28. Jan Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie, dni: 29, 30, 31, 32, 33 i 34, oprac. Sylwia Bąk.
Dzień 29
DALSZY CIĄG HISTORII NACZELNIKA CYGANÓW:
Chłopiec nadal przebywa w więzieniu. Dowiaduje się od Girony, że wuj jego matki wstawił się za nim, dzięki czemu wyrok świętej inkwizycji mówił tylko o jego nieuwadze i nakazywał odbycie dwuletniej pokuty. Ponadto ciotka chce, żeby chłopiec ukrywał się przez dwa lata. W tym czasie ona wyjedzie do Madrytu zająć się wioską, którą pozostawił mu ojciec. Następnego dnia księżna opowiada mu dalszy ciąg jej przygód.
DALSZY CIĄG HISTORII KSIĘŻNEJ MEDINA SIDONIA:
Okazuje się, że ojciec Eleonory darzy wielką sympatią księcia Medina Sidonie i często rozmawia o nim z córką. Pewnego razu Eleonora pisze list do księcia. Wstawia się za biedną kobietą, której ojciec był niegdyś lennikiem księcia. Otrzymuje odpowiedź, że wszystkie roszczenia zostaną natychmiast spełnione. Potem dziewczyna pisze kolejny list. Książę jest nią zauroczony. W niedługim czasie przybywa z wizytą do Madruty. Chodzi o wzburzenie mieszkańców wywołane podwyższeniem podatków. Spór zostaje szybko złagodzony. Książę spędza coraz więcej czasu z Eleonorą. Wkrótce prosi o jej rękę. Dziewczyna zostaje księżną Medina Sidonia. Książę przekonuje, że Eleonora pochodzi z rodu Asturyjczyków, którzy ze względu na to, że ich ród przetrwał aż do tych czasów, mają prawo uznawać się za najlepszą szlachtę z całej Europy. Tym sposobem zostaje zaakceptowana w środowisku hiszpańskich grandów, a jej ojciec nie posiadał się z radości. Dalej księżna opowiada o szczęśliwym małżeństwie. Mówi o usposobieniu męża, który był dla niej bardzo dobry, choć czasem potrafił wpaść w złość (kiedy sprawy nie szły po jego myśli). Gdy przychodzi na świat ich córka, Girona postanawia wyjechać do Ameryki. Eleonora jasno stwierdza, że z tą chwilą kończy się jej szczęśliwe życie.
Opowieść księżnej zaciekawia chłopca, ale też przypomina sobie słowa Girony. Na myśl o dwuletnim zamknięciu obmyśla plan ucieczki. Nazajutrz księżna kontynuuje swoją historię:
Pierwszym ciosem dla młodej kobiety jest śmierć ojca. Następnie sprawy polityczne sprowadzają małżeństwo do Burgos, które od najbliższego miasta dzieli mila. Pewnego dnia księżna rozpoznaje w schwytanym młodzieńcu Hermosita - syna Girony, o którym ona nigdy nie wspominała aż od czasu, kiedy rozdzielono ich w dzieciństwie. Chłopak zaczyna mówić.
HISTORIA HERMOSITA:
Chłopiec siłą zostaje wysłany statkiem do swojego ojca do Ameryki. Nie rozumie dlaczego musi opuścić matkę. Wspomina spotkanie z margrabią, który był niegdyś chłopcem okrętowym, a dziś posiada stopień admirała. Kapitan opowiada, że don Federico odznaczał się zawsze świetnymi czynami, dzięki czemu zdobywał coraz wyższe stanowisko. Hermosito, zafascynowany Eleonorą, której ojciec też jest margrabią, stara się postępować tak samo i w niedługim czasie zostaje marynarzem. W Ameryce trafia do kolegium, gdzie poznaje drugi sposób na stanie się margrabią - solidna nauka. W domu ojca chłopiec wielokrotnie zostaje uwodzony przez młode Mulatki. Zaczyna rozumieć, dlaczego został wygnany z Astorgas. Zaczyna tęsknić za dzieciństwem, które tam spędził, a myśl o utraconym szczęściu nie daje mu spokoju. Popada w obłęd. Wszędzie widzi Eleonorę, wszędzie też słyszy jej imię. W końcu ucieka się do modlitwy. Spędza całe dnie w kościele, czyta Żywoty świętych. Wbrew ojcu postanawia wstąpić do zakonu w Madrycie. Tak dociera do Burgos, gdzie pragnie ostatni raz zobaczyć dziewczynę.
