Prof. dr hab. Bogumił Grott - Polska myśl polityczna
Wykład 1
Poszczególne nurty, ideologie:
nurt nacjonalistyczny (ruch narodowy)
nurt chadecki
nurt piłsudczykowski
nurt konserwatywny
nurt liberalny
nurt socjalistyczny
nurt komunistyczny
polityczna myśl Kościoła
Nacjonalizm
Pojawia się w latach 80 XIX w. Zygmunt Miłkowski (Teodor Tomasz Jeż) pułkownik w powstaniu styczniowym. Liga Polska - początek nacjonalizmu polskiego. LP ma cechy staromodne, jak to określił Dmowski był to patriotyzm „starej daty”. LP wzywała do zorganizowania nowego powstania, odzyskanie niepodległości. Interesowały ich głównie cele ekonomiczne. Jeż namawia Z. Balickiego aby ten się zajął młodzieżą. Okres po poswtaniu to okres pacyfikacji, stagnacji, szoku. Balicki miał się zająć młodzieżą. Balicki (uciekinier z Galicji, początkowo był socjalistą) zakłada w 1886 r. ZET - Związek Młodzieży Polskiej.
ZET miał za zadanie dostarczać młodzież do LP. Pojawiają się gazety „Głos” 1886, „Przegląd społeczny”, zaczęto interesować się wsią, ludem. Uważano, że warstwę chłopską, apolityczną, „upośledzoną” trzeba uświadamiać, upolitycznić. Szlachta i arystokracja odchodziły w dalszy plan, nie interesowano się nimi.
LP w 1893 r zamienia się na Ligę Narodową: Roman Dmowski (główny mentor oderwania się od LP), Zygmunt Balicki, Jan Ludwik Popławski.
LN była organizacją tajną, gdyż takie warunki stawiała Rosja carska, i działa do roku 1928. ZET tez była org. Tajną wzorującą się na masonerii, składała się z 3 kręgów: koledzy, towarzysze, bracia. Była niejednorodna. Młodzież z ZET wsiąkała do LN. ZET w 1894 podupada ale potem nabiera siły. 1905 - rewolucja w Rosji, następuje duża liberalizcja, powstaje Duma, wybory, partie polityczne. W 1897 powstaje Stronnictwo Demokratyczno - Narodowe (Endecja). Właściwe to w 1905 roku przechodzi do Galicji i tam rozpoczyna działalność.
II poł. XIX to dominacja konserwatystów. Prowadzili politykę ugodową w stosunku do zaborców. Nie ma co myśleć o powstaniu, trzeba dążyć do zachowania narodu. Endecja była swoistą reakcją na konserwatyzm. Konserwatyści byli bardzo krytykowani przez Endecję.
Koniec XIX wieku to również erupcja idei socjalistycznych. Powstaje Polska Partia Socjalityczna. Socjalizm był podejrzany, konserwatyzm błędny, a ruchy ludowe były w zalążku. Endecja była ruchem demokratycznym, proludowym, ud czyni obywatelami.
Socjaliści mówili żeby współpracować z rewolucjonistami rosyjskimi i zrobić z nimi rewolucję. Endecja mówiła, że nie tedy droga. Należy stopniowo dochodzić do niepodległości, praca organiczna.
Rosja jest krajem barbarzyńskim, nie zagarnie nas czego nie można powiedzieć o Niemcach. Polityka antypowstańcza ale proniepodległościowa. Rozszerza swoje wpływy po 1905 roku, w wyborach zdobywa duże poparcie. Partia mieszczańsko-inteligencka. Mówi, że niedługo dojdzie do wojny. Od 1908 roku wydaje się, że wojna wisi na włosku.
Dmowski uważał, że powstanie w zaborze rosyjskim oznaczałoby zbliżenie Rosji z Niemcami, także jest przeciwny powstaniu.
1895 - „Przegląd wszechpolski” 1895-1905, obejmował 3 zaborów, był głównym organem teoretycznym, stał na bardzo wysokim poziomie.
„Polak” (Galicja), „Orędownik”, „Słowo polskie”, „Gazeta warszawska” Szeroki dostęp do opinii publicznej.
