee, normy, kodeksy:
Np. idea dobra, sprawiedliwości, pokoju.
Każda etyka ma swoje wartości. Zespół norm powinien ulec kodyfikacji. Aby idea mogła właściwie funkcjonować i osiągnąć wartość najwyższą należy poddać ją procesom: normalizacji, werbalizacji, kategoryzacji, kodyfikacji.
Cele/ideały:
Cele, jakie może człowiek wybrać w życiu dzielą się na kilka grup:
-Eudajmonizm - celem życia jest bycie szczęśliwym, posiadanie dobrego samopoczucia. Arystoteles określił szczęście, jako stan dobra wewnętrznego. Uważał, że aby człowiek był szczęśliwy powinien: mieć dostęp do dóbr materialnych, być wolnym od cierpienia posiadać przyjaciół. A stan ten powinien trwać przez jakiś czas. Do tej kategorii zaliczany jest też hedonizm, o którym mówili: Epikur (za ważniejsze uznawał rozkosze duchowe) i Arystyp (ważniejsze dla niego były rozkosze fizyczne)
-Perfekcjonizm - podporządkowanie życia osiągnięciu doskonałości w wielu dziedzinach, np. zawodowej, rozumowej, psychicznej, uczuciowej itp.
-Utylitaryzm - celem życia jest mieć, posiadać.
-Soteriologizm - dążenie w życiu do zbawienia po śmierci.
Motywy.
Cele tworzą motywacje. Motywy można podzielić na:
-emocjonalne i racjonalistyczne
-altruistyczne i egoistyczne (umiarkowana miłość własna jest uznawana za jedną z oznak dojrzałości psychicznej).
Nagrody, kary:
Nagrody mogą przybierać różna postać, np. zewnętrzną, wewnętrzną, duchową, materialną, prestiżową, itp. Nagrody działają szybko, natomiast kary wolno.
Zło, jako analogia do przestępstwa. Zło etyczne to postawa, która objawia się w postaci czynów lub zaniechania, sprzeczna z normami etycznymi. Postawa niebezpieczna i zawiniona, wypływa z dobrej, nieprzymuszonej woli, ale z niewłaściwej motywacji.
1