Opowieść Hermosita wzruszyła Eleonorę. Chłopak upada na kolana i obejmuje ją. Przestraszona dziewczyna zostawia go pod opieką służby. Całe zajście widzi książę. Po kilku dniach Mencja (kobieta, która zastąpiła wówczas Gironę) prowadzi ją do lochu w podziemiach (tam, gdzie przebywa teraz Cygan), gdzie widzi skutego Hermosita. Padają strzały. Chłopak zostaje zabity z polecenia księcia na oczach Eleonory. Niedługo potem wraca Girona, a książę wyjeżdża na kilka miesięcy do Francji. Na wieść o śmierci syna kobieta wpada w rozpacz. Po tym, jak odnajduje ślady krwi w lochu, zachowuje się jak obłąkana, planuje zemstę. Po powrocie książę oznajmia Eleonorze, że kiedy ich córka skończy szesnaście lat dowie się o zdradzie swojej matki, a wtedy ta zostanie wygnana z domu. Wkrótce Girona podaje księciu zatrutą czekoladę, w wyniku czego doktor Sangre Moreno stwierdza jego zgon. Kobiety decydują się wykraść ciało księcia z cmentarza, by w czasie balsamowania nie odkryto trucizny. Tam spotykają młodego Cygana, którego ukrywają w podziemnym lochu.
Chłopak postanawia stamtąd uciec i spędzić dwa lata pokuty będąc żebrakiem. Wiele razy, kiedy tkwił do późnych godzin nad książkami, wyobrażał sobie jak szczęśliwie muszą żyć mali żebracy, którym nikt nie każe się myć, biegają do upadłego po ulicach, grają w karty… Postanawia przejąć na jakiś czas język i zwyczaje żebraków, żeby się do nich upodobnić. Wyłamuje pręt kraty, zostawia list do księżnej, po czym wydostaje się na powietrze: korytarz prowadzi do drzwi, wyłamuje je, dostaje się do pokoju Girony, tam rozdziera ubranie (żeby przypominać żebraka), wiąże prześcieradło, które służy mu do zejścia przez okno do ogrodu. Trafia do karczmy, a po kolacji zasypia w stajni. Wkrótce odwiedza ciotkę w Madrycie. W obawie, że ktoś będzie go tam szukał, udaje się do Prado. Spotyka dziewczynę niosącą atrament do pracowni jego ojca. Dołącza do grupy żebraków pod kościołem Świętego Rocha. Po jakimś czasie pewien jegomość daje mu wzór koronki i każe sprawdzić, czy ubrane w nią kobiety udadzą się do kościoła. Okazuje się, że poszły do domu kawalera, ale chłopak decyduje się ich nie zdradzić (przypomina sobie historię księżnej).
W tym momencie Cygan przerywa swoją historię - zostaje gdzieś wezwany. Velazquez stwierdza, że obawia się jego opowieści, gdyż zdają się nie mieć końca i większego sensu. Wyznaje, że w Madrycie zatrzymują go dwie sprawy: obliczenia i zauroczenie, jakim darzy Rebekę. Dopytuje się o jej nazwisko. Dziewczyna przedstawia się jako Laura Uzeda. Alfonso przypomina sobie, że cztery dni temu obiecał opuścić obóz. Tak trafia do podziemia, do którego otwór zostaje zasłonięty głazem. Stąpa w mroku. Wreszcie w postaci gnomów poznaje kuzynki, prowadzą go do jaskini. Są zazdrosne o Rebekę. Znów namawiają go do odrzucenia chrześcijaństwa, co umożliwiłoby mu pokochanie dwóch kobiet jednocześnie.
