ASEPTYKA I STERYLUZACJA

PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ W

OPIECE ZDROWOTNEJ

Profilaktyka zakażeń

Termin profilaktyka odnosi się do:

Technik przeciwdziałania
wystąpieniu niedomagania
Prowadzeniu wczesnego
wykrywania oraz diagnozowania
chorób
Przerwania i zahamowania
dalszego rozwoju choroby

Fazy profilaktyki

Zapobieganie pierwszej fazy – przeciwdziałanie

powstaniu choroby przez zwiększenie odporności

osobniczej na zachorowania lub zmniejszenie

ekspozycji osób wrażliwych na czynniki szkodliwe.

W tej fazie działalność skierowana jest na:

- na jednostkę – zapobieganie swoiste
- na środowisko – zapobieganie nieswoiste –
związane z poprawą np. jakości wody pitnej
dzięki wzbogaceniu jej we fluor (zap. próchnicy)
- na społeczeństwo w jego środowisku – promocja
zdrowia

Fazy profilaktyki – cd.

Zapobieganie drugiej fazy – (przedkliniczne
stadium choroby) polega na wczesnym
wykrywaniu choroby i jej leczeniu (badania
przesiewowe, badania okresowe)
Zapobieganie trzeciej fazy – (w stadium
pełnego rozwoju choroby) – ma na celu
przywrócić pacjentowi pełnie zdrowia lub
sprawność czynnościową (przeciwdziałanie
nasileniu się inwalidztwa)

Zakażenie lub infekcja

Jest skutkiem wniknięcia do ustroju gospodarza i
rozwoju w nim, albo namnożeniu się, żywego czynnika
infekcyjnego, którym mogą być: grzyby, pierwotniaki,
bakterie, wirusy lub priony.

Zakażenie nie jest synonimem choroby
zakaźnej, ponieważ efekt zakażenia może być
utajony albo jawny.

Obecność żywego czynnika infekcyjnego na
zewnętrznych powłokach ciała nosi nazwę infestacji –
jak ma to miejsce w przypadku inwazji parazytów np.
wszy, świerzb. Z kolei sama obecność takiego czynnika
nie zawsze wystarcza do wywołania choroby zakaźnej,
ale wskazuje na zanieczyszczenie biologiczne lub
skażenie.

Zanieczyszczenie lub

skażenie

Inaczej - kontaminacja – to obecność czynnika
infekcyjnego na powierzchni ciała, ubrania, pościeli,
zabawki lub na narzędziach albo w płynach,
substancjach pokarmowych, mleku.

Termin – skażenie – stosuje się do określenia
obecności w środowisku ofensywnego czynnika
zakażającego, ale niekoniecznie wywołującego
chorobę zakaźną (skażenie powierzchni ciała nie
musi spowodować rozwoju procesu chorobowego),
natomiast zakażona żywność może być przyczyną
zatrucia pokarmowego)

Prawo szerzenia się

chorób

Prawo zagęszczenia populacji –

działanie czynnika szkodliwego rośnie

wprost proporcjonalnie do wraz z

zagęszczeniem populacji. W dużych

skupiskach ludzkich, częstsze

występowanie chorób (epidemie grypy)
Prawo długości drogi – Nasilenie

czynnika szkodliwego odwrotnie

proporcjonalne do długości drogi od

miejsca największego stężenia czynnika do

wrażliwego organizmu

Prawo szerzenia chorób –

cd.

