|
|
|
|
Klasa |
Magnoliopsida |
dwuliścienne |
|
|
|
|
|||||
Rząd |
Rodzina |
Pokrój |
Liście |
Ulistnienie |
Kwiat/ kwiatostan |
Wzór kwiatowy |
Owoc |
Inne cechy |
Przedstawiciele |
Ważne pojęcia |
|||||
|
|
|
|
|
Podklasa |
Magnoliidae |
magnoliowe |
|
|
|
|||||
Magnoliales |
Magnoliaceae (magnoliowate) |
- drzewa |
- duże - podzielone - z przylistkami |
skrętoległe |
Kwiat pojedynczy |
P3+3+3A∞G∞ |
- mieszek - skrzydlak - jagoda |
- szczytowe ustawienie kwiatów - wydłużone dno kwiatowe - słabo zróżnicowany kielich i korona - kwiaty spirocykliczne - liściokształtne pręciki (pręciki położone powierzchniowo) - liczne części kwiatu - obecne naczynia |
- Magnolia - Liriodendron |
- słupkowie apokarpijne - heterobatmia |
|||||
|
Degeneriaceae (degeneriowate) |
drzewa |
- duże - niepodzielone |
skrętoległe |
Kwiat pojedynczy |
K3C12-18A∞G1 (?) |
Mieszek (?) |
- liściokształtne pręciki (pręciki położone powierzchniowo) - jeden owocolistek - niezrośnięty do końca (brzegi pokryte włoskami pełnią funkcję znamienia) - elementy kwiatu w okółkach - obecne naczynia |
Degeneria vitiensis |
- heterobatmia - słupkowie monomeryczne |
|||||
Winterales |
Winteraceae (winterowate) |
- drzewa - krzewy |
blaszka całobrzega |
skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - wierzchotka |
K2-4C5-∞A∞G∞ |
- torebka - jagoda |
- pręciki zróżnicowane na nitkę i główkę - brak naczyń - jedynie cewki - owocolistki o niezrośniętych do końca brzegach (brzegi pokryte włoskami pełnią funkcję znamienia) - elementy kwiatu w okółkach - częste także słupkowie monomeryczne i synkarpijne
|
Drimys pipertia |
- słupkowie monomeryczne - słupkowie synkarpijne |
|||||
|
|
|
|
|
Podklasa: |
Nymphaeidae |
grzybieniowe |
|
|
|
|||||
Nymphaeales |
Nympheaceae (grzybieniowate) |
zielne rośliny wodne |
- odziomkowe - duże - długoogonkowe - jajowatosercowate
|
brak liści łodygowych |
Kwiat pojedynczy |
K3-6C∞A∞G(∞) |
Mięsisty, wielonasienny (?) |
- znamię siedzące, tarczowate, promieniste - symetria często spiralna - brak naczyń - pręciki często przechodzące w płatki - ziarna pyłku z jedną bruzdą (łódeczkowate) |
- Nuphar luteum - Nymphea alba
|
- staminodia - słupkowie apokarpijne
|
|||||
|
|
|
|
|
Podklasa |
Ranunculidae |
jaskrowe |
|
|
|
|||||
Ranunculales |
Ranunculaceae (jaskrowate) |
rośliny zielne
(rzadko pnącza |
blaszka podzielona
|
- skrętoległe - naprzeciwległe - okółkowe |
- kwiat pojedynczy - grono - wiecha |
K5C5A∞G∞ Jaskier (Ranunculus )
↓P5A∞G(3) |
- mieszek - orzeszek - torebka - jagoda |
- owadopylność - naczynia - okółkowe ułożenie części kwiatowych
- ziarna trójbruzdowe - listki okwiatu wolne - pręciki i słupki często ułożone skrętolegle - pręciki przekształ-cone w miodniki |
- Ranunculus acer - Aconitum firmum - Caltha palustris - Anemone nemorosa - Hepatica triloba - Pulsatilla |
- miodniki - hełm (u Aconitum) - zastawki - słupkowie apokarpijne
|
|||||
|
Berberidaceae (berberysowate) |
- krzewy - drzewa |
- zimozielone
- jajowate lub eliptyczne
- przekształcone w ciernie |
skrętoległe |
grono |
K3+3C3+3A3+3G1 berberys (Berberis)
|
- jagoda - mieszek |
- owadopylność - słupkowie monomeryczne - budowa przypominająca jednliścienne:
- berberys jest żywicielem rdzy źdźbłowej |
Berberis vulgaris |
|
|||||
Papaverales |
Papaveraceae (makowate) |
zielne |
- blaszka liściowa podzielona - pierzastodzielne |
skrętoległe |
Kwiat pojedynczy |
K2C2+2A2-∞G(2-∞) |
- torebka - niełupka |
- owadopylność - zawierają wiele alkaloidów - sok mleczny |
Papaver rhoeas |
|
|||||
|
Fumariaceae (dymnicowate) |
zielne |
liście dzielne |
skrętoległe |
|
↓K2C2+2A2G(2) |
- torebka |
- owadopylność - kwiaty grzbieciste lub dwubocznie syme-tryczne - 1-2 płatki z ostrogami |
Fumaria officinaliss |
Ostrogi (calcar) |
|||||
|
|
|
|
|
Podklasa |
Caryophyllidae |
goździkowe |
|
|
|
|||||
Caryophyllales |
Caryophyllaceae (goździkowate) |
rośliny zielne |
liście niepodzielone |
naprzeciwległe |
Wierzchotka dwuramienna |
K5C5A5+5G(2-5) |
- torebka - orzech - jagoda |
- owadopylność - płatki ze zwężeniem w postaci paznokcia - sukulenty |
- Dianthus - Agrostemma - Stellaria - Cucubalus - Scleranthus - Silene - Herniaria |
Paznokieć (unguis) |
|||||
|
Chenopodiaceae (komosowate) |
- rośliny zielne - krzewy |
- pojedyncze - całobrzegie lub wcinane |
skrętoległe |
Kłębik |
P(5)A5G(2-5) |
- orzeszek - torebka |
- wiatropylność - kwiat zredukowany - okwiat służy do rozprzestrzeniania owoców - kserofity |
- Chenopodium - Atriplex - Spinacia - Beta vulgaris - Beta vulgaris ssp. Esculenta var. saccharina |
Kłębik (glomerulus) |
|||||
|
Phytolaccaceae (alkiermesowate) |
- rośliny zielne - pnącza - drzewa - krzewy |
- niepodzielone - blaszka całobrzega - cierniste przylistki |
skrętoległe |
- grono - wierzchotka |
P4A4+4G(∞) P5A5+5G(∞)
|
- jagoda - torebka - niełupka |
- owadopylność - częste kserofity - słupkowie apokarpijne lub słupek jeden z nie do końca zrośniętymi owocolistkami |
Phytolacca |
|
|||||
|
Aizoaceae (przypołudnikowate) |
Rośliny zielne |
- mięsiste - całobrzegie - siedzące lub ogonkowe - często z przylistkami |
- naprzeciwległe - skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - wierzchotka - główka |
K5C∞A4-5-8-10G1 |
- torebka - jagoda |
- owadopylność - sukulenty liściowe - rosną w miejscach o słabym postępie do wody i miejscach zasolonych |
- Mesembryanthemum - Conophytum - Lithops |
|
|||||
|
Cactaceae (kaktusowate) |
- rośliny zielne - drzewa - krzewy |
- zredukowane lub obecne - mięsiste - cierniste |
skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - wierzchotka |
P∞A∞G1^ |
- jagoda
|
- zoogamia (entomogamia, ornitogamia, chiropterogamia) - łodygi przypominające liście (gałęziaki) |
- Carnegia gigantea - Echinocactus - Opuntia - Cereus - Mammillaria |
Gałęziaki (phyllocladia) |
|||||
Polygonales |
Polygonaceae (rdestowate) |
zielne |
- proste - blaszka całobrzega - przylistki zrośnięte w gatkę |
