Tezy wykładu
Chrześcijańska pedagogika personalno - egzystencjalna
ks. Janusza Tarnowskiego
W perspektywie ogólno pedagogicznej obraz współczesnego wychowania chrześcijańskiego w Polsce oddaje pedagogika personalno-egzystencjalna ks. Janusza Tarnowskiego nazywanego często z racji i zainteresowań i swoistego podobieństwa zachowań Korczakiem w sutannie.
W ujęciu personalizmu wartość i godność człowieka tkwią w nim samym, w człowieczeństwie, osoba ludzka nie może być więc traktowana instrumentalnie a jej egzystencję określają odniesienia i związki z innymi ludźmi, w przypadku personalizmu chrześcijańskiego także z Bogiem. Personalizm w ujęciu chrześcijańskim ma zabarwienie egzystencjalne.
Wychowanie chrześcijańskie jest zorientowane na kształtowanie osoby w kierunku jej celu ostatecznego i równocześnie dla dobra ogólnego i Kościoła drogą harmonijnego rozwoju wrodzonych właściwości fizycznych, intelektualnych i moralnych.
Osoba jest podmiotem i celem wychowania, jest nadrzędna w stosunku do wszelkich wartości materialnych i społecznych. Osobą człowiek staje się poprzez otworzenie się na prawdę, piękno, dobro, uczestniczenie w tych wartościach i urzeczywistniając je od wartości najniższych [materialnych] do najwyższych [duchowych i absolutnych].
Urzeczywistniając wartości osoba wchodzi na drogi osobowej a nie rzeczowej relacji z innymi osobami, w dialogu odsłaniany jest świat wartości, w szczególności poszanowanie wolności i godności każdego człowieka. W dialogu chodzi o doprowadzenie wychowanka do postawy dialogowej by drogą tą ujawniać mu sens życia, wartość osoby i relacji społecznych. W tym sensie wychowawcy nie kształtują osoby, lecz tworzą warunki dla jej rozwoju który dokonywany jest jej własnym wysiłkiem jako konsekwencja jej godności i wolności
Ks. J. Tarnowski - [1919-] teolog, pedagog, pisarz. Święcenia kapłańskie w 1943 r. Studia pedagogiczne na UW[1950], studia filozoficzne na KUL[1956]. Od 1956 praca naukowo - dydaktyczna w szkolnictwie kościelnym, od 1982 do emerytury kierownik katedry Pedagogiki na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej ATK w Warszawie. Autor wielości prac naukowych, popularno - naukowych i publicystycznych, wśród nich: Jak wychowywać[1993], Kto pyta nie błądzi[1997], Poznać siebie, zrozumieć innych[1997].
Tarnowski pisze „..człowiek jest istotą paradoksalną, o podwójnym obliczu, psychicznym czyli światowym i - głębokim, wewnętrznym, które stanowi rdzeń jego osoby. Wychowanie ma dotrzeć do owego rdzenia, bo inaczej będzie powierzchowne i nietrwałe”.
W swoim przedstawieniu pedagogiki ks. Tarnowski wychodzi od zobrazowania „pseudosu” czyli pseudowychowania w obrębie którego postrzega:
1/ tresurę - nakłanianie przez groźbę lub nagrodę;
2/ administrowanie - nadkontrola, ocenianie, popychanie;
3/ trening - stałe ćwiczenia określonych zachowań o postępującym stopniu trudności;
4/ moralizowanie - werbalne, perswazyjne „ustawianie”;
5/ kształtowanie osobowości - zewnętrzne, przedmiotowe traktowanie wychowanka.
Tarnowski odrzuca karę we wszelkiej postaci jako kolejny rodzaj pseudowychowania, odrzuca też powoływanie się na teksty biblijne w jej uzasadnianiu jako niezgodne z ich duchem „...nie kara cielesna oparta na wyrwanych z kontekstu tekstach biblijnych, lecz dialog miłości - wyrażający się nawet spojrzeniem - to zasadniczy rys modelu wychowania chrześcijańskiego..”.