Prawo styczności ewolucyjnej – nasilenie działania

czynnika szkodliwego jest odwrotnie proporcjonalne do

częstotliwości ewolucyjnej styczności z nim przodków

aktualnej populacji. Populację ludzką charakteryzuje

wysoka podatność na działanie nieznanych lub nowo

ujawnionych czynników szkodliwych
Prawo skuteczności reakcji organizmu na

działanie czynnika szkodliwego. Stopień skutecznej

odpowiedzi obronnej zależy od szybkości i nasilenia

działania czynników szkodliwych. Grupy odpowiedzi:

- natychmiastowa – reakcja anafilaktyczna
- przewlekła – np. skutki lekomanii i alkoholizmu
- odległa – np. genetycznie ujawniające się w

następnym

pokoleniu

Zakażenia szpitalne

Szpital jest szczególnie złożonym środowiskiem,
Gdzie z jednej strony hospitalizowani są ciężko chorzy
pacjenci, wymagający odpowiednich warunków przy
stosowaniu technik diagnostycznych, pielęgnacyjnych
i terapeutycznych, a z drugiej zatrudniony jest w nim
personel medyczny, który może być narażony na
czynniki chorobotwórcze, zależne z kolei od
przebywających tam osób chorych i nosicieli.

Szpital to także element szerzej rozumianego
środowiska, w którym mogą występować skażenia
wody, powietrza i żywności, a ponadto skażone odpady
medyczne czy przeterminowane lub niewłaściwie
przechowywane środki medyczne

Zakażenia szpitalne

Zakażenie szpitalne wg. WHO - to każde zakażenie
rozpoznane klinicznie, potwierdzone laboratoryjnie
(bakteriologicznie), które powstaje i rozwija się w
czasie pobytu chorego w szpitalu lub po jego
wypisaniu.

Zakażeniom szpitalnym ulega personel medyczny
w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych
oraz osoby odwiedzające.

Przestrzeganie zasad profilaktyki należy do
podstawowych obowiązków wszystkich pracowników
szpitala. Przestrzeganie podstawowych zasad
profilaktyki polega w szczególności na dbałości o
należyty stan sanitarny pomieszczeń, narzędzi,
aparatury i sprzętu oraz na zgodnym z wymogami
higienicznymi i epidemiologicznymi wykonywaniu
czynności terapeutycznych, diagnostycznych,
pielęgnacyjnych, gospodarczych i technicznych.

Rodzaje zakażeń

szpitalnych

1. Zakażenia endogenne - każde zakażenie, które
przy przyjęciu do szpitala nie było w okresie
wylęgania lub nie było aktywne, wystąpiło w czasie
pobytu w szpitalu i było spowodowane przez
własną florę bakteryjną pacjenta.

2. Zakażenia egzogenne - są to zakażenia, które
przy przyjęciu do szpitala nie były w okresie
wylęgania lub nie były aktywne a wystąpiły w
czasie pobytu w szpitalu lub po wypisaniu do domu.
Drobnoustroje wywołujące zakażenie
pochodzą od innego
chorego, personelu, a także rezerwuarów
szpitala.

Źródła zakażeń

szpitalnych

Ludzie

- Chorzy przebywający w szpitalu
- Nosiciele
- personel medyczny
- osoby odwiedzające chorych

Materia nieożywiona

- zanieczyszczony sprzęt medyczny
- leki, płyny odkażające i dezynfekcyjne skontaminowane
drobnoustrojami
- Przedmioty z otoczenia chorego
- kurz zalegający w pomieszczeniach szpitalnych
- zanieczyszczona odzież i bielizna
- zakażone przedmioty codziennego użytku, które nie są
dostatecznie myte i dezynfekowane

Drogi przenoszenia zakażeń

szpitalnych

Droga bezpośredniego kontaktu ze źródłem i/lub
rezerwuarem drobnoustrojów:

- Pacjenci z objawami zakażenia lub nosiciele
- personel medyczny przenoszący zarazki z
jednego chorego na drugiego

Droga powietrzna – szerzenie się zakażeń przez
zanieczyszczone powietrze, cząstki kurzu z wytrzymałymi na
wysychanie bakteriami lub przetrwalnikami grzybów
Droga kropelkowa – kaszel, kichanie, mówienie
Droga pokarmowa – pożywienie zakażone gronkowcem lub
salmonellą
Zakażenia będące wynikiem zaniedbań ze strony
personelu – zaniedbania reżimu sanitarnego ze strony
personelu mogą pociągać za sobą rozwój epidemii zakażeń
szpitalnych

Czynniki ryzyka zakażeń

szpitalnych

Związane z drobnoustrojem:

- zjadliwość, zaraźliwość, odporność na

antybiotyki
Związane z pacjentem:

- wiek (noworodki, osoby powyżej 60 r. ż.)
- choroba podstawowa (nowotwór, cukrzyca..)