Dzień 30
Rano Alfonso schodzi do podziemi, gdzie trafia do grobowca rodu Gomelezów (z białego marmuru, oświecony czterema lampami). Spotyka starca, który zaprasza go na śniadanie. Opowiada tajemnicę Kassar-Gomelezu. Przedtem zastrzega, że mogą ją poznać tylko ci, w których żyłach płynie krew Gomelezów, którzy wykażą się godnym jej myśleniem i postępowaniem. Wypada również złożyć przysięgę na mocy religii, ale w wypadku Alfonsa starzec decyduje się polegać jedynie na jego słowie honoru. Nie bez obaw chłopak daje słowo, a w tym momencie starzec popycha jedną ze ścian grobowca i wskazuje na schody prowadzące do jeszcze głębszych podziemi i pozostawia go samego. Zszedłem więc i ujrzałem rzeczy, które z prawdziwą przyjemnością bym wam opowiedział, gdyby dane słowo honoru nie kładło temu nieprzezwyciężonej przeszkody :) Wieczorem Alfonso spotyka starca w innej jaskini. Jedzą kolację po złotym drzewem przedstawiającym rodowód Gomelezów. Drzewo rozrastało się na dwie gałęzie. Jedna przeznaczona dla Gomelezów-mahometan kwitła, natomiast druga należała do Gomelezów-chrześcijan i ta powoli usychała. Starzec wyjaśnia taki stan rzeczy. Alfonso dowiaduje się, że jest pierwszym chrześcijaninem, któremu dane było poznać tajemnicę, ze względu na to, że zdobył przychylność kuzynek. Za trud zejścia do podziemi otrzymuje również weksel Estebana Moro, najbogatszego bankiera z Madrytu, na tysiąc realów. Starzec daje mu wskazówki jak następnego dnia ma dostać się z powrotem do obozu Cyganów.
Dzień 31
O świcie wszyscy wyruszają w drogę. Dołącza do nich Żyd, który kontynuuje swoją opowieść:
DALSZY CIĄG HISTORII ŻYDA WIECZNEGO TUŁACZA
W Jerozolimie utworzyła się sekta herodian, która utrzymywała, że Herod jest Mesjaszem. Wierzono wtedy, że Duch Święty wypełnia wszystko, co zostało poświęcone przez pomazanie. Zaczęto namaszczać królów, stąd z czasem Mesjasz stał się synonimem króla. Naczelnikiem sekty był Sedekias, ten sam, który pozbawił dziada Żyda majątku. Dziad i jego przyjaciel Dellius schowali w małej skrzyni z brązu akt sprzedaży domu i rewers na zabrane przez niego pieniądze. Żyd wspomina czasy swoich narodzin. Było to kilka lat po śmierci Heroda, w ostatnim roku panowania Augusta. Wkrótce jego dziad zmarł. Ahaswer (tak go nazwano) mieszkał od tej pory z ojcem i starym Delliusem, który z czasem oślepł.
Alfonso i jego towarzysze przybyli na miejsce noclegu. Żyd gdzieś zniknął, a Cygan zaczął znowu opowiadać:
DALSZY CIĄG HISTORII NACZELNIKA CYGANÓW
Młody Cygan dogania kobiety i każe najpierw udać się do kościoła, żeby tam były widziane. Później odprowadza je do domu kawalera Toledo. Następnego dnia jedna z nich prosi go o przekazanie kawalerowi listu. Wkrótce chłopak poznaje kawalera Toledo - młodzieńca o przyjaznym, uroczym usposobieniu, który proponuje dołączenie do jego służby. Cygan odmawia. Mówi, że urodził się szlachcicem i nie może przejąć obowiązków służącego: Obrałem stan żebracki, gdyż ten nikomu nie przynosi ujmy. Prosi jedynie o możliwość stołowania się w domu kawalera, na co ten z radością przystaje. Przechadzając się ulicą Toledo, młody Cygan kolejny już raz pyta o dom swojego ojca. Ktoś wskazuje mu mężczyznę na balkonie. Chłopak jest zaskoczony powagą i dostojnością, jaką dostrzega na twarzy ojca. Wraca do towarzyszy. Wieczorem w domu kawalera Toledo zjawia się jego przyjaciel Aguilar należący do Rycerskiego zakonu Joannitów (ich znakiem szczególnym jest czarny płaszcz z białym krzyżem z lewej strony). Przyjaciele rozmawiają cały wieczór. Kawaler Toledo zwierza się, że nie jest stały w uczuciach, ciągle zmienia kobiety. Nie rozumie też, jak chwila zapomnienia (zdrada małżeńska) może być powodem niekończących się mąk w piekle. Aguilar zapowiada swój nocny pojedynek na śmierć i życie z bratem kawalera. Spodziewa się klęski, dlatego przestrzega, że jeśli o północy przyjaciel coś usłyszy, znaczy, że zginął i że tamten świat istnieje. Aguilar usłyszał głos, który nakazał mu zawiadomić przyjaciela o pojedynku, aby przez swoją śmierć ostrzec go o karach, jakie czekają w przyszłym życiu (wie, że kawaler Toledo żyje lekkomyślnie). Toledo upada na łóżko i płacze. O północy słyszy trzy stuknięcia w okiennice. Grobowy głos zapowiada, że trafił właśnie do czyśćca. Przerażony nie na żarty młodzieniec biegnie nad rzekę i dowiaduje się, że przyjaciel rzeczywiście poległ w walce. Nazajutrz udaje się do kościoła, żeby przystąpić do spowiedzi.