skrętoległe |
- wiecha - grono - kłos |
P3-6A4-9G(2-3-4)
- P4-5-6A4-8G(3) - P3+3A6-9G(2-3) szczaw (Rumex ) |
Orzech |
- wiatropylność lub owadopylność - puste, kolankowate pędy
- okwiat uczestniczy |
- Polygonum - Rumex
|
Gatka (ochrea) |
|||||
Plumbaginales |
Plumbaginaceae (ołownicowate) |
- rośliny zielne - krzewy - krzewinki
|
- niepodzielone lub podzielone - często podługowate lub szpilkowate |
skrętoległe |
- główka - grono |
K(5)C(5)A5G(5) |
orzeszek |
owadopylność |
- Armeria maritima - Plumbago - Limonium |
|
|||||
|
|
|
|
|
Podklasa |
Hamamelididae |
oczarowe |
|
|
|
|||||
Hamamelidales |
Hamamelidaceae (oczarowate) |
- krzewy - drzewa |
- zimozielone lub opadające - niepodzielone lub podzielone - często z dużymi przylistkami |
skrętoległe |
- grono - kłos - wiecha - główka |
K4-5C4-5A4-5G(2) |
torebka |
- wiatropylność i owadopylność (także w obrębie jednego kwiatu) - czasem słupkowie apokarpijne |
Hamamelis |
|
|||||
Casuarinales |
Casuarinaceae (rzewniowate) |
drzewa |
- łuskowate - tworzą pochwę wokół łodygi |
okółkowe |
- kłos - główka - kłębik - kotka |
♂P1-2A1; |
- orzech - skrzydlak |
- wiatropylność - budowa przypominająca skrzypy - kwiatostany często przypominające pojedynczy kwiat - kwiaty zredukowane w kątach przysadek |
Casuarina |
|
|||||
Fagales |
Fagaceae (bukowate) |
drzewa |
blaszka pojedyncza, często powycinana
|
skrętoległe |
Kotka |
♂P(5-9)A5-6-9-10; ♀P3+3G(3^) |
Orzech (żołądź lub bukiew) |
- wiatropylność - kwiaty rozdzielnopłciowe
|
- Fagus sylvatica - Quercus |
Miseczka (cupula) |
|||||
Betulales |
Betulaceae (brzozowate) |
- drzewa |
blaszka niepodzielona |
skrętoległe |
- kotka - grono |
♂P2+2A2+2; ♀P2+2G(2) |
Orzeszek |
- wiatropylność - kwiaty rozdzielnopłciowe - łuskowaty okwiat - kwiatostan żeński z podsadką i przysadkami |
- Betula - Alnus - Coryllus - Cerassus |
Liście przykwiatowe |
|||||
|
|
|
|
|
Podklasa |
Dillenidae |
ukęślowe |
|
|
|
|||||
Dilleniales |
Dilleniaceae (ukęślowate) |
- drzewa - krzewy |
- niepodzielone - zimozielone - często z przylistkami |
- skrętoległe - naprzeciwległe |
- grono - wierzchotka |
K∞C5A∞G∞ |
- mieszek - jagodokształtny owoc złożony |
- kwiaty spirocykliczne - spłaszczone pręciki - pręciki zebrane często w pięć pęczków - słupkowie apokarpijne |
Dillenia indica |
Słupkowie apokarpijne |
|||||
Theales |
Theaceae (kameliowate) |
- drzewa - krzewy |
- wiecznie zielone - niepodzielone |
skrętoległe |
Kwiat pojedynczy |
K5C5A∞G(3-5) |
- torebka - pestkowiec |
- kwiaty często spirocykliczne - pręciki zebrane często w pięć pęczków - z liści krzewów herbacianych (Camellia sinensis) przyrządza się herbatę |
Camellia (Thea) sinensis |
|
|||||
Ericales |
Ericaceae (wrzosowate) |
- rośliny zielne |
- pojedyncze - często wiecznie zielone - drobne, czasem szpilkowate |
skrętoległe |
- grono
- baldach |
K(n)C(n)An+nG(n) |
- torebka - jagoda - pestkowiec |
- owadopylność - mikoryza wewnętrzna - Erica tetralix, Ledum palustre i Rhododendron luteum są chronione |
- Erica tetralix - Ledum palustre - Rhododendron luteum - Calluna vulgaris - Vaccinium - Monotropa |
|
|||||
Primulales |
Primulaceae (pierwiosnkowate) |
rośliny zielne |
- proste - ogonkowe - blaszka pełna lub grzebieniowato podzielona |
- naprzeciwległe - okółkowe
- zebrane |
Pojedyncze |
K(5)[C(5)A0+5]G(5) |
Torebka |
- owadopylność - pręciki zrośnięte z koroną - łożysko środkowe |
- Primula - Lysimachia - Soldanella - Cyclamen - Anagalis - Hottonia |
Staminodia |
|||||
Violales |
Violaceae (fiołkowate) |
- rośliny zielne - drzewa |
- niepodzielone |
skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - grono - wierzchotka - główka - wiecha |
↓K5C5A5G(3) |
Torebka |
- owadopylność - kwiaty klejstogamiczne - nasiona rozsiewane przez mrówki (myrmekochoria)
|
Viola |
- ostrogi - ciała tłuszczowe (elajosomy) - miodniki - klejstogamia - myrmekochoria |
|||||
|
Flacourtiaceae (strzeligłowate) |
- krzewy - drzewa |
- niepodzielone - często z przylistkami |
- skrętoległe - naprzemianległe |
- wiecha - grono - główka - kłos - wierzchotka |
K(3-6)C3-6A∞G(3) |
- torebka - jagoda - pestkowiec |
- owadopylność - kwiaty prymitywnych przedstawicieli spirocykliczne |
- Hydnocarpus - Flacourtia |
|
|||||
Salicales |
Salicaceae (wierzbowate) |
drzewa |
- pojedyncze, niepodzielone - całobrzegie, piłkowane lub ząbkowane - często z przylistkami |
skrętoległe |
Kotka |
♂P0A2-12; ♀P0G(2) |
Torebka |
- wiatropylność (Populus) - owadopylność (Salix) - nasiona bezbielmowe, opatrzone puchem
- rozdzielnopłciowe |
- Salix - Populus |
- przysadki - miodniki |
|||||
Capparales |
Brassicaceae/ Cruciferae |
zwykle zielne |
- blaszki różnorodne - mogą tworzyć rozetki |
skrętoległe |
Grono |
K2+2C4A2+4G(2) |
Łuszczyna/ łuszczynka |
- owadopylność - jednolita budowa kwiatu - nasiona bezbielmowe - szczątkowe ostrogi - czterosilne pręciki - płatki pochodzenia pręcikowego - olejki gorczyczne |
- Brassica oleracea - Brassica oleracea var. botrytis - Brassica napus - Brassica napus var. napobrassica - Raphanus sativus - Matthiola bicornis - Dentaria |
- fałszywa przegroda - miodniki - komórki mirozynowe |
|||||
Cucurbitales |
Cucurbitaceae (dyniowate) |
- rośliny zielne - pnącza |
- szorstko owłosione - sercowate - dłoniastoklapowane |
skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - wiecha |
♂ K(5)[C5A(2)+(2)+1 ♀ K(5)C(5)G(3^) |
jagoda |
- owadopylność - jedno- lub dwupienność - jagody często sporych rozmiarów |
- Bryonia - Cucurbita - Cucumis sativus - Cucumis melo - Cirtullus vulgaris |
|
|||||
Urticales |
Urticaceae (pokrzywowate) |
- rośliny zielne - drzewa - krzewy |
- niepodzielone - dłoniasto lub pierzasto podzielone - całobrzegie lub ząbkowane - często z włoskami parzącymi |
- skrętoległe - naprzeciwległe |
- kłos - wierzchotka |
♂P2+2A2+2; ♀P2+2G2 |
- orzeszek - pestkowiec |