Związane z leczeniem:

- inwazyjne techniki diagnostyczne lub lecznicze
- obecność ciał obcych (endoprotezy, cewniki)
- leczenie immunosupresyjne i

antybiotykoterapia

Czynniki etiologiczne zakażeń

szpitalnych

Staphylococcus aureus
Enterococcus
E. Coli
Pseudomonas
Candida
MRSA

Łańcuch epidemiologiczny

Składa się z kolejnych ogniw przenoszenia się
zarazków, z jednego gospodarza na drugiego, tego
samego lub innego gatunku.

Występują w nim: źródło zakażenia, droga
transmisji, wrota zakażenia i wrażliwy organizm.

Łańcuch może być wieloogniskowy, gdy
pośredniczy w nim więcej niż jeden element
środowiska (np. woda, krople śluzu, krew)

Ognisko zakażenia

To powiązane czasowo zachorowanie co najmniej 2
osób przebywających w tym samym oddziale i
spowodowane tymi samymi drobnoustrojami lub
przebywających na różnych oddziałach, jeśli
zachorowania te są powiązane epidemiologicznie.

Środowisko szpitalne może być skażone
patogenami, w tym takimi, które zdołały uodpornić się
na powszechnie stosowane antybiotyki. Stąd też , dla
podkreślenia trudności w ich leczeniu, zakażenia
szpitalne mogą być również określane mianem
infekcji oportunistycznych

Kontrola zakażeń

To system ich rejestracji oraz weryfikacja
epidemiologiczna i laboratoryjna. Konieczne jest
prowadzenie statystyki zdarzeń mogących
wskazywać na na wystąpienie zakażeń
szpitalnych. W każdym szpitalu powinien być
powołany zespół ds. zapobiegania i zwalczania
takich takich zakażeń

Profilaktyka zakażeń

Szpitale, poradnie i gabinety to miejsca, w
których wykonywane są usługi medyczne, także
naruszające ciągłość skóry i błon śluzowych. W celu
zwiększenia bezpieczeństwa osób pielęgnowanych i
pielęgnujących stosowane są techniki, które
zmniejszają ryzyko przenoszenia i ulegania
zakażeniom. Metodami ich stosowania zajmują się
dwie dziedziny: aseptyka i antyseptyka

Zasady zapobiegania

zakażeniom

Izolacja źródła skażenia lub zakażenia,
od innych osób i urządzeń –
odosobnienie zakażonych i
podejrzanych o zakażenie osób w
warunkach uniemożliwiających
przeniesienie infekcji na osobniki
wrażliwe
Przecinanie dróg transmisji zakażenia

Techniki izolacji

ścisła izolacja chorych (np. w odrębnych
salach)
izolacje osób, które miały kontakt z chorymi na
choroby wysoce zakaźne
izolacja dróg oddechowych przez stosowanie
masek z filtrami oddechowymi
Izolację od toksycznych lub zakażonych
materiałów 9 Szczelne pakowanie pojemników
z odpadami skażonymi)
Zakładanie ubrań ochronnych, rękawic, masek,
okularów

Metody zapobiegania

zakażeniom

Do standardowych środków zapobiegawczych

należą te, które:
Stosuje personel – mycie rąk, używanie
rękawic ochronnych, masek, osłon oczu i twarzy,
fartucha
Dotyczą pacjenta – środki utrzymania higieny
osobistej
Dotyczą miejsca opieki zdrowotnej – jakości
procesów dezynfekcji i sterylizacji, urządzeń
utrzymania higieny osobistej, rodzaju wentylacji
pomieszczeń, obecności pojemników na odpady

Mycie i dezynfekcja rąk – to metoda
zapobiegania zakażeniom stosowana przez
personel.

