".. .dobrze ukształtowanego dziecięcia trzeba pilnować, aby równie dobrze rosło, aby tej pierwiastkowej budowy nie nadwyrężało, słabych zaś i źle utworzonych tak należy kierować i prowadzić, aby te zboczenia sprostować i uchybienia ile można naprawić"
Jędrzej Śniadecki
CHARAKTERYSTYKA WAD POSTAWY CIAŁA
Mechanizm utrzymania osiowej równowagi kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej
Kręgosłup ludzki , osadzony w miednicy i połączony dodatkowo silnymi więzadłami i układem mięśni , z punktu widzenia mechaniki można porównać do masztu w żaglówce umocnionego od przodu i tyłu olinowaniem
Jak wygląda powiązanie tego całego układu statyczno - dynamicznego , w skład którego wchodzą : kręgosłup - klatka piersiowa - miednica - kończyny dolne ?
Należy tu mówić o potrójnym mechanizmie tego sprzężenia ;po pierwsze mięśnie międzykręgowe spełniają rolę stabilizatorów kręgosłupa , po drugie : istnieje bezpośrednie i pośrednie połączenie kręgosłupa z miednicą , po trzecie : mięśnie miednicy i kończyn dolnych stanowią połączenie na niższych piętrach „ tej drabiny”.
Tak więc za utrzymanie postawy w pozycji stojącej odpowiedzialne są następujące mięśnie :
z przodu
-mięśnie szyi
-mięśnie klatki piersiowej
-mięśnie brzucha
-mięsień czworogłowy uda
z tyłu
-prostownik grzbietu
-mięśnie pośladkowe
-mięśnie kulszowo - goleniowe.
W tym układzie szczególną rolę odgrywa miednica . Kości kulszowa , biodrowa i łonowa tworzą jedną całość - kość miedniczną. Obie kości miedniczne połączone z przodu spojeniem łonowym z tyłu kością krzyżową - stanowią obręcz biodrową. Miednica z kolei podparta jest głowami kości udowych . W prawidłowych warunkach fizjologicznych miednica jest pochylona do przodu.
Pochylenie miednicy zależy od następujących mięśni ,które możemy podzielić na dwa układy. Pierwszy układ tworzą mięśnie , których wzmocnienie powoduje zwiększenie przodopochylenia miednicy - są to :
z przodu
-biodrowo - lędźwiowy
-prosty uda
2. z tyłu
-czworoboczny lędźwi
-prostownik grzbietu
Drugi układ , który przy tych samych założeniach powoduje zmniejszenie przodopochylenia miednicy , stanowią :
1. z przodu mięśnie brzucha
-prosty
-skośny zewnętrzny
-skośny wewnętrzny
2. z tyłu - mięśnie pośladkowe
-wielki
-średni
-mały
-mm kulszowo - goleniowe:
m. półbłoniasty
m. półścięgnisty
m. dwugłowy uda
m. przywodziciel wielki.
Wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej
Istotą wad kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej jest pogłębienie lub zmniejszenie fizjologicznych wygięć kręgosłupa. Najczęściej występują cztery postacie tych wad.
Pogłębienie kifozy piersiowej , tzw. plecy okrągłe
Pogłębienie lordozy lędźwiowej , tzw. plecy wklęsłe
Pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej - plecy okrągło - wklęsłe
Brak fizjologicznych wygięć kręgosłupa - plecy płaskie.
Plecy okrągłe
W plecach okrągłych osłabione są mięśnie grzbietu i ściągające łopatki , natomiast nadmiernie napięte i przykurczone mięśnie piersiowe. Poprzez ćwiczenia należy wzmocnić w pozycji zbliżenia przyczepów mięśnie karku , mięsień prostownik grzbietu odcinka piersiowego oraz mięśnie ściągające łopatki ; natomiast rozciągnąć należy mięśnie piersiowe oraz zębate przednie.
ZALECENIA
-słuchanie muzyki lub radia w pozycji leżącej na plecach z ramionami odwiedzionymi w bok i ugiętymi w stawach łokciowych , nogi ugięte w stawach biodrowych i kolanach;
-oglądanie programu telewizyjnego z laseczką trzymaną na plecach w ciągu 20-30 minut;
-w czasie siedzenia przy odrabianiu lekcji należy mieć dobre podparcie na odcinek lędźwiowy i dolny piersiowy;
-biurko musi posiadać odpowiednią wysokość , tak aby dziecko nie było zmuszone pochylać się nadmiernie ;
-pływanie stylem grzbietowym.
