1

Zakażenia szpitalne

Zakażenia szpitalne stanowią zagrożenie zarówno dla pacjentów, jaki i personelu

medycznego. Występowanie zakażeń szpitalnych często wpływa na pogorszenie przebiegu
choroby podstawowej, wydłuża czas pobytu w szpitalu i zwiększa koszty leczenia oraz
śmiertelność pacjentów.

Zakażenie szpitalne to każde zakażenie związane z pobytem w szpitalu lub innej

jednostce opieki zdrowotnej, które nie było w okresie wylęgania w momencie przyjęcia do
zakładu opieki zdrowotnej. Obejmuje ono, według definicji Światowej Organizacji Zdrowia
(WHO) zakażenia ujawniające się w trakcie pobytu w szpitalu, po wypisaniu ze szpitala oraz
zakażenie związane z pracą wykonywaną w tym zakładzie. Zakażenie, które pojawiło się po
48 godzinach od momentu przyjęcia pacjenta do szpitala traktuje się jako zakażenie szpitalne.



Do zakażeń szpitalnych zalicza się także te, którym ulega personel szpitala w trakcie
wykonywania swojej pracy

Zakażenia możemy podzielić ze względu na:

1. Mechanizm i czynnik etiologiczny zakażenia:

­ Endogenne - zakażenie spowodowane przez florę własną pacjenta
­ Egzogenne - zakażenie spowodowane drobnoustrojami nabytymi ze środowiska

szpitalnego

­ Nieklasyfikowane (np. wewnątrzmaciczne, okołoporodowe) - dla celów rejestracji

i kontroli stosuje się przy nich kryteria oparte na wyniku badania mikrobiologicznego

2. Czas wystąpienia:

­

Zakażenia wczesne - rozwijające się do 5-7 doby pobytu w szpitalu (dla noworodków -
do 3 doby)

­

Zakażenia późne - rozwijające się po 7 dobie pobytu w szpitalu (dla noworodków - po 3
dobie)

3. Postać i lokalizację:

­

Zakażenia miejscowe (zakażenia skóry, błon śluzowych, powierzchowne zakażenie
miejsca operowanego)

­

Zakażenie układowe (układ moczowy, zapalenie płuc)

­

Zakażenia uogólnione (sepsa, wstrząs septyczny).

Podstawowe drogi przenoszenia zakażeń szpitalnych to:

 bezpośredni kontakt personelu szpitalnego z chorymi (przede wszystkim!),
 kontakt chory - chory
 drogi pośrednie, obejmujące np. przenoszenie przez systemy wentylacyjne, a także

wyposażenie pomieszczeń szpitalnych i sprzęt używany w badaniach
diagnostycznych, leczeniu i rehabilitacji. Również flora personelu szpitala, który ma
bezpośredni kontakt z chorymi, np. w trakcie zmiany odzieży lub karmienia, może
zostać przeniesiona na chorych.

2

Zakażenia szpitalne są wynikiem interakcji następujących czynników: drobnoustrojów

środowiska szpitalnego, stanu odporności chorego i dróg przenoszenia zakażeń w szpitalu.
Czynniki te - każdy odrębnie,- nie powodują wzrostu ryzyka, dopiero ich łączne wystąpienie
ma istotne znaczenie w rozwoju zakażenia szpitalnego.

Łańcuch epidemiczny zakażenia:
• źródło zakażenia,
• drogi szerzenia się zakażenia,
• osoby podatne na zakażenie (czynniki ryzyka).

Czynniki ryzyka zakażeń zależne od pacjenta:
­ skrajności wieku (osoby najmłodsze i najstarsze).
­

zaburzenia odporności.

­

długotrwała antybiotykoterapia.

­ diagnostyka inwazyjna,
­

choroby towarzyszące (na przykład cukrzyca, choroby nowotworowe),

­

uszkodzenie skóry (w tym odleżyny), uszkodzenia błon śluzowych,

­

długotrwałe bądź częste pobyty w szpitalu,

­

niedożywienie,

­ stres szpitalny.

Czynniki ryzyka zakażeń zależne od szpitala:
­

zły stan techniczny szpitala,

­ stosowanie terapii wielolekowej,
­ stosowanie empirycznej antybiotykoterapii,
­

złe warunki sanitarno-higieniczne,

­

zbyt zagęszczone sale chorych,

­

niedostateczna opieka i pielęgnacja chorych,

­

stosowanie nieodpowiednich środków dezynfekcyjnych.

­

niewiedza personelu dotycząca istoty zakażeń szpitalnych.

Najczęstsze postacie kliniczne zakażeń szpitalnych

­

Zakażenie układu moczowego

­

Zakażenie układu oddechowego (w tym zapalenie płuc)

­

Zakażenie krwi (bakteriemia, posocznica)

­

Zakażenia miejsca chirurgicznego

­

Zakażenia związane z drenażem naczyń i wprowadzaniem wszczepów z biomateriałów

Czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych: może to być każdy rodzaj czynnika zakaźnego
(priony, wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty).