1902 - Myśli nowoczesnego Polaka
Balicki - „Egoizm narodowy wobec etyki” - napisana trudnym językiem przez co szybko wyszła z obiegu. W obliczu I wojny Światowej Endecja stara się współpracować z Rosją, powstaje Legion Puławski, jednak ta współpraca się nie rozwinęła.
Ugodowe akcenty w stosunku do Rosji, nie podobały się ludziom, następują rozłamy w Endecji. 1907-1908 następuje odłączenie się Narodowego Związku Robotników, który przekształca się w Narodową Partię Robotniczą. Władze przenoszą się do Petersburga, w 1916 roku w Petersburgu umiera Balicki. Potem przenoszą się na zachód - Lozanna - Komitet Narodowy Polski, potem Paryż. Dmowski, Paderewski obecni na konferencji w Wersalu. Kwestia granicy zachodniej. Polska przez długi czas była zorientowana na wschód. Popławski przywołuje tradycję zachodnią, opolszczyzna, poznańskie, kawałek dolnego śląska, Warmia i Mazury. Postulowano granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej.
Kwestia światopoglądowa
Wczesna Endecja nie była zbytnio katolicka. Koniec XIX wieku to okres pozytywizmu, okres dużej wiary człowieka w swoje możliwości, religia idzie w dół. Ideologia polityczna wolna od wpływów Kościoła, potem to się zmienia, pomysł budowania państwa wyznaniowego.
Kościół krytykuje egoizm narodowy przedstawiony przez Balickiego, powstaje koncepcja 2 etyk: etyka narodowa, etyka katolicka. Obie te etyki miały być równorzędne: w polityce miała funkcjonować etyka narodowa, a w życiu etyka katolicka. Potem koncepcja podporządkowania Kościoła państwu. Koncepcje te jednak dotyczyły wąskiej grupy ludzi, inteligencji. Aby dotrzeć do mas musiano zmienić język
07.03.2007 - zajęcia się nie odbyły
14.03.2007 Wykład 2
Nacjonalizm
Przed wojną sprawy wyglądały tak: patriotyzm - pewien stan ducha, nastawienie, kiedy zjawia się teoria to wtedy możemy już mówić o nacjonalizmie; nacjonalizm - była to pewnego rodzaju myśl na temat narodu, teoria.
Patriotyzm - uczucie, nacjonalizm - doktryna - Arcadi
„Encyklopedia białych plam” Kowalczyk, Tarasiewicz:
nacjonalizm skrajny
nacjonalizm umiarkowany
N. umiarkowany to taki, który da się pogodzić z zasadą miłości bliźniego, etycznie jest niekwestionowalny, dopuszczalna forma nacjonalizmu.
N. skrajny - nazywają także szowinizmem, niedopuszczalny
Podział ze względu na stosunek do religii:
charakter chrześcijański
świecki(obojętny)
neopogański
Chrześcijański
Chce być w zgodzi z religią, odwołuje się do etyki katolickiej, protestanckiej itd. Ta etyka obowiązuje w sferze religii między narodem, narodem a jednostką. Etyka katolocka ma obowiązywać na wszystkich płaszczyznach.
Świecki
W XIX następuje niechęć do religii, pojawia się pozytywizm, scjentyzm, istnieje przekonanie o nieograniczonych możliwościach człowieka. Nacjonalizm ten nie walczy z religią, religia jest mu obojętna.
Neopogański
Zwalcza chrześcijaństwo, które nie służy wytwarzaniu mocnego człowieka. Dyskusja na temat funkcji chrześcijaństwa trwa już od starożytności. Niemcy w XIX wieku wskazywali na wspaniałych germanów, którzy pokonali Rzym. Wtedy pojawiają się ruchy neopogańskie. Kult wyimaginowanej pochwały religii przedchrześcijańskiej. Każdy naród powinien mieć swoją etykę. Etyka miała spełniać rolę służebną, nie uniwersalną.
„Rewolucja nihilizmu” 1939 Rausznik.
Ruchy neopogańskie rozwijały najbardziej w Niemczech. Następuje wymiana etyki, odejście od chrześcijaństwa.
Potem pojawiają się ruchy w Polsce, Hiszpanii, Francji, Portugalii - nacjonalizmy chrześcijańskie.
Inaczej było we Włoszech, faszyzm nie pasował do Włoch, do kultury włoskiej.