- wiatropylność - brak soku mlecznego - pręciki zagięte do środka odginają się w czasie dojrzewania wysypując pyłek |
Urtica |
|
|||||
|
Cannabaceae (konopiowate) |
- rośliny zielne - pnącza |
- dłoniastozłożone lub -klapowane - pikowane - często z przylistkami |
- skrętoległe - naprzeciwległe |
wierzchotka |
♂P5A5; ♀P(5)G(2) |
orzech |
- wiatropylność - szyszki chmielu (Humulus lupulus) używane są w browarnictwie i lecznictwie; konopie siewne (Cannbis sativa) dostarcza włókien |
- Humulus lupulus - Cannabis sativa |
|
|||||
|
Moraceae (morowate) |
- drzewa - krzewy |
- wiecznie zielone - pierzasto-, dłoniasto podzielone lub niepodzielone - często z przylistkami |
- skrętoległe - naprzeciwległe |
- kłos - główka - baldach |
♂P5A5; ♀P(5)G(2) |
- jagoda - orzeszek |
- wiatropylność lub wtórna owadopylność - obecny sok mleczny - w kwiatach pręcikowych (♂) często obecny szczątkowy słupek - figa sprężysta (Ficus elastica) dostarcza kauczuku |
- Morus - Ficus |
|
|||||
|
Ulmaceae (wiązowate) |
- drzewa - krzewy |
- niesymetryczne - ząbkowane - szorstko owłosione |
skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - wierzchotka - pęczki |
P(4-6)A4-6G(2) |
skrzydlak |
- wiatropylność - często rozdzielnopłciowe |
|
|
|||||
Malvales |
Malvaceae (ślazowate) |
- rośliny zielne - drzewa - krzewy |
- dłoniastodzielne - niepodzielone - często z przylistkami |
skrętoległe |
wierzchotka |
K(5)C5A(∞)G(∞) |
- rozłupnia - torebka - jagoda |
- owadopylność - obecny 3-działkowy kieliszek - często jeden okółek pręcików przekształcony w prątniczki (staminodia) - bawełna (Gossypium) dostarcza włókien, a z nasion kakaowca (Theobroma) wytwarza się kakao i masło kakaowe |
- Gossypium - Malva - Lavatera - Althaea - Theobroma cacao |
- kieliszek - staminodia |
|||||
|
Tiliaceae (lipowate) |
- rośliny zielne - drzewa - krzewy |
- niepodzielone - sercowate |
skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - wierzchotka - wiecha - grono |
K5C5A∞G(5) |
- orzech - rozłupnia - torebka |
- pręciki zebrane w pięć pęczków lub zrośnięte w rurkę - juta (Corchorus) dostarcza włókien |
- Tilia - Sparmannia - Corchorus |
|
|||||
Euphorbiales |
Euphorbiaceae (wilczomleczowate) |
- roślinyzielne |
- z przylistkami (jako włoski lub ciernie) - proste - jeżeli złożone, zawsze dłoniaste |
- skrętoległe - naprzeciwległe - naprzemian-ległe
|
Cyjacja zebrane |
♂A1; ♀G(3)
|
- torebka - rozłupnia - pestkowiec |
- owadopylność - często sukulenty |
- Euphorbia - Mercurialis - Ricinus - Manihot |
- cyjacjum (cyathium) - miodniki - kieliszek (epicalyx) |
|||||
|
|
|
|
|
podklasa |
Rosidae |
różowe |
|
|
|
|||||
Rosales |
Rosaceae (różowate) |
drzewa, krzewy, rośliny zielne |
- przeważnie - niepodzielone lub złożone |
skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - grono - baldachogrono - wiecha - baldach - wierzchotka |
K5+5C5A∞G∞ |
- pestkowiec - owoc szupinkowy - orzeszek - mieszek |
- owadopylność - słupkowie apokarpijne - wypukłe lub wklęsłe dno kwiatowe - nasiona bezbielmowe - okwiat wolnopłatkowy |
- Rosa - Prunus - Pyrrus - Malus
|
Słupkowie apokarpijne |
|||||
Podrodzina |
Wzór kwiatowy |
Owoc |
Przedstawiciele |
||||||||||||
Rosoidae (różowe) |
K5+5C5A∞G∞ |
- orzeszek - wieloorzeszkowiec - wielopestkowiec |
- róża (Rosa ) - poziomka (Fragaria ) - malina i jeżyna (Rubus ) - przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris) - rzepik pospolity (Agrimonia eupatoria) - krwiściąg lekarski (Sanquisorba officinalis) - siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre) - pięciornik (Potentilla ) |
||||||||||||
Pomoidae (jabłkowe) |
K5C5A10G(2-5^) |
Owoc szupinkowy |
- jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) - głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna) - jabłoń (Malus ) - grusza (Pyrrus ) - aronia (Aronia ) |
||||||||||||
Prunoidae (śliwowe) |
K5C5A∞G(1) |
Pestkowiec |
- czeremcha zwyczajna (Prunus padus/ Padus avium) - śliwa (Prunus ) - brzoskwinia (Persica ) - morela (Armeniaca ) - migdałowiec (Amygdaloides ) |
||||||||||||
Spiraeoidae (tawułowe) |
K5C5A∞G(5) |
Mieszek |
- tawuła bawolina (Spirea salicifolia) - parzydło leśne (Aruncus sylvestris) - pęcherznica kalinolistna (Physocarpus opulifolius) - tawlina (Sorbaria ) |
Saxifragales |
Crassulaceae (gruboszowate) |
- rośliny zielne - krzewy - drzewa |
- niepodzielone - zwykle mięsiste - często w rozetce |
- skrętoległe - naprzeciwległe - okółkowe |
- baldach - grono |
K6-25C6-25A12-50G(6-25) rojnik (Sempervivum)
K5C5A5+5G5 rozchodnik (Sedum) |
- mieszek - torebka |
- owadopylność - słupkowie apokarpijne - kserofity |
- Sempervivum soboliferum - Sedum acre - Echeveria |
|
|||
|
Saxifragaceae (skalnicowate) |
- rośliny zielne - krzewy |
- niepodzielone lub podzielone - często mięsiste |
- skrętoległe - w różyczce |
- baldach - baldachogrono - grono |
K4-5A8G(2) |
- torebka - jagoda |
- owadopylność - czasem brak korony (tylko kielich) - częste sukulenty |
- Saxifraga - Ribes |
|
|||
|
|
Podrodzina |
Pokrój |
Wzór kwiatowy |
Owoc |
Przedstawiciele |
|
|
|
|
|||
|
|
Saxifragoideae (skalnicowe) |
rośliny zielne |
K4-5A8G(2) |
torebka |
- Saxifraga granulata - Parnassia palustris - Chrysosplenium alternifolium |
|
|
|
|
|||
|
|
Ribesioideae (porzeczkowe) |
krzewy |
K4-5C4-5A5-8-10G(2-5^) |
jagoda |
- Ribes alpinum - Ribes nigrum - Ribes rubrum |
|
|
|
|
|||
Droserales |
Droseraceae (rosiczkowate) |
Rośliny zielne |
- niepodzielone lub podzielone - pokryte włoskami gruczołowymi - przekształcone w liście pułapkowe |
- w różyczce - okółkowe |
grono |
K(5)C5A5-20G(3-5) |
torebka |
- owadopylność - owadożerne - siedliska ubogie w azot |
- Drosera rotundifolia - Dionaea muscipula |
Liście pułapkowe |
|||
Myrtales |
Onagraceae (wiesiołkowate) |
- rośliny zielne - krzewy - drzewa |
blaszka niepodzielona |
- naprzeciwległe - skrętoległe |
grono |
K4C4A4+4G(4^)
K2C2A2G(2^) |
- torebka - orzech - jagoda |