PRZECIWWSKAZANIA
-stanie na rękach , na głowie;
-skłony w przód;
-podpory przodem o ramionach wyprostowanych;
-krążenia ramion w przód przy pochyleniu do przodu ;
-jazda na rowerze z niską kierownicą;
-siady skrzyżne z wyciągniętymi ramionami w przód;
-unikać wszystkich pozycji , które zaokrąglają plecy i uwypuklają odcinek piersiowy kręgosłupa.
Plecy wklęsłe
Plecom wklęsłym towarzyszy osłabienie mięśni brzucha , pośladkowych wielkich oraz zginaczy stawu kolanowego. Natomiast nadmiernie napięte są mięśnie grzbietu w odcinku lędźwiowym i zginacze stawu biodrowego. W czasie gimnastyki korekcyjnej wskazane jest stosowanie ćwiczeń „ kifotyzujących” . Ponieważ ćwiczenia te pośrednio wpływają negatywnie na rozwój klatki piersiowej , przeplata się je intensywnymi ćwiczeniami oddechowymi.
ZALECENIA
-odrabianie lekcji siedząc na krześle z dobrym oparciem na odcinek lędźwiowy i piersiowy dolny;
-przybieranie często pozycji klęcznych;
-leżenie codziennie 5-10 minut na plecach na twardym podłożu , RR splecione na karku , łokcie na podłożu , NN ugięte w stawach kolanowych;
-jazda na rowerze;
-pływanie;
-narciarstwo;
-inne formy ruchowe.
PRZECIWWSKAZANIA
-unikanie pozycji zwiększających lordozę lędźwiową;
-gimnastyka artystyczna;
-akrobatyka;
-mostek ,kołyska / z pozycji wyjściowej - leżenie przodem/.
Plecy płaskie
Zadaniem ćwiczeń korekcyjnych w w/w wadzie postawy ciała jest ogólne , wszechstronne wzmocnienie mięśni grzbietu , brzucha oraz mięsni pośladkowych.
W postępowaniu korekcyjnym nie należy unikać pozycji lordozujących i kifotyzujących , natomiast niewskazane są ćwiczenia elongacyjne polegające na wydłużeniu kręgosłupa wzdłuż osi długiej oraz zwisy.
Plecy okrągło - wklęsłe
Wadzie tej towarzyszy duże osłabienie prostownika grzbietu w odcinku piersiowym , a wzrost jego napięcia w odcinku lędźwiowym. Osłabieniu ulegają również mięśnie brzucha i pośladkowe , natomiast mięśnie obręczy barkowej i klatki piersiowej ulegają przykurczowi.
Postępowanie korekcyjne przy tej wadzie polega na :
-zwiększeniu ruchowości kręgosłupa;
-rozciągnięciu skróconych mięśni;
-wzmocnieniu mięśni rozciągniętych.
Boczne skrzywienie kręgosłupa
Celem korekcji skolioz czynnościowych jest wyrównanie skrzywienia , usunięcie przykurczów wiązadeł i mięśni zwłaszcza w obrębie grzbietu i miednicy , zrównoważenie sił układu mięśniowego , podniesienie ogólnej wydolności fizycznej i wyrobienie nawyku prawidłowej postawy ciała.W gimnastyce korekcyjnej ważną rolę odgrywają ćwiczenia oddechowe.
ZALECENIA
-pływanie , zwłaszcza stylem klasycznym;
-jazda na nartach;
-jazda na rowerze;
-zabawy na czworakach;
-dużo ruchu na świeżym powietrzu;
-umiarkowany bieg.
PRZECIWWSKAZANIA
-skoki;
-dźwiganie;
-przewroty i mostki;
-nadmiar skłonów w przód;
-długotrwała nieprawidłowa pozycja np. przy telewizorze;
-dłuższe wysiłki w pozycji stojącej.
Wady klatki piersiowej
Wyróżniamy kilka typów fizjologicznych klatki piersiowej. Klatka piersiowa prawidłowa , gdzie mostek i cała przednia część klatki piersiowej wysunięte są ku przodowi , żebra tak uniesione , że najdalej wysuniętą częścią ciała jest przednia ściana klatki piersiowej.