Nacjonalizm polski
Początkowo nacjonalizm polski miał charakter świecki do I wojny światowej. Polska na przełomie wieku XIX/XX była bardzo zacofana, na terenach Polski przeważała ludność chłopska, warstwy, które daleko były od polityki. Rozwój nacjonalizmu zaczyna się w warstwach inteligenckiej i arystokratycznej. Traci charakter świecki i zaczyna się zespolenie nacjonalizmu z religią. Chce się wpoić masom poczucie wspólnoty narodowej.
Nie budowano wielkich teorii. Stanisław Kozicki - Kościół może być podporządkowany władzom zaborczym. Krystalizują się pewne poglądy, które są nie w smak Kościołowi:
Kościół powinien być instytucją narodową, kształtowaną przez społeczeństwo
koncepcja 2 etyk: etyka narodowa jako osobna do etyki katolickiej.
koncepcja egoizmu narodowego Z. Balicikego - „Egoizm narodowy wobec etyki”
Świeckość pomału się ulatnia. W myśli narodowej demokracji zespala się nacjonalizm z katolicyzmem.
Piśmiennictwo obozu narodowego rozwijało się dość dobrze: „Myśli nowoczesnego Polaka”
„Egoizm narodowy wobec etyki”, szereg pism: „Przegląd wszechpolski” 1895-1905, „Polak” - pismo dla ludu zaboru rosyjskiego
„Niemcy, Rosja a kwestia Polska” :głównym wrogiem są Niemcy, kraj wysoko ucywilizowany, Rosja z biegiem czasu musi się zdemokratyzować. Wszelka działalność powstańcza jest zgubna, bo Niemcy z Rosją mogą się do siebie zbliżyć.
Endecki antysemityzm
Żydzi to element obcy, który zabiera miejsca pracy Polakom. Był to antysemityzm nie związany z rasizmem, był to antysemityzm gospodarczy, ekonomiczny: „Wasze są ulice, nasze kamienice”
21.03.2007 Wykład 3
Roman Dmowski
Urodzony w 1864 pod Warszawą, zmarł 2 I 1939 - Drozdowo. Rodzina robotnicza, ojciec był brukarzem. Wykształcił się w Warszawie, studia w Szkole Głównej - biologia. Wcześnie zetknął się z LP. Aresztowany w 1983 za manifest 3 maja, Zesłany do Mitawy - Łotwa. Miał meldować się co jakiś czas. Ucieka do Lwowa - Galicja, potem Kraków. W 1985 redaguje Przegląd wszechpolski 1895-1905 - 11 roczników. W 1902 - Myśli nowoczesnego Polaka
Do 1905 roku siedzi w Galicji potem przenosi się do Krakowa a następnie do Warszawy.
1908 - Niemcy, Rosja a kwestia polska - Niemcy są potężne, mają siłę, wysoka cywilizacja, groźny potwór, Rosja to kraj zacofany, archaiczny twór. Endecja udaje się na zachód - Komitet Narodowy Polski - Szwajcaria, Paryż
1918 - Wersal - Dmowski i Paderewski
1918 - Związek Ludowo-Narodowy
Już coraz mniej udziela się w polityce, 1925 - Polityka polska i odbudowa państwa
Obóz Wielkiej Polski - 400 tyś. członków lata '32-'33 rozwiązanie OWP
1928 - Stronnictwo Narodowe
1927 - Kościół, naród i państwo - pisze, że katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, daje znak równości między katolicyzmem a polskością.
1935 - oddaje rządy w ręce młodego pokolenia
Myśli nowoczesnego Polaka
Jestem Polakiem, pisze o przywiązaniu do Polski, państwa, wszystko co polskie to moje. Książka krytyczna wobec Polaków. Patriotyzm Polaków jest płytki, nie ma czynów, jest tylko bierność. Dobrze pisze o Prusach - państwo dobrze zorganizowane.
Gloryfikuje się słabość, cnotę. Nie można się rozczulać nad słabościami. Każdy naród musi dążyć do ekspansji kulturowo - gospodarczej. Mesjanizm jest przestarzały, niedobry.
Polski charakter narodowy przyrównany do charakteru Anglika, Francuza. Szlachta to warstwa jałowa, pasożytnicza. Brakuje klasy średniej. Wysoko ceni Polaków z poznańskiego - są zaradni, twardzi, porządny typ Polaka.
