Beata Wrzeszcz

Anna Wiśniewska

Katarzyna Partyka

Grupa V i VI

Koszykówka osób niepełnosprawnych na wózkach

Historia koszykówki na wózkach

Za kolebkę koszykówki na wózkach inwalidzkich są uważane Stany Zjednoczone. Pierwszym oficjalnie rozegranym meczem z zawodnikami niepełnosprawnymi należy przyjąć mecz, który rozegrał się w lutym 1947 roku.

Natomiast w roku 1949 zorganizowano pierwszy oficjalny turniej koszykówki na wózkach, podczas którego utworzono Narodowy Związek Koszykówki na Wózkach. Przy tworzeniu tej organizacji czynny udział brał profesor Timothy J. Nugent z Uniwersytetu w Illinois.

W roku 1954 rozegrano pierwsze oficjalne zawody międzynarodowe z udziałem drużyn z USA i Kanady.

W Europie po II wojnie światowej osobom niepełnosprawnym zaproponowano grę, zbliżoną przepisami do koszykówki, tzw. netball. Różniła się ona tym od koszykówki na wózkach , że mecze odbywały się na mniejszym boisku a kosze były zawieszone na niższej wysokości. Gra ta została wprowadzona w 1948r. jako element zajęć rehabilitacyjnych, a największym jej propagatorem był Ludwig Guttmann.

W roku 1960 w Rzymie zostały zorganizowane pierwsze igrzyska paraolimpijskie. Podczas trwania tych igrzysk rozgrywany był również turniej koszykówki na wózkach.

W roku 1970, w Belgii, rozegrane zostały pierwsze Mistrzostwa Europy (ME) w koszykówce na wózkach gdzie złoty medal zdobyli Belgowie. Natomiast w 1973r., również w Belgii,

głównie za sprawą ówczesnego sekretarza generalnego IPC Andre Raesa, rozegrano pierwsze mistrzostwa świata w koszykówce na wózkach. Regulamin zawodów umożliwiał grę jedynie zawodnikom z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Dopiero w roku 1983 dopuszczono do gry zawodników z innymi schorzeniami narządu ruchu (np. z amputacją nogi), a tym samym wpłynęło to na większą ilość chętnych i uatrakcyjnienie gry.

Początki koszykówki na wózkach w Polsce sięgają drugiej połowy lat 70-tych ubiegłego stulecia. Wtedy po raz pierwszy, w roku 1977, reprezentacja Polski wystąpiła w mistrzostwach Europy w Raalte, w Holandii. Jednakże polscy koszykarze na wózkach nie odnosili większych sukcesów. Dopiero w roku 2001 , po udanych wystąpieniach, Polacy znaleźli się w grupie 12 najlepszych drużyn Europy. Dzięki temu uzyskali prawo gry w turnieju finałowym mistrzostw kontynentu. W roku 2005 polska reprezentacja narodowa koszykarzy na wózkach uczestniczyła w finałach Mistrzostw Europy, zdobywając wysokie 9 miejsce.

W 1998 roku utworzono w Polsce rozgrywki Polskiej Ligi Koszykarzy na Wózkach (PLKnW), rozgrywanej na wzór koszykówki osób pełnosprawnych. W ramach tej ligi odbywają się: runda zasadnicza i runda play-off o tytuł Mistrza Polski.

Przepisy gry w koszykówkę na wózkach

Reguły gry koszykówki na wózkach są zbliżone do reguł koszykówki stojącej. Celem każdej z drużyn jest zdobywanie punktów za celne rzuty do kosza przeciwnika. Zarówno w koszykówce na wózkach jak i w koszykówce stojącej uczestniczą dwie drużyny, po pięciu zawodników w każdej z nich. Zwycięzcą gry jest zespół, który uzyska większa liczbę punktów w ciągu całego meczu.

Boisko do gry ma wymiary 26 na 14 metrów. Kosz umieszczony jest na wysokości 3,05 metra. Czas gry wynosi 4 razy 10 min., dłuższa przerwa 15-20 min. przewidziana jest między 2 a 3 kwartą meczu. W przypadku remisu sędzia zarządza 5 min. dogrywki.

Koszykówka na wózkach różni się od koszykówki pełnosprawnych tylko dwoma wyjątkami: wszyscy zawodnicy grają poruszając się na wózkach, drużyna musi spełniać wymagania co do odpowiedniej klasyfikacji schorzeń zawodników.