Dzień 32
Po godzinie podróży, o świcie Cyganie spotykają Żyda Wiecznego Tułacza. Dalej opowiada swoje przygody:
DALSZY CIĄG HISTORIIM ŻYDA WIECZNEGO TUŁACZA
Pewnego dnia okazało się, że ojciec Ahaswera został oskarżony o zbrodnię stanu, zarzucano mu, że chciał wydać Egipt Arabom. W rzeczywistości chodziło jedynie o pozbawienie Żyda połowy majątku. Tyle właśnie kosztowała ta sprawa. Rok później mężczyzna został oskarżony o napaść na człowieka, któremu chciał pomóc, znalazłszy go leżącego na ulicy. Tak stracił drugą połowę majątku. Wkrótce sąsiedzi ograbili, a na koniec podpalili jego dom. Dellius spotyka nieznajomego, który daje mu złoto i mówi, że za wszystkim stoi Sedekias. Podczas posiłku do Żyda, jego ojca i Delliusa dołącza Germanus - mały chłopiec, sierota. Kolejnego dnia stary Dellius zarządza odbudowę domu na tym, co pozostało. Choć zachowała się jedynie piwnica i parę desek, udało się stworzyć prowizoryczne mieszkanie. Od tej pory Dellius zarabia na życie grając na cytrze i śpiewając pieśni na ulicy. Chłopcy w tym czasie zabawiają ludzi i zbierają datki. W przeciągu roku umiera ojciec Żyda, a Dellius nie jest już w stanie śpiewać. Rozsądnie rozporządza spadkiem, który chłopiec otrzymuje po krewnym. Ahaswer i Germanus pobierają nauki, na zmianę zajmują się domem.
W tym miejscu Żyd przerywa historię. Wieczorem Rebeka prosi Cygana o dalszy ciąg jego opowieści:
DALSZY CIĄG HISTORII NACZELNIKA CYGANÓW
Cygan z kawalerem Toledo opuszczają miasto. Avadaro twierdzi, że głos z zaświatów nie zrobił na niego większego wrażenia, gdyż o istnieniu czyśćca można przeczytać w każdym katechizmie. Mówi też, że po spowiedzi można zmienić swoje życie, ale nie widzi takiej potrzeby, przynajmniej dopóki kawaler jest jeszcze młody. Młodzieniec jest przerażony swoją sytuacją. Jest przekonany, że skoro słyszy głosy zmarłych niechybnie spotka go śmierć. Cygan postanawia nie odstępować go na krok. Trafiają do klasztoru kamedułów, gdzie Toledo oddaje się lekturze pobożnych ksiąg. Cygan przyłącza się do jednego z zakonników i zatrudnia się u niego przy łowieniu ryb. Po tygodniu milczenia (reguła zakonu) Cygan rozmawia z przybyłym do klasztoru towarzyszem z przedsionka Św. Rocha. Znajomy opowiada, że jest na posłudze u pewnego kupca z Madrytu, który uległ wypadkowi i ma połamane kości. Cygan prosi go o pozostanie przy kawalerze Toledo, podczas gdy sam chętnie zastąpi go w Madrycie. Tam zaprzyjaźnia się z chorym kupcem, który opowiada mu swoją historię:
HISTORIA LOPEZA SUAREZ
Lopez jest synem najbogatszego kupca z Kadyksu. Mimo to, ojciec zabrania mu wszelkich rozrywek. W zamian młodzieniec czyta romanse. Pewnego dnia ojciec wysyła go do Madrytu. Każe przestrzegać trzech zasad: nie wdawać się w rozmowy ze szlachtą (są zbyt dumni), nazywać siebie Suarezem (nie don Lopez Suarez), gdyż dobre imię kupca powinno wynikać z powodzenia jego interesów, mieć ze sobą szpadę, co jest w zwyczaju. Stanowczo zakazuje kontaktów z braćmi Moro (bankierzy królewscy). Wyjaśnia swoją wolę przez przedstawienie krótkiej historii rodziny:
HISTORIA RODZINY SUAREZ
Pierwszym z rodziny, który dorobił się majątku był Inigo Suarez. Dużo podróżował, dołączył do spółki, aż wreszcie założył dom handlowy w Kadyksie.
