Podatek liniowy Paweł Kowalski Z6X2S1
Tematem mojego referatu jest forma opodatkowania zwana podatkiem liniowym. W mojej pracy spróbuje odpowiedzieć na kilka następujących pytań:
Czym jest podatek liniowy? Czy i w jakim kraju jest stosowany? Jakie są jego wady i zalety w stosunku do gospodarki państwa.
1.Podatek liniowy (podatek płaski) jest metodą obliczania wymiaru podatku, w myśl której wysokość należnego podatku jest wprost proporcjonalna do wielkości podstawy opodatkowania. Jest to podatek bezpośredni czyli płacony od dochodu.
1.1. Koncepcja podatku liniowego powstaje głównie na podstawie podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT - personal income tax) lub od podatku dochodowego osób prawnych. (CIT - corporate income tax). Wymiar podatku liniowego jest więc obliczany w oparciu o jedną stawkę opodatkowania. Tzn że wszyscy podatnicy płacą tą samą część swoich dochodów w formie podatku.
1.2. W węższym znaczeniu podatek liniowy to wyłącznie brak progresji podatkowej, a więc wzrostu stawki podatkowej wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. W takim sensie liniowa metoda obliczania wymiaru podatku może współistnieć w jednym systemie podatkowym obok kwoty wolnej od podatku oraz ulg podatkowych.
1.3 W szerszym znaczeniu podatek liniowy oznacza uproszczenie systemu podatku dochodowego, w tym zniesienie kwoty wolnej od podatku oraz ulg podatkowych. Wówczas całość wymiaru podatku zależy wyłącznie od jednej stawki opodatkowania oraz wielkości podstawy opodatkowania (np. dochodu). Jest to najbardziej klasyczne ujęcie podatku liniowego. W tym ujęciu funkcja wartości należnego podatku od wartości dochodu jest funkcją liniową dla dochodu większego od 0.
2. Podatek liniowy na świecie- Podatek liniowy został wprowadzony w wielu krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Najwcześniej w życie ideę tę wcieliła Estonia (w 1994) i jak twierdzi jej rząd to dzięki temu posunięciu Estonia szybko stała się krajem z nadwyżką budżetową. Podatek liniowy obowiązuje również na Litwie, na Słowacji, w Macedonii i w Rosji. Stawka opodatkowania waha się między 12% a 35%, a więc nieznacznie niżej niż krańcowa stawka opodatkownia w większości krajów Europy Zachodniej, które powszechnie stosują progresywną skalę opodatkowania i na razie nie planują wprowadzenia podatku liniowego.
2.1. Podatek liniowy w Europie Środkowo Wschodniej. Jest kwestią sporną wśród ekonomistów, czy wprowadzenie podatku liniowego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej wpłynęło znacząco na poprawę ich sytuacji gospodarczej.
Wprowadzenie podatku liniowego oznaczało spadek dochodów budżetu państwa przy jednoczesnym, znaczącym efekcie redystrybucyjnym obciążeń podatkowych. Udział podatników o najwyższych dochodach w całości przychodów podatkowych państwa zmalał, natomiast wzrósł udział podatników średnio i nisko uposażonych. Jednoczesne wprowadzenie bezpośrednich odpłatności za usługi publicznej służby zdrowia oraz studia wyższe wpłynęło znacząco na obniżenie dochodu realnego, zwłaszcza w przypadku podatników o najniższych dochodach.
2.3 Podatek progresywny w Niemczech: Dla porównania w Niemczech, które pomimo obecnych problemów gospodarczych pozostają jedną z najsilniejszych gospodarek narodowych świata, istnieje progresywna skala opodatkowania dochodów osobistych, natomiast studia wyższe są finansowane ze środków publicznych. Należy jednak zwrócić uwagę na znaczący dystans w poziomie rozwoju gospodarczego pomiędzy krajami Europy Środkowo-Wschodniej oraz Europy Zachodniej. Zwolennicy podatku liniowego podkreślają, że celem jego wprowadzenia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zmniejszenie dystansu do krajów Europy Zachodniej, natomiast skale progresywne są właściwsze dla gospodarek rozwiniętych, gdzie linearyzacja skali podatkowej nie daje tak silnych bodźców rozwojowych dla gospodarki, jak to ma miejsce w przypadku gospodarek rozwijających się.