Celne rzuty nagradzane są 1,2 lub 3 punktami, a liczba punktów zdobytych zależy od miejsca i sytuacji, w jakiej został oddany rzut. Tak jak w koszykówce pełnosprawnych, tak i w koszykówce na wózkach podobna jest interpretacja przewinień i błędów wszystkich zawodników jak i również całej drużyny. Są jednak różnice związane z interpretacją ustawienia zawodnika oraz jego wózka względem przeciwnika i kosza.

W koszykówce na wózkach zawodnik jak i jego wózek traktowany jest jako całość. Zawodnik jest także odpowiedzialny za kontrolę nad swoim wózkiem. Podczas gry nie wolno chwytać, opierać się, przytrzymywać wózka osoby z przeciwnej drużyny. Przepisy gry ściśle określają przewinienia z nielegalnym kontaktem z przeciwnikiem i wózkiem przeciwnika. Mogą być oni ukarani przez sędziego przewinieniem osobistym oraz technicznym. Pięć przewinień jest równoznaczne z wykluczeniem takiego zawodnika z gry. Sędzia może odgwizdać „błędy” 3,5,8 oraz 24 sekund.

Kozłowania piłki- istnieją dwie możliwości kozłowania piłki: zawodnik napędza wózek jedną ręką, a drugą równocześnie kozłuje lub trzyma piłkę na kolanach, wykonuje dwa ruchy napędzające wózek, a następnie kozłuje. Napędzanie wózka dłuższe niż dwukrotne oznacza błąd kroków co zostaje odgwizdywanym przez sędziego. W koszykówce na wózkach dozwolone jest kozłowanie oburącz.

Przepisy zabraniają zawodnikom unoszenia się z siedzenia wózka. Ze względu na bezpieczeństwo zabronione jest tzw. balansowanie na dwóch kółkach tak samo jak zabroniona jest jazda do tyłu gdy w pobliżu jest inny zawodnik.

Przepisy również ściśle określają wymiary wózków do gry w koszykówkę tj. maksymalną średnice dużych kół (69cm) i wysokość siedzenia (53cm) wysokość zderzaka (11cm) od podłoża, tylnie kółko maksymalnie 2cm od podłoża.

Wszystkie niebezpieczne części, powinny być odpowiednio zabezpieczone aby nie zagrażały innym zawodnikom. Każdy z zawodników ma prawo do różnego rodzaju pomocy ortopedycznych takich jak ortezy, protezy, pasów stabilizacyjnych i innych w celu poprawy stabilizacji tułowia. Wszystkie użyte pomoce nie mogą zagrażać bezpieczeństwu pozostałym uczestnikom, powinny być również zaznaczone w kartach klasyfikacyjnych zawodników.

Metodyka nauczania koszykówki na wózkach

Metodykę możemy podzielić na dwa podstawowe etapy:

1. nauczanie techniki jazdy na wózku bez piłki. Najważniejsze w tym etapie jest opanowanie wózka, również dopasowanie wózka i pokonywanie przeszkód. Zawodnik kiedy już opanuje te elementy to w dalszym ciągu je udoskonala, poznając trudniejsze zadania metodyczne. Najtrudniejszą do opanowania umiejętnością przy jeździe bez piłki jest gra defensywna oraz ofensywna. Najciężej jest ją wykonywać gdy jest się 1 na 1. wymaga ona wtedy wszystkich technik dotąd poznanych umiejętności.

2. nauczanie techniki jazdy na wózku z piłką. Ten etap zaczyna się od ćwiczeń oswajających z piłką oraz doskonaleniu kozłowania w miejscu. Znaczącą różnicą między koszykówką na wózkach, a na stojąco jest zbieranie piłki z podłogi. Ze względu na słabszą stabilizację tułowia niektórych zawodników nauka zbierania piłki z podłogi jest bardzo ważnym elementem. Następny ważny krok w nauce to kozłowanie (prowadzenie) piłki i wózka, ten element wymaga od zawodników koordynacji, doświadczenia i opanowania jazdy na wózku. Ponieważ nie każdy zawodnik ma taką samą dysfunkcje, dlatego też dobór techniki jest indywidualny. Najbardziej złożonym elementem jest gra ofensywna zawodnika będącego w posiadaniu piłki. Zawodnik taki uczy się prowadzić piłkę przy asyście obrońcy tak, aby jej nie stracił. Zawodnicy, którzy opanowali bardzo dobrze umiejętności wyżej wymienione, uczą się minięć przeciwnika. Konieczny jest wtedy element zaskoczenia i kontrola nad piłką. Następnym krokiem jest podawanie i chwytanie piłki. Nauka prowadzona jest w miejscu a następnie podczas jazdy. Stopień trudności jest wciąż podnoszony przez trenera poprzez ćwiczenia w parach a następnie zwiększanie liczby zawodników. Kolejnym krokiem nauki jest rzucanie z miejsca i najazdy (jest kilkanaście technik rzutu do kosza). Im mniejsze są możliwości funkcjonalne zawodnika, tym trudniej jest wykonać rzut do kosza wszystkimi technikami. Równie ważnym elementem nauki jest opanowanie zbiórek piłki z tablicy. Podczas tej nauki istotne jest umiejętne zastawienie zawodnika, które polega na zablokowaniu zawodnika tak aby nie był w stanie złapać piłki.

