36.Erozja realnego socjalizmu. Jesień Ludów i rozpad ZSRR.
Upadek realnego socjalizmu 1989
Rok 56 zamyka okres stalinowski. Polska przechodzi głęboką zmianę od totalitaryzmu do autorytaryzmu. Wszystkie kraje socjalistyczne zmieniają się gospodarczo- rozwój przemysłu ciężkiego zamiast sektora rolniczego. Mamy do czynienia z postępującą liberalizacją. Jest szkodliwe z punktu widzenia systemu- zdanie sobie sprawy z różnic społecznych.Tendencje do samoorganizacji społecznej, tendencja do przełamania apatii politycznej, opór przeciwko władzy. Dzięki istnieniu opozycji kraje takie jak Węgry, Polska, Czechosłowacja po roku 89 wchodzą na ścieżkę szybkiej transformacji gospodarczej i politycznej. Rozpoczyna się wykształcenie społeczeństwa obywatelskiego. Radio Wolna Europa- intencją jest przyspieszenie erozji komunizmu, pokazanie złożoności świata, kultury zachodniej.
Jesień Ludów 1989
Wydarzenia zachodzące w Polsce latach osiemdziesiątych z uwagą obserwowały społeczeństwa innych krajów bloku wschodniego. Na Węgrzech po 1956r. znacznie zliberalizowano gospodarkę w zamian za polityczne posłuszeństwo wobec systemu komunistycznego. W maju 1988r. dążąc do zachowania władzy, złagodzono tam nieco cenzurę i do rządu wprowadzono komunistów o nastawieniu reformistycznym. Jesienią 1989 r. narastający opór społeczny i przykład Polski spowodowały ostateczną rezygnację z systemu komunistycznego: zniesiono monopol polityczny partii komunistycznej i zapowiedziano na rok 1990 wolne wybory parlamentarne. Ewoluując szybko w stronę pluralistycznej demokracji, Węgry otworzyły chronioną drutem kolczastym granicę z Austrią. Tysiące Niemców z NRD zaczęło napływać do Węgier z zamiarem emigracji do Austrii lub Niemiec Zachodnich. Jesienią pogarszający się stan gospodarki NRD i coraz większe demonstracje wywołały w Berlinie Wschodnim prawdziwą rewolucję. Berliński mur dosłownie i w przenośni został obalony. Wiekowi przywódcy NRD zostali odsunięci od władzy, a na marzec 1990 r. zapowiedziano wolne wybory. W grudniu 1989 r. system komunistyczny upadł w Czechosłowacji po 10 dniach pokojowych manifestacji, co nazwano aksamitną rewolucją. W Rumunii natomiast system komunistyczny , któremu od dziesięcioleci dyktatorsko i brutalnie przewodził Nicolae Ceausescu, usiłował zbrojnie zdusić tendencje demokratyczne. Decyzja użycia przeciwko demonstrantom broni wywołała w grudniu zbrojne powstanie społeczeństwa. Schwytany przez powstańców dyktator został wraz z żoną rozstrzelany. Po długotrwałych sporach politycznych w Bukareszcie powstał w 1990 r. rząd postkomunistów z udziałem dwóch ministrów opozycyjnych.
Upadek ZSRR 1991
Próba modernizacji systemu komunistycznego, którą podjął w 1985 r. Michaił Gorbaczow, oraz wydarzenia Jesieni Narodów z 1989 r. spowodowały wzrost aktywności społecznej w Związku Radzieckim. W roku 1990 nasiliły się ruchy niepodległościowe w republikach bałtyckich - w 1990 r. niepodległość proklamowała Litwa, a w podobnym kierunku zmierzały Estonia i Łotwa. W republikach kaukaskich narastały konflikty narodowościowe, zwłaszcza między Armenią a Azerbejdżanem.Umiarkowanie nastawiony Gorbaczow znalazł się nagle między radykalnymi dążeniami do rewolucyjnych zmian w duchu zachodnim a narastającym oporem „twardogłowych” zwolenników dawnego systemu. W sierpniu 1991 r. doszło do nieudanej próby puczu komunistycznego. Porwanego przez puczystów Gorbaczowa uwolniono i przywrócono na stanowisko prezydenta ZSRR, choć w tym okresie jego władza już nic nie znaczyła. Konsekwencją tych wydarzeń była ogromna popularność Borysa Jelcyna, który stanął na czele antykomunistycznego ruchu w republice rosyjskiej. Zdelegalizowano w niej partię komunistyczną i ogłoszono niepodległość republiki. W ślad za Rosją poszły pozostałe republiki radzieckie i 25 grudnia 1991 r. ich przywódcy podjęli decyzję o rozwiązaniu Związku Radzieckiego. Ponieważ jednak między częścią dawnych republik istniały silne, wielowiekowe związki, utworzono nowy organizm państwowy Wspólnotę Niepodległych Państw. Było to luźne porozumienie państw, oparte na zasadach demokratycznych. We wszystkich państwach dawnego Związku Radzieckiego nadal trwają konflikty polityczne między dawnymi komunistami a zwolennikami systemu liberalno-demokratycznego. Silne są ruchy nacjonalistyczne oraz tendencje odśrodkowe na Kaukazie, gdzie m.in. Czeczenia dąży do niepodległości.