Niechętnie nastawiony do Żydów, antysemityzm gospodarczy. Polacy mają charakter wegetatywny, nie chcą, zdobywać, iść do przodu. Pisz, że zmiany są, ale idą za wolno co potem może się później zemścić. Nie należy popaść w konflikt z Kościołem. Krytykuje Hiszpanów, południowców, podobają mu się za to Anglicy,. Krytykuje patriotyzm „starej daty”. Krytykuje liberalizm bo kładzie nacisk na jednostkę nie na całość. Krytykuje kosmopolitów, socjalistów.
Zygmunt Balicki
Urodzony w 1958 w Lublinie. Studiuje w Rosji, początkowo zaczyna działać w obrębie socjalistów. Należy do Gminy Socjalistów Polskich. Działa w gminie petersburskiej. Potem Warszawa, Lwów - działalność socjalistyczna. Przez Rumunię ucieka do Szwajcarii 1983-98 - Szwajcaria. Spotyka się z T. T. Jeżem. 1886 - na życzenie Jeża zakłada ZET - w różnych miastach Europy. Mieszka w Krakowie na Dębnikach, był psychologiem społecznym. W 1916 roku umiera na serce. Egoizm narodowy wobec etyki
Jan Ludwik Popławski
Pismo Głos, Polak. Mówił bardzo dużo o kwestii zachodniej granicy Polski.
28.03.2007 Wykład 4
Piłsudczycy
II formacja polityczna, która ma duże znaczenie. Współzawodniczyła z Endecją. 1 podstawowa różnica między tymi formacjami: Endecja nigdy nie była przy władzy tak Piłsudski (1926-1939), 2 różnica: Endecja była grupą o szerokiej ideologii.
Punktem centralnym u Piłsudczyków jest osoba Piłsudskiego. Nie mają wyraźnej ideologii, koncepcja powstania, walki zbrojnej.
Początek obozu to lata poi rewolucji 1905-1907, wokół Piłsudskiego zaczynają się zbierać ludzie po upadku rewolucji. Przechodzą od myśli socjalistycznej do idei niepodległości. Jednak idea powstańcza nie cieszyła się popularnością.
Józef Piłsudski
Urodzony w 1867 roku na Wileńszcyźnie, rodzina pomagała powstańcom. Chodzi do gimnazjum w Wilnie, potem Charkow (Ukraina) - studia medyczne, które trwały jeden rok.
Uczęszcza do kółka Narodowa Wola - zamachy na cara, rewolucja.
1887 - zesłany zostaje na Syberię na 5 lat. Spotyka się ze zesłańcami - Bronisław Szwarce - miał duży wpływ na osobę Piłsudskiego. Jego ojciec traci majątek. W 1893 spotyka Stanisława Mendhelssona - emisariusza socjalistów. Zagraniczny Związek Socjalistów Polskich - Mendhelsson
Piłsudskiemu podoba się ich program. 1893 - I zjazd Polskiej Partii Socjalistycznej.
Gazety: PPS - Robotnik
1900 - zostaje aresztowany 2raz, ucieka do Gdyni.
PPS pomału zaczyna zmieniać oblicze, młode pokolenie chciało działać zgodnie z socjalistami międzynarodowymi, mniej myśleli o odzyskaniu niepodległości. Dużo było socjalistów internacjonalistów. Grupa „starych” na czele z Piłsudskim W 1904 udaje się do Japonii, myślał o wsparciu Rosji, ale nic tam nie skórał.
Wydział Spiskowo-bojowy: Walery Sławek, Kazimierz Sosnkowski. Zbiera się grono piłsudczyków. Myślał o współpracy z Austrią.
Listopad 1906 - rozbicie PPS:
PPS „Frakcja rewolucyjna”
PPS „Lewica”
W latach 1910-1914 działa Związek Strzelecki - szkolenie kadry oficerskiej do przyszłego powstania. Przez pewien czas jest członkiem Tymczasowej Rady Stanu. W 1915 roku zakłada POW - Polska Organizacja Wojskowa. W 1917 roku zostaje aresztowany - twierdza w Magdeburgu. 10 listopada przyjeżdża do Warszawy.