3

Bakteryjne zakażenia szpitalne najczęściej wywołane przez:
­ Ziarniaki Gram-dodatnie
­ Gronkowce koagulazoujemne
­

Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus)

­ Enterokoki (Enterococcus faecalis, E. faecium):
­

Pałeczki Gram-ujemne

­

Pałeczki niefermentujące: Legionella pneumophila:

­ Beztlenowe laseczki Gram-dodatnie
­ Szczepy wielooporne
­ Gronkowce metycylinooporne MRSA
­ Szczepy bakteryjne naturalnie oporne na antybiotyki Pseudomonas aeruginosa, ziarenkowce z

rodzaju Enterococcus oraz gronkowce koagulazo-ujemne

­

Szczepy z opornością nabytą.

Wirusowe zakażenia szpitalne
W zależności od drogi szerzenia się zakażenia wirusowego wyodrębniono 4 grupy:
• Zakażenia żołądkowo-jelitowe (wymioty, biegunka). Czynniki etiologiczne: enterowirusy

(polio, Coxsackie A i B, wirusy Echo), adenowirusy, rotawirusy, astrowirusy, caliciwirusy
(Norwalk), wirus hepatitis A. Do zakażeń dochodzi na drodze fekalno-oralnej za
pośrednictwem brudnych rąk. Większość zakażeń ma przebieg łagodny.

• Zakażenia układu oddechowego (zakażenia drogą kropelkową): wirus grypy, paragrypy,

HRSV, rhinowirusy, koronawirusy

• Choroby wysypkowe (uszkodzenia skóry, pęcherzyki). Czynniki etiologiczne: najczęściej

są to enterowirusy, HSV (wirus opryszczki), wirusy odry i różyczki oraz parwowirus B-19,

• Zakażenia za pośrednictwem krwi i jej produktów

Do wirusów najczę

ściej przenoszonych

przez krew należą: HBV, HCV, HTLV (human T-cell leukemia virus), HIV, wirusy
gorączki krwotocznej, CMV(cytomegalia), EBV (Epsteina-Barra).

Grzybicze zakażenia szpitalne
Zakażenia grzybami stanowią około 9-10% wszystkich zakażeń szpitalnych i dotyczyć mogą
różnych narządów i układów; najczęstszym czynnikiem etiologicznym zakażeń szpitalnych są



grzyby z rodzaju Candida (85,6%),



na drugim miejscu – Aspergillus (1,3%)

Najczęściej dotyczą układu moczowego, płuc i skóry (rany); mogą także dotyczyć zatok
przynosowych (w przebiegu lub po intubacji przez nos), ucha oraz tracheostomii

Większość drobnoustrojów odpowiedzialnych za zakażenia szpitalne nie wywołuje chorób u
osób zdrowych, są jednak niebezpieczne w okresie spadku odporności. Istotnym czynnikiem
ograniczającym możliwość rozwoju zakażenia szpitalnego jest zmniejszenie ekspozycji
chorego na drobnoustroje chorobotwórcze poprzez właściwe stosowanie procedur
diagnostycznych i terapeutycznych.

4

Profilaktyka zakażeń szpitalnych.
Najważniejszymi działaniami na rzecz zapobiegania zakażeniom jest

 monitorowanie:

­

przypadków zakażeń szpitalnych,

­

zużycia antybiotyków i chemioterapeutyków o działaniu przeciwdrobnoustrojowym,
zużycia środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych,

 przestrzeganie zasad:

­

izolacji pacjentów skolonizowanych drobnoustrojami alarmowymi, zakażonych lub
podejrzanych o chorobę zakaźną,

­

dezynfekcji skóry (rąk, pola operacyjnego), dezynfekcji ran, błon śluzowych, narzędzi
chirurgicznych, sprzętu medycznego, wszelkich powierzchni, aparatury medycznej,

­

sterylizacji sprzętu medycznego,

­

postępowania z wyrobami medycznymi zgodnie z ustawą o wyrobach medycznych,

­

postępowania z rękawiczkami diagnostycznymi i chirurgicznymi,

­

przygotowania pacjentów do planowanych i nagłych zabiegów operacyjnych (higiena
ciała, usunięcie owłosienia, ogrzanie, transport do bloku operacyjnego itd.)

­

obłożenia pola operacyjnego,

­

postępowania po ekspozycji zawodowej,

­

postępowania z brudną bielizną,

­

postępowania z odpadami w tym z odpadami medycznymi.

 Bardzo ważne jest również:

­

szczepienie pracowników i pacjentów przeciwko chorobom zakaźnym,

­

okresowa kontrola czystości powietrza szczególnie w pomieszczeniach
klimatyzowanych,

­

zapewnienie dostatecznej liczby personelu szczególnie pielęgniarek, położnych,
sprzątaczek,

­

opracowanie standardów postępowania, procedur, instrukcji,

­ ustawiczne szkolenie personelu… i wiele innych.

Piśmiennictwo:
1. Zakażenia szpitalne, (red.) D. Dzierżanowska, J. Jeliaszewicz. α -medica Press, Bielsko -Biała 1999
2. Fiedotow M., Denys A., Wybrane aspekty zakażeń szpitalnych, Polski Merkuriusz Lekarski Medpress, 2006,

XXI, 125, 484 – 488

3. Grochowska M., Semczuk K., Zacharska H., Definicje kliniczne i podział zakażeń szpitalnych, w: Zakażenia

Szpitalne, Dzierżanowska D. (red.), Wydawnictwo α-medica Press, Warszawa 2008

4.

Raport programu „Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny Szpitalnej” 2011