- owadopylność - pylniki przyrośnięte grzbietem do nitki - silnie wydłużone, rurkowate dno kwiatowe |
- Oenothera - Circaea - Epilobium |
Hypancjum (hypanthium) |
|||
Podostemales |
Podostemaceae (zasennikowate) |
Rośliny zielne (plechowate) |
- blaszka niepodzielone lub podzielone - proste lub złożone - często zredukowane - siedzące |
skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - wierzchotka |
P2-3-5-50A1-∞G(2-3) |
torebka |
- wiatropylność lub samopylność - plechowate - brak tkanek przewodzących - brak korzeni - żyją na kamieniach i skałach potoków i wodospadów (przyczepiają się przyssawkami lub włoskami) |
- Podostemum - Zeylandium |
|
|||
Rutales |
Rutaceae (rutowate) |
- krzewy - drzewa - rośliny zielne |
- pierzasto złożone - pierzasto podzielone - podługowate |
- skrętoległe - naprzeciwległe - okółkowe |
- wierzchotka - grono - baldachogrono - wiecha |
K3-5C3-4-5A2-3-5-8G(3) |
- pestkowiec - jagoda - skrzydlak |
- owadopylność - obecne olejki eteryczne i żywice - obecny krążek miodnikowy - korkowiec (Phellodendron) dostarcza twardego drewna, żółtego barwnika (z łyka), korka (jednak mniej wartościowego od dębu korkowego) oraz olejków eterycznych (właściwości dezynfekcyjne) |
- Ruta - Dictamnus - Phellodendron - Citrus |
|
|||
Sapindales |
Aceraceae (klonowate) |
dzrewa |
- proste lub złożone - często podzielone dłoniasto lub pierzasto - ogonkowe |
naprzeciwległe |
- pęczki - grono - baldachogrono |
K4-5C4-5A4+4G(2) |
skrzydlak |
owadopylność |
- Acer pseudoplatanus - Acer platanoides - Acer campestre |
|
|||
Fabales |
Fabaceae (motylkowate) |
- rośliny zielne - krzewy - drzewa |
- pojedyncze lub złożone - złożone pierzaste lub dłoniaste (zakończone kończykiem) - zwykle z przylistkami
- często tworzą się wąsy i ciernie (ciernie pochodzenia przylistkowego
|
Skrętoległe |
- grono - główka |
↓K(5)C1+2+(2)A(9)+1G1 |
Strąk |
- owadopylność - wiele roślin uprawnych - kwiaty grzbieciste - charakterystyczne płatki korony - współżyją z bakteriami azotowymi, dzięki tworzeniu brodawek korzeniowych - wzbogacają glebę w związki azotowe - wykorzystywane podczas rekultywacji - nasiona z dużą ilością białka |
- Lupinus - Lotus - Trifolium
- Vicia - Lens - Gleditsia |
- żagielek - łódeczka (carina) - skrzydełka (wiosełka) brodawki korzeniowe - ciernie (spinae) - kończyk (cuspis) |
|||
|
|
|
|
|
Podklasa |
Cornidae |
dereniowe |
|
|
|
|||
Cornales |
Cornaceae (dereniowate) |
- krzewy - drzewa |
- wiecznie zielone - niepodzielone - blaszka całobrzega |
naprzeciwległe |
- wierzchotka - baldachogrono - baldach - wiecha - główka |
K4C4A4G(2^) |
- pestkowiec - jagoda |
owadopylność |
Sornus sanguinea |
|
|||
Proteales |
Proteaceae (srebrnikowate) |
- krzewy - drzewa |
- wiecznie zielone - skórzaste - niepodzielone lub pierzasto podzielone |
skrętoległe |
- grono - kłos - główka - baldach |
[P(4)A4]G(1) |
orzeszek |
- zoogamia (owady, ptaki, torbacze) - kwiatostan przypominający jeden kwiat |
- Banksia coccinea - Stenocarpus - Leucadendron - Proteas |
|
|||
Apiales |
Apiaceae/ Umbelliferae (baldaszkowate) |
Rośliny zielne |
- pochwiaste - pierzastodzielne, pierzastosieczne - ogonki rynienkowate |
Skrętoległe |
Baldach złożony |
K5C5A5G(2^) |
Rozłupnia (rozpadająca się |
- owadopylność - rozłupki rozłupni z 5 żeberkami - wydatne węzły - puste międzywęźla - olejki eteryczne - wiele roślin uprawnych (koper Anethum, kminek Carum czy kolendra Coriandrum, marchew Daucus, seler Apium czy pietruszka Petroselinum) - kielich niepozorny |
- Anethum graveolens - Carum carvi - Coriandrum sativum - Petroselinum sativum
- Apium graveolens
|
- pokrywy - pokrywki |
|||
|
Araliaceae (araliowate) |
- krzewy - drzewa - pnącza |
- proste lub złożone - blaszka całkowita lub klapowana; zwykle dłoniasto - czasem heterofilia związana z wiekiem rośliny |
- skrętoległe - naprzemianległe |
- kłos - główka - baldach |
K5C5A5G(2-5^) |
jagoda |
owadopylność |
- Hedera helix - Panax ginseng |
|
|||
Dipsacales |
Dipsacaceae |
Rośliny zielne |
- szydlaste - pierzastowrębne - odziomkowe |
Naprzeciwległe |
Główka |
↓K(4-5)[C(4-5)A4]G(2^) |
Orzech |
- suchobłoniasty kieliszek - kieliszek pełni rolę organu lotnego na owocu |
|
Kieliszek |
|||
|
|
|
|
|
Podklasa |
Asteridae |
astrowe |
|
|
|
|||
Campanulales |
Campanulaceae (dzwonkowate) |
Rośliny zielne |
- lancetowate - odwrotnie jajowate |
Skrętoległe |
- kwiat pojedynczy - główka - wiecha - kłos |
K(5)C(5)A5G(3-5^) |
Torebka |
- protandria - kwiaty najczęściej pojedyncze - owłosiona szyjka słupka |
|
Protandria |
|||
Asterales |
Asteraceae/ Compositae (złożone) |
Rośliny zielne |
- różnorodne - pierzasto podzielone lub całobrzegie |
- skrętoległe - w rozetkach - naprzeciwległe |
- główka - koszyczek |
K(5)C(5)A(5)G(2^)
chaber K0C(5)A(5)G(2^)
bylica ↓K∞C(5)A(5)G(2^)
mniszek lekarski |
Niełupka |
- owadopylność - kwiaty obupłciowe, jednopłciowe i płonne - kwiaty umieszczone na tzw. osadniku kwiatostanowym - kwiaty brzeżne koszyczka pełnią rolę powabni
- pojedyncze kwiaty często bardzo drobne - protandria |
|
- osadnik (thalmus) - plewinki (bracteolae) - kwiaty rurkowate - kwiaty lejkowate - kwiaty nibyjęzyczkowe - kwiaty języczkowate - protandria - puch kielichowy (pappus) - dzióbek (rostrum) - głąbik - przyczepki |
Podrodzina |
Wzór kwiatowy |
Cechy charakterystyczne |
Przedstawiciele |
Asteroidae/ Tubuliflorae (rurkokwiatowe) |
K(5)C(5)A(5)G(2^) chaber (Centaurea )
|
- wszystkie kwiaty rurkowate lub kwiaty brzeżne nibyjęzyczkowate - brak soku mlecznego |
- aster (Aster ) - bylica (Artemisia ) - chaber (Centaurea ) - dalia (Dahlia ) - dziewięćsił (Carlina ) - karczoch (Cynara ) - kocanki (Helichrysum ) - krwawnik (Achillea ) - lepiężnik (Petasites ) - łopian (Arctium ) - oset (Carduus ) - ostrożeń (Sirsium ) - podbiał (Tussilago ) - przymiotno (Erigeron ) - rumianek (Matricaria ) - słonecznik (Helianthus ) - starzec (Senecio ) - stokrotka (Bellis ) |
