Aseptyka jest to postępowanie zapobiegające, nie dopuszczające do zakażenia drobnoustrojami środowiska, sprzętu, materiałów i pacjentów. Jest to posługiwanie się materiałem i narzędziami wyjałowionymi - pozbawionymi bakterii, porów, wirusów, grzybów.
W celu osiągnięcia pełnej jałowości należy przestrzegać następujących zasad przygotowania sprzętu:
dezynfekować w wannach z płynem dezynfekującym,
czyścić i myć sprzęt mechanicznie, ręcznie przy użyciu szczotki albo w myjniach ultradźwiękowych,
osuszać za pomocą ściereczek lnianych lub suchym powietrzem, strumieniem powietrza ze specjalnych pistoletów, specjalnych pompek,
zapakować i zaopatrzyć pakiet wskaźnikiem skuteczności sterylizacji,
sterylizować,
właściwie przechowywać,
właściwie transportować,
właściwie otwierać pakiety, tace, zestawy,
stosować sprzęt według obowiązujących procedur.
Antyseptyka jest to postępowanie zapobiegające zakażeniom przez niszczenie lub zahamowanie rozwoju drobnoustrojów za pomocą środków chemicznych.
Dezynfekcja jest postępowaniem pozwalającym zmniejszyć florę bakteryjną patogenną na skórze rąk, z pola operacyjnego, na narzędziach, przedmiotach, materiałach.
Proces dezynfekcyjny odbywa się najczęściej przy użyciu środków dezynfekcyjnych. Wyróżnia się dezynfekcję zwykłą i dezynfekcję o wysokiej skuteczności.
Dezynfekcja zwykła prowadzi do zniszczenia form wegetatywnych, lecz nie niszczy przetrwalników bakterii, prątków, części wirusów i grzybów.
Dezynfekcja wysokiego stopnia to zniszczenie form wegetatywnych bakterii, wirusów, prątków i enterowirusów.
Pielęgniarka uczestnicząc i wykonując zadania mieszczące się w zakresie funkcji terapeutycznej (diagnostyczno-leczniczej) odpowiedzialna jest za wykonywanie wszystkich etapów postępowania dekontaminacyjnego. Kontaminacja oznacza zanieczyszczenie. Zatem w wyniku procesu dekontaminacji dochodzi do posługiwania się obiektami bezbakteryjnymi.
Pielęgniarka przed przystąpieniem do dezynfekcji obowiązana jest przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Środki dezynfekcyjne są szkodliwe dla organizmu ludzkiego i niewłaściwe obchodzenie się z nimi może powodować patologiczne reakcje ze strony organizmu.
Ważnym etapem w przygotowaniu sprzętu do sterylizacji po dezynfekcji jest mechaniczne oczyszczanie narzędzi, sprzętu. Do oczyszczania należy stosować zimną lub letnią wodę, w której nie dochodzi do koagulacji substancji białkowych zawartych w materiale biologicznym (krew, ropa, mocz).
Oczyszczanie można wykonywać ręcznie, przy użyciu szczotki lub myjni ultradźwiękowych bądź urządzeń myjąco-dezynfekujących. Po oczyszczeniu w myjniach zaleca się stosować czyszczenie mechaniczne ręczne. Po oczyszczeniu przedmioty płucze się pod bieżącą wodą, następnie muszą być osuszone specjalnie do tego celu przygotowanymi ściereczkami lnianymi, suchym powietrzem.
W dezynfekcji wyróżnia się metody: chemiczną i termiczną.
Zasadą jest: im bardziej zanieczyszczony obiekt, tym proces dezynfekcji powinien być dłużej prowadzony. Dlatego ważne jest oczyszczanie narzędzi, przedmiotów z krwi, ropy i wydalin, ponieważ zanieczyszczenia obniżają skuteczność stosowanych metod.
Do metod termicznych należy gotowanie w temperaturze 100°C przez 30 min. Metodą tą inaktywuje się HIV, prątki gruźlicy. Czas dezynfekcji metodą gotowania mierzymy od momentu wrzenia.
Narzędzia i sprzęt przygotowuje się w sposób następujący:
narzędzia dezynfekować w kąpieli ze środkiem dezynfekcyjnym (przed kąpielą narzędzia rozmontować),
po czasie dezynfekcji narzędzia oczyścić i umyć,
dokładnie spłukać,
zanurzyć narzędzia całkowicie w wodzie szybkowaru,
pojemnik zamknąć,
utrzymać powolne wrzenie.
Dezynfekcja chemiczna stosowana jest dla narzędzi, przedmiotów optycznych (bronchoskopy, gastroskopy, cystoskopy) i wielu innych, które ze względu na budowę wrażliwe są na wysoką temperaturę.