11 listopad - odzyskanie niepodległości. Zostaje Tymczasowym Naczelnikiem Państwa. Kreuje się na człowieka ponad partyjnego, mówi, że teraz trzeba zgody, partie się tylko kłócą, „partyjniactwo” istnieje. Jest niechętny partiom. Nastawiony antyrosyjsko. Rosja na m zagraża. Chciał aby powstała nowoczesna federacja. Chce odbudować federację z Litwą. Litwini jednak nie chcieli federacji, gdyż bali się „rozmycia” w Polsce, bali się zalani ich kultura Polską. Idea międzymorza - Bałtyk - Morze Czerwone. Uważał, ze bolszewicy są mniej groźni, myślał o zbliżeniu do Gruzji i Armenii. Stworzenie kordonu sanitarnego w stos. do Rosji. „Biała” Rosja była wg niego fatalna, wspierał białoruski ruch,. Miał powstać „sznur państw” oddzielonych od Rosji. Polska była jednak za słaba. VIII 1919- propolski zamach w Kownie jednak nieudany. 18 III 1920 - pokój ryski - mówiono o klęsce Piłsudskiego, nie stworzył kordonu państw , które miały by chronić przed Rosją.
1925 - układ w Locarno między Niemcami a Rosja, gwarantował nietykalność granic z południową Francją i Belgią, nie było mowy o granicy wschodniej, groźba dla Polski.
W Polsce było duża emigracja. 1932 - pakt o nieagresji z ZSRR.
Piłsudski nie był nacjonalistą, jest przekonany o nadrzędności państwa, państwo dla niego miało wartość nadrzędną. Długo popierał partie lewicowe.
04.04.2007 Wykład 5
Konserwatyzm, liberalizm, socjalizm
Konserwatyzm pojawia się w Europie po kongresie wiedeńskim. Wiąże się ze światem przedrewolucyjnym. Konserwatyści pojawili się w latach 30 XIX wieku ale to są tylko grupki myślicieli, koła.
1905 - w Królestwie Polskim powstaje Stronnictwo Polityki Realnej
1907 - w Galicji Stronnictwo Prawicy Narodowej
Nasz konserwatyzm różnił się od europejskiego, gdyż Polska była pod zaborami i nie można było poruszać wszystkich kwestii tak jak w innych wolnych krajach.
Antoni Zygmunt Helcl - konserwatyzm powinien określić to co uważa za nietykalne. Nie odnosi się do wszystkiego. Konserwatyzm ewolucyjny dopuszczał zmiany. A.Z. Helcl był naśladownictwem Edmunda Burke'a . Konserwatyzm był zróżnicowany, odnosił się do hierarchii, porządku. Dawał uprzywilejowaną pozycję szlachcie, bazował na etyce religijnej. Głosił zasadę podporządkowania jednostki ogółowi społeczności. Własność prywatna wyzwala chęć do pracy, aktywności. Nie było miejsca na romantyzm polityczny tylko na czysty pragmatyzm.
Krakowska Szkoła Historyczna - konserwatyści. Komentowali historię Polski. Uważali, że to Polacy są winni upadkowi Polski bo nie szanowali władzy królewskiej. Potępiali wszystkie ruchy spiskowe i konspiracyjne. Chcieli aby życie społeczne było zorganizowane na zasadach religijnych. Propagowali obraz Polaka katolika. Szanowali państwo jako instytucję, ale nie przewidywali odzyskania niepodległości. Trzeba utrzymać tożsamość narodową i żyć pod zaborami. Lojalizm wobec zaborców, współpraca z nimi, współpraca za autonomię. W KP nie było mowy o autonomii. W Austrii autonomia już była. W zaborze Pruskim był taki wielki nacisk, że koła konserwatystów nawet nie próbowały rozmawiać z władzami.
Konserwatyzm z końca XIX wieku a pocz. XX był antyliberalny, antydemokratyczny. Walczył z nimi bo np. liberalizm jest antykościelny. Demokracja to zrównanie wszystkich ludzi, koniec warstw społecznych. Zalety dostrzegają w monarchii. Są też niechętni narodowej demokracji. Industrializm jest zły bo rodzi socjalizm, a to może doprowadzić z kolei do przewrotu, rewolucji. Najlepsze jest społeczeństwo tradycyjne. Konserwatyzm nie ma klienteli zróżnicowanej. To głównie szlachta, która traci na znaczeniu poprzez uwłaszczenie chłopów. Szlachta jest niechętna innowacjom, Konserwatyzm nie odzyskał dawnej siły i powoli zaczyna niknąć.