Gdy Cygan doszedł do tego miejsca opowieści, Velasquez wyjął tabliczki i zaczął coś zapisywać. Okazało się, że opracował sposób na zachowanie porządku w opowieści przez przypisywanie pojawiających się postaci do kolejnych rubryk (ciekawe, może to pomysł samego Jana Potockiego dla czytających Rękopis… ;) Tymczasem Cygan mówi dalej tak:
Inigo Suarez zaznajomił się z rodziną Moro, która uchodziła za przodowników w swojej branży. Przez jakiś czas współpraca przebiegała pomyślnie. Udało mu się podpisać kilka istotnych umów i wystawić na nie odpowiednie weksle. Pewnego razu jednak otrzymał pocztą zaprotestowany weksel. Obraził się wtedy na tyle, że nie chciał słuchać żadnych wyjaśnień. Nawet na łożu śmierci przestrzegł swojego syna, żeby pod żadnym pozorem nie zadawał się z rodziną bankierów Moro. Historia powtórzyła się. Ruiz Suarez przestrzegał nakazu ojca, ale kiedy interesy nie szły najlepiej był zmuszony współpracować z rodziną Moro. Niedługo potem dowiedział się, że buchalter otworzył skrzynie i kazał sprawdzić próbę srebra, które Suarez wysłał rodzinie Moro jako zapłatę. I tym razem nie chciał słuchać ich wyjaśnień. Jego syn (ojciec Lopeza) ponownie wbrew swojej woli musiał podjąć współpracę z Moro. W Madrycie zaprzyjaźnił się z Livardezem, który okazał się być wujem Sancha Moro. Mało tego, postanowił umieścić w spółce Suareza cały milion. Ten wysłał dodatkowy okręt na wyspy. Rok później Livardez umarł, a Sancho Moro zażądał zwrotu pieniędzy. Oburzony Suarez oddał wszystko co do grosza. Interesy przyniosły kolejne dwa miliony, których żadnymi sposobami nie udało się oddać rodzinie Moro, gdyż prawnie należały do Suareza ;)
Dzień 33
Żyd dołączył do grupy i tak dalej opowiadał swoje przygody:
DALSZY CIĄG HISTORII ŻYDA WIECZNEGO TUŁACZA
Ahaswer wspomina, że z osiemnastu wieków życia (!) najlepiej wspomina dzieciństwo. Opowiada o częstych sporach z Germanem, w których zawsze chodziło o religię. W końcu zapragnął bliżej poznać religię Egipcjan, dlatego pewnej nocy udali się potajemnie z Germanem do Cheremona (kapłan Izydy nauczający Germanusa religii). Kapłan modli się, po czym mówi o najważniejszych powszechnie przyjętych dogmatach swojej religii, które czerpie z ksiąg Thota (filozof żyjący dwa tysiące lat temu). Zastrzega, że na przestrzeni dziejów religie podlegają różnorakim innowacjom, dlatego nie da się dociec prawdy takiej, jaka była wyznawana przez praprzodków. Nakazuje nie przywiązywać się do symbolu a do treści, jakie ów symbol niesie. Mówi dalej o podobieństwach między religią Egipcjan a religią żydowską: Równie jak wy, i my, także mamy rodziny kapłańskie, proroków, zwyczaj obrzezania, wstręt do wieprzowiny i wiele tym podobnych punktów wspólnych. O północy kapłana wzywają obowiązki i musi udać się do świątyni.
