TERRORYZM [łac.],
różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz państw. i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych;
działania te są realizowane z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (naciski psych., przemoc fiz., użycie broni i ładunków wybuchowych), w warunkach specjalnie nadanego im rozgłosu i celowo wytworzonego w społeczeństwie lęku.]
Obecnie istnieje ponad 100 definicji tego zjawiska; kilkadziesiąt powstało w ramach prac ONZ, gł. przy próbach określenia terroryzmu międzynarodowego.
Należy odróżnić, mimo wspólnego źródłosłowu, terroryzm od terroru (aktów terroru);
terror to gwałt i przemoc „silniejszych” organów państwa wobec „słabszych” obywateli, terroryzm to gwałt i przemoc „słabszych” obywateli wobec „silniejszych” organów państwa.
Akty terrorystyczne są uzasadniane różnymi ideami: polit., społ., narodowościowymi i rel., niekiedy niewyraźnymi lub pomieszanymi (np. zamach na papieża Jana Pawła II 1981) i mają również przyczynę w psych. anomaliach terrorystów. Sprawcy takich działań bywają zafascynowani reakcjami społeczeństwa na swoje czyny i charakteryzuje ich pewna teatralność; zdesperowani i nieodpowiedzialni szukają w przemocy sposobu rozwiązania własnych problemów. Początki terroryzmu wiążą się z powstaniem w Persji ok. 1090 tajnego stowarzyszenia asasynów i z działalnością Hassan Ben Sabbaha (zw. starcem z gór); członkowie jego sekty, odurzeni haszyszem, musieli zabijać na rozkaz rycerzy krzyżowych; terroryzmem była też dyktatura jakobinów we Francji (1793-94). W 2 poł. XIX w., zwł. 1880-1900, doktryna i ruch anarchizmu stały się punktem wyjścia działalności terrorystycznej, gł. czynów Narodnoj. Woli Rosji. Z rąk anarchizujących terrorystów zginęło wielu ówczesnych reprezentantów władzy państw., m.in.: Aleksander II (1881), prez. Francji M. Carnot (1884), premier Hiszpanii C. de Castillo (1897), cesarzowa austr. Elżbieta (1898), król wł. Humbert (1900), prez. Stanów Zjedn. W. McKinley (1901), kolejny premier Hiszpanii J. Canalejas (1912), następca tronu austr. Ferdynand i jego żona Zofia (1914); w okresie międzywojennym: król Jugosławii A. Karadziordziević, min. spraw zagr. Francji L. Barthou; także w Polsce można się doszukać w niektórych zbrodniczych działaniach znamion terroryzmu, zwł. w zamordowaniu pierwszego prez. G. Narutowicza (1922). Współcześnie terroryzm nabrał nowego charakteru. Od poł. lat 60. liczba aktów terrorystycznych popełnianych przez rządy (tzw. terroryzm państwowy) i przez pojedyncze osoby lub grupy zaczęła gwałtownie wzrastać. Działania terrorystów były skierowane nie tylko przeciwko przywódcom państw. i polit., np. A. Moro (1978), ale także zaczęły godzić w inne grupy społeczne. Ginęli przedstawiciele sfer finansowych i urzędniczych, m.in. prezes Dresdner Bank J. Ponto, prokurator federalny Niemiec S. Bubach, sportowcy izrael. podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium, przypadkowe osoby w samolotach i w „samochodach pułapkach; podczas eksplozji podłożonych ładunków wybuchowych. Zjawisko to umiędzynarodowiło się, istnieją ścisłe powiązania między różnymi grupami działającymi w różnych państwach. Terroryzm stał się jedną z ważnych metod walki polit. wielu ugrupowań próbujących rozwiązywać różne problemy społ.-polit., narodowościowe i religijne.
Tradycyjny podział na terroryzm „czerwony” (skrajnie lewicowy) i „czarny” (nacjonalistyczny) już nie wystarcza; wyodrębnia się kilka nurtów terroryzmu: separatystyczno-narodowościowy (IRA w Ulsterze, ETA w Kraju Basków); anarchistyczno-lewacki („Czerwone Brygady” we Włoszech, Frakcja Czerwonej Armiiw Niemczech); skrajnie lewicowy ekstremizm (Tupamaros w Urugwaju, Rewol. Armia Ludu w Argentynie, Jap. Armia Czerwona); neofaszystowski (Wł. Partii Społ. i Nowego Ładu we Włoszech); narodowowyzwoleńczy (palestyństkie ugrupowania polityczno-militarne), Front Wyzwolenia Erytrei, marksist. Kurdyjska Partia Robotn. w Turcji; poza tymi grupami funkcjonują terroryści irańscy ,fundamentaliści muzułm., np. ze Stowarzyszenia Braci Muzułmanów (gł. w Egipcie i Algierii) oraz grupy działające w Ameryce Łac. ( Sendero Luminosa w Peru i kilka innych w Kolumbii, Nikaragui i Wenezueli), też chrześc. fundamentaliści, (np. ugrupowanie Przetrwanie świata w USA), sekta rel. Najwyższa Prawda w Japonii.