Cichorioideae/ Liguliflorae (języczkokwiatowe) |
↓K∞C(5)A(5)G(2^) Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) |
- wszystkie kwiaty języczkowate - sok mleczny |
- brodawnik (Leontodon ) - cykoria (Cichorium ) - kozibród (Tragapogon ) - mlecz (Sonchus ) - mniszek (Taraxacum ) - jastrzębiec (Hieracium ) - łoczyga (Lapsana ) - prosienicznik (Hypochoeris ) - przenęt (Prenenthes ) - modrzyk (Cicerbita ) - pępawa (Crepis ) - sałata (Lactuca ) - sałatnica (Aposeris ) - sałatnik (Mycelis ) - wężymord (Scorzonera ) |
|
|
|
|
|
Podklasa |
Lamiidae |
jasnotowe |
|
|
|
Gentianales |
Gentianaceae (gorczykowate) |
Rośliny zielne |
- blaszki całobrzegie - pojedyncze lub złożone |
- skrętoległe - naprzeciwległe |
Wierzchotka dwuramienna |
K(5)[C(5)A5]G(2)
|
|
- owadopylność - korona w pączku o skręconych płatkach - korona tworzy rurkę |
- Gentiana - Gentianella - Swertia - Centaurium |
Osklepki (fornices) |
Rubiales |
Rubiaceae (marzanowate) |
- rośliny zielne |
- niepodzielone - z przylistkami |
- naprzeciwległe - nakrzyżległe |
- wierzchotka - wiecha - nibyokółek - główka |
K(5)[C(5)A5]G(2^)
K(4)[C(4)A4]G(2^)
|
Rozłupnia |
- owadopylność - przylistki są duże i razem z liśćmi tworzą nibyokółki |
- Asperula - Galium - Sheradia |
|
Solanales |
Solanaceae (psiankowate) |
- rośliny zielne |
- proste lub złożone - pierzasto złożone lub dłoniaste 3-listkowe - blaszka całkowita lub podzielona |
Naprzemianległe |
wierzchotka |
K(5)[C(5)A(5)]G(2)
|
- jagoda - torebka |
- owadopylność - pręciki często zrośnięte ze sobą i z koroną - zawierają trujące alkaloidy - wiele roślin uprawnych (ziemniak Solanum tuberosum, papryka Capsicum, pomidor Lycopersicon, tytoń Nicotiana) |
- Solanum tuberosa - Solanum dulcamara - Nicotiana - Capsicum - Lycopersicon - Petunia - Physalis |
|
Boraginales |
Boraginaceae (szorstkolistne) |
Rośliny zielne |
- całobrzegie - pojedyncze - szorstko owłosione |
Skrętoległe |
- skrętek - dwurzędka podwójna |
K(5)[C(5)A5]G(2)
|
Rozłupnia |
owadopylność
|
- Myosotis - Echium - Symphytum - Cynoglossum |
- osklepki - gardziel (faux) |
Scrophulariales |
Scrophulariaceae (trędownikowate) |
Rośliny zielne |
- pojedyncze - całobrzegie |
- skrętoległe - naprzeciwległe |
- wiecha - grono - kłos - główka - wierzchotka |
↓K(4-5)C(4-5)A(2-4-5)G(2)
|
Torebka wielonasienna |
- owadopylność - wiele roślin półpasożytniczych (np. pszeniec Melampyrum, gnidosz Pedicularis, świetlik Euphrasia) - czasem korona dwuwargowa - staminodia |
- Veronica - Linaria - Digitalis - Scrophularia - Verbascum - Euphrasia - Orobanche |
- ostrogi - staminodia |
|
Plantaginaceae (babkowate) |
Rośliny zielne |
- całobrzegie - niepodzielone |
- skrętoległe - w różyczce |
- główka - kłos |
K(4)C(4)A5G(2)
|
- torebka z wieczkiem - orzech |
wiatropylność i owadopylność |
- Plantago - Litorella |
|
|
Lentibulariaceae (pływaczowate) |
rośliny zielne |
- blaszka całkowita lub podzielona na wąskie odcinki - często poryte włoskami gruczołowymi |
- skrętoległe - w różyczce |
- kwiat pojedynczy - kłos - grono |
↓K(5)[C(5)A2]G(2)
|
torebka |
- owadopylność - wodne (Utricularia) lub błotne (Pinguicula) - owadożerne - pływacz (Utricularia) łapie owady podwodnymi, pęcherzykowatymi przekształconymi odcinkami liści, a tłustosz (Pinguicula) za pomocą włosków gruczołowych na liściach - często korona dwuwargowa |
- Utricularia - Pinguicula |
- korona dwuwargowa - ostrogi |
Lamiales |
Lamiaceae/Labiatae (wargowe) |
- rośliny zielne |
- pojedyncze - całobrzegie lub piłkowane - gruczołowato owłosione |
- naprzeciwległe - nakrzyżległe |
- wierzchotka dwuramienna - skrętek podwójny - nibyokółki
- czasem w kłoskowatych |
↓K(5)C(5)A4G(2) = ↓K(3+2)C(2+3)A2+2G(2)
|
Rozłupnia |
- owadopylność - olejki eteryczne - zastosowanie w lecznictwie, przemyśle perfumeryjnym czy dziedzinie kulinarnej - korona dwuwargowa - pręciki dwusilne |
- Lamium - Glechoma - Salvia - Mentha - Thymus - Stachys - Ajuga - Prunella |
- korona wargowa (corolla labiata) - gardziel |
|
|
|
Klasa |
Liliopsida |
jednoliścienne |
|
|
|
|
|
Rząd |
Rodzina |
Pokrój |
Liście |
Ulistnienie |
Kwiat/ kwiatostan |
Wzór kwiatowy |
Owoc |
Ważniejsze cechy |
|
Ważniejsze pojęcia |
|
|
|
|
|
Podklasa |
Liliidae |
liliowe |
|
|
|
Liliales |
Liliaceae |
Rośliny zielone |
- często równowąskie, siedzące, pochwiaste - użyłkowanie równoległe - blaszka całobrzega - często odziomkowe |
skrętoległe |
- wiecha - kłos/ grono - baldaszek - kwiat pojedynczy |
P3+3A3+3G(3)
P4+4A8G(4)
|
- torebka - jagoda |
- owadopylność - organami podziemnymi są głownie cebule, rzadziej kłącza - wiele roślin uprawnych |
- Gagea - Lilium - Tulipa - Fritillaria |
Kolanko (geniculum) |
Iridales |
Iridaceae |
Rośliny zielne |
- mieczowate - siedzące, pochwiaste
|
Liście w dwóch rzędach |
- wiecha - kłos - baldach - baldachogrono - wierzhotka |
/↓P3+3A3+0G(3^)
|
Torebka 3-komorowa |
- zoogamia (w tym ornitogamia) - organami podziemnymi są bulwy lub kłącza - płatki czasem zwężone w paznokieć |
- Iris - Crocus - Freesia - Gladiolus - Sisyrynchium |
- zoogamia - paznokieć |
Orchidales |
Orchidaceae |
Rośliny zielne |
- całobrzegie - często siedzące, pochwiaste |
skrętoległe |
- wiecha - grono |
↓P3+3[A1-2G(3^)]
|
Torebka |
- owadopylność - kwiat wyspecjalizowany w kierunku owadopylności - pyłek zebrany w pyłkowiny
- pręcik zrośnięty ze słupkiem - kiełkowanie jedynie w obecności grzyba mikoryzowego - nasiona bezbielmowe
- organami podziemnymi są bulwy - częste epifity |
- Dactylorhiza - Orchis - Cephalantera - Epicactis - Vanilla - Cypripedium calceolus |
- warżka (labellum) - ostroga - prętosłup (gynostemium) - pyłkowina (pollinarium, pollinium) - dzióbek (rostellum) - staminodia - mikoryza - kwiat paściowy
|
Amaryllidales |
Amaryllidaceae |
Rośliny zielne |
- blaszka całkowita - podługowate - lancetowate - owalne |
- naprzemianległe - skrętoległe |
- grono - główka - baldach |
P3+3A3+3G(3) ??