Wychowanie jest całokształtem sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej szczególnie w drodze interakcji urzeczywistniać i rozwijać swoje człowieczeństwo. Obejmuje zatem to, co określane jest jako świadome i celowe oddziaływania jak i to co jest spontanicznym, przypadkowo podjętym działaniem. Celem wychowania jest rozbudzanie duchowe dziecka przez dialog i autentyzm wychowawczy, wychowanie jest spotkaniem i jako spotkanie ma dwa wymiary:
1/ horyzontalny - obejmujący kontakty międzyludzkie;
2/ wertykalny - odnoszony do Boga, Chrystusa.
Wychowanie jako spotkanie charakteryzują właściwości:
A/ człowieczeństwo - baza wszelkiego wychowania eliminująca asymetryczność interakcji. Spotkanie dwu istot obdarzonych godnością. Wychowanie jest pomocą w przechodzeniu od możności do „najgłębszego” JA;
B/ permanencja - ciągłość, przez całe życie;
C/ inter - i intraakcykjność - wzajemne oddziaływania na siebie wychowawcy i wychowanka ale też spojrzenie wgłąb własnego JA - samowychowanie;
D/ nieodookreślanie sytuacji wychowawczych - ciągłe otwarcie na nowe, gotowość do reakcji;
E/ transgresyjność - stała zdolność do przekraczania samego siebie, przezwyciężania JA powierzchownego w dochodzeniu do JA głębokiego, duchowego.
Wychodząc z tych pozycji Tarnowski twierdzi, że współcześnie nie tyle mamy do czynienia z kryzysem wychowania co z kryzysem instytucji wychowawczych, egzemplifikując tezę przykładem: warunkiem skutecznego wychowania jest nie tylko wykonywanie funkcji ojca, matki, ale bycie nimi w pełnym tego słowa znaczeniu.
Wychowanie musi bazować na autorytecie ale nie może być autorytarne. Istotę dialogu i spotkania wychowawczego tworzą:
a/ obustronna autentyczność - szczerość, głębia wewnętrzna, trening duchowy, życiowa konsekwencja;
b/ spotkanie w znaczeniu personalnym - zetknięcie się z rzeczywistością konkretną lub transcendentną poprzez które następuje dotknięcie do „rdzenia egzystencji” i głębokiej przemiany wewnętrznej. Do spotkania z Chrystusem prowadzi Łaska Boża i przyzwolenie wolnej woli ludzkiej;
c/ zaangażowanie - podjęte z własnego wyboru oddanie się sprawie lub osobie, nie zatracanie siebie lecz wzbogacanie, rozwijanie wyższej uczuciowości.
Tarnowski wymienia trzy rodzaje, postacie dialogu:
1/ dialog jako metoda komunikowania się;
2/ dialog jako proces;
3/ dialog jako postawa, gotowość obustronna do otwarcia się.
Może on przyjmować formy: a/ dialogu rzeczowego - dążącego do wartości PRAWDY, występującego w poznawaniu rzeczywistości; b/ dialogu personalnego - bazującego na wartości WOLNOŚCI i DOBRA, ujawniającego własną duchowość, przeżycia, emocje, zorientowanego na własne wnętrze; c/ egzystencjalnego - opartego na MIŁOŚCI wyrażającego oddanie się innym, przezwyciężającego egoizm, pychę, w wierności swojemu wychowankowi i by doświadczać jego wierności.
Charakterystyczna dla poglądów Tarnowskiego postawa dialogowa, dialogowe treści wychowania sprawiają, że propagowane przez niego wychowanie personalno - egzystencjalne staje się nie tyle kształtowaniem osobowości co procesem inicjacyjno -wtajemniczeniowym, animacją samokształtujących poczynań wychowanka.
Jego punktem wyjścia jest autentyczne wejście w świat wychowanków z pełnym rozumieniem ich odczuć, i dalej, pełne partnerstwo wychowawcze, nastawienie na dobro wychowanków z dawaniem temu konkretnego wyrazu, wsłuchiwanie się w wychowanka i wzajemne uczenie się, dla realizacji celu którym jest osiągnięcie przez wychowanka dojrzałości ludzkiej w procesach samowychowania.