Również Żyd Wieczny Tułacz odkłada dalszy ciąg historii na następny dzień. Tymczasem Alfonso zastanawia się nad słowami Żyda i dochodzi do wniosku, że chce on osłabić zasady chrześcijaństwa, jakby działał z polecenia tych, którzy domagają się od niego przejścia na islam. Pozostaje jednak pewny swojej religii. W czasie kolacji do głosu dochodzi naczelnik:
DALSZY CIĄG HISTORII NACZELNIKA CYGANÓW
Lopez Suarez przerwał swoją opowieść, gdyż zmorzył go sen. Następnego wieczora mówił dalej:
DALSZY CIĄG HISTORII LOPEZA SUAREZ
W czasie podróży do Madrytu Lopez jest zachwycony pięknem krajobrazu Andaluzji. W takiej scenerii dodatkowego uroku zyskują czytane przez niego romanse. Na miejscu spotyka Roque Busquera - natrętnego młodzieniaszka. Lopez mówi, że nie zamierza rozmawiać ze szlachcicem, gdyż tak nakazał mu ojciec, na co tamten odpowiada, że jemu ojciec polecił szukać towarzystwa właśnie wśród kupców ;) Lopez daje mu dwie monety, których rzekomo brakuje do kolekcji. Później nieproszony gość zamawia drugie nakrycie i zasiada do stołu. Po obiedzie Suarez udaje się do parku Buen Retiro, gdzie znajduje złoty łańcuszek z portretem młodego mężczyzny i napisem: Wiecznie twój, moja kochana Inezo. Po jakimś czasie w tym samym miejscu spotyka dwie kobiety. Okazuje się, że łańcuszek należy do jednej z nich. Lopez pyta, jakim sposobem mężczyzna z portretu zdobył jej serce. Kobieta nie chce odpowiedzieć, uznawszy pytanie za nieodpowiednie. Po chwili jednak decyduje się wyjawić sekret, ale nagle pojawia się Busqueros. Gdy kobieta słyszy kim jest kupiec każe oddać sobie klejnot, po czym wsiada do karety i odjeżdża.
Cygan odkłada historię na kolejny dzień. Tymczasem Rebeka pyta Velasqueza co myśli o miłości. Geometra wykłada algebraiczną teorię miłości. Mówi, że jego system obejmuje całą naturę, a więc także wszelkie uczucia. Według niego miłość można oznaczyć jako wartość dodatnia, nienawiść wartość ujemna, a obojętność zerowa. Jeśli kocha się miłość wynik zawsze będzie dodatni, a kiedy nienawidzi się nienawiść wynik również będzie dodatni, bo więcej pomnożone przez więcej daje więcej, ale i mniej pomnożone przez mniej też da więcej, dopiero sześcian z mniej daje mniej. Miłość pomnożona przez nienawiść albo odwrotnie to zawsze wynik ujemny, bo ciągle pozostaje się w uczuciach przeciwnych miłości (to naprawdę ma sens ;) Rebeka jest zachwycona takim ujęciem miłości. To nie koniec równania, ale może poczytajcie sami :D W każdym razie formuła dwumianu Newtona ma wiele wspólnego z miłością. Velasquez jest pod wrażeniem Rebeki, która odgaduje kolejne teorie, a Alfonso w tym czasie zastanawia się, czy aby nie zmierza to wszystko do tego, aby kolejny potomek Gomelezów (Velasquez) nie zmienił wiary.