W preparatach dezynfekcyjnych związkami aktywnymi są:
aldehyd mrówkowy i glutarowy,
pochodne fenolu,
alkohole,
związki chlorowe,
związki jodowe,
czterorzędowe związki amoniowe,
czterorzędowe związki pirydyniowe.
Po dezynfekcji obiekty podlegają dokładnemu opłukaniu w destylowanej lub przegotowanej wodzie. Sprzęt przechowujemy wysuszony i zabezpieczony w sterylne opakowanie.
Stosując dezynfekcję chemiczną należy często zmieniać środki dezynfekcyjne ze względu na powstanie oporności drobnoustrojów po dłuższym ich stosowaniu.
Sterylizacja jest to wyjaławianie sprzętu, narzędzi, płynów, bielizny operacyjnej, materiałów
opatrunkowych. Sterylizowanie oznacza zabicie, zniszczenie wszystkich drobnoustrojów z ich formami przetrwalnikowymi i zarodnikami.
Do metod sterylizacji należą:
sterylizacja suchym gorącym powietrzem,
sterylizacja parą wodną pod zwiększonym ciśnieniem,
sterylizacja parą o niskiej temperaturze (48-75°C) z aldehydem mrówkowym,
sterylizacja tlenkiem etylenu,
sterylizacja promieniowaniem jonizującym.
Do sterylizacji parą wodną zdezynfekowane narzędzia oczyszczone, wysuszone układa się na tacy perforowanej metalowej, zawija się w serwety, a następnie pakuje się w papier wodoodporny.
Metodą autoklawowania sterylizuje się:
przedmioty gumowe,
rękawice chirurgiczne,
tekstylia, gaziki, serwety,
stal nierdzewną, narzędzia chirurgiczne.
W sterylizacji parą wodną w nadciśnieniu czynnikiem sterylizującym jest para wodna w nadciśnieniu o temperaturze 121°C pod ciśnieniem 1 atm.
Można stosować parametry:
Temperatura 121°C, 1 atm., czas ekspozycji 10-25 min.
Temperatura 134°C, 2 atm., czas ekspozycji 5-10 min.
W sterylizacji parowej wskaźnikiem procesu sterylizacji są:
Wskaźnik fizyczny:
termometry mierzą temperaturę,
zegary mierzą czas,
manometry mierzą ciśnienie.
Wskaźnik biologiczny, np. spory Bacillus, które umieszcza się we wnętrzu wybranych pakietów. Pomiarów czystości biologicznej dokonuje się: raz w tygodniu, raz w miesiącu.
Wskaźnik chemiczny umieszcza się na powierzchni sterylizowanego obiektu; zmienia on barwę pod wpływem właściwych parametrów (czasu, temperatury i jakości pary wodnej).
Sterylizacja suchym gorącym powietrzem odbywa się przy zachowaniu następujących parametrów:
Z wymuszonym obiegiem powietrza:
Temperatura 160°C - czas 120 min.
Temperatura 180°C - czas 30 min.
Bez wymuszonego obiegu powietrza:
Temperatura 160°C - czas 150 min.
Temperatura 180°C - czas 45 min.
Materiałami, które mogą być poddawane sterylizacji suchym gorącym powietrzem, są: narzędzia, szkło, płytki, pudry, maści, tłuszcze.
Sterylizacja tlenkiem etylenu odbywa się, gdy:
stężenie wynosi 300-1200 mg/l,
wilgotność względna 30-90%,
temperatura 50-60°C,
czas 2,5-12 h.
Tą metodą sterylizuje się przedmioty termolabilne, aparaty optyczne, z wyposażeniem elektrycznym, narzędzia, cewniki, sprzęt do jednorazowego użytku.
Sterylizacja plazmowa jest jedną z najnowocześniejszych metod sterylizacji. Plazma jest to zjonizowany gaz (nadtlenek wodoru), który powstaje w warunkach głębokiej próżni pod wpływem fal elektromagnetycznych. Cykl sterylizacji trwa około 75 min w temperaturze 40°C. Do sterylizacji stosuje się opakowania z tworzyw sztucznych, papier, materiały włókiennicze.
Pielęgniarka odpowiedzialna jest za właściwe przechowywanie oraz stosowanie materiałów ochronnych, osłonowych na sprzęt wysterylizowany.
Takie postępowanie przedłuża ważność posterylizacyjną przedmiotu.
Pomieszczenia, regały powinny być:
suche,
o stałej temperaturze,
wolne od zanieczyszczeń,
wolne od mikroorganizmów patogennych.
Aktualnie coraz częściej w diagnostyce medycznej stosuje się autoklawy kasetowe, małe, nowoczesne, w pełni zautomatyzowane, przeznaczone do sterylizacji narzędzi, endoskopów, materiałów opatrunkowych, wyrobów gumowych.