Do patologicznych wad klatki piersiowej zaliczamy jej dwie postacie :
klatka piersiowa lejkowata ;
klatka piersiowa kurza .
Klatka piersiowa lejkowata - określana jako „szewska”, jest następstwem wrodzonego zaburzenia rozwoju przepony lub też nieproporcjonalnego rozrostu chrząstek żebrowych w stosunku do jej pozostałych elementów. Charakteryzuje się lejkowatym zapadnięciem dolnej części mostka i przylegających odcinków żeber. Na skutek osłabienia mięśni grzbietu, wysunięcia barków do przodu, spłaszczenia klatki piersiowej i wiotczenie mięśni brzucha, przy oddychaniu występują paradoksalne ruchy klatki piersiowej. Dzieci dotknięte tą wadą wykazują słaby rozwój fizyczny i wadliwą postawę, są zwykle apatyczne, mało ruchliwe i skłonne do schorzeń układów oddechowego i sercowo - naczyniowego.
Klatka piersiowa kurza - jest wadą spotykaną znacznie rzadziej niż klatka piersiowa lejkowata. Cechuje ją zniekształcenie mostka, który tworzy silne uwypuklenie do przodu na kształt dzioba łodzi, podobnie jak to ma miejsce u ptaków. W wyniku tego żebra tracą kształt wygięty - tworząc poniżej sutków wyraźną wklęsłość.
Rozróżnia się dwie postacie klatki piersiowej kurzej.
W pierwszej postaci uwypuklona jest tylko rękojeść mostka. Położenie trzonu mostka albo jest prawidłowe, albo jest on odchylony nieco do tyłu.
Druga postać charakteryzuje się wysunięciem do przodu mostka. Najbardziej ku przodowi sterczy zwykle wyrostek mieczykowaty.
Wady patologiczne klatki piersiowej są wadami rozwojowymi, powstałymi na skutek przebytej krzywicy. Mimo wielkiego postępu jaki poczyniła medycyna - krzywica ciągle jeszcze daje znać o sobie, choć najczęściej już w postaci objawów jej przebycia. Ślady przebytej krzywicy widoczne są głównie na klatce piersiowej w postaci okrężnego ściągnięcia jej ścian na wysokości przyczepów przepony ( bruzda Harrisona ) oraz zgrubienia żeber w miejscu przejścia żebra kostnego w żebro chrzestne ( tzw. różaniec pokrzywiczy).
Charakteryzując ujemny wpływ zniekształceń klatki piersiowej na układ oddechowy i sercowo - naczyniowy, należy wymienić:
- osłabienie mięśni oddechowych (może się również zdarzyć, że słabe mięśnie oddechowe są przyczyną powstawania wad klatki piersiowej),
- zmniejszenie pojemności życiowej płuc,
- ograniczenie ruchomości klatki piersiowej.
Program zajęć w wadach klatki piersiowej obejmuje następujące grupy ćwiczeń:
1.ogólnorozwojowe,
2.oddechowe,
3.specjalne:
- o charakterze kształtującym, odnoszącym się do danego typu wady klatki piersiowej, - o charakterze wytrzymałościowym, rozwijające sprawność narządów wewnętrznych,
4 - pływanie.
ĆWICZENIA OGÓLNOROZWOJOWE - zadaniem tej grupy ćwiczeń jest oddziaływanie na cały narząd ruchu, zwiększenie ruchomości w stawach, usunięcie przykurczów, zwiększenie siły mięśni i podniesienie na wyższy poziom sprawności fizycznej.
Zasób materiału z tego zakresu obejmuje ćwiczenia kształtujące, ćwiczenia gimnastyczne, gry i zabawy oraz sporty uzupełniające.
ĆWICZENIA ODDECHOWE - mają za celu nauczenie prawidłowego oddychania, zwiększenie pojemności życiowej płuc, wzmocnienie mięśni oddechowych oraz zwiększenie ruchomości klatki piersiowej.
c) Sterowane - polegają na koncentrowaniu uwagi, podczas oddychania, na rozprężaniu określonych partii płuc i uwypukleniu właściwych części klatki piersiowej.
d) Oporowane - przyczyniają się do zwiększenia rozprężalności tkanki płucnej oraz mobilizacji dodatkowych mięśni oddechowych. Opór może być stawiany zarówno dla wdechu jak i wydechu.