2.4 Podatek w USA: Również w Stanach Zjednoczonych obowiązuje progresywna skala podatku dochodowego. Obecnie funkcjonują stawki 10% dla osób, których roczny dochód nie przekracza 7300 dolarów, poprzez kolejne 15%, 25%, 28%, 33% aż do 35% dla osób zarabiających ponad 326 451 dolarów.
3. Podatek liniowy w Polsce.
3.1.Podstawowym aktem prawnym regulującym w Polsce kwestie związane z opodatkowaniem dochodów osób fizycznych jest ustawa z dnia 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT) Ustawa ta była wielokrotnie nowelizowana, jednak podstawowy - progresywny charakter tego podatku został zachowany. Według nowelizacji z 9.12.2004 r. obowiązują trzy progresywne stawki podatku PIT: 19, 30 i 40%.
3.2. Dodatkowo od 1.1.2004 r. została wprowadzona możliwość wyboru 19% podatku liniowego od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej. Wybranie tej możliwości uniemożliwia podatnikowi korzystanie z kwoty wolnej od podatku, wspólnego opodatkowania się z małżonkiem, preferencji dla osób samotnie wychowujących dzieci oraz z ulg i zwolnień. Rozwiązanie to jest najbardziej korzystne dla podatników, którzy płacą najwyższe podatki.
Z opodatkowania 19% liniową stawką podatku mogą skorzystać podatnicy prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą — zarówno samodzielnie, jak i w formie spółki, która nie posiada osobowości prawnej. Wyboru sposobu opodatkowania dokonuje podatnik. Podstawę opodatkowania stanowi dochód, czyli nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania.
Główną zaletą podatku liniowego jest jego stała stawka, czyli 19% — bez względu na wysokość dochodu uzyskanego przez podatnika, co szczególnie opłaca się tym, którzy zdecydowanie przekraczają pierwszy przedział podatkowy skali progresywnej. Kolejną zaletą jest to, że tak opodatkowanych dochodów nie łączy się z dochodami opodatkowanymi według progresywnej skali, czyli nie mają one wpływu na progresję w przypadku, gdy podatnik uzyskuje również dochody opodatkowane według skali progresywnej. Wadą opodatkowania podatkiem liniowym jest natomiast fakt, iż podatnik traci prawo do korzystania z prawie wszystkich ulg i odliczeń. Powoduje to jednak jednocześnie znaczne uproszczenie systemu podatkowego i zwiększa jego przejrzystość.
Opodatkowania 19% podatkiem liniowym nie mogą wybrać ci z podatników, którzy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej uzyskują przychody ze świadczenia usług dla byłego lub obecnego pracodawcy.
3.3. Opodatkowanie dochodów osób prawnych reguluje ustawa z dnia 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Stawka podatku CIT wynosi 19% i jest stawką liniową.
3.4. Ogólną koncepcję podatku liniowego w Polsce zaprezentował w roku 1998 ówczesny prezes Narodowego Banku Polskiego i szef Rady Polityki Pieniężnej Leszek Balcerowicz . W 1999 zaproponował on podatek z jedną stałą stawką, uważając że jest to najlepsze rozwiązanie, ponieważ dzięki jego prostocie więcej osób płacić podatki, zmniejszy się „szara strefa” oraz będzie on stymulował rozwój gospodarczy. Uważał jednak, iż wprowadzenie podatku liniowego musi być częścią szerszej reformy podatkowej i wydatków państwa.