Już w 1847 roku Semmelweis wprowadził w
szpitalu akademickim, w którym pracował,
odkażanie rąk wodą chlorowaną – zmniejszyło to
śmiertelność wśród położnic z 10% do 1%. Dziś, po
1500 latach ręce wciąż są głównym „wektorem”
przenoszenia krzyżowych infekcji szpitalnych

Środki ostrożności w pracy

1. Eliminacja pośpiechu, niedbalstwa i złej organizacji pracy
2. Stosowanie ochrony osobistej (rękawic, fartuchów,
okularów ochronnych) w
przypadku kontaktu z krwią, wydzielinami i wydalinami pacjenta,
3. Poważne traktowanie drobnych
skaleczeń, otarć naskórka na rękach -
zabezpieczenie ich opatrunkami wodoszczelnymi i rękawicami,
4. Bezwzględne unikanie dotykania
zanieczyszczonymi rękawicami lub narzędziami
sprzętu znajdującego się w otoczeniu
5. Wstępna dezynfekcja narzędzi i
sprzętu medycznego powinna bezwzględnie
poprzedzać ich mycie i sterylizację,
6. Przestrzeganie zasad
dezynfekcji i sterylizacji narzędzi i sprzętu medycznego oraz
zasad postępowania aseptycznego


7.Przestrzeganie
zasad dezynfekcji powierzchni, szczególnie zanieczyszczonych krwią,
wydzielinami i wydalinami
8. Zachowanie szczególnej
ostrożności przy postępowaniu ze zużytymi igłami i innymi ostrymi
narzędziami - ograniczenie konieczności manipulowania nimi; igieł
nie należy zginać, łamać i ponownie chować do osłonki, natychmiast
po użyciu należy umieścić je w twardościennym pojemniku będącym
zawsze w zasięgu ręki 9. Prawidłowe
postępowanie z odpadami medycznymi.

Ekspozycja zawodowa

Przy założeniu, że każdy pacjent stanowi potencjalne
źródło zakażenia HIV, HBV, HCV i innymi patogenami
szerzącymi się poprzez krew, kontakt pracownika
ochrony zdrowia z materiałem biologicznym powinien
być rozpatrywany w kontekście zagrożenia tymi
zakażeniami. Takie realne zagrożenie istnieje w
sytuacji, kiedy dochodzi do uszkodzenia powłok ciała.
Najgroźniejsze są uszkodzenia skóry i błon śluzowych
narzędziami medycznymi pobrudzonymi krwią osób
zakażonych. Możliwe jest również przeniesienie
zakażenia poprzez inne płyny ustrojowe oraz
jakiekolwiek oddzielone tkanki lub narządy człowieka
żywego lub zmarłego.

Objaśnienia

HIV - ludzki wirus niedoboru
odporności
HBV - wirus zapalenia wątroby typu B
HCV - wirus zapalenia wątroby typu C
Krew - ludzka krew, składniki ludzkiej
krwi, produkty krwiopochodne

Inny potencjalnie infekcyjny materiał

(IPIM)

1. Płyny ustrojowe: nasienie, wydzielina pochwowa,

płyn mózgowo - rdzeniowy . płyn opłucnowy , maź

stawowa, płyn osierdziowy , płyn

otrzewnowy, płyn

owodniowy, mleko kobiece, ślina podczas

zabiegów dentystycznych i jakikolwiek płyn ciała, który
jest w sposób widoczny skażony krwią oraz wszystkie

płyny ustrojowe w sytuacji, gdy ich rozróżnienie jest

trudne lub niemożliwe;

2. Jakakolwiek oddzielona tkanka lub narząd
człowieka żywego lub martwego

3. Komórki lub hodowle tkankowe zawierające
HIV, hodowle narządów, pożywki zawierające HIV
lub HCV lub HBV oraz inne płyny, zawierające te
wirusy; ponadto krew, narządy i inne tkanki
zwierząt doświadczalnych, zakażonych HIV, HBV, HCV.