|
- torebka - jagoda |
- owadopylność - duże kwiaty - kwiaty zaopatrzone w tzw. przykoronek pełniący rolę powabni |
- Leucocjum - Galanthus - Amaryllis - Hymenocallis - Clivia |
Przykoronek (corollula) |
|
Alliaceae (czosnkowate) |
Rośliny zielne |
- blaszka całkowita - równowąskie - lancetowate - często wonne - zwykle siedzące i pochwiaste |
- naprzemianległe - skrętoległe |
baldach |
P3+3A3+3G(3) ??
|
torebka |
- owadopylność - narządy spichrzowe w postaci cebul (rzadziej kłączy) - pręciki często o spłaszczonych nitkach - wiele roślin uprawnych z rodzaju Allium (A. cepa - cebula, A. sativa - czosnek) |
Allium |
|
Juncales |
Juncaceae (sitowate) |
- rośliny zielne
- drzewa |
- równowąskie - siedzące - pochwiaste - szydlaste - często zredukowane |
- skrętoległe - naprzemianległe |
- wierzchotka - główka - baldach |
P3+3A3+3G(3) |
torebka |
- wiatropylność - podziemne kłącza - ziarna pyłku pozostają w tetradach w obrębie wspólnej ściany - kwiaty obupłciowe - brak zlokalizowanego centromeru (tzw. centromer rozproszony) |
- Juncus - Luzula |
Centromer rozproszony |
Cyperales |
Cyperaceae (ciborowate) |
Rośliny zielne |
- równowąskie - siedzące - pochwiaste |
skrętoległe |
- rozrzutka - kłos złożony |
P0-6-∞A1-3G(2-3) |
orzeszek |
- wiatropylność - kwiaty często rozdzielnopłciowe - brak zlokalizowanego centromeru - ziarna pyłku pozostają w obrębie ściany mikrospory (3 z 4 komórek tetrady degenerują) |
- Carex arenaria - Eleocharis palustris - Schoenoplectus lacustris - Cyperus papyrus |
- centromer rozproszony - rozrzutka |
Poales |
Poaceae |
Rośliny zielne |
- równowąskie - siedzące - pochwiaste |
skrętoległe |
- kłos - kłos złożony - wiecha - grono - kolba |
P(2)+(2)A3G(2) |
- ziarniak - jagoda lub orzech (u bambusa) |
- wiatropylność - łodygi zróżnicowane na puste międzywęźla i pełne węzły (kolanka) - obecny języczek liściowy w miejscu przejścia pochwy w blaszkę liściową - kwiaty obupłciowe - kwiaty najczęściej w kłoskach |
- Triticum vulgare - Secale cereale - Oryza sativa - Avena sativa - Panicum miliaceum - Zea mays - Hordeum - Sorghum |
- źdźbło - plewy (glumae) - plewka dolna (lemma) - plewka górna (palea) - ość (arista) - łuszczki (lodiculae) - języczek liściowy (ligula) |
Commelinales |
Commelinaceae (komelinowate) |
- rośliny zielne - pnącza |
- wiecznie zielone - pochwiaste - często mięsiste (magazynują wodę) |
- skrętoległe - naprzemianległe |
wierzchotka |
K3+3C3+3A3+3G(3)
|
- torebka - jagoda - orzeszek |
- owadopylność, samopylność
- często pręciki z jednej strony przekształcone |
- Commelina - Tradescantia |
staminodia |
Eriocaulales |
Eriocaulaceae (niedotrawowate) |
Rośliny zielne |
- równowąskie - lancetowate - pochwiaste - siedzące |
- skrętoległe - naprzemianległe |
Główki zebrane w wierzchotki |
♂K2-3C2-3A3-6 ♀K2-3C2-3G(3)
|
torebka |
- wiatropylność lub owadopylność - redukcja pojedynczych kwiatów - kwiatostan imitujący pojedynczy kwiat |
Eriocaulon septangulare |
|
|
|
|
|
|
Podklasa |
Alismatidae |
żabieńcowe |
|
|
|
Alismatales |
Alismataceae |
Rośliny zielne |
- całobrzegie - heterofilia u strzałki wodnej - także odziomkowe - z ogonkami |
skrętoległe |
- grono - wiecha |
K3C3A6-∞G6-∞ ♂K3C3A∞
♀K3C3G∞ żabieniec (Alisma)
|
Orzeszek |
- owadopylność - wodne i błotne - okółkowy, rozgałęziony kwiatostan - słupkowie apokarpijne - okwiat zróżnicowany na kielich i koronę - liście odbiegające wyglądem od liści typowych dla klasy |
- Sagitaria sagitifolia - Alisma plantago-aquatica |
- heterofilia - słupkowie apokarpijne |
|
|
|
|
|
Podklasa |
Arecidae |
arekowe |
|
|
|
Arecales |
Arecaceae/ Palmae |
drzewa |
- wiecznie zielone - często dużych rozmiarów - ogonkowe - nerwacja siatkowata - prawie zawsze liście złożone lub podzielone pierzasto albo dłoniasto |
- skrętoległe - naprzemianległe |
wiecha |
♂P3+3A3+3 ♀P3+3G(3)
|
- jagoda - pestkowiec |
- wiatropylność lub owadopylność - brak wtórnego przyrostu na grubość (tylko pierwotny!) - pień kłodziniasty - liście nietypowe dla jednoliściennych - redukcja pojedynczych kwiatów - kwiaty często spirocykliczne - okwiat zróżnicowany na kielich i koronę, niezróżnicowany lub zredukowany - liczba pręcików może być zredukowana do 3 lub zwielokrotniona |
- Sabal - Lodoicea - Roystonea - Areca - Cocos - Alaeis - Caryota |
- kłodzina - pochwa |
|
|
|
|
|
Podklasa |
Aridae |
obrazkowe |
|
|
|
Arales |
Araceae |
- rośliny zielne - byliny - pnącza - drzewa - krzewy |
- szerokie, sercowate lub mieczowate - niepodzielone |
- skrętoległe - naprzemianległe |
Kolba |
P2+2A2+2G(3) P3+3A3+3G(3) (tatarak Acorus)
|
Jagoda |
- owadopylność - kwiatostan kolbowaty opatrzony pochwą kwiatostanową - tropikalne często wydzielają cuchnący zapach zwabiający owady padlinowe - bulwiaste kłącza |
- Calla palustris - Arum maculatum - Acorus - Monstera - Philodendron |
- kolba (spadix) - pochwa kwiatostanowa (spatha) - protandria |
Apokarpia, typ rozwojowy słupkowia w kwiatach mających więcej niż jeden owocolistek (słupkowie apokarpiczne, wolnoowockowe); owocolistki w tym przypadku nie zrastają się ze sobą, lecz tworzą liczne, jednoowocolistkowe słupki; w toku ontogenezy każdy z owocolistków zgina się, jego brzegi stykają się i zrastają tzw. szwem brzusznym.
Prątniczki, staminodia, pręciki płonne, pozbawione pylników i nie wytwarzające pyłku; utwory różnego kształtu powstałe z przekształcenia pręcików (np. u niektórych przedstawicieli rzędu trędownikowate).
Paznokieć, dolna, zwężona część płatków korony niektórych kwiatów (np. roślin z rodziny goździkowatych), wyraźnie oddzielona od rozszerzonej części górnej.