Konserwatyzm istnieje i dzisiaj po 1989 roku, ale to już są bardzo małe grupki. Nie oferują niczego nowego. Nie mogą rozwiązać problemów, brak im pomysłów.
Liberalizm
Wyłania się po kongresie wiedeńskim. Za liberałów uważa się „Kaliszan”. W XIX wieku liberalizm nie wytwarza zwartego ruchu społecznego. Jest ruch umysłowy, działa w państwach monarchicznych, więc nie cieszy się poparciem. Brak gruntu pod budowę, zacofanie polskiego społeczeństwa.
Liberałowie głosili wiarę w postęp, głosili zasadę indywidualizmu i wszelkich spraw własnościowych. Byli za ograniczeniem funkcji panstwa.
Aleksander Świętochowski - tradycjonalizm jest polipem tłoczącym ludzkie umysły.
Pozytywizm potępia romantyzm, propaguje się pracę organiczną. Wiara człowieka w jego moc, osiągnięcia, możliwości. Europa jest stabilna, dlatego nie ma szans na niepodległość.
Wierzą w zalety kapitalizmu, który zwiększa szczęście jednostki. Byli za industrializacją.
Józef Supiński mówił dużo o industrializacji, sprzeciwiał się wywozowi przemysłu za granicę. Stanisław Szczepanowski - gorący zwolennik industrializacji. Polsce potrzeba rozwoju przemysłowego, nie społecznego. Walczyli o tolerancję, wolność nauki, rozwój techniczny. Byli nieprzychylni religii, która ogranicza wolność człowieka i jest przeciwna rozwojowi. Z czasem jednak dochodzą do zgody z religią, doceniają jej rolę.
Lwów - Stronnictwo Postępowo - Demokratyczne
Socjalizm
Pojawia się w latach 30 XX wieku. Socjalizm w Polsce cieszył się dużym zainteresowaniem.
PPS - 30 tyś. członków. Socjalizm był ruchem niejednolitym, zróżnicowanym pod względem stosunku do niepodległości.
1916 - Wojciech Gutkowski - Podróż do Kalopei
Edward Dembowski, Henryk Kamieński, ks. Ściegienny.
W życiu ludzkim trzeba zlikwidować to co prowadzi do nędzy, chcieli egalitaryzmu społecznego, wspólna własność, równość wobec prawa. Jednak niewiele zdziałali w praktyce.
Myśl rozwija się w 2 kierunkach:
rosyjskim
polskim oparty na demokracji (walce o niepodległość)
socjalizm patriotyczny
socjalizm marksistowski
Bolesława Limanowski - zesłany w głąb Rosji, powraca i osadza się we Lwowie. Był socjalistą patriotycznym, niepodległościowym. Czerpał wiele z filozofii pozytywistycznej. Tłumaczył, że socjalizm jest etapem ewolucyjnym, czymś dobrym. Stworzył I proletariat.
Nie należy walczyć o niepodległość bo i tak nastąpi rewolucja ogólnoświatowa. Rozwiąże ona wszelkie problemy.
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego SDKP, Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy SDKPiL od 1905 roku.
Róża Luksemburg - ziemie polskie zżyły się z państwami zaborczymi więc nie należy ich oddzielać, bo tylko przyniesie to szkodę dla gospodarki.
PPS się rozpada:
frakcja rewolucyjna
PPS Lewica
Kazimierz Kelles - Krauz
Socjaliści niepodległościowi byli podstawą do walki o niepodległość. Dążyli do utworzenia federacji. Starali się godzić tradycję polską z zasadami demokracji. W kręgach galicyjskich myślano o stworzeniu monarchii Austro - Węgiersko - Polskiej.
Stanisław Brzozowski
Myśliciel, pisarz, legenda młodej Polski. Apelował o zmianę mentalności polskiej na nową. Skupiają się na tym co było. Mamy się rozwijać, być silni, ekspansywni. Marzył o przyszłości, w której robotnik będzie pracował, przemysł się rozwijał
Edward Abramowski
Wizja państwa społecznego, sprzeciwiał się własności środków produkcji państwa. Idea spółdzielczości, mali i średni przedsiębiorcy mieli mieć udział we własności.