Dzień 34
Żyd Wieczny Tułacz powraca do swojej historii następnego dnia:
DALSZY CIĄG HISTORII ŻYDA WIECZNEGO TUŁACZA
Dalej Cheremon mówi o tym, że jego religia nie pozwala wierzyć w pojęcia. Można natomiast ubóstwiać pewne przymioty Boga, jak na przykład rozum boży nazywany Emeph, który z kolei przyjmuje różne postaci: sztuki - Path, dobra - Ozyrys. Bóg uważany jest za jedność, lecz przez liczbę przymiotów, jaką dysponuje, pozwala postrzegać się też jako postać zbiorową. Dalej kapłan mówi, że każdy ma przy sobie dwa duchy - dobrego i złego. Bogowie dają się przyrównać do eteru, bohaterowie i duchy do powietrza, a człowiek ma w sobie coś ziemskiego. Opatrzność przyrównuje się do światła. Istoty anielskie mają za zadanie oznajmiać rozkazy Boga. Kapłani zdolni są do sprowadzania na ziemie bogów, duchów, aniołów, bohaterów, ale tylko wtedy, gdy nie zachwieje to porządku wszechświata. Wtedy słońce i księżyc nie będą widoczne dla ludzi. Dusze aniołów i bohaterów okrywa światło, a śmiertelników cień. Kapłani mają moc wypędzania duchów z ciała opętanego przez możliwą łączność z Bogiem, której z kolei najlepiej służy modlitwa. Wszystkie wymienione dogmaty nie pochodzą od Thota. Głosił o nich prorok Bitys, żyjący dwa tysiące lat przed nim. Na koniec Cheremon zdradza jeszcze jedną tajemnicę. Otóż kapłani mogą grozić bogom, jeśli ci nie spełnią ich żądań. Dzieje się to przy okazji składania ofiar. Sam Cheremon nie pochwala tego zwyczaju.
Żyd przerywa opowieść, a kiedy odchodzi, Velasquez stwierdza, że nie powiedział nic, czego nie można by znaleźć w księdze Jamblicha. Wieczorem Cygan kontynuuje swoją historię:
DALSZY CIĄG HISTORII NACZELNIKA CYGANÓW
A w zasadzie opowiada dalsze przygody Suareza, które ten opowiedział mu kolejnej nocy:
DALSZY CIĄG HISTORII LOPEZA SUAREZA
Lopez jest zauroczony Inezą i wściekły na Busquera. Następnego dnia spotyka kobietę w kościele. Ta mówi mu, że mężczyzna z portretu to jej brat, po czym znika. Młodzieniec zdaje sobie sprawę, że gdyby był jej obojętny nie wyjawiłaby czyje zdjęcie nosi na łańcuszku. W czasie obiadu znowu zjawia się nieproszony Busqueros. Jedynie ze względu na przykazanie ojca, by nie dobywać szpady, musiał tolerować jego obecność i unikać kłótni z natrętem. Wieczorem Suarez wybrał się do Buen Retiro, ale nie spotkał tam Inezy. Zamiast niej na miejscu był już Busqueros, który tym razem nie odstąpił go na krok ;) Nazajutrz również na obiedzie nie mogło go zabraknąć. Później pędził już do parku, ale Lopezowi udało się schować w pobliskim sklepie i zmylić natręta. Po jakimś czasie udał się do parku i tam spotkał Inezę. Kobieta odrzekła, że nie powinni być zbyt często widziani razem, aczkolwiek może pozwolić sobie na krótkie pogawędki. Następnego dnia oczarowany młodzieniec pisze list do ukochanej na próbę, gdyby pozwoliła mu do siebie napisać. Wrzuca go do szuflady i idzie na przechadzkę. Po drodze wstępuje do gospody na obiad, żeby uniknąć Busquerosa. Po powrocie zauważa, że list zniknął. Chowany w sklepie widzi, jak natręt zatrzymuje karetę i wręcza Inezie list, po czym odchodzi w przeciwną stronę. Suarez wchodzi do parku niepewny tego, co się stanie. Tłumaczy, że nigdy nie zamierzał wysłać listu. Wykradł go ten niegodziwiec Busqueros, który od czasu mego przybycia do Madrytu jak zły duch ciągle mnie ściga. Kobieta oddaje mu list, ale każe zachować. Następnego dnia w parku Lopez znów spotyka Inezę. Ta upuszcza wachlarz, co staje się pretekstem do rozmowy. Suarez dowiaduje się, że Ineza jest córką bankiera Moro. Jest zrozpaczony. Wtedy pojawia się Busqueros, który zaświadcza, że Suarez wcale nie stosuje się do zaleceń ojca skoro ma do czynienia ze szlachcicem, czemu więc miałby słuchać go w kwestii rodziny Moro?