Osoba eksponowana - osoba narażona na zakażenie u

wyniku kontaktu z krwią lub innym potencjalnie

infekcyjnym materiałem
Ekspozycja - kontakt z krwią.(/lub IPIM); kontakt ten

może nastąpić przez skórę, oko. jamę ustną, inną błonę

śluzową.
Ekspozycja zawodowa - ekspozycja, do której doszło w

czasie

wykonywania

przez

pracownika

swoich

obowiązków zawodowych.
Pacjent będący powodem ekspozycji - pacjent,

którego krew lub IPIM może być dla pracownika źródłem

zakażenia w przypadku ekspozycji zawodowej. Pacjent

będący powodem ekspozycji, może być czasem

niemożliwy do ustalenia, np. w sytuacji; gdy osoba

eksponowana zostanie skaleczona narzędziem, które nie
wiadomo, u kogo było używane.

Rodzaje ekspozycji

1

. Ekspozycja nic wymagająca szczególnego postępowania:

a) ekspozycja skóry nieuszkodzonej

b) ekspozycja wątpliwa:
- śródskórne (powierzchowne) skaleczenie igłą uznana za nie

skażoną krwią lub IPIM

- powierzchowna rana bez następowego widocznego

krwawienia, wywołana przez narzędzia uznane za nie skażone
krwią lub IPIM

- wcześniej nabyte skaleczenie lub rana skażona płynem ustrojowym

innym niż krew lub IPIM. a nie zawierającym śladu .krwi (np.
moczem)

2. 2. Ekspozycje wymagające postępowania

poekspozycyjnego i obserwacji poekspozycyjnej:

a) ekspozycja prawdopodobna:

śródskórne (powierzchowne)
skaleczenie igłą skażoną krwią lub IPIM.
- wcześniej nabyte skaleczenie (lub rana) skażona krwią lub
igłą - kontakt śluzówek lub spojówek z krwią
lub IPIM

b)

ekspozycja ewidentna:

- uszkodzenie przenikające skórę igłą

skażoną krwią lub IPłM,.

- wstrzykniecie

krwi nie uwzględnione w punkcie ekspozycja masywna .

-   skaleczenie lub podobna rana z następowym

krwawieniem, wywołana przez narzędzie w sposób
widoczny zanieczyszczone krwią lub IPIM.

-

każde bezpośrednie wprowadzenie materiału
biologicznego, zawierającego (lub prawdopodobnie
zawierającego) HIV, HBV. HCV, nie uwzględnione powyżej –
dotyczy sytuacji, które mogą zdarzyć się w laboratoriach

c)

ekspozycja masywna

-

przetoczenie krwi

-
wstrzyknięcie dużej objętości ( powyżej l ml) krwi lub płynów
ustrojowych potencjalnie
zakażonych,
- ekspozycja na próbki laboratoryjne
zawierające wysokie miana wirusów

W przypadku ekspozycji należy:

Dokładnie umyć zranioną okolicę ciepłą wodą z mydłem nie hamując
krwawienia, a następnie zdezynfekować i zabezpieczyć opatrunkiem
wodoszczelnym
Jeżeli na skórze znajduje się krew lub IPIM usuwamy zanieczyszczenia gazą
lub innym materiałem opatrunkowym zwilżonym środkiem do dezynfekcji
rąk, następnie dwukrotnym przetarciu w/w środkiem, następnie myciu i
ponownej dezynfekcji
Jeżeli skażone są oczy należy delikatnie lecz dokładnie przepłukać okolicę
oczu wodą lub 0,9% NaCL przy otwartych powiekach
Jeżeli krew dostanie się do ust, trzeba ją wypluć i przepłukać jamę ustną
wodą kilkanaście razy

UWAGA!
W przypadku ekspozycji prawdopodobnej, ewidentnej lub

masywnej należy odnotować wypadek w rejestrze ekspozycji, który
znajduje się w oddziale, zgłosić ten fakt przełożonemu.

Ekspozycja zawodowa podlega również zgłoszeniu w pracy u

inspektora BHP.