W okresie wojny socjalizm zbliżył się do komunistów w swych poglądach.
Ruch Ludowy
Zaczął się późno. Ruch charakterystyczny dla wschodniej Europy ze względu na swoją strukturę społeczną. Ruch zapoczątkowany późno bo dopiero w 1864 roku zniesiono pańszczyznę.
Ks. Stanisław Stojałowski w Galicji chce „rozruszać” chłopów, zachęcić chłopów do działania. Dążył do założenia Stronnictwa Chrześcijańsko - Ludowego
Bolesław Wysłołuch - zasady ruchu ludowego - Szkice programowe opublikowane w Przeglądzie Społecznym. Głosił idee samodzielności ruchu chłopskiego
11.04.2007 Wykład - zajęcia się nie odbyły
18.04.2007 Wykład 6
Ruch Ludowy cd.
Ks. Stanisław Stojałowski i Bolesław Wysłołuch - prekursorzy ruchu ludowego
I organizacja - Związek Stronnictwa Chłopskiego - 1893
1895 - Stronnictwo Ludowe
1903 - Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL)
Wincenty Witos, Jakub Bojko, Jan Stapiński
Kwestie równouprawnienia chłopów, kwestia rolna - nędza chłopów, brak ziemi, chłopi żądają ziemi, uwłaszczenie to dla nich za mało - taki był program PSL z 1903 roku.
Przed wybuchem I wojny światowej, następuje pewne ożywienie w warstwach chłopskich w Kongresówce.
Polski Związek Ludowy
Polski Związek Chłopski - 1912
Duży wpływ na ruch chłopski wywarł socjalizm
Związek Młodej Polski Ludowej (1903-1908) istnieje w Kongresówce. Partia bardzo radykalna.
Grupa „Zaranie” - 1907-1915 - Maksymilian Malinowski, (Maria?) Kosmowska
Grupa również bardzo radykalna, chęć pobudzenia świadomości narodowej chłopów
1914 - PSL „Wyzwolenie” (tytuł gazety) - partia chłopów biedniejszych, radykalna
PSL - partia średnio bogatych chłopów. PSL współpracuje z ND, PSL „Wyzwolenie” jest bliższe socjalistom.
Chadecja
Nurt chadecki w Polsce późno się ukształtował, gdyż w Polsce nie było potrzeby akcentowania religii. Również I rewolucja społeczna dotarła do nas późno i to też było przyczyną braku tego ruchu w Polsce. Najbardziej ten nurt rozwinął się w zaborze Pruskim gdyż nurt chadecki dobrze rozwijał się w Niemczech.
I profesor socjologii na UJ - ks. Kazimierz Zimerman - Ruch Chrześcijańsko-Społeczny
1916 - Chrześcijańska Demokracja
Narodowe Stronnictwo Robotników - powstało w Westfalii i oparte było na KNS
Zasady Chadecji:
odrzucała walkę klas, stała na gruncie solidaryzmu społecznego
oparcie życia na etyce katolickiej, uznawali własność prywatną ale w
ograniczonym jednak sensie
dbała o ustawodawstwo pracy
przestrzeganie w życiu norm społecznych
O okresie przed I wojną światową chadecja jest słaba, bardzo rozdrobniona, szereg niewielkich grup. W okresie II RP Kościół mocno się angażuje, szczególnie po Wilekim Kryzysie. 1931 - Quadragessimo Anno
Okresie II RP pojawia się pytanie jaka ma być Polska, jak ma być konstytucja. Była chęć wprowadzenia monarchii, jednak wszystkie obozy były za utworzeniem republiki.
Ogólna radość społeczeństwa z faktu odzyskania niepodległości.
Polska była zlepiona z 3 zaborów pojawił się problem mniejszości narodowych. 1/3 ludności Polski to była mniejszość narodowa.
ND - 1918 - Związek Ludowo-Narodowy - wg tego ruchu odzyskanie niepodległości było wynikiem skomplikowanych procesów politycznych.
Piłsudczycy mówili natomiast, że odzyskanie niepodległości było zasługą elit.
I okres niepodległości charakteryzował się chaosem w myśli politycznej, pojawiła się lawina nowych - starych haseł. W Niemczech i na Węgrzech wybucha rewolucja. Panuje klimat rewolucji: hasło Polska ludowa jest popularyzowane. Zanosi się na kapitalizm.