Kłębik, mały, zbity wierzchotkowaty kwiatostan. Liczne kłębiki wchodzą w skład złożonego kwiatostanu u komosowatych (np. komosa wielonasienna, łoboda szara), szarłatowatych (np. szarłat szorstki).
Ostroga, stożkowaty lub walcowaty wyrostek płatka korony, działki pojedynczego okwiatu lub listka miodnikowego. W ostrodze są często ukryte miodniki zwabiające owady. Ostrogi występują na płatkach korony orlika pospolitego, na przednim płatku korony fiołka, na warżce storczyków.
Gatka, krutka, rurkowata pochewka powstała ze zrośniętych przylistków, otaczająca łodygę ponad nasadą liścia. Jest charakterystyczna dla rodziny rdestowatych (np. rdest łagodny, rdest ziemnowodny, szczaw lancetowaty).
Miseczka, cupula, miseczkowata okrywa otaczająca owoce gatunków z rodziny bukowatych, np. dębu szypułkowego, buka zwyczajnego.
Podsadka, jeden z typów liści przykwiatowych; liść w którego kącie rozwija się oś kwiatostanu. Początkowo podsadki ochraniają rozwijające się kwiatostany, później pełnią zwykle funkcję organów asymilujących. U gatunków o kwiatach bezokwiatowych lub o bardzo zredukowanym okwiecie, podsadki mogą pełnić funkcję powabni, np. u obrazków plamistych, czermieni błotnej. Niekiedy podsadki zrastają się z osią kwiatostanu i po dojrzeniu owoców stanowią aparat lotny owocostanu (lipa drobnolistna).
Przysadka, liść przykwiatowy, w którego kącie rozwija się kwiat. Przysadki w obrębie kwiatostanu mogą występować w postaci drobnych łusek, np. plewinki w koszyczkach rumianu barwierskiego, słonecznika zwyczajnego.
Podkwiatek, jeden z typów liści przykwiatowych; przekształcony liść, wyrastający z szypułki kwiatowej. Pod kwiatem występuje niekiedy kilka podkwiatków tworzących tzw. kieliszek, np. u ślazu zygmarka, ślazówki turyngskiej.
Miodnik, nektarium, komórki lub tkanki wydzielające nektar. Są to komórki epidermy lub kilkukomórkowe włoski wydzielnicze albo grupy komórek wydzielniczych otoczonych warstwą tkanki wzmacniającej i sąsiadujących z zakończeniami wiązek przewodzących (składniki wydzielanego nektaru są dostarczane przez floem). W zależności od położenia na roślinie wyróżnia się miodniki kwiatowe i pozakwiatowe.
Czterosilność, typ pręcikowia, w którym 4 pręciki są wyraźnie dłuższe od pozostałych, np. u większości przedstawicieli rodziny krzyżowych (chrzan pospolity, miesiącznica trwała, stulisz sztywny i in.).
Kieliszek, dodatkowy okółek listków, wyrastających na zewnątrz kielicha, rozmieszczonych międzylegle w stosunku do jego działek. Listki kieliszka, zw. także działkami kieliszka, są przekształconymi podkwiatkami. Kieliszek występuje w kwiatach wielu przedstawicieli rodziny różowatych (np. kuklik zwisły, poziomka zielona), ślazowatych (np. ślaz zygmarek, ślazówka turyngska), szczeciowatych (np. świerzbnica polna, szczeć pospolita).
Cyathium, kwiatostan charakterystyczny dla rodziny wilczomleczowatych (np. u wilczomlecza lancetowatego, wilczomlecza obrotnego). W skład cjacjum wchodzą: pozbawiony okwiatu zredukowany kwiat żeński (pojedynczy słupek osadzony na długiej szypułce) oraz otaczające go grupy kwiatów męskich (5 kwiatostanów), w których każdy kwiat jest zredukowany do jednego pręcika. Pomiędzy kwiatostanami męskimi występują eliptyczne lub półksiężycowate miodniki w liczbie 4 lub 5. Całe cjacjum jest otoczone kubkowatą okrywą, powstałą ze zrośnięcia pięciu łuskowatych podsadek kwiatostanów męskich. Cjacja są zwykle zebrane w wierzchotki dwuramienne lub wierzchotki wieloramienne.
Wąs, pojedynczy lub rozgałęziony organ czepny, wrażliwy na dotyk, owijający się wokół podpory, ułatwiający dążenie rośliny do światła. Wąsy są to przekształcone pędy (np. u winobluszczu pięciolistkowego), przekształcone liście lub ich części (np. u powojnika alpejskiego, wyki wąskolistnej, przestępu białego).
Cierń, silnie zdrewniały, sztywny, zaostrzony element budowy rośliny, zawierający wewnątrz wiązki przewodzące (co zasadniczo różni go od kolca). Ciernie powstają w wyniku przekształcenia pędów bocznych (np. u śliwy tarniny, głogu jednoszyjkowego), liści (np. u berberysu zwyczajnego, a także u kaktusów), przylistków (np. u robinii akacjowej). Ciernie pędowe i liściowe zawsze występują w węzłach. W naszej florze nie są spotykane ciernie pochodzenia korzeniowego (znane np. u niektórych palm).
Żagielek, największy płatek korony kwiatu motylkowatych.
Skrzydełka, wiosełka, dwa jednakowe, boczne płatki korony kwiatu motylkowatych.
Łódeczka, dwa dolne, zrośnięte ze sobą płatki korony kwiatu motylkowatych.
Brodawki korzeniowe, brodawkowate wyrośla powstające na korzeniach niektórych roślin, po zakażeniu ich żyjącymi w glebie bakteriami. Bakterie z rodzajów Rhizobium, Azorhizobium, Bradyrhizobium atakują korzenie roślin z rodziny motylkowatych, np. łubinu trwałego (Rh. lupini) lub koniczyny (Rh. trifolii). Promieniowce (Actinomycetes) wnikają do korzeni np. olszy czarnej, oliwnika wąskolistnego, rokitnika zwyczajnego. Bakterie, pobudzając tkanki roślinne do namnażania się, czerpią od żywiciela węglowodany, ale jednocześnie mają zdolność wiązania azotu cząsteczkowego i dostarczają mu związków azotu. Gdy korzenie zamierają, brodawki korzeniowe rozpadają się, a wówczas związki azotu dostają się do gleby wzbogacając ją. Stąd zastosowanie wielu motylkowatych jako tzw. zielonego nawozu.
Myrmekochoria, jeden z typów zwierzęcosiewności - przenoszenie diaspor przez mrówki. Elementem przywabiającym te owady są ciałka bogate w substancje odżywcze (elajosomy). Diaspory, głównie nasiona, są rozsiewane w trakcie przenoszenia do gniazd lub też, po zjedzeniu elajosomów przez mrówki, wyrzucane poza gniazdo. Gatunki rozsiewane myrmekochorycznie to np.: żarnowiec miotlasty, kopytnik pospolity, śnieżyczka przebiśnieg, kosmatka polna, glistnik jaskółcze ziele.
Klejstogamia, samozapylenie w kwiatach, które nigdy w pełni się nie otwierają, w przeciwieństwie do kwiatów chazmogamicznych.
Przylistki, wytwory nasady liścia, zwykle dwa, niewielkie, blaszkowate, nietrwałe, często odpadające po osiągnięciu dojrzałości przez liść; niekiedy jednak pozostają zrośnięte z ogonkiem liściowym (np. u pięciornika wyprostowanego); mogą także ulegać przekształceniom: zrastają się tutkowato, tworząc tzw. gatkę; mogą być przekształcone w ciernie (zawsze ustawione parami), np. u robinii akacjowej i niektórych wilczomleczy.
Kończyk, niewielki wyrostek na szczycie osadki liścia złożonego, położony ponad najwyżej osadzonymi listkami bocznymi, np. u bobu, wyki lędźwianowatej, groszku czerniejącego.