Terroryzm uzewnętrznia się w czynach bezprawnych, jak: zawładywanie i uprowadzanie samolotów, uprowadzanie innych środków komunikacji (statków, pociągów, autobusów) wraz z pasażerami w charakterze zakładników; akty sabotażu gosp., napady, włamania, żądania okupu (w celu pozyskania środków na własną działalność); zamachy na życie (zabójstwa), zdrowie lub wolność przedstawicieli władz, znanych osób ze sfer gosp. oraz osób podlegających ochronie międzynar.; uprowadzanie i przetrzymywanie w charakterze zakładników osób pochodzących z innych państw niż teren działania terrorystów (np. dziennikarzy, duchownych); użycie ładunków wybuchowych, broni automatycznej i rakiet w miejscach publ. (np. na lotnisku Orly w Paryżu 1973) i wywołanie przez to szczególnego zagrożenia ludzi postronnych, skażenie materiałami radioaktywnymi lub trującymi terenu, obiektu i środków komunikacji pasażerskiej (np. stacja metra w Tokio 1995). Większość działań wiąże się z braniem zakładników. Ma to na celu nasilenie dramatyzmu zdarzenia, zdobycie rozgłosu dla głoszonej idei oraz umocnienie pozycji terrorystów przy pertraktacjach. Terroryzm wiąże się także z handlem narkotykami, żywym towarem, bronią i materiałami rozszczepialnymi. Dogodne warunki do dalszego rozwoju i działania organizacji o charakterze terrorystycznym stwarzają terroryzm bliskowschodni, fundamentalizm muzułm. ( dżihad), nacjonalizm postsowiecki, tendencje nacjonalistyczne w byłej NRD i rozpad Jugosławii.
Od aktów ściśle terrorystycznych należy odróżnić zwyczajne czyny kryminalne o pewnych znamionach terroryzmu, np. obecnie w Polsce anonimowe telefony o podłożeniu materiałów wybuchowych w obiektach użyteczności publ., eksplozje takich ładunków na tle porachunków między gangami przestępczymi czy też z motywu zemsty lub w celu zastraszenia urzędników państw. (prokuratorów, sędziów, celników). Do zwalczania terroryzmu oraz quasi-terroryzmu wykorzystuje się we współcz. systemach prawnych: krajowe ustawodawstwo karne, specjalne ustawy antyterrorystyczne (np. RFN, Włochy) oraz konwencje oprac. przez Organizację Międzynar. Lotnictwa Cyw. (ICAO), ONZ i Radę Europy, np.: konwencja tokijska o przestępstwach i niektórych innych czynach popełnionych na pokładach statków powietrznych (1963), konwencja haska o zwalczaniu bezprawnego zawładnięcia statków powietrznych (1970), konwencja ONZ o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynar., w tym dyplomatom (1973).
Terr. Mn. - Zjawisko rozpowszechnione od lat 70., będące efektem rozszerzania się terroryzmu poza granice poszczególnych państw. Terroryzm międzynarodowy charakteryzuje się: stosowaniem systematycznej przemocy przez państwo lub grupę polityczną przeciwko innemu państwu lub grupie politycznej, sięganiem po wszelkie metody i środki - morderstwa, porwania, środki wybuchowe i trujące, stawianiem sobie za cel wywołanie powszechnego strachu i stanu terroru. O umiędzynarodowieniu terroryzmu świadczyło też zacieśnianie współpracy i systemu wzajemnych usług przez terrorystów, nieraz o odmiennych orientacjach politycznych i celach, pochodzących z różnych państw. Odbywali oni wspólne szkolenia na wojskowych obozach, tworzyli Międzynarodówki - Czarną (faszystowską) oraz Czerwoną (lewacką i złożoną z nurtu narodowowyzwoleńczego ETA, IRA, Palestyńczyków). Obie te Międzynarodówki współpracowały również ze sobą, a wspólnym elementem była walka z Izraelem. Raport CIA z 1976 wskazywał na powiązania 140 ugrupowań z 50 krajów. W latach 80. jednym z nowych założeń terrorystów było uderzenie nie tylko w państwa, ale też w struktury międzynarodowe, jak NATO. O ich międzynarodowym charakterze decydował również fakt uzyskania pomocy ze strony niektórych państw, w tym ZSRR i krajów jego bloku, Korei Północnej, Libii, Syrii, Iraku, Algierii. Odpowiedzią na terroryzm międzynarodowy było tworzenie aktów prawnych, obowiązujących większość państw, wspólne akcje ze strony społeczności międzynarodowej, współpraca służb antyterrorystycznych. Działania terrorystów wywołały też państwowy terroryzm wewnętrzny i międzynarodowy, charakteryzujący się równie nielegalnymi i brutalnymi metodami, skierowany przeciw grupom terrorystycznym (np. w krajach Ameryki Łacińskiej: Argentyński Alians Antykomunistyczny, akcja komandosów izraelskich w Ugandzie przeciwko Palestyńczykom, atak lotniczy USA na obiekty wojskowe w Libii, Izraela na siedzibę OWP w Tunezji. Legalne metody walki z terroryzmem międzynarodowym regulują m.in. Konwencja o zwalczaniu bezprawnych czynów przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego (1971), Konwencja w sprawie zapobiegania i karania przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej (1973), Konwencja europejska o zwalczaniu terroryzmu (1976). W 1998 pierwszy pakt przeciwko terrorystom podpisały w Kairze 22 kraje arabskie, zobowiązując się do nieudzielania azylu, jakiejkolwiek pomocy grupom atakującym inne narody arabskie. Była to inicjatywa krajów borykających się z fundamentalizmem islamskim, jednak na wniosek Libanu nie objęto umową terrorystycznych akcji narodowowyzwoleńczych, skierowanych przeciw Izraelowi i jego okupacji ziem arabskich.