ĆWICZENIA SPECJALNE:
a) O charakterze kształtującym, odnoszącym się do danego typu wady klatki piersiowej, np. dla klatki szewsko - lejkowatej należy dążyć do zwiększenia ruchomości w stawach barkowych, wzmocnienia mięśni grzbietu i pozostałych mięśni posturalnych.
b) O charakterze wytrzymałościowym, rozwijające sprawność narządów wewnętrznych (odnoszą się do obu typów wad klatki piersiowej). O ile ćwiczenia kształtujące, które wiążą się z wysiłkiem szybkościowym lub siłowym powoduje stan wytrenowania mięśni szkieletowych i narządu ruchu, o tyle wysiłek wytrzymałościowy wpływa głównie na usprawnienie narządów wewnętrznych.
PŁYWANIE
W przypadku klatek szewsko - lejkowatych stosuje się pływanie na plecach, z nogami do stylu grzbietowego lub klasycznego, a ramionami do „gleicha” - ramiona poruszają się przodem w górę i w tył za głowę (wdech), bokiem w dół (wydech),
A w przypadku klatek kurzych zaleca się pływanie na piersiach kraulem lub stylem motylkowym - ramiona poruszają się w kierunku bokiem w górę i w przód (wdech), przodem w dół (wydech)
Wady kończyn dolnych
Zniekształcenia kończyn dolnych pogarszają w znacznym stopniu statykę ciała i zmieniają postawę. Są one wadami wrodzonymi lub powstają w wyniku asymetrii w budowie wyżej położonych odcinków ciała, przeciążeń pracą statyczną albo na skutek innych przyczyn.
Wyróżniamy następujące deformacje kończyn dolnych i stóp
1.kolano koślawe,
2.kolano szpotawe,
3.stopa płaska,
4.stopa płasko koślawa,
5. stopa szpotawa
6.stopa wydrążona.
Kolano koślawe- wyróżniamy koślawość:
a.wrodzoną,
b.pokrzywiczą,
c.pourazową,
d.porażenną
e.Statyczną (wynika ona z przeciążenia kończyn dolnych )
Kolano szpotawe - najczęstszymi przyczynami powstawania tej wady są:
a.krzywica,
b.nadmierne przeciążenie statyczne układu kostnego kończyn dolnych
Stopa płaska i płasko - koślawa
Pierwotną i zasadniczą przyczyną tego schorzenia jest niewydolność mięśniowa.
Niewydolność ta może dotyczyć dziecka z objawami ogólnie wadliwej postawy,
z ogólnym osłabieniem układu mięśniowego i być jednym z objawów tego
osłabienia. Znacznie częściej natomiast jest wynikiem dysproporcji między siłą
mięśni, a stawianymi jej wymogami, czyli wynikiem niedostosowania,
nieprzygotowana do obciążenia mięśni stóp.
Kość piętowa ustawia się koślawo ( pięta ulega skręceniu na zewnątrz). Głowa kości skokowej zsuwa się w dół, wynikiem tych zmian jest spłaszczenie łuku dynamicznego w miejscu największego obciążenia. Schorzenie to, można określić, jako nieprawidłowość polegającą na obniżeniu łuków podłużnych i równoczesnym odchyleniu osi pięty na zewnątrz.
Stopa szpotawa
Odwrotnością stopy płasko-koślawej jest stopa szpotawa. Charakteryzuje się skręceniem pięty do wewnątrz i oparciem jej na krawędzi zewnętrznej.
Stopa poprzecznie płaska
Deformacja polega na obniżeniu kości śródstopia i spłaszczeniu łuku
poprzecznego przedniego. Towarzyszy często niedomodze mięśniowej lub
więzadłowej stopy. Często ze stopą poprzecznie płaską, zwłaszcza
w przypadku szpotawego ustawienia pierwszej kości śródstopia, występuje
paluch koślawy (tzw. hallux valgus), zniekształcenie polegające na
odchyleniu na zewnątrz palucha, który podkłada się lub nakłada na palec
drugi.
Stopa wydrążona
Zniekształcenie polega na pogłębieniu wydrążenia stopy w odcinku między guzem piętowym a głowami kości śródstopia i równoczesnym skróceniu tego odcinka. Wada ta charakteryzuje się tzw. wysokim podbiciem.