Osadnik, dno kwiatostanowe, silnie skrócona i rozszerzona oś kwiatostanu występująca m.in. w kwiatostanach typu główki i koszyczka. Osadnik może być wypukły (koniczyna łąkowa), spłaszczony (słonecznik zwyczajny) lub wklęsły (figowiec).
Plewinki, drobny, łuskowaty liść przykwiatowy (przysadka), wyrastający u podstawy kwiatu, z dna kwiatostanu typu koszyczka. Plewinki są typowe dla niektórych przedstawicieli rodziny złożonych, jak np. uczep trójlistkowy, prosienicznik szorstki, rumian ruski.
Dzióbek, krótki wyrostek w szczytowej części organu, zwykle węższy od niego, np. dzióbek na owocu będący pozostałością szyjki słupka na strąku u wyki ptasiej, na łuszczynie u gorczycy polnej czy na niełupce kozibrodu.
Puch kielichowy, przekształcony kielich, występujący w postaci nierozgałęzionych lub piórkowatych włosków; pełni funkcję aparatu lotnego, pozostając na owockach i odgrywając rolę w ich rozsiewaniu. Spotykany u większości przedstawicieli rodziny złożonych (np. kozibród wschodni, brodawnik jesienny, nawłoć kanadyjska), rzadziej - w innych rodzinach, np. kozłkowate (kozłek lekarski).
Osklepki, wyrostki zamykające, przynajmniej częściowo, wylot gardzieli rurkowatej korony. Występują u wielu przedstawicieli rodziny szorstkolistnych, np. farbownik lekarski, żywokost lekarski, niezapominajka błotna.
Korona wargowa, korona zrosłopłatkowa, zbudowana z dolnej części rurkowatej (tzw. gardzieli) i dwóch warg - górnej, zrośniętej z dwóch płatków, i dolnej - z trzech płatków. Pręciki i słupek są częściowo ukryte w gardzieli, częściowo osłonięte przez górną wargę. Dolna warga jest miejscem, gdzie lądują owady zapylające (trzmiele, pszczoły). Korona o takiej budowie jest charakterystyczna dla rodziny wargowych, np. dla jasnoty plamistej, czyśćca alpejskiego, szałwii lepkiej.
Warga, część zrosłopłatkowej grzbiecistej korony wargowej lub kielicha wargowego. Łatki korony (np. u czyśćca błotnego, szałwii łąkowej) i/lub ząbki kielicha (np. u macierzanki piaskowej, głowienki pospolitej) zrastają się po dwa lub trzy i tworzą dwie wargi. Niekiedy warga górna jest bardzo krótka lub się nie rozwija, a kwiat staje się pozornie jednowargowy (np. u dąbrówki żółtokwiatowej, ożanki właściwej).
Gardziel, ujście rurki korony zrosłopłatkowej lub kielicha zrosłodziałkowego.
Kolanko, poduszeczkowato zgrubiała, dolna część pochwy liściowej u traw. W kolanku zachodzi geotropiczna reakcja wzrostowa, wywołana zmianą położenia łodygi z pionowego na poziome (tzw. wyleganie). Pobudzone komórki miękiszu rosną szybciej po stronie zwróconej do podłoża, co prowadzi do wygięcia kolanka i wyprostowania łodygi.
Zoogamia, zooidiogamia, przenoszenie pyłku na znamię słupka za pośrednictwem zwierząt. Jest to najpowszechniejszy sposób zapylania kwiatów roślin okrytonasiennych. Zależnie od grupy zwierząt zapylających wyróżnia się: entomogamię (owadopylność); ornitogamię (zapylanie za pośrednictwem ptaków); chiropterogamię (zapylanie przez nietoperze); malakogamię (zapylanie przy udziale ślimaków).
Warżka, środkowa działka wewnętrznego okółka okwiatu u storczyków. Służy często jako miejsce lądowania owadów zapylających kwiat. Wyróżnia się często kształtem, wielkością, jaskrawym zabarwieniem lub charakterystycznym rysunkiem, np. u obuwika pospolitego, storczycy kulistej, kukuczki kapturkowatej, ozorki zielonej.
Prętosłup, organ powstały przez zrośnięcie jednego płodnego pręcika z szyjką i znamionami słupka; element charakterystyczny dla kwiatów w rodzinie storczykowatych, np. u gnieźnika leśnego, gółki długoostrogowej.
Pyłkowina, pakiet ziaren pyłku sklejonych kitem pyłkowym, mający kształt maczugowaty, przenoszony w całości przez owady odwiedzające kwiat; charakterystyczny dla storczykowatych (np. kukułka szerokolistna, kruszczyk rdzawoczerwony) i niektórych trojeściowatych (np. ciemiężyk białokwiatowy).
Przykoronek, łuseczki lub rąbek na płatkach korony lub działkach niezróżnicowanego okwiatu, powstały ze zrośniętych nasad słupków. Przykoronek może być okazały, jaskrawo zabarwione; występuje zazwyczaj na granicy między paznokciem a blaszką płatka (np. u lepnicy bezłodygowej, smółki pospolitej) lub na granicy rurki okwiatowej (narcyz biały).
Heterofilia, występowanie na jednym okazie rośliny dojrzałych liści różniących się morfologicznie, uzależnione zwykle od warunków zewnętrznych (np. światła, wody). Jeśli zróżnicowanie dotyczy liści z różnych węzłów - zjawisko określane jest jako heterofilia (np. u marka szerokolistnego, strzałki wodnej); natomiast anizofilia występuje wtedy, gdy różnie zbudowane liście występują w tym samym węźle (np. u salwinii pływającej). Niekiedy jednak oba terminy są używane wymiennie.
Kolba, kłos na zgrubiałej osi; kwiatostan groniasty, w którym na grubej, mięsistej osi głównej gęsto osadzone są pojedyncze bezszypułkowe kwiaty. Taki typ kwiatostanu ma np.: czermień błotna, pałka szerokolistna, kukurydza zwyczajna.
Pochwa kwiatostanowa, pochwiasty liść przykwiatowy, obejmujący nasadę kwiatostanu, nierzadko jaskrawo zabarwiony, pełniący wówczas funkcję powabni. Występuje m.in. u przedstawicieli rodziny obrazkowatych, np. u czermieni błotnej, obrazków plamistych.
Kwiat paściowy, kwiat mający urządzenia do zatrzymywania owadów (przytrzymujące odnóża lub narządy gębowe) i zmuszające go do zabrania pyłku. Owad próbując się uwolnić wyszarpuje z pręcików ziarna pyłku sklejone w jedną masę (pyłkowiny), a następnie przenosi je na inny kwiat, dokonując zapylenia. Kwiaty paściowe ma np. ciemiężyk białokwiatowy.
Łuszczki, dwa (rzadziej trzy) błoniaste wyrostki występujące w kwiatach traw, pod pręcikami i słupkiem. Uważa się je za pozostałość wewnętrznego okółka działek okwiatu. Po dojrzeniu znamion słupka i pylników łuszczki powiększają się i powodują rozchylanie plew i plewek osłaniających kwiat.
Plewy, dwa małe łuskowate lub zielonawe listki, zwykle łódeczkowatego kształtu, obejmujące z dwóch stron nasadę kłoska w kwiatostanach traw; są przekształconymi podsadkami.
Plewki, dwa małe łuskowate listki, obejmujące z dwu stron kwiat traw. Plewka dolna (lemma), nierzadko z ością na grzbiecie, na szczycie lub u nasady, jest przekształconą przysadką; plewka górna (palea) powstała w wyniku zrośnięcia się dwóch działek zewnętrznego okółka okwiatu, ustawiona jest zwykle naprzeciw i nieco powyżej plewki dolnej; niekiedy zmarniała.
6