Klasyczny funkcjonalizm T. Parsonsa
1. Teoria funkcjonalna dotyczy systemów społecznych pojmowanych jako całości złożone z różnych elementów, elementów, które są funkcjonalnie powiązane i uzupełniają się, w celu utrzymania względnej równowagi (harmonii). Tu zauważalne jest nawiązanie do teorii klasyków myśli socjologicznej: H. Spencera oraz E. Durkheima.
2. Funkcjonalizm w wersji T. Parsonsa (czyli teoria systemowo-funckjonalna) zakłada, że społeczeństwo to całość funkcjonalna - tu wszystkie elementy pełnią istotne funkcje z punktu widzenia całości. Podstawowymi pojęciami teorii są pojęcia: funkcji i systemu.
Funkcje wg. Parsonsa możemy zdefiniować jako: a) potrzeby systemu, b) cel systemu, c) procesy rozwoju systemu; System to całość złożona ze względnie autonomicznych elementów, tworzących całość zdolną do różnicowania się i rozwoju.
3. Rozwój teorii systemowej Parosnsa:
a) pierwszy okres rozwoju: system działania społecznego
b) drugi okres rozwoju: koncepcja podsystemów czyli systemy w systemach
a) Elementem składowym każdego systemu społecznego jest człowiek (aktor; charakteryzuje go dążenie do osiągnięcia celów), zatem głównym odniesieniem dla systemu społecznego jest działanie. Działanie to zachowanie skierowane na cel. Realizacja celu/celów nie jest obojętna dla funkcjonowania całości, czyli nie jest obojętna dla działania systemu. Parsons twierdzi, że ludzie w swoim działaniu nie kierują się tylko interesem własnym, ale funkcjonującymi w społeczeństwie wartościami, oznacza to, że na ludzkie działania mają wpływ różnego typu naciski: pewne ustalenia normatywne oraz sytuacyjne. Na jednostkę działania społecznego składa się:
Aktor - czyli osoba indywidualna
Cele - aktorzy dążą do określonych celów
Środki - alternatywne środki do osiągania celów
Sytuacje - na wybór środków i celów wpływają pewne warunki sytuacyjne czy środowiskowe
Normy, wartości i idee - to one wpływają na to, jaki cel obierze aktor i jakie środki zostaną wybrane do jego realizacji.
Działanie składa się, zatem z następujących elementów: poznawczego (wierzenia, idee, wiedza); wartościującego (normy); katetycznego czyli emocjonalnego (symbole).
Jednostka działania społecznego to podstawowy element systemu.
b) System społeczny to zbiór elementów charakteryzujących się następującymi cechami: a) są wzajemnie zależne, a zmiany w ramach jednych wywołują konsekwencje w innych; b) zależności te są uporządkowane; c) równowaga ma miejsce w granicach wyznaczonych przez system, co oznacza, że nie jest ona nieograniczona. Każdy działający system pełni 4 funkcje (paradygmat AGIL): adaptacji, osiągania celu, integracji i kultywowania wzorów. Każdy z tych podsystemów może być traktowany jako kolejny system działający.
Adaptacja - związana jest z problemem zapewnienia ze strony środowiska wystarczających środków ułatwiających funkcjonowanie systemu.; ta funkcje realizuje gospodarka
Osiąganie celu - odnosi się do ustalania najważniejszych celów systemu, tą funkcje realizuje polityka
Integracja - oznacza problem koordynacji i utrzymania właściwych stosunków pomiędzy elementami systemu; tą funkcję realizuje religia, prawo, ideologia
Kultywowanie wzorów - utrzymywanie wzorów i kontrola wewnętrznych napięć; tą funkcję realizuje rodzina, edukacja, socjalizacja
Na strukturę systemu składają się następujące elementy: a) pozostający w stanie względnej równowagi system społeczny (arena negocjacji z innymi działającymi); b) pozostający w stanie względnej równowagi system osobowości (system potrzeb i oczekiwań); pozostający w stanie względnej równowagi system kulturowy (normy spajające system). Zasadniczym aspektem struktury społecznej jest system pewnych wzorów oczekiwań czyli ról. Role narzucone są zwykle przez tradycję; są wynikiem zarówno własnych konformistycznych motywów jak i sankcji ze strony innych.
Utrzymaniu stabilizacji systemu sprzyjają dwa mechanizmy: mechanizm socjalizacji, czyli są to środki, poprzez które wzory kulturowe są internalizowane przez system osobowości, determinują tym samym właściwą mu strukturę potrzeb oraz mechanizm kontroli społecznej. Jeżeli któryś z tych mechanizmów nie działa pojawia się zmiana społeczna.
4. Na zmianę społeczną wpływ maja czynniki: zewnętrzne np. wojna oraz wewnętrzne np. recesja. Zmiana bywa kontrolowana np. reforma oświaty, prywatyzacja bądź spontaniczna np. uczestnictwo w akcjach społecznych. Społeczeństwo dostosowuje się do zmian i ustanawia nową równowagę. Z tego punktu widzenia zmiana prowadzi do stabilności systemu.
5. Społeczeństwo, zatem to względnie stabilny i dobrze zintegrowany system, którego członkowie zgadzają się, co do podstawowych wartości. Owe wartości przenikają cały system np. w społeczeństwie polskim funkcjonalną wartością może być uczestnictwo w ceremoniach kościelnych; jest to trwała praktyka mająca doniosłe znaczenie dla utrzymania równowagi i integracji systemu. Społeczeństwo to zbiór strukturalnie powiązanych i współzależnych części funkcjonujących harmonijnie w celu utrzymania stabilizacji. Takimi stabilnymi i trwałymi układami są instytucje (AGIL).
6. Do czego możemy zaaplikować teorię?
Teoria opisuje zjawiska na poziomie makrospołecznym: min. funkcjonowanie społeczeństw, społeczności, organizacji. Możemy ją zaaplikować np. do analizy transformacji w Polsce po 1989 roku. Zmiana dokonana w 1989 roku jest zmianą systemową, czyli jest zmianą zinstytucjonalizowanych norm oraz wartości spajających system. System socjalistyczny upadł gdyż skończyły się źródła kontroli społecznej (jeden z mechanizmów wpływających na stabilizację systemu) oraz system nie mógł pełnić jednej ze swej podstawowych funkcji, czyli skończyły się możliwości rozwoju. Zmiana oznaczała zmianę podstawowych wzorców integracji systemowej (kultura, społeczeństwo, osobowość) oraz zmianę normatywnych wzorców integracji w ramach poszczególnych subsystemów. Zmiana doprowadziła do ukształtowania się nowego systemu (system ustanowił nową równowagę).