Podatek liniowy stał się przedmiotem szerokiej dyskusji publicznej w czasie wyborów parlamentarnych w 2005 roku. Dwie wiodące wówczas w sondażach przedwyborczych partie - Prawo i Sprawiedliwość oraz Platforma Obywatelska - toczyły spór medialny o zasadność wprowadzenia liniowej skali opodatkowania dochodów osób fizycznych. Do klasyki polskiej polityki przeszły użyte przez PiS spoty wyborcze, które prezentowały znikające z lodówki produkty spożywcze oraz pluszowe maskotki ze zwieszoną głową, mające sugerować znaczący wzrost cen podstawowych produktów konsumpcyjnych po ewentualnym wprowadzeniu przez Platformę Obywatelską 15% podatku liniowego.
.4. Dyskusja nad podatkiem liniowym.
Opinie co do podatku liniowego są podzielone. Ma wielu zwolenników i przeciwników.
4.1. W latach osiemdziesiątych XX wieku Robert Hall i Alvin Rabushka amerykańscy ekonomiści z Hoover Institut (Stanford University) zaczęli propagować ideę uproszczenia podatków i wprowadzenia podatku liniowego. Koncepcję podatku liniowego jako alternatywę dla podatku progresywnego przedstawili w słynnej książce „The Flat Tax” (tytuł polskiego tłumaczenia „Podatek liniowy”), w której wyliczają zalety tej formy opodatkowania.
Obecnie Alvin Rabushka twierdzi, że podatek liniowy sprawdził się w 9 krajach Europy Srodkowo-Wschodniej. Ma się tam przyczyniać do stabilności ekonomicznej i wzrostu gospodarczego. Wstępne zainteresowanie podatkiem liniowym dostrzegane jest także w Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Niemczech, we Włoszech, Belgii i Finlandii. Główną przesłanką w tym wypadku jest chęć poprawy warunków dla biznesu i inwestowania. Najważniejsze argumenty przeciw wprowadzeniu podatku liniowego pochodzą, według Rabushki, ze strony środowisk intelektualnych i politycznych wierzących w rynek społeczny.
Twierdzi on, że sprawiedliwość oznacza w tym modelu rosnące opodatkowanie gospodarstw o średnim i wyższym poziomie dochodów, aby zapewnić społeczną sprawiedliwość, zmniejszyć różnice pomiędzy biednymi i bogatymi i zapewnić minimalne standardy poziomu życia dla wszystkich. Tymczasem, jak stwierdza, każdy dobór przedziałów podatkowych i wyjątków jest arbitralny i w praktyce niestabilny. Ponad 150 krajów posiada progresywny system podatkowy, z wieloma stawkami, wyjątkami, wyłączeniami, potrąceniami. Nie ma dwóch jednakowych. Żaden kraj nie utrzymał też tego samego systemu przez dłuższy czas. Okresowo zmieniają się wysokości stawek, dodawane lub odejmowane są ulgi, co stopniowo zaciera sens i obniża wydajność systemu. Nie ma uniwersalnych kryteriów sprawiedliwości, które można by wywodzić z jakiejkolwiek arbitralnej struktury podatku progresywnego, jak też z żadnych przesłanek moralnych. Tylko podatek liniowy spełnia normy obiektywności.
Oskarżenie, że jest on niesprawiedliwy, jest wysuwane w Zachodniej Europie, aby zapobiec konkurencji podatkowej, w wyniku której traci ona inwestycje i miejsca pracy na rzecz krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Ceną za utrzymanie społecznego modelu sprawiedliwości jest brak wzrostu, lub słaby wzrost, wysokie bezrobocie i outsourcing produkcji. Wysokie podatki nie zredukują wysokich deficytów budżetowych. Kraje Europy Zachodniej stoją wobec konieczności wypełnienia obietnic systemów emerytalnych i kosztów służby zdrowia swoich starzejących się społeczeństw. Bez silniejszego wzrostu - nastąpi tylko dalsza podwyżka podatków, który spowolni jeszcze wzrost, albo redukcja świadczeń, co jeszcze podkopie model społecznego rynku.