Zniekształcenia palców stóp:
Paluch koślawy - charakteryzuje się odchyleniem tego palca ku stronie bocznej
( zewnętrznej )Zniekształcenie powstaje najczęściej na tle niedomogi statycznej stopy, zaburzeń równowagi mięśniowej , zmian gośćcowych, rzadziej z powodu uszkodzeń ścięgien czy innych przyczyn.
Paluch sztywny - jest to sztywność stawu śródstopnopaliczkowego
palucha ,najczęściej w zgięciu podeszwowym.Przyczyną choroby są zmiany
zniekształcające,prowadzące stopniowo do bolesnego ograniczenia ruchów w stawie
śródstopnopaliczkowym palucha. Zmiany te mogą powstawać na tle przebytych urazów oraz zapaleń, które zniszczyły część pokrywy chrzestnej na powierzchniach stawowych.
Palce młoteczkowate - wada polega na kątowym zgięciu stawu międzypaliczkowego. Etiologia może być różna. Dużą grupę stanowią zniekształcenia o nieznanych przy czynach. Wśród pozostałych można wyróżnić:
- zaburzenie równowagi mięśni międzykostnych krótkich i długich,
zginaczy palców oraz długich prostowników, powodujące równoczesne występowanie zniekształceń szponowatych i młoteczkowanych w tych samych palcach.
zbliznowacenia różnego pochodzenia(pozapalne, pourazowe), a także przykurcze ischemiczne. Palce młoteczkowane powodują często występowanie bolesnych odcisków.
Niekorzystny wpływ na stopy mają:
-zbyt częste noszenie twardego i zbyt wąskiego w palcach obuwia,
-noszenie zbyt wąskich skarpet, rajstop,
-noszenie zbyt wysokich obcasów,
-długie przebywanie w pozycji stojącej lub siedzącej.
Obok tych podstawowych czynników mogą zaistnieć okoliczności szczególnie
niekorzystne z punktu widzenia rozwoju stopy. Są to:
-powiększenie ciężaru ciała lub stałe noszenie ciężarów,
-przewlekłe choroby sprzyjające ogólnemu osłabieniu mięśni np. krzywica,
-okresy szybkiego wzrostu -okres dojrzewania, kiedy zmniejsza lub zwiększa się
dysproporcja między rozwojem układu kostnego i mięśniowego.
Postępowanie korekcyjne ma na celu likwidację wady lub zahamowanie jej dalszego rozwoju, a tym samym przywrócenie prawidłowej postawy ciała. W postępowaniu tym zasadniczą rolę odgrywają ćwiczenia, dzięki którym uzyskujemy:
-zwiększenie ruchomości w stawach,
-zwiększenie siły mięśni (wyrobienie tzw. gorsetu mięśniowego) -wyrobienie nawyku prawidłowej postawy ciała.
Wykorzystując różne rodzaje i formy ruchu-ćwiczenia kształtujące, gry i zabawy oddziaływujemy nie tylko na narząd ruchu, ale także na narządy wewnętrzne, zwiększając tym samym wydolność układu oddechowego i sercowo-naczyniowego.
Ważnym czynnikiem postępowania korekcyjnego jest właściwa organizacja warunków życia, przestrzeganie zasad higieny pracy i wypoczynku, żywienia oraz ogólna ruchliwość dziecka.
Do realizacji tego programu muszą włączyć się także rodzice i samo dziecko. Proces wyrównywania jest długotrwały, dlatego stale musimy podtrzymywać u dziecka motywację czynnego udziału w zajęciach korekcyjnych.
Materiał programowy zajęć korekcyjnych obejmuje następujące grupy ćwiczeń:
l. Ćwiczenia ogólnorozwojowe,
2.Ćwiczenia specjalne, korygujące określoną wadę,
3.Ćwiczenia elongacyjne,
4.Cwiczenia antygrawitacyjne,
5.Ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy ciała,
6.Ćwiczenia oddechowe,
7.Ćwiczenia Klappa,
8.Pływanie.
Opracowanie mgr Iwona Perczyńska
Bibliografia
Kasperczyk T. - „ Wady postawy ciała - diagnostyka i leczenie „
Kołodziej J. Kołodziej K. Momola I. - „ Gimnastyka korekcyjno - kompensacyjna w szkole „
Kutzner - Kozińska M. - „Postawa ciała , jej ocena i korygowanie wad.“
12