Prawica - Endecja, konserwatyści, chcieli zaprowadzić kapitalizm z przed I wojny światowej, kapitalizm bardzo biurokratyczny. Chadecja czy ruch ludowy optowali za kapitalizmem, tylko miał być zmodernizowany, możliwość ingerencji państwa w gospodarkę. Socjaliści - ustrój przejściowy, wizja socjalizmu, ale nie tylko przez rewolucję, ale też w drodze prawnej.
Komuniści - 1918 Komunistyczna Partia Polski (połączenie SDKPiL + PPS „Lewica)
Negują odbudowę państwa Polskiego. Nastała epoka rewolucji, nie ma sensu budowania nowych państw, rewolucja socjalistyczna rozleje się po całej Polsce.
Związek Ludowo - Narodowy w I wyborach wraz z chadecją uzyskuje 1/3 głosów. Partia, która wyraźnie optuje za katolicyzmem, który jest ostoją narodu, kultury.
1920 - Chrześcijańsko - Narodowe Stronnictwo Pracy
PSL „Piast” - partia prokatolicka, centrowa, wchodziła w mariaże z ND, partia chłopstwa bogatego, głosiła hasła reformy rolnej, ustrój demokratyczno - parlamentarny.
PPS uważa, że formy walki o socjalizm trzeba dostosować do warunków panujących w Polsce. PPS jak i PSL „W” stwarzają na początku II RP oparcie dla polityki Piłsudskiego.
Istniał problem stworzenia konstytucji. 17 marca 1921 - konstytucja marcowa - powstała w drodze długich targów. Było 10 projektów konstytucji, które się od siebie różniły.
1 projekt pomysłu Michała Bobrzyńskiego - konserwatysta krakowski - konstytucja na wzór republiki francuskiej + modelu prezydenckiego z USA. 2-izbowy parlament, prezydent, rząd, sądy. Szerokie prerogatywy prezydenta..
2 projekt - PSL „Piast” - chcieli demokracji, 5-przymiotnikowe wybory, instytucja prezydenta.
PSL „Lewica” - państwo o słabej władzy, duża rola samorządów, przyszła federacja z ziemi Księstwa Litewskiego
ND - prof. Stanisław Głąbiński - idea państwa narodowego - państwo Polaków. Państwo zdecentralizowane, prawa autonomiczne dla mniejszości narodowej.
Mieczysław Niedziałkowski - państwo socjalistyczne o luźnym rządzie.
Problem granic
Problem ten był przez wszystkie ugrupowania widziany tak samo. Granica wschodnia wiązała się z problemem mniejszości narodowych. Partie lewicowe nie chciały uwłaszczać tyle mniejszości narodowych. W partiach lewicowych dużo mówiono o federacjonizmie .
Endecja, z kolei, stała na gruncie inkorporacjonizmu - wcielania tych ziem niezależnie jakie są tam mniejszości narodowe.
Białoruś i Litwa powinny być połączone unią realną. Polska leżąca pomiędzy Niemcami a Rosją nie ma szans.
Kwestia wizji niepodległej Polski w Europie
ND widziała ścisły związek Polski z Francją, która wtedy była I potęgą Europy. Chęć stworzenia układu państw w Europie środkowo-zachodniej z hegemonem Polską.
Komuniści chcieli nas widzieć w obrębie Związku Radzieckiego. Piłsudski prowadził politykę balansowania - układ o nieagresji z Niemcami i Rosją.
ND głosiła konieczność asymilacji mniejszości słowiańskiej. Stali na gruncie wysiedlenia Niemców. W Polsce 10% Żydzi, chciano odebrać im handel, asymilacja, względnie wysiedlenie Żydów.
Istniał problem reformy rolnej. Duża część ziemi należała do ziemiaństwa. Partie ludowe chciały reformy rolnej z odszkodowaniami lub bez. ND mówiła jednak, że nie należy zubażać ziemiaństwa. Partie ludowe, ND nie stawiały na industrializację, tylko gospodarkę rolną.
Piłsudczycy i socjaliści mówili o industrializacji.
Gospodarka Polski była etatystyczna w czasie rządzenia Piłsudczyków. Model państwa industrialnego + duża ingerencja państwa.