Trener może modyfikować zajęcia tak aby je podpasowywać do zawodników, a trzeba pamiętać, że zawodnicy mogą mieć różne schorzenia.

Taktyka gry w koszykówce na wózkach

Taktyka jest bardzo ważnym elementem gry. Zdobycie punktów po akcjach indywidualnych wymaga od zawodnika odpowiedniego opanowania umiejętności technicznych.

Najprostszą formą współpracy dwóch zawodników podczas gry ofensywnej jest wykonanie umiejętnej zasłony. Zasłona jest współdziałaniem dwóch zawodników, podczas którego jeden blokuje przeciwnika w taki sposób aby drugi mógł się uwolnić od pilnującego go obrońcy. Wskutek bezskutecznej zasłony zawodnicy mogą stworzyć przewagę liczebną, co umożliwi wykonanie rzutu do kosza. Korzyścią wykonania zasłony jest również możliwość otrzymania piłki.

W grze ofensywnej możemy wyróżnić specjalizacje zawodników takie jak : skrzydłowy, środkowy oraz rozgrywający. Dobór tych specjalizacji zależy głównie od możliwości funkcjonalnych zawodników.

Gra ofensywna zespołów oparta jest o wypracowane kombinacje na treningach. Umożliwiają one w prowadzeniu skutecznych akcji. Liczba stosowanych kombinacji (schematów taktycznych) zależy przede wszystkim od poziomu grających zawodników.

W grze defensywnej podstawa jest nauczenie współpracy dwóch zawodników. Dopiero później szkolą się w obronie wykorzystując całą drużynę. Współdziałanie dwóch zawodników obrony polega na właściwym przejmowaniu krycia zawodników ataku, oraz pomocy w obronie. Te umiejętności wymagają dobrej techniki i właściwej współpracy zawodników zespołu.

W grze defensywnej wyróżnia się kilka systemów obrony:

1. pierwszym z nich jest obrona „ każdy swego” jeden obrońca kryje jednego zawodnika drużyny przeciwnej

2. agresywna obrona „ każdy swego” na całym boisku, różni się od pierwszego systemu tym, że zawodnicy kryją swoich przeciwników już na ich połowie boiska. Powoduje to łatwiejszy przechwyt piłki, lecz wiąże się to z ryzykiem przewinienia.

3. obrona strefowa - zawodnicy odpowiedzialni są za konkretną strefę boiska. W zależności od ustawienia wyróżnia się następujące rodzaje obrony strefowej:2:3, 3:2, 1:2:2, 2:1:2, 1:3:1 oraz 2:2:1.(kolejność ustawień zawodników w linii np.3:2 - na linii obrony ustawiają się trzej obrońcy a z przodu dwaj.) Możemy się spotkać z różnymi opiniami trenerów na temat obrony strefowej a obrony systemem „każdy swego”

4. obrona systemem zona-press - w zasadzie nie jest wykorzystywana w koszykówce na wózkach. System ten wymaga od zawodników doskonałej kondycji i doświadczenia. Sporadycznie jest on wykorzystywany przez zespoły o najwyższym poziomie sportowym.

5. obrona kombinowana - przy tym systemie trener odpowiednio dobiera taktykę wykorzystując elementy opisanych wyżej systemów.

Koszykówka na wózkach uważana jest przez ogół za niezwykle popularną oraz widowiskową dyscyplinę sportu. Takie elementy, jak zmiany przepisów gry, doskonalenie sprzętu sportowego, wsparcie sponsorów oraz ścisła współpraca z organizacjami koszykówki na stojąco z pewnością podnoszą poziom sportowy zawodników niepełnosprawnych.

5

---