Przeciwko tym stwierdzeniom występuje Richard Murphy, dyrektor Tax Research LPP. Twierdzi on, że żaden z krajów Europy Środkowo Wschodniej nie wprowadził podatku liniowego według zasad Rabushki. Poza tym wszystkie te kraje posiadają za to rozwinięte systemy zwolnień i ulg podatkowych dla osób fizycznych oraz problem z zagmatwanym prawodawstwem księgowości podatkowej. Murpchy mówi, że kilka krajów zwiększyło dochody z podatków po wprowadzeniu podatku liniowego, ale zaważyły inne czynnki i uwarunkowania, a nie podatek liniowy. Na przykład w Rosji, wzrost ten wynikał niemal wyłącznie ze wzrostu gospodarczego, poprawy w systemie ściągania należności podatkowych i z podniesienia dyscypliny podatkowej wśród tych, którzy odnieśli najmniejsze korzyści z wprowadzenia 13-proc. stopy opodatkowania. Nie poprawiły go natomiast (w sensie większej dyscypliny i ściągalności) dochody od tej grupy, która zyskała na zmianie najwięcej. Przykład ten powtarza się także w innych krajach, np. w odniesieniu do Gruzji, gdzie jak stwierdza CIA Factbook, "przed wprowadzeniem podatku liniowego kraj miał notoryczne problemy ze zbieraniem podatków, ale nowy rząd robi postępy w reformowaniu prawa podatkowego, wzmacniając wpływy i ograniczając korupcję."
Ponieważ unikanie opodatkowania nie jest powszechną praktyką i nie nosi znamion wielkiego problemu w Europie Zachodniej, zdecydowanie trudno będzie tu uzyskać podobne korzyści - zauważa Murphy.
Maurphy stwierdza również, że to nieprawda ze większość obywateli Europy Zachodniej skorzysta na podatku liniowym. W Wielkiej Brytanii na przykład, podatek liniowy pogorszy sytuacje osób osiągających średnie wynagrodzenie (mieszczące się w rocznym przedziale 25 - 70 tys. funtów). Osiągający niższe dochody mogą uzyskać niewielką poprawę. Zdecydowanie najwięcej skorzystają natomiast mieszczący się w najwyższym przedziale dochodów. 10% najlepiej zarabiających zyskałoby ponad 8000 funtów rocznie. Podobna symulacja powtarza się w Holandii, Niemczech i Danii. Podatki liniowe to sposób na przeniesienie części dochodu klasy średniej do grupy najbogatszej.
4.2. Piotr Kuczyński, ekonomista i główny analityk Warszawskiej Grupy Inwestycyjnej zastanawiając się nad wprowadzeniem powszechnego podatku liniowego w Polsce twierdzi, że pobudzenie gospodarki i zmniejszenie szarej strefy dzięki podatkowi liniowemu to mity. Szara strefa nie zniknie, bo wraz ze zrezygnowaniem z podatku progresywnego znikną ryczałty podatkowe i podobne uproszczenia, co pociągnie za sobą znaczną ucieczkę przedsiębiorców z działalności gospodarczej do szarej strefy. A co do ożywienia gospodarczego to uważa, że jest to nieporozumienie. W dużym biznesie nic się nie zmieni. Rozwój gospodarczy zależy od tego co robią podmioty gospodarcze, a te już maja podatek liniowy. Szefowie firm będą wypłacać sobie większe wynagrodzenia, bo nie będą powstrzymywani progresją podatkową. W efekcie w firmach pieniędzy ubędzie a to może zadziałać nawet anty-rozwojowo.
Poza tym większość społeczeństwa zyska bardzo niewiele, albo nic, a zmniejszone wpływy do budżetu wyrówna się podnosząc podatki pośrednie, co spowoduje, że stracą najmniej zarabiający. Skutki społeczne będą fatalne - zwiększające się dysproporcje doprowadzą do napięć społecznych, które uderzą we wszystkich. Należy obniżać podatki, ale np. poprzez rozszerzenie bazy podatkowej. Ukrócić szarą strefę nie zmianą podatków, ale wzmocnieniem fiskusa.
Z tymi opiniami polemizuje dr Zbigniew Mogiła, ekonomista z Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu. Stwierdza on, że podatek liniowy w sektorze przedsiębiorstw funkcjonuje w Polsce w formie opcjonalnej już od kilku lat i nie spowodował wyeliminowania ryczałtu. Połączenie podatku liniowego z ustaleniem jego stawki na poziomie równym lub niższym od dotychczasowej efektywnej stawki może stanowić zachętę do legalizacji działalności gospodarczej i przewyższy korzyści z niepłacenia podatku.
Sądzi również, że podatek liniowy może wpłynąć pozytywnie na rozwój ekonomiczny, ponieważ obniżenie stawki doprowadzi do obniżenia kosztów pracy, co z kolei zwiększy konkurencyjność przedsiębiorstw na rynku. Nie zgadza się również ze stwierdzeniem, że szefowie firm będą wypłacać sobie większe wynagrodzenia. Rosnąca konkurencja związana z członkowstwem w Unii Europejskiej oraz postępująca globalizacja wymuszają konkurowanie między sobą. Przynajmniej część „nowego zysku” przeznaczona zostanie na inwestycje pozwalające na poprawę pozycji firmy.
Podatek liniowy nie musi również oznaczać, że najniżej zarabiający nic nie zyskają. Ustalenie stawki podatku liniowego na poziomie niższym od pierwszego progu podatkowego zwiększy siłę nabywczą ludności także tej najuboższej. Kluczem dla korzystnego wpływu podatku liniowego (od firm jak i od osób fizycznych) są cięcia w zakresie wydatków państwa. Dr Zbigniew Mogiła podkreśla, że podatek liniowy nie jest panaceum w cudowny sposób uzdrawiający gospodarkę i kierujący ją na drogę wiecznej szczęśliwości czyli zrównoważonego wzrostu. Jednak jest jego ważnym czynnikiem. Twierdzi, że na pierwszym miejscu na liście działań zmierzających do poprawienia sytuacji gospodarczej jest usprawnienie orzecznictwa w zakresie spraw gospodarczych, ukrócenie biurokracji i korupcji, na drugim miejscu redukcja stawek podatkowych od osób prawnych, fizycznych i VAT a na trzecim, właśnie podatek liniowy.
4.3 W pełni podzielam opinię dr Mogiły i sądzę , że w przyszłości również w krajach Europy Zachodniej podatek liniowy może stać się popularną formą opodatkowania.
5.- Podsumowując za wprowadzeniem podatku liniowego wymieniłbym następujące czynniki:
-uproszczenie i przejrzystość systemu podatkowego
- zmniejszenie nakładów na administrację skarbową
- łatwość egzekwowania i kontroli
- lepsze warunki dla rozwoju firm i inwestowania
- skłanianie do ujawniania dochodów i ograniczanie szarej strefy
- pobudzenie rozwoju gospodarki poprzez zmniejszenie obciążeń podatkowych obywateli
Natomiast przeciw:
- Spadek dochodów budżetu państwa
- wzrost dysproporcji między bogatymi a biednymi
Literatura:
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 o podatku od osób fizycznych
David Begg „Mikroekonomia”
Internet:
Szymon Augustyniak komentarz do artykułu z czasopisma European Business Forum” (VIII 2006): Czy Europie potrzebny jest podatek liniowy?
Piotr Kuczyński „Subiektywna ocena podatku liniowego”
Zbigniew Mogiła „Podatek liniowy”
Formy opodatkowania - podatek liniowy na następujących portalach: www.mf.gov.pl, www.prawo.waw.